„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Paweł Kołacz

Gospodarowanie sprzętem rolniczym 321[05].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Halina Garbowska
mgr inż. Daniel Grzesiak




Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Paweł Kołacz



Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

ą

programu jednostki modułowej 321[05].Z1.03,

„Gospodarowanie sprzętem rolniczym”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik rolnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

4

3. Cele kształcenia

5

4. Materiał nauczania

6

4.1. Mechanizacja i rodzaje środków transportowych w gospodarstwie rolnym

6

4.1.1.

Materiał nauczania

6

4.1.2.

Pytania sprawdzające

10

4.1.3.

Ć

wiczenia

10

4.1.4.

Sprawdzian postępów

11

4.2. Rodzaje uszkodzeń maszyn, przyczyny powstawania, metody naprawy

12

4.2.1.

Materiał nauczania

12

4.2.2.

Pytania sprawdzające

16

4.2.3.

Ć

wiczenia

17

4.2.4.

Sprawdzian postępów

17

4.3. Konserwacja i przechowywanie sprzętu rolniczego

18

4.3.1.

Materiał nauczania

18

4.3.2.

Pytania sprawdzające

21

4.3.3.

Ć

wiczenia

21

4.3.4.

Sprawdzian postępów

22

4.4. Produkty naftowe

23

4.4.1.

Materiał nauczania

23

4.4.2.

Pytania sprawdzające

26

4.4.3.

Ć

wiczenia

26

4.4.4.

Sprawdzian postępów

27

5. Sprawdzian osiągnięć

28

6. Literatura

32

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o gospodarowaniu sprzętem

rolniczym.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.

Schemat układu jednostek modułowych

321[05].Z1.01

Obsługiwanie i prowadzenie

ciągnika rolniczego

321[05].Z1

Mechanizacja

w gospodarstwie rolnym

321[05].Z1.02

Użytkowanie maszyn i urządzeń

stosowanych w produkcji rolniczej

321[05].Z1.03

Gospodarowanie sprzętem

rolniczym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Gospodarowanie sprzętem

rolniczym” powinieneś umieć:

−

odczytywać i sporządzać rysunki techniczne,

−

posługiwać się dokumentacją techniczno-technologiczną,

−

charakteryzować środki transportu rolniczego oraz określać ich zastosowanie,

−

określać uszkodzenia urządzeń, maszyn i sprzętu stosowanego w rolnictwie,

−

określać metody naprawy sprzętu rolniczego,

−

konserwować sprzęt, narzędzia i maszyny rolnicze,

−

przechowywać sprzęt, maszyny i urządzenia rolnicze,

−

rozróżniać produkty naftowe i prawidłowo je stosować,

−

określać metody i środki zapobiegania szkodliwym czynnikom środowiska pracy,

−

interpretować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

obsługiwać komputery i urządzenia towarzyszące,

−

współpracować w zespole.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

scharakteryzować sprzęt stosowany w rolnictwie do transportu,

–

określić zasady obsługi i konserwacji sprzętu transportowego,

–

dobrać środki transportu do określonej technologii produkcji z uwzględnieniem
warunków gospodarstwa rolnego,

–

określić sposoby zapobiegania uszkodzeniom sprzętu rolniczego,

–

wyjaśnić przyczyny uszkodzeń ciągników, maszyn i urządzeń oraz narzędzi rolniczych,

–

scharakteryzować metody kwalifikowania maszyn do naprawy,

–

posłużyć się instrukcjami obsługi maszyn, ciągników i urządzeń technicznych,

–

określić warunki przechowywania sprzętu rolniczego,

–

zastosować zasady konserwacji sprzętu rolniczego,

–

pozyskać informacje na temat sposobu i warunków zakupu sprzętu rolniczego,

–

określić zasady zespołowego użytkowania sprzętu rolniczego,

–

przestrzegać zasad przechowywania i dystrybucji paliw oraz eksploatacji sprzętu
rolniczego,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Mechanizacja

i

rodzaje

środków

transportowych

w gospodarstwie rolnym

4.1.1. Materiał nauczania

Transport rolniczy w gospodarstwie spełnia bardzo ważne zadanie ze względu na

sezonowe nasilenie prac związanych z terminami agrotechnicznymi, kosztami, dużą
różnorodnością

przewożonych

materiałów

transportowych,

małymi

prędkościami

i odległościami, jakie należy pokonać.

Zadaniem transportu rolniczego jest celowe przemieszczanie wytworzonych produktów

i zaopatrzenie w środki potrzebne do produkcji w gospodarstwie. Możemy powiedzieć, że
transport dokonuje się wewnątrz gospodarstwa i w jego obrębie oraz na zewnątrz
gospodarstwa. Na czynności transportowe w gospodarstwach rolniczych przypada 40–60%
ogólnych nakładów pracy.
Transport wewnętrzny charakteryzuje się następującymi cechami:

−

jest wykonywany w trudnych warunkach terenowych i atmosferycznych przez co
zmniejsza się wydajność, zwiększają się koszty eksploatacji, konserwacji i napraw,

−

przemieszczane są różne produkty: sypkie, objętościowe, płynne co sprawia, że trzeba
korzystać z różnorakich środków transportowych,

−

przewożenie na niewielkie odległości powoduje straty czasu związane z załadunkiem
i rozładunkiem,

−

nasilenie prac transportowych związane jest z terminami agrotechnicznymi
produktów terminowością sprzętu produktów rolnych.
Transport zewnętrzny wykonywany przy pomocy ciągników z przyczepami jest mało

opłacalny ze względu na duże koszty transportu i małą prędkość przemieszczania. Dlatego
coraz częściej transport zewnętrzny ciągnikowy jest wypierany przez transport samochodowy,
czego przykładem jest transport buraków cukrowych, rzepaku czy zboża przez firmy
wyspecjalizowane. Dokonywany jest w odpowiednich terminach dostaw tych produktów do
odbiorców

lub

bezpośrednio

do

przetwórców

produktów

rolniczych.

W

celu

zmechanizowania transportu rolniczego na terenie gospodarstwa rolnego stosuje się sprzęt
przyspieszający czas wykonywania załadunku i rozładunku, eliminujący ciężką, fizyczną
pracę człowieka.

W celu zwiększenia mechanizacji i efektywności pracy w gospodarstwach rolniczych

stosuje się wewnątrz gospodarstwa następujące środki transportowe:

−

kołowe,

−

szynowe,

−

umiejscowione.

Kołowe środki transportowe wykorzystywane są do przewozów wewnątrz i na zewnątrz
gospodarstwa i są dostosowane do przetaczania ręcznego lub przy użyciu siły pociągowej
ż

ywej lub mechanicznej.

Zalety kołowych środków transportowych:

−

możliwość przewozu produktów z pola bezpośrednio do odbiorców,

−

łatwość poruszania się w trudnym terenie (polu) ze względu na ogumione koła,

−

skrócenie czasu wykonywania prac polowych i transportowych,

−

transport w dowolnym kierunku i niezależnie się od pogody,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

−

możliwość nadbudowy środków transportowych zwiększającej powierzchnie załadunku,

−

transport różnorakich ładunków.
Do kołowych środków zaliczamy: taczki i wózki ręczne jako najprostsze środki

transportu. Służą do przewożenia lżejszych ładunków na niewielkie odległości. Możemy
przemieszczać ładunki sypkie, spakowane, objętościowe i długie. Wykorzystywane są one
również w produkcji zwierzęcej przy dostarczaniu pasz. Ciężar transportowanych towarów
waha się od 50 do 300kg. Posiadają koła ogumione. Taczki kołowe i różnego rodzaju wózki
transportowe znajdują ciągle szerokie zastosowanie w gospodarstwach nie tylko rolniczych.

W małych gospodarstwach i w terenach górzystych wykorzystywane są wozy

gospodarcze czterokołowe, ogumione. Jako siła pociągowa służą konie. Wozy służą do
przewożenia ładunków na niewielkie odległości. Ich konstrukcja pozwala na zmianę skrzyni
ładunkowej i dostosowanie do potrzeb transportowych.

W transporcie po drogach publicznych powinny posiadać światła odblaskowe

i oświetlenie podczas jazdy o zmroku. Mogą przewozić materiały o masie 1500–2000 kg.

Stosowane w rolnictwie wózki akumulatorowe przemieszczają materiały na niewielkie

odległości w workach, paczkach lub skrzyniach. Sprawnie się poruszają po drogach
o utwardzonej i równej powierzchni. Wózek akumulatorowy jest zasilany z baterii
akumulatorów. Sterowanie prędkościami i kierunkiem jazdy następuje z pomostu kierowcy,
który powinien posiadać przeszkolenie do prowadzenia i obsługi. Jest napędzany silnikiem
elektrycznym o mocy około 5 kW.

Rys. 1. Wózek akumulatorowy [8]

Szynowe środki transportowe posiadają ograniczone zastosowanie i są wykorzystywane

głównie w budynkach gospodarskich i pomiędzy nimi, do transportowania pasz na niewielkie
odległości i materiałów do wytwarzania pasz.

Nie wymagają większych nakładów na użytkowanie, konserwację czy naprawy. Do

przemieszczania wykorzystywana jest siłą człowieka, przez co praca jest uciążliwa, rzadziej
posiadają napędy. Wadą ich jest ograniczony zakres wykorzystania i utrudniona praca
w okresach jesienno-zimowych.

Kolejki szynowe składają się z torów i wózków. W pomieszczeniach szyny powinny być

ułożone równo z posadzką korytarzy przejazdowych, aby możliwy był przejazd innymi
kołowymi środkami transportu. Na zewnątrz szyny układane są na podkładach drewnianych,
długie szyny są łączone za pomocą śrub, co umożliwia zmianę trasy torów. Na
skrzyżowaniach torów zamontowane są tarcze obrotowe umożliwiające zmianę kierunków
ruchu wózków. Wykorzystywane wózki transportowe szynowe posiadają pojemnik

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

przechylny w celu łatwiejszego opróżniania. Ładowność wózków szynowych przetaczanych
ręcznie wynosi około 500 kg.

W wielu gospodarstwach rolnych stosowane są kolejki wiszące składające się z toru

jezdnego szynowego i wózków podwieszanych. Wewnątrz obiektów gospodarczych szyna
jest często podwieszana do belek stropowych, na zewnątrz stosuje się podpory ramieniowe
pojedyncze lub podpory bramowe podwójne. Podwieszenie szyny musi zapewniać swobodne
i bezkolizyjne toczenie się rolek wózka transportowego. W miejscach skrzyżowań stosowane
są iglice pojedyncze lub zwrotnice ramowe. Wózki wykonane są jako płaska platforma lub
mogą posiadać szczelne pojemniki, które posiadają mechanizm przechylania w celu
ułatwienia załadunku i wyładunku.

Kolejki szynowe naziemne są najczęściej dwutorowe. Ich instalowanie jest kosztowne

i pracochłonne, dlatego zainstalowane powinny być w miejscach o długim okresie
eksploatacji. Są wypierane przez kołowe środki transportowe.

Dużą rolę spełniają w gospodarstwach rolnych przenośniki mechaniczne, których

elementy przenoszenia napędzane są silnikami elektrycznymi. Są to przenośniki cięgnowe:
taśmowe, czerpakowe i zgarniakowe i przenośniki bezcięgnowe: ślimakowe i czerpakowe.
Przenośniki ślimakowe służą do przemieszczania różnych materiałów w inne miejsca
w płaszczyźnie poziomej, pionowej i skośnej.

Rys. 2. Przenośnik ślimakowy T 206/2 [8]

Największe zastosowanie w technice rolniczej znalazły przenośniki ślimakowe, które

mogą pracować w płaszczyźnie poziomej, pionowej i ukośnej. Podstawowym zespołem
roboczym jest napędzany ślimak. Ich konstrukcja umożliwia samoczynne pobieranie
materiałów sypkich z pryzmy. Może być również wyposażony w kosz zasypowy, z którego
materiał jest pobierany i dalej przemieszczany. Przenośniki ślimakowe są stosowane w wielu
maszynach rolniczych i kombajnach zbożowych.
Przenośniki taśmowe są napędzane silnikami elektrycznymi z wykorzystaniem przekładni
pasowych lub zębatych. Elementami roboczymi są taśmy gumowe wzmacniane przekładkami
ich powierzchnia robocza może być płaska lub wklęsła, mogą pracować w płaszczyźnie
poziomej lub skośnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Rys. 3. Przenośnik taśmowy [8]

Przy ich wykorzystaniu możemy przemieszczać materiały sypkie, paczkowane, bryłowe

i objętościowe. Mogą pracować w płaszczyźnie skośnej do 35°.

Przenośniki taśmowe są

urządzeniami pracującymi również jako podzespoły maszyn rolniczych.
Przenośniki zgarniakowe służą do przemieszczania materiałów sypkich, pasz i roślin
okopowych. Elementami roboczymi są płaskowniki, tarcze lub palce przymocowane do
łańcuchów. Posiadają koryta o przekroju prostokątnym lub trapezowym oraz pracującym
wewnątrz łańcuchu lub linach.

Rys. 4. Przenośnik zgarniakowy [8]

Przenośniki zgarniakowe mogą przemieszczać materiały w płaszczyźnie poziomej lub
ukośnej pod kątem 30°.
Przenośniki czerpakowe zwane często kubełkowymi mają najszersze zastosowanie
w mechanizacji rolnictwa jako podzespoły różnych maszyn. Przenoszą różne materiały
w płaszczyźnie ukośnej i pionowej. Częściami roboczymi są czerpaki przymocowane do
łańcucha lub pasa. Aby zapobiec poślizgom na bębnie napędzającym zastosowano
powierzchnię użebrowaną.
Przenośniki wstrząsowe są używane do przemieszczania materiałów tylko w płaszczyźnie
poziomej. Stosowane są w magazynach zbożowych i mogą przemieszczać tylko materiały
sypkie. Zespołem roboczym jest cylinder zawieszony na drewnianych sprężynach, napęd
otrzymuje od silnika poprzez układ korbowy, cylinder wykonuje ruchy wahadłowe. Materiał
jest przemieszczany w jednym kierunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Przenośniki pneumatyczne mają prostą budowę i przemieszczają materiały w płaszczyźnie
poziomej, pionowej i ukośnej w ruchu prostoliniowym lub łukowatym na odległość.
Czynnikiem roboczym jest powietrze o prędkości 15–20 m/s. Są proste w budowie i obsłudze.
Rozróżniamy przenośniki tłoczące i ssąco-tłoczące. W przenośnikach tłoczących elementem
roboczym jest wentylator promieniowy, który zasysa powietrze, a następnie tłoczy je do
przewodu, gdzie porywa przenoszone materiały. Wydajność przenośnika zmienia się
w zależności od cech fizycznych przenoszonego materiału. W zbiorniku znajduje się zasuwa
regulująca wielkość szczeliny. Przenośniki ssąco

-

tłoczące wyposażone są w wentylator

o działaniu ssąco – tłoczącym. Wentylator posiada dwa przewody.

Rys. 5. Schemat pracy przenośnika ssaco-tłoczącego [8]

Przewód ssący zakończony jest ssawką do zasysania ziarna z pryzmy i przekazywania do
cyklonu. Przenośniki ssąco-tłoczące są najczęściej stosowane w magazynach zbożowych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób można wprowadzić mechanizację transportu w gospodarstwie rolnym?
2. Jakie są kołowe środki transportu rolniczego?
3. Jakimi cechami charakteryzują się wózki transportowe?
4. Co to są wózki akumulatorowe i do czego służą?
5. Jakie cechy charakteryzują transport wewnętrzny?
6. Jaki jest cel stosowania przenośników mechanicznych?
7. Jakie korzyści uzyskujmy ze stosowania przenośników taśmowych?
8. Dlaczego przenośniki czerpakowe są szeroko stosowane w technice rolniczej?
9. Czym charakteryzują się przenośniki ślimakowe?
10. Do czego służą przenośniki pneumatyczne?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie dostępnej literatury, sklasyfikuj urządzenia transportowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sklasyfikować urządzenia transportowe,
2) wykonać tabelę przy pomocy komputera,
3) wypełnić tabelę,
4) wkleić wykonaną pracę do zeszytu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

katalogi środków transportowych,

–

stanowisko komputerowe,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj na stronie internetowej przenośnik pneumatyczny, narysuj schemat i oznacz

jego elementy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w Internecie przenośnik pneumatyczny,
2) narysować jego schemat,
3) określić poszczególne elementy na schemacie,
4) wkleić schemat do zeszytu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

komputer z podłączonym Internetem,

–

materiały i przybory do rysowania,

–

literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zadania transportu rolniczego?

2) sklasyfikować i scharakteryzować kołowe środki transportowe?

3) określić wady kolejek szynowych naziemnych?

4) określić zastosowanie kolejki wiszącej?

5) rozróżnić przenośniki mechaniczne od pneumatycznych?

6) określić zastosowanie przenośników taśmowych?

7) omówić wykorzystanie przenośników zgarniakowych?

8) scharakteryzować przenośników ślimakowych?

9) omówić wykorzystanie przenośników pneumatycznych?

10) wymienić zastosowanie przenośników w maszynach rolniczych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Rodzaje uszkodzeń maszyn, przyczyny powstawania, metody

naprawy

4.2.1. Materiał nauczania

Maszyny rolnicze są narażone na działanie obciążeń wywieranych przez środowisko,

w którym pracują. Jeżeli nastąpi przekroczenie dopuszczalnych obciążeń może dojść do
uszkodzenia. Przyczynami uszkodzeń są również starzenie i zmęczenia materiałów. Maszyny
składają się z wielu elementów, które są wytwarzane w masowej produkcji. W związku z tym,
mogą pojawiać się usterki na skutek wad materiałowych, niewłaściwej technologii i błędów
popełnianych przez pracowników w czasie wytwarzania lub kontroli. Niektóre ukryte usterki
są możliwe do ujawnienia dopiero w trakcie eksploatacji. W trakcie eksploatacji maszyn
współpracujące ze sobą części mechanizmów wywołują różne zjawiska takie jak: tarcie,
wydzielanie się ciepła, utlenianie i erozja. Podczas tych procesów następuje stopniowe
pogarszanie stanu technicznego użytkowanych maszyn, przez co obniża się ich sprawność
techniczna. Postępujące obniżenie sprawności technicznej powoduje uszkodzenia części
maszyn rolniczych. Jeżeli dana część nie nadaje się do naprawy, takie zużycie nazywamy
uszkodzeniem. W maszynach rolniczych rozróżniamy dwa rodzaje zużyć:

−

naturalne,

−

awaryjne.

Zużycie naturalne następuje wówczas, gdy w wyniku długotrwałej pracy mechanizmów
i przestrzeganiu warunków technicznej obsługi następuje samoistne zużycie części. Jeżeli
w wyniku krótkotrwałej eksploatacji następuje zużycie części mamy do czynienia z zużyciem
awaryjnym np.: złamania, pęknięcia, zatarcia. Zużycie naturalne i awaryjne są zużyciami
fizycznymi. Zużycia mogą być :

−

mechaniczne, spowodowane tarciem, procesem zmęczeniowym lub erozją,

−

chemiczne, spowodowane różnego rodzaju korozją,

−

cieplne, występujące na skutek działania wysokiej temperatury. Następuje wtedy zmiana
właściwości i struktury materiału np.: rozhartowanie części pod wpływem wysokiej
temperatury,

−

elektryczne, spowodowane przepływem prądu elektrycznego np.: nadpalenie styków czy
zwęglenie izolacji przewodów elektrycznych.
Elementom maszyn rolniczych towarzyszy również zużycie ścierne, powodowane

ś

cieraniem polegającym na oddzielaniu cząstek materiału z powierzchni części.

Spowodowane jest to mikro skrawaniem, ścinaniem lub odrywaniem występów i nierówności
albo rysowaniem powierzchni przez cząsteczki ścierniwa. Procesowi ścierania towarzyszy
często zjawisko wykruszania cząsteczek, po czym następują odkształcenia sprężyste
i plastyczne materiału.
Zużycie erozyjne charakteryzuje elementy układów hydraulicznych, w których przepływa
ciecz pod ciśnieniem i z dużą prędkością na skutek, czego następuje wymywanie cząstek
metalu. Często temu procesowi towarzyszy proces korozyjny.

W układach hydraulicznych dochodzi również do zużycia zwanego kawitacją. Polega ono

na powstawaniu pęcherzyków gazu i pary. Zjawisku temu towarzyszy korozja i wymywanie
cząsteczek materiału z powierzchni, w której przepływa ciecz. Zjawisko erozji i kawitacji
doprowadza do ubytków materiału szczególnie w miejscach zwężeń przekrojów
przepływowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 6R

Rys. 6. Komputerowa symulacja zjawiska kawitacji [8]

Uszkodzenia części maszyn następują poprzez odkształcenia plastyczne wyrażające

zmianę kształtu lub wymiaru przy zachowaniu ciężaru. Uszkodzenie powodowane zużyciem
zmęczeniowym powstaje w wyniku dużej liczby cyklicznych zmian, obciążeń między
współpracującymi częściami. Zużycie zmęczeniowe jest trudno dostrzegalne gołym okiem,
gdyż jego początkowymi objawami są mikropęknięcia.

W mechanizmach maszyn uszkodzenia często następują w wyniku zjawiska zmęczenia

powierzchniowego poprzez wykruszenia, wyłuszczenia i pitting. Wykruszenia są wynikiem
zgniotu materiału i działaniem sił tarcia. Łuszczenie jest charakterystyczne dla tarcia
występującego przy toczeniu, lub toczeniu z poślizgiem. Dotyczy to na przykład bieżni
łożyska tocznego, gdzie dochodzi do zmęczenia materiału i do powstawania mikropęknięć
pod powierzchnią.
Pitting jest zużyciem gruzełkowatym i polega na ubytku materiału w wyniku cyklicznego
działania naprężeń kontaktowych w obecności substancji smarującej. Występuje szczególnie
w łożyskach kulkowych i przekładniach zębatych na styku dwóch zębów.

W maszynach rolniczych często występuje uszkodzenie spowodowane uszkodzeniem

zmęczeniowym. Uszkodzeniom ulegają części najbardziej obciążone takie jak: wały
wykorbione i przeguby Cardana. Niebezpieczeństwem, jakie pociąga za sobą zmęczenie, jest
uszkodzenie najczęściej innych części maszyn. Zmęczenie objętościowe powstaje pod
wpływem działania obciążenia na całej części siłami cyklicznie zmieniającymi swoją wartość
i kierunek z dużą częstotliwością.

W momencie przekroczenia wytrzymałości materiału następują mikropęknięcia, które

w konsekwencji powiększają się i dochodzi do uszkodzenia.

Naprawy maszyn mają na celu usunięcie wszystkich uszkodzeń i przywrócenie maszynie

właściwości umożliwiających jej prawidłowe funkcjonowanie. W technologii napraw maszyn
wyróżniamy: naprawę bieżącą, średnią i główną.

W naprawie bieżącej najczęściej stosowaną następuję częściowy demontaż, podczas

którego naprawiamy lub wymieniamy uszkodzone części.

W trakcie naprawy głównej dokonujemy całkowitego demontażu maszyny, dokonujemy

weryfikacji wszystkich części. Uszkodzone regenerujemy lub wymieniamy na nowe. Po
dokonaniu takiej naprawy przywracamy maszynie jej właściwości techniczno-eksploatacyjne
zbliżone do nowej maszyny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Rys. 7. Schemat blokowy procesu technologicznego naprawy głównej [1, s. 34]

Naprawę średnią wykonujemy wówczas, kiedy pracochłonność i poniesione koszty są
pośrednie między naprawą główną i bieżącą.

Obecnie większość napraw dokonuje się metodą stanowiskową. Wykonują ją

przeszkoleni pracownicy w zakładzie, gdzie przywraca się maszynie poprzednie wartości.
Tylko bardzo specjalistyczne naprawy dokonuje się w wyspecjalizowanych zakładach np.:
szlifowanie wałów, cylindrów czy naprawy i regulacje pomp wtryskowych.

Zakłady, które wcześniej wykonywały kompleksowo naprawy maszyn i ciągników np.:

Państwowe Ośrodki Maszynowe czy Zakłady Produkcyjno-Naprawcze Mechanizacji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rolnictwa dzisiaj już nie istnieją. Przed wykonywaniem naprawy określamy miejsce i części,
które wykazują uszkodzenie. Następnie dokonujemy mycia i demontażu uszkodzonej części.
Sprawdzamy jej uszkodzenie i przystępujemy do naprawy przez regenerację lub wymiany na
nową.

Regeneracja części jest procesem technologicznym, którego celem jest przywrócenie

zużytym lub uszkodzonym częściom pierwotnego kształtu i wymiarów w celu dalszego
użytkowania. Regenerować części maszyn możemy poprzez:

−

obróbkę mechaniczną,

−

obróbkę plastyczną,

−

spawanie,

−

napawanie,

−

klejenie,

−

lutowanie,

−

malowanie.

Obróbka mechaniczna polega najczęściej na toczeniu i szlifowaniu uszkodzonej części
pierwotnego przywróceniu jej pierwotnego kształtu i wymiaru.
Obróbka plastyczna polega na przywróceniu nominalnych wymiarów i kształtów poprzez:
spęczanie, rozpieranie, wyciąganie lub prostowanie.
Spawanie wykonujemy przy regeneracjach i naprawach części. Jest często stosowane
w naprawach sprzętu rolniczego. Złącze spawane jest połączeniem materiałów powstałym
przez ich miejscowe stopienie. Występuje w procesie łączenia metali (głównie stali) oraz
tworzyw sztucznych. Przy spawaniu zwykle dodaje się spoiwo (materiał dodatkowy)
stapiający się wraz z materiałem podstawowym, aby utworzyć spoinę i polepszyć jej
własności.
Metody spawania:

−

spawanie gazowe: najczęściej przy spalaniu acetylenu w temperaturach do 3200°C,
stosowane jest do spajania blach o grubości od 0,4 mm do 40 mm,

−

spawanie elektryczne: z wykorzystaniem spawarki – urządzenia opierającego swą pracę
na zjawisku łuku elektrycznego w temperaturach 3500°C, stosowane jest do spajania
blach o grubości od 1 mm do 80 mm,

−

spawanie laserowe,

−

spawanie plazmowe,

−

spawanie hybrydowe,

−

spawanie żużlowe,

−

spawanie elektronowe,

−

spawanie tarciowe.

Rys. 8. Strefy złącza spawanego. 1

–

materiał podstawowy, 2

–

strefa wpływu ciepła, 3 – spoina [9]

Napawanie jest to nałożenie na zużytą powierzchnię warstwy materiału dodatkowego w celu
przywrócenia pierwotnych kształtów i wymiarów. Pomimo wielu wad występujących przy
napawaniu związanych z naprężeniami, zmianami strukturalnymi jest szeroko stosowane.
Klejenie znajduje coraz szersze zastosowanie w procesach regeneracji uszkodzonych części.
Charakteryzuje się prostotą w wykonywaniu, łatwością łączenia i niskimi kosztami. Wadą
klejenia jest mała wytrzymałość złazy w wysokiej temperaturze. Podczas procesu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

przygotowawczego należy uwzględnić środowisko, w którym pracują części, koszt klejenie
i warunki bhp. Kleje dzielimy ze względu na sposób wiązania na: chemoutwardzalne, topliwe
i rozpuszczalnikowe. Szerokie zastosowanie zyskały żywice epoksydowe, które po
utwardzeniu staje się tworzywem termoutwardzalnym, nierozpuszczalnym i posiadają bardzo
dobrą przyczepność. śywice epoksydowe są odporne na działanie wody, olejów, benzyn
i różnych rozpuszczalników.
Lutowanie jest sposobem łączenia uszkodzonych elementów, głównie uszkodzeń przewodów
elektrycznych lub chłodnic. Jest czynnością łatwą w wykonywaniu przy zachowaniu
prawidłowych technik łączenia. Jest to metoda łączenia elementów metalowych za pomocą
spoiny wypełnionej metalem o temperaturze topnienia niższej niż metali łączonych
elementów, gdzie spoina jest nakładana w postaci stopionej, podczas gdy łączone elementy
pozostają cały czas w stanie stałym.
Zależnie od temperatury topnienia lutu rozróżnia się:

−

lutowanie miękkie (poniżej 300°C),

−

lutowanie twarde (powyżej 550°C).
Materiałem wypełniającym spoinę jest lut (lutowie). Narzędzie ręczne służące do

lutowania to lutownica lub palnik. Czynność lutowania jest również wykonywana
w specjalnych piecach. Lutowanie współcześnie stosowanych układów elektronicznych
realizuje się również techniką rozgrzewania przy pomocy gorącego powietrza lub
podczerwieni. Jest to tak zwane lutowanie bezdotykowe.
Malowanie wykonujemy w celu uzupełnienia powłok lakierniczych, aby zabezpieczyć przed
korozją i działaniem warunków atmosferycznych. Stosuje się głównie emalie podkładowe
i emalie powierzchniowe. Wszelkie nierówności uzupełniamy szpachlówką, którą szlifuje się
papierami ściernymi, a dopiero potem malujemy farbą powierzchniową. Malowanie
wykonujemy pędzlem, przez zanurzenie, wykorzystując pojemniki aerozolowe lub metodą
natrysku przy pomocy pistoletu natryskowego.

Wiele uszkodzonych części nie poddaje się procesom naprawczym ani regeneracyjnym

ze względu na ich specjalną konstrukcję i budowę, a wymienia się na nowe. Wymiana jest
najprostszym i często koniecznym sposobem naprawy i gwarantuje często przywrócenie
pierwotnych właściwości techniczno

-

eksploatacyjnych. Do często spotykanych części

zaliczamy: wymianę łożysk tocznych i ślizgowych, pasków klinowych i wszystkich tych,
które zużywają się w sposób naturalny.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakich warunkach jest eksploatowany sprzęt rolniczy?
2. Jakie są przyczyny powstawania uszkodzeń sprzętu i maszyn rolniczych?
3. Co to jest zużycie naturalne i awaryjne?
4. Na czym polega uszkodzenie w wyniku zużycia ściernego?
5. Co to jest zużycie zmęczeniowe?
6. Co to są odkształcenia plastyczne?
7. Jakie części maszyn ulegają najczęściej zużyciu zmęczeniowemu?
8. Co to jest pitting i jakie wywołuje zniszczenia?
9. W jaki sposób zwiększamy żywotność maszyn urządzeń rolniczych?
10. Co to są przeglądy techniczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Korzystając z doświadczenia mechanika w gospodarstwie szkolnym, wypisz najczęściej

spotykane uszkodzenia maszyn i sprzętu rolniczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeprowadzić wywiad z mechanikiem gospodarstwa,
2) określić rodzaje uszkodzeń,
3) określić sposoby napraw zarejestrowanych uszkodzeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

warsztat w gospodarstwie,

−

przybory do pisania,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj naprawy cieknącej chłodnicy w ciągniku rolniczym przy pomocy lutowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować stanowisko do lutowania,
2) przygotować miejsce lutowania,
3) przeprowadzić lutowanie,
4) sprawdzić szczelność uszkodzonego miejsca.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

uszkodzona chłodnica,

−

lutownica elektryczna,

−

cyna, kalafonia,

−

literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić środowisko pracy narzędzi, maszyn?

2) określić środowisko pracy ciągników rolniczych?

3) scharakteryzować przyczyny uszkodzeń narzędzi?

4) określić przyczyny uszkodzeń maszyn?

5) określić przyczyny uszkodzeń i ciągników rolniczych?

6) scharakteryzować rodzaje zużyć?

7) określić zużycia zmęczeniowe?

8) określić zużycie erozyjne?

9) określić zjawisko kawitacji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.3. Konserwacja i przechowywanie sprzętu rolniczego

4.3.1. Materiał nauczania

Sprzęt rolniczy jest wykorzystywany tylko w okresach agrotechnicznych przez kilka do

kilkunastu dni, pozostałą część roku nie jest eksploatowany. Aby utrzymać go w wysokiej
sprawności technicznej powinien być należycie konserwowany i przechowywany. Po
zakończeniu prac sprzęt należy go umyć dużym strumieniem zimnej lub gorącej wody na
specjalnym stanowisku przy użyciu myjni lub różnego rodzaju urządzeń ciśnieniowych.
Należy pamiętać, aby do wód gruntowych nie dostały się rozpuszczone w wodzie chemiczne
ś

rodki ochrony roślin, paliwo, oleje i smary, co mogłoby stanowić ekologiczne zagrożenie

ś

rodowiska. Konserwując sprzęt rolniczy powinniśmy stosować zalecenia wytwórców

zgodnie z przeznaczeniem. Miejsca zajęte korozją powierzchniową lub szczelinową należy
bezwzględnie oczyścić z korozji, zakonserwować środkiem antykorozyjnym, a następnie
pomalować farbą, użyć olejów lub smarów ochronnych. Sprzęt rolniczy powinien być
przechowywany w przestrzeniach otwartych do tego celu przeznaczonych, w wiatach,
obiektach zadaszonych otwartych lub zamkniętych. Należy pamiętać o utwardzeniu
powierzchni, na której będziemy przechowywać sprzęt.

Przechowywany sprzęt rolniczy powinien być posegregowany grupami i ustawiony

w taki sposób, aby łatwe było agregatowanie z ciągnikiem i łatwy dostęp do maszyny. Zasadą
jest, że w miejscach otwartych przechowuje się maszyny i narzędzia mniej wrażliwe na
niekorzystne warunki atmosferyczne np.: pługi, brony, glebogryzarki, kopaczki ciągnikowe.
Elementy robocze przechowywanego sprzętu nie powinny stykać się bezpośrednio
z wilgotnym podłożem, a ogumione koła należy odciążyć przy pomocy różnego rodzaju
podstawek. Na terenach otwartych stosuje się pokrowce z folii lub brezentu. Innym sposobem
przechowywania sprzętu rolniczego jest umieszczanie w wiatach i szopach posiadających
zadaszenia z kilkumetrowym okapem wspartych na słupach. Szopy mogą być półotwarte,
posiadające ściany z trzech stron chroniące przed wiatrem i opadami atmosferycznymi.

Szopy zamknięte powinny być wyposażone we wrota ułatwiające manewrowanie

sprzętem. Są przez to bardziej funkcjonalne i służą do przechowywania cenniejszych maszyn
rolniczych.

Maszyny rolnicze i samobieżne oraz urządzenia szczególnie wrażliwe na działanie

warunków atmosferycznych powinny być przechowywane w specjalnych magazynach lub
garażach. Ciągniki rolnicze przechowujemy głównie w garażach wyposażonych w instalację
elektryczną, oświetleniową, wentylacyjną oraz grzewczą. Wyposażenie garażu w zestawy
narzędzi powinno służyć operatorowi do dokonywania drobnych napraw, regulacji,
konserwacji i czynności obsługowych. Wszystkie pomieszczenia służące do przechowywania
sprzętu i ciągników rolniczych winny spełniać podstawowe wymagania przeciwpożarowe,
a w szczególności posiadać sprawnie działające gaśnice.

Praca w rolnictwie narzędzi i maszyn rolniczych narażona jest na działanie warunków

atmosferycznych i działanie warunków występujących w glebie ważną rolę odgrywa obsługa
techniczna. Obsługa techniczna zapobiega pogarszaniu się właściwości użytkowych oraz
przygotowuje je do bezawaryjnej pracy. Rozróżniamy następujące rodzaje obsług:

−

obsługę codzienną, określaną przez instrukcje obsługi. Polega ona na myciu, czyszczeniu,
smarowaniu, uzupełnianiu materiałów eksploatacyjnych i czynnościach regulacyjnych,

−

obsługę przedkampanijną, której zadaniem jest przygotowanie do pracy. W jej trakcie
dokonuje się usuwania środków konserwujących, smarowania, zakładania pasków
klinowych, akumulatorów i wyposażenie. Obowiązkowo dokonuje się kontroli
prawidłowości pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

−

obsługę pokampanijną polegającą na oczyszczeniu, myciu i przygotowaniu do dłuższego
postoju. Uzupełniamy ubytki powłok lakierniczych, na powierzchnie robocze nakładamy
ś

rodki czasowej ochrony. W trakcie obsługi po kampanijnej wymieniamy również oleje

i smary. Wszystkie maszyny posiadające ogumione koła powinny spoczywać na
podporach, a ciśnienie w kołach należy ograniczyć do 30–50%. Wszystkie
zdemontowane pasy klinowe, listwy nożowe i inne części wrażliwe i narażone na
niekorzystne działanie warunków atmosferycznych powinny być przechowywane
w magazynach zgodnie zaleceniami określanymi przez producentów,

−

obsługę sezonową polegającą na przygotowaniu maszyn i ciągników do sezonu.
Wymieniamy szczególnie oleje silnikowe i płyny w układach chłodniczych.

Obsługa techniczna ciągników rolniczych polega szczególnie na cyklicznym wykonywaniu
przeglądów technicznych. Każdy producent ciągników rolniczych określa szczegółowo zakres
czynności przeglądów codziennych P1 i okresowych P2–P5. Ilość godzin pracy ciągnika
określa się ilością motogodzin wskazywaną przez licznik pojazdu. Jedna motogodzina
odpowiada 1,33 godziny zegarowej.

Rys. 9. Cykl T i częstotliwość t przeglądów technicznych ciągników rolniczych Ursus P1

–

P5 – przeglądy

techniczne, NG1 – naprawa główna pierwsza [1, s. 30]

Jeżeli ciągniki nie są użytkowane na codzień i są przechowywane przez dłuższy okres

czasu, wówczas przeprowadzamy przegląd zerowy P0, w trakcie którego ciągnikowi
przywracamy sprawność techniczno-eksploatacyjną.

Przeglądy P1–P3 może wykonywać operator ciągnika w miejscu jego garażowania,

natomiast P4 i P5 dokonujemy w warsztacie specjalistycznym ze względu na złożoność
i specyfikę wykonywanych czynności.

O sprawności technicznej ciągników decyduje obsługa techniczna w okresie docierania.

W tym czasie dopasowują się i docierają wszystkie elementy ciągnika. Szczegółowe zalecenia
określa producent ciągnika i należy je bezwzględnie przestrzegać. Powinno się tak dobierać
prace, aby w ciągu pieszych 10 mth pracy obciążyć silnik do ¼ mocy znamionowej, a w ciągu
następnych 20 mth do ½ mocy, a czasie ostatnich 20 mth docierania obciążyć silnik do ¾
mocy znamionowej. Po okresie docierania ciągnik poddaje się przeglądowi technicznemu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Tabela 1. Wybrane czynności wykonywane podczas przeglądów technicznych ciągnika C

–

330 [1, s. 31]

Zespołowe użytkowanie maszyn ułatwia ich zakup, umożliwia zwiększenie wykorzystania
i obniżenie kosztów, także konserwacji i przechowywania.

Jednostki świadczące usługi mechanizacyjne różnią się między sobą formą własności

maszyn, stopniem zaangażowania w działalność usługową oraz zakresem świadczonych
usług. Środki mechanizacji mogą w nich stanowić własność indywidualną (tak jest
w przypadku kółek maszynowych i prywatnych przedsiębiorców zajmujących się
profesjonalnie usługami). Mogą też być wspólną własnością, np. spółdzielni kółek rolniczych,
spółek i wspólnot maszynowych. W zależności od stopnia zaangażowania w świadczenie
usług wyróżniamy: jednostki, dla których świadczenie usług mechanizacyjnych jest główną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

lub jedyną formą działalności oraz takie, których głównym źródłem utrzymania jest
prowadzenie gospodarstwa rolniczego, a świadczenie usług stanowi działalność dodatkową.
Pod względem zakresu świadczonych usług omawiane jednostki dzielimy na:
– specjalizujące się w wąskim zakresie świadczonych usług,
– oferujące szeroki zakres usług,
– mieszane.

Przy wyborze formy usług należy uwzględniać rodzaj usługobiorców. Dla gospodarstw

o dużej skali produkcji, mających z reguły deficyt własnej siły roboczej, korzystne są usługi
przedsiębiorstw prywatnych lub spółdzielczych. Natomiast dla drobnych gospodarstw
odpowiednie są usługi wzajemne, np. w ramach kółek maszynowych, umożliwiające
zaangażowanie własnej siły roboczej i poprawę wykorzystania sprzętu przy zbilansowaniu
wpływów za usługi świadczone z wydatkami na kupowane.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zadania spełnia konserwacja sprzętu rolniczego?
2. Jakie zabiegi wykonujemy po zakończeniu prac sprzętem?
3. Jakich zasad przestrzegamy podczas mycia sprzętu rolniczego?
4. Jak przygotowujemy sprzęt do przechowywania?
5. Jakie są sposoby przechowywania sprzętu rolniczego?
6. W jakich warunkach powinniśmy przechowywać wartościowe maszyny?
7. Jakie funkcje spełniają wiaty otwarte?
8. Czym charakteryzują się wiaty zamknięte?
9. W jaki sposób dbamy o ochronę środowiska konserwując sprzęt rolniczy?
10. Jakie warunki powinny spełniać garaże?
11. Na czym polega obsługa techniczna ciągników rolniczych?
12. Jakie są wady i zalety zespołowego użytkowania maszyn?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj przegląd i konserwację sprzętu uprawowego w gospodarstwie szkolnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać przegląd sprzętu,
2) przygotować środki do konserwacji,
3) przeprowadzić konserwację sprzętu,
4) przestrzegać przepisów bhp i ochrony środowiska.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

sprzęt uprawowy,

–

ś

rodki do konserwacji sprzętu uprawowego,

–

stanowisko do mycia sprzętu,

–

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Ćwiczenie 2

Dla wybranego ciągnika rolniczego, opracuj harmonogram przeglądów technicznych

i wypisz, jakie czynności wchodzą w skład przeglądu P2.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać instrukcję obsługi wybranego ciągnika,
2) wykonać wykres liniowy częstotliwości przeglądów,
3) sporządzić zakres czynności przeglądu ciągnika P2,
4) wkleić opracowanie do zeszytu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foliogramy z rodzajami przeglądów technicznych ciągników,

−

instrukcje obsługi ciągników rolniczych,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić warunki konserwacji sprzętu rolniczego?

2) określić warunki przechowywania sprzętu rolniczego?

3) określić warunki ochrony środowiska przy myciu i konserwacji

sprzętu?

4) dokonać ustawienia sprzętu na okres przechowywania?

5) zabezpieczyć wartościowe maszyny na okres przechowywania?

6) określić warunki bezpiecznej i higienicznej pracy w garażu?

7) scharakteryzować zasady bhp, których powinien przestrzegać

pracownik w garażu?

8) wyróżnić rodzaje obsług sprzętu i maszyn rolniczych?

9) omówić przeglądy techniczne ciągników rolniczych ?

10) wymienić czynności obsługi codziennej ciągnika rolniczego?

11) wymienić wady i zalety zespołowego użytkowania maszyn?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.4.

Produkty naftowe

4.4.1. Materiał nauczania

Produkty naftowe uzyskujemy z przeróbki ropy naftowej. Zaliczamy do nich paliwa,

oleje i smary. W pojazdach rolniczych, maszynach i sprzęcie rolniczym używamy najczęściej
paliwa płynne, oleje silnikowe, oleje przekładniowe, oleje hydrauliczne i smary plastyczne.

Ciągniki rolnicze wyposażone są najczęściej w silniki z zapłonem samoczynnym

napędzane olejem napędowym. Jest to paliwo uzyskiwane z destylacji ropy naftowej
w temperaturze 230–350°C o wartości opałowej 42–46 kJ/g i temperaturze zapłonu
50–80°C. Gęstość oleju napędowego wynosi 0,8–0,88g/cm

3

. Cechą charakterystyczną oleju

napędowego jest liczba cetanowa LC wynosząca 40 – 45 oraz temperatura krzepnięcia ważna
w zależności od temperatury otoczenia.

W praktyce stosuje się oleje letnie IL o temperaturze krzepnięcia nie wyższej niż -5°C

i oleje zimowe IZ o temperaturze krzepnięcia od – 20°C (IZ–20) do – 50°C (IZ–50). Należy
pamiętać o stosowaniu prawidłowego oleju napędowego w okresie zimowym, gdyż
niewłaściwe stosowanie doprowadza do wytrącania się parafiny powodującej niedrożność
filtrów i zatrzymanie pracy silnika. W nowoczesnych silnikach o zapłonie samoczynnym
coraz częściej stosuje się różnego rodzaju podgrzewacze paliwa. Coraz częściej próbuje się do
oleju napędowego dodawać paliwo uzyskane z przeróbki olejów roślinnych.

Benzyna jako produkt przeróbki ropy naftowej charakteryzuje się gęstością od

0,7–0,75 g/cm

3

, otrzymywana jest w temperaturze 35–200°C, jej wartość opałowa wynosi

około 46,2 kJ/g, a temperatura zapłonu -15°

C, posiada liczbę oktanową LO, która to liczba

określa odporność na spalanie detonacyjne. Benzyny miesza się z dodatkiem przeciw
detonacyjnym, jakim jest czteroetylek ołowiu i nazywa się wówczas etyliną z liczbą oktanową
np.: E-95, E-98 lub benzyną bezołowiową np.: Pb-98, do której dodaje się związki bromu
jako środek przeciw detonacyjny.

Oleje smarowe charakteryzują się lepkością i temperaturą krzepnięcia. Lepkość wpływa

na wielkość oporów tarcia oraz zdolność do trwałego przylegania do części współpracujących
ze sobą. Temperatura krzepnięcia określa najniższą temperaturę, przy której olej przestanie
mieć właściwości smarne. W praktyce coraz częściej używane są oleje silnikowe
wielosezonowe, które stosowane są w okresie letnim i zimowym oznaczane symbolami
10W/30, 10W/40, 15W/40, 20W/30, 20W/40. Oleje dzieli się ze względu na przeznaczenie
i klasy. Dla silników o zapłonie samoczynnym wprowadzono symbol C, z zapłonem
iskrowym S. Natomiast lepkość związaną z jakością oleju oznaczamy literami od A do G
w grupie silników z zapłonem iskrowym i od A do F w grupie silników z zapłonem
samoczynnym. Możemy spotkać się również z olejami uniwersalnymi przeznaczonymi do
silników z zapłonem samoczynnym i iskrowym. Wysoką jakość olejów otrzymujemy przez
zastosowanie dodatków uszlachetniających, które poprawiają właściwości smarne
i zmniejszają zdolność do pienienia. Dodaje się również dodatki antykorozyjne i przeciw
utleniające.

W ciągnikach i maszynach rolniczych stosuje się oleje przekładniowe, które dzielimy na

klasy jakości i oznaczamy symbolami od GL1 do GL6 o różnych klasach lepkości np.: oleje
zimowe 75 W, 80 W, 85 W oraz oleje letnie 90, 140, 250. Oleje przekładniowe stosujemy
w układach napędowych w ciągnikach i maszynach rolniczych pracujących w średnich
warunkach oraz ciężkich warunkach pracy. Noszą one nazwę Hipol, a ich symbolika określa
warunki zastosowania np.: EP-4Z SAE 80W/90, Agros U GL-4 SAE 80.

Do napędu układów hydraulicznych używa się olejów hydraulicznych producentów

krajowych i zagranicznych o nazwach np.: Hydrol 40 lub DOC-3, które charakteryzują się

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

niską temperaturą krzepliwości. Do konserwacji maszyn i ciągników rolniczych stosujemy
smary plastyczne i oleje ochronne. Smary stosuje się do łożysk ślizgowych i tocznych,
natomiast smary grafitowane do przekładni łańcuchowych i zębatych. Smary plastyczne
oznaczone są symbolami np.: ŁT-42, ŁT-4S2. Smary i oleje ochronne stosuje się do
zabezpieczania maszyn i narzędzi rolniczych przed korozją. Smary zabezpieczają
i konserwują maszyny rolnicze, a oleje konserwacyjne pod nazwą Antykol chronią przed
korozją wewnętrzne powierzchnie silników spalinowych. Stała i systematyczna konserwacja
zmniejsza zużycie urządzeń, wydłuża okresy między naprawami, przez co obniża koszty
eksploatacji. Konserwując narzędzia, maszyny i ciągniki rolnicze należy stosować środki
konserwujące wskazane przez wytwórcę. W tym zakresie powinniśmy zapoznać się
szczegółowo z instrukcją obsługi dołączoną przez producenta.

Napraw sprzętu dokonujemy poprzez wymianę zużytych lub uszkodzonych części.

Elementy metalowe możemy naprawić przez spawanie.

Magazynowanie paliw i smarów

Niewłaściwe obchodzenie się z produktami ropopochodnymi (olej napędowy, benzyna,

rozpuszczalniki) jest niebezpieczne ze względu na ich łatwopalność oraz toksyczne działanie
na organizm człowieka.

Pary produktów naftowych przy mniejszym stężeniu mogą powodować lekkie

dolegliwości objawiające się bólami głowy i sennością. Przy większym stężeniu i przy
dłuższym wdychaniu mogą wywołać zatrucie organizmu, doprowadzając do poważnych
schorzeń, a nawet do śmierci. Szczególne zasady ostrożności należy zachować przy
użytkowaniu benzyny (etyliny) do napędu silników spalinowych, zawierającej czteroetylek
ołowiu, który jest silną trucizną. Zatrucie może nastąpić zarówno przez drogi oddechowe przy
wdychaniu par lub spalin, jak również przez skórę.

W przypadku rozlania benzyny w pomieszczeniu lub na podwórzu, miejsce skażone

należy zneutralizować. W tym celu, wapno miesza się z wodą w stosunku: 4 części wapna,
1 część wody. Uzyskaną papką pokrywa się miejsce zalane benzyną. Po kilkunastu godzinach
wapno należy usunąć, a skażone miejsce zmyć naftą i wodą. Zamiast wapna można użyć
nadmanganianu potasu – najpierw posypać proszkiem, a następnie polać 5% roztworem. Po
kilku godzinach zmyć naftą i wodą.

Oleje napędowe oraz inne produkty ropopochodne nie są wprawdzie tak niebezpieczne

jak benzyna, ale też są szkodliwe i wymagają zachowania ostrożności. Zawierają one tzw.
węglowodany parafinowe, które przy częstym i długotrwałym styku z naskórkiem wywołują
różne dolegliwości prowadzące do powstania niebezpiecznych, ropiejących ran oraz
uczulenia. Ostrożnie należy postępować z olejami zużytymi, których dodatkowa szkodliwość
dla organizmu ludzkiego wynika z zawartych w nich zanieczyszczeń chemicznych
i mechanicznych.

Przy stosowaniu produktów ropopochodnych należy każdorazowo zakładać rękawice

gumowe, fartuch gumowy oraz odzież roboczą. Osoby te obowiązuje ścisłe przestrzeganie
zasad higieny osobistej.

Przy magazynowaniu paliw, a zwłaszcza benzyny, konieczne jest przestrzeganie

bezpieczeństwa przeciwpożarowego ze względu na obfite nagromadzenie łatwo palnych
produktów oraz wybuchowych par produktów naftowych. Pomieszczenia, w których
przechowywane są paliwa i smary muszą być wykonane z materiałów niepalnych, dobrze
wentylowane, oświetlone światłem naturalnym, a instalacja elektryczna powinna być
wykonana zgodnie z obowiązującymi normami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Rys. 10. Przykład magazynu paliw i smarów przeznaczonych dla dużego gospodarstwa rolnego: 1 – zbiornik

podziemny, 2 – rura pomiarowa z armaturą, 3 – rura odwadniająca, 4 – przewód wlewowy, 5 – studzienka

wlewowa, 6 – odmierzacz elektryczny, 7 – przewód przelewowy, 8 – przewód ssawny, 9 – przewód

odpowietrzający, 10 – pomieszczenie magazynowe [3, s. 193]

Rys. 11. Sposób układania beczek z paliwem na drewnianych podłogach [3, s. 194]

Przy magazynowaniu paliw i smarów należy przestrzegać następujących zasad:

−

produkty przechowywać tylko w specjalnie do tego celu przystosowanych pojemnikach
i zbiornikach (nie przechowywać ich w butelkach po occie, wódce, winie, wodzie
sodowej lub innych napojach),

−

unikać częstego lub długotrwałego wdychania par,

−

przestrzegać zakazu zasysania paliwa ustami,

−

nie przechowywać w pomieszczeniach z paliwami resztek drewna, zbędnych opakowań,
papieru, szmat lub innych materiałów łatwo palnych (zużyte częściowo papiery i odpadki
składać do metalowych pojemników, szczelnie zamykanych),

−

puste beczki po paliwie przechowywać w oddzielnym pomieszczeniu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

−

nie używać otwartego ognia i przestrzegać zakazu palenia tytoniu,

−

do otwierania beczek z etyliną używać kluczy z materiałów nieiskrzących,

−

zabezpieczyć pomieszczenie przed dostępem dzieci,

−

każde pomieszczenie z produktami naftowymi wyposażyć w środki gaśnicze i sprzęt
przeciwpożarowy (gaśnice, pojemniki z piaskiem i łopatami, koc gaśniczy).

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie produkty uzyskujemy w wyniku przeróbki ropy naftowej?
2. Jakimi cechami charakteryzują się oleje napędowe?
3. Jakimi cechami charakteryzują się benzyny?
4. Jakie cechy charakteryzują oleje smarowe?
5. Co określa temperatura krzepnięcia olejów smarowych?
6. Co wyraża liczba cetanowa?
7. W jaki celu stosujemy oleje smarowe?
8. Jakie środki stosujemy w celu ochrony maszyn i narzędzi rolniczych?
9. Do czego służą oleje hydrauliczne?
10. Jakich zaleceń powinniśmy przestrzegać przy konserwacji sprzętu rolniczego?
11. Jakie są zasady bezpiecznego przechowywania paliw i smarów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj próbki produktów naftowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć próbki,
2) określić ich kolor i zapach,
3) określić wizualnie gęstość,
4) rozpoznać: olej napędowy, etylinę, olej przekładniowy i hydrauliczny,
5) przestrzegać bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

próbki z produktami naftowymi,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj konserwacji maszyn do siewu zbóż po zakończeniu prac polowych jesiennych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) umyć sprzęt na stanowisku,
2) ustawić sprzęt na określonym miejscu,
3) wykonać konserwację środkami konserwującymi,
4) przygotować sprzęt do długiego postoju zimowego,
5) przestrzegać warunków bhp i ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

narzędzia uprawowe,

–

stanowisko do mycia,

–

ś

rodki konserwujące,

–

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić produkty przerobu ropy naftowej?

2) wymienić cechy oleju napędowego?

3) scharakteryzować benzyny?

4) scharakteryzować oleje przekładniowe?

5) wymienić cechy olejów hydraulicznych?

6) zastosować środki konserwujące powierzchnie zamknięte?

7) określić zadania smarów plastycznych?

8) stosować środki konserwujące zgodnie z przeznaczeniem?

9) stosować przepisy bhp, ppoż i ochrony środowiska przy użyciu

ś

rodków konserwujących?

10) stosować się do zaleceń sprzętu w zakresie konserwacji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−−−−

instrukcja,

−−−−

zestaw zadań testowych,

−−−−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Do kołowych środków transportowych zaliczamy

a) przenośniki pneumatyczne.
b) taczki i wózki ręczne.
c) kolejki wiszące.
d) przenośniki czerpakowe.

2. Przenośniki mechaniczne taśmowe mogą pracować w płaszczyźnie

a) pionowej.
b) poziomej i ukośnej.
c) tylko ukośnej.
d) w każdej płaszczyźnie.

3. Na czynności transportowe w gospodarstwach rolnych przypada

a) 90% nakładów pracy.
b) 40 – 60% nakładów pracy.
c) 20% nakładów pracy.
d) transport nie znaczenia.

4. Przenośniki czerpakowe mogą pracować

a) tylko w płaszczyźnie poziomej.
b) tylko w płaszczyźnie pionowej.
c) w płaszczyźnie ukośnej, poziomej i pionowej.
d) tylko w płaszczyźnie ukośnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

5. Przenośniki ślimakowe wykorzystywane są do przemieszczania

a) materiałów paczkowanych.
b) materiałów objętościowych.
c) materiałów sypkich.
d) materiałów płynnych.

6. Zmęczenia powierzchniowe powodują

a) wykruszenia.
b) pęknięcia.
c) złamania.
d) lepszą regulację zespołu.

7. Uszkodzenia części maszyn i sprzętu rolniczego powodowane są przez

a) dobrą pracę traktorzysty.
b) prawidłową eksploatację,
c) stosowanie prawidłowych części.
d) warunki glebowe i terenowe.

8. Sprawność techniczną ciągników obniżają

a) uszkodzonie części.
b) prawidłowa obsługa.
c) stosowane prawidłowe oleje.
d) warunki pogodowe.

9. Zużycie erozyjne występuje najczęściej

a) w elementach pracujących w glebie.
b) w układach hydraulicznych pracujących pod ciśnieniem.
c) w przekładniach zębatych.
d) w przekładniach pasowych.

10. Zjawisko kawitacji następuje poprzez

a) pęcznienie materiału pod wpływem temperatury.
b) ubytki materiału w miejscach zwężeń przepływowych.
c) uszkodzenie pierścieni uszczelniających.
d) nadmierne spalanie oleju silnikowego.

11. Naprawy uszkodzonych elementów maszyny dokonujemy

a) w czasie postoju i wyłączonym silniku.
b) w trakcie pracy silnika.
c) na polu w trakcie eksploatacji.
d) zjeżdżamy do miejsca garażowania.

12. W przekładniach zębatych i łożyskach kulkowych występuje uszkodzenie zwane

a) zmęczeniem objętościowym.
b) korozją.
c) starzeniem.
d) pittingiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

13. Z przerobu ropy naftowej otrzymujemy

a) oleje silnikowe i benzyny.
b) etylinę i oleje zimowe.
c) tylko smary plastyczne.
d) płyny niezamarzające.

14. Temperatura zapłonu oleju napędowego wynosi

a) 40°C.
b) 10°C.
c) 60°C.
d) -10°C.

15. Gęstość oleju napędowego wynosi

a) 0,1 g/cm

3

.

b) 0,3 g/cm

3

.

c) 0,5 g/cm

3

.

d) 0,8 g/cm

3

.

16. Temperatura zapłonu benzyny

a) 15°C.
b) -15°C.
c) 50°C.

d) -35°C.

17. Do układów hydraulicznych stosujemy olej zwany

a) Hydrol.
b) Superol.
c) Dipol.
d) nie posiada nazwy.

18. W przekładniach ciągników rolniczych stosujemy oleje

a) z przerobu rzepaku.
b) przekładniowe.
c) hydrauliczne.
d) silnikowe.

19. Wiaty zamknięte powinny być wyposażone

a) w oświetlenie.
b) w spawarki elektryczne.
c) w narzędzia do napraw.
d) w sprzęt gaśniczy.

20. Garaże powinny być wyposażone w

a) kanał przejazdowy.
b) tylko w dobrą wentylację.
c) drzwi i okna plastikowe.
d) instalację oświetleniową, elektryczną 24V i dobrą wentylację.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Gospodarowanie sprzętem rolniczym

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zad.

ODPOWIEDŹ

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

6. LITERATURA

1. Bocheński Cz. Naprawa maszyn i urządzeń rolniczych. Podstawy. WSiP Warszawa 1995
2. Humanowski Z.: Usuwanie niesprawności i regulacje ciągników
3. Kozłowska D.: Mechanizacja rolnictwa cz. II. Hortpress sp. z o.o, Warszawa 1997
4. Kuczewski J., Majewski Z.: Podstawy eksploatacji maszyn rolniczych. WSiP Warszawa 1999
5. Kuczewski J.: Eksploatacja maszyn rolniczych. WSiP Warszawa 1999
6. Lorenc W.: Naprawa ciągników rolniczych. PWRiL Warszawa 1984
7. Lorenc W.: Naprawa maszyn i urządzeń rolniczych. PWRiL Warszawa 1985
8. http://www.mrol.com.pl
9. http://pl.wikipedia.org