J

OSÉ

C

ARLOS

S

OMOZA

Szczegół.

Trzy krótkie powieści

El detalle. Tres notelas breves

Anna Topczewska

Warszawskie Wydawnictwo Literackie

MUZA SA

Warszawa 2006

Nota od autora

W tej książce po raz pierwszy ukazują się razem wszystkie krótkie powieści, jakie

dotychczas napisałem

1

. Łączy je nie tylko forma: wspólny jest także ich wydźwięk, ponieważ

wszystkie relacjonują historię obsesji.

Chociaż można by rzec, że każda historia jest historią obsesji (obsesji tego, kto ją

opowiada), obsesja nękająca bohaterów niniejszych powieści jest szczególna pod paroma

względami: stanowi podstawę i formę narracji, jest dla niej punktem wyjścia i decyduje o jej

przebiegu. Poza tym dostrzegam jeszcze inne podobieństwa: dwaj z głównych bohaterów to

lekarze; wszyscy trzej są prawdopodobnie szaleni.

Akcja Płaszczyzn (1994), tekstu, od którego w pewnym sensie rozpoczęła się moja

kariera literacka, rozgrywa się w miasteczku zwanym Roquedal - scenerii późniejszych

powieści, jak na przykład Listy od zabójcy bez znaczenia czy Szkatułka z kości słoniowej. W

Płaszczyznach obsesja Marcelina Roimara, młodego lekarza, który przyjeżdża tu na letnie

zastępstwo, zamienia się w koszmarną fantazję: wyobrażenie, że w naszym świecie można

dostrzec inne światy i poznać zamieszkujące je dziwne istoty.

Pierwsza wersja Szczegółu, dotychczas niepublikowanego po hiszpańsku, ukazała się

we Francji w 2003 roku. Narratorem jest „oficjalny wariat” Roquedal, Baltasar Párraga, który

na własną rękę przeprowadza osobliwe śledztwo. Mimo że don Baltasar uchodzi za

pomyleńca, jego obsesja okazuje się, paradoksalnie, bardziej racjonalna niż w przypadku

Roimara: pochłania go badanie, w jaki sposób najdrobniejsze, ledwo zauważalne szczegóły,

jeśli przyjrzeć im się uważnie, mogą kryć w sobie tajemny klucz do każdej zagadki. Párraga

twierdzi, że za zbrodnią zawsze stoi niewidzialny morderca, a ja przyznałbym mu rację.

Usta również ukazały się po francusku w 2003 roku i do tej pory nie zostały

opublikowane po hiszpańsku. To jedyna spośród zamieszczonych tu powieści, której akcja

nie rozgrywa się w Roquedal. Jej struktura jest równie dziwna jak obsesja głównego bohatera:

1

Nie liczę powieści Listy od zabójcy bez znaczenia, która, jako że została opublikowana w osobnym

tomie, być może zasługuje na określenie „niezbyt krótka”.

całość stanowi monstrualne zdanie, bez przystanków chociażby na wzięcie oddechu. Narrację

prowadzi dentysta, właściciel dobrze prosperującej przychodni, którego życie rodzinne jest

nudne, a relacja z kochanką mu spowszedniała. Jednak ta monotonna egzystencja zmienia się

diametralnie w chwili, gdy bohater dokonuje szczególnego odkrycia: nosi w sobie kości. Fakt,

że pod skórą mamy szkielet, może przerodzić się w przerażającą oczywistość.

Chciałbym podziękować francuskiemu wydawnictwu Mille et Une Nuits oraz mojej

tamtejszej tłumaczce, Marianne Milion, za entuzjazm, jaki wykazali przy okazji

„zmartwychwstania” tych niewielkich tekstów, jak również pracownicom agencji literackiej

Carmen Bacells, ponieważ bez nich te dziełka nigdy nie ujrzałyby światła dziennego w

żadnym języku; podziękowania należą się też mojemu hiszpańskiemu wydawcy, Claudiowi

Lopezowi z Random House Mondadori, który zasugerował mi kilka bardzo korzystnych

poprawek w ostatecznej postaci Szczegółu.

Trzy historie, trzy oblicza szaleństwa albo trzy sposoby opowiadania. Czuję

uzasadnioną satysfakcję, widząc te pierwotne obsesje zebrane w jednym tomie.

José Carlos Somoza

Madryt, lipiec 2004

Płaszczyzny

Dla Joségo,

Marii del Mar, Sergia, Mariny

czy jakkolwiek ma na imię

NOTA WYDAWCY: Oto zapiski don Marcelina Roimara Ruiza z czasu jego pobytu

w Roquedal. Niniejsza publikacja nie ma na celu rozwikłania zaistniałej tragedii, lecz próbę

naświetlenia sylwetki jej protagonisty.

1

Do Roquedal dotarłem dziś późnym popołudniem, kiedy słońce jeszcze mocno

świeciło, i od razu przytrafiły mi się dwie dziwne rzeczy, o których muszę wspomnieć.

Miasteczko, nieduże i białe, po raz pierwszy wyłania się w miejscu, gdzie linia szosy

okręgowej zaczyna opadać. Na szczycie przez chwilę odnosisz wrażenie, że domki można

zamknąć w dłoni, zagarniając przy okazji spory kawał lśniącego niebieskiego morza w tle.

Kiedy podjeżdżasz bliżej, widzisz, że z jednej strony (z lewej, zgodnie z pozycją gościa) pola

uprawne przecina okropny szary mur, ciągnący się zaledwie tyle, żebyś zdążył go zobaczyć z

samochodu i przeczytać napis na zardzewiałej tabliczce, która wisi na łukowej bramie o

otwartych skrzydłach: „Cmentarz miejski”. W głębi wznoszą się niskie cyprysy. Zmieniając

bieg na dole, dostrzegłem wielkie białe litery. Były to cztery krzywe, pokaźnych rozmiarów

litery drukowane, namalowane farbą tak jaskrawą, że wyobraziłem sobie, jak fosforyzują w

ciemności. Nie sposób było ich nie przeczytać: ETER.

Pochodzę z dużego miasta i przywykłem do ulicznych graffiti, ale widok tak

wielkiego mozołu literniczego na murze cmentarnym wzbudził we mnie owo jałowe i

uporczywe zaciekawienie, które służy temu, żeby mieć potem o czym opowiadać albo pisać w

pospiesznych notatkach, teraz, w nocy, w moim pokoju. Intrygujące wydało mi się nie samo

słowo, lecz jego usytuowanie. Co anonimowy malarz chciał powiedzieć, wypisując te

skandalicznie białe litery na cmentarnym murze? Pomyślałem, że to jakiś skrót, skojarzenie,

jakiś tajemniczy żart albo że może ktoś chciał namalować coś innego, ale się pomylił lub mu

przeszkodzono. Dziwne, jak bardzo mnie drażni to, co niejednoznaczne, obraz, który coś

mówi, a zarazem milczy. Pochodzę z miasta i dlatego odruchowo doszukuję się przesłania w

reklamach. Jednak dla mojego samochodu, który w tamtej chwili posuwał się dość powoli,

czas płynie inaczej niż dla mnie. Pozwoliłem sobie na rzut oka w stronę miejscowego

cmentarza, przelotny romans z błyskającymi literami (ETER), które ktoś namalował w

niewiadomym celu, i nastawiony na inne wrażenia, prędko o wszystkim zapomniałem

(niemniej teraz przypominam to sobie). Mój zegarek (ostatni prezent od Marieli) o tarczy

rozlanej jak jajko sadzone (naśladuje „miękki zegarek” Dalego) wskazywał kilka minut po

siódmej, a ja wjeżdżałem na główną ulicę (rozgrzane wnętrze samochodu, kierownica paląca

w dłonie). I wtedy po raz drugi zdarzyło się coś dziwnego.

Zacznę od tego, że miasteczko wzbudziło we mnie poczucie samotności, chociaż, jak

sądzę, winne temu jest lato. Lato w małym miasteczku zawsze jest samotne - bez różnicy, czy

chodzi o Roquedal, czy jakiekolwiek inne miasteczko na wybrzeżu albo w głębi lądu. Surowe

dni zimy zmuszają w pewnym sensie do samotności aktywnej, natomiast w letnie popołudnia

aktywność odparowuje, a samotność opada z sił i zmusza cię, żebyś się położył i razem z nią

opadał z sił, wśród bzyczenia much i uporczywego upału. Południe oznacza porę słońca i snu

- życie zamiera, a miasteczko staje się puste i białe. I zawsze jest jedna długa ulica, której

zakręt tam, w głębi, przyciąga spojrzenie, żeby odwrócić uwagę od reszty miasteczka.

Pamiętam, że przyszła mi na myśl niedziela: żywię głębokie przekonanie, że niedziele to dni

szczególnie samotne. W niedzielę zawsze jest miejsce na nieprzerwane lato i ciszę, długą i

nudną. To właśnie przyszło mi na myśl: wjechałem do Roquedal, redukując bieg, silnik

odpowiedział jakby ledwie słyszalnym pytaniem, przysłonięty ciszą, opony smażyły żwir na

źle wyasfaltowanej ulicy, prostokątne cienie domów trwały na swoich miejscach, a w głębi,

wśród dachów i sosen, widniała sztywna krawędź morza, i pomyślałem, że to prawdziwa

niedziela w samym środku wtorku.

I jakby tego było mało, na ulicy, między cieniem a słońcem, kilku chłopców kopało

biało-czarną piłkę, wyrzucając ją w powietrze z cichym pokrzykiwaniem. Wyglądali jak

wspomnienie z dzieciństwa. Zatrzymałem się obok nich.

- Gdzie jest dom doktora Roberta? - spytałem.

Popatrzyli na mnie, popatrzyli po sobie, marszcząc twarze, jakby wyciskali z nich sok.

Byli ubrudzeni kurzem i błotem, ale w istocie wydawali się czyści, jakby w ten brud przebrali

się specjalnie na mój przyjazd. Wymienili między sobą jakieś uwagi i w końcu najwyższy z

nich, chudy chłopak o zmierzwionych kasztanowych włosach, ubrany w stary za ciasny strój

piłkarski o barwach tak zatartych, że nie mogłem odgadnąć, czy drużyna jest prawdziwa, czy

zmyślona, odezwał się:

- Don Roberta?

- Tak. Lekarza.

- Nie wiem.

- To miasteczko nie nazywa się Roquedal? - spytałem z uśmiechem.

Chłopiec popatrzył na mnie z powagą i zdumieniem, które nie dopuszczały żartów, i

odparł, że nie.

- Kanikuła - powiedział. - To miasteczko nazywa się Kanikuła.

A koledzy zawtórowali mu kanonicznie, prześcigając się, który pierwszy udzieli

dorosłemu informacji:

- Kanikuła.

- Kanikuła.

- Kanikuła.

Może to absolutna pewność, z jaką spodziewałem się innej odpowiedzi, nie pozwoliła

mi wyjaśnić nieporozumienia. Dzieci nie mają cierpliwości do mało pojętnych dorosłych: z

nimi trzeba jak ze świeżo wyrobioną gliną - bezpośrednio i zwięźle, bo inaczej nic się nie

ulepi. Nie wiem, co im powiedziałem, już nie pamiętam. Mamrotałem jakieś pytania, gdy

tymczasem piłka wracała pod niebo, a dzieci rozchodziły się, rzucając w odpowiedzi:

- Nie. To miasteczko nazywa się Kanikuła. Kanikuła.

Nie wiem, co by mogło wyniknąć z tej gry nieporozumień. Na szczęście zacienioną

stroną ulicy podążał ku mnie potężny zwalisty mężczyzna w niebieskim kombinezonie

roboczym na szelkach, całym zapapranym na czarno, i cienkiej czerwonej koszuli w kratę.

Miał okulary i beret, w tej kolejności, bo te pierwsze były tak masywne, że wyglądały jak

maska, a ten drugi, cienki i mały, leżał rozpłaszczony na jego ogromnej głowie jak skóra. Pod

pachą niósł oponę. Później dowiedziałem się, że ma na imię Joaquin i za niewielkie pieniądze

naprawia wszelki sprzęt mechaniczny. Jego słowa, wypowiadane głosem przywiędłym jak

głos staruszki, nie zawiodły mnie:

- Don Roberto? Niech pan wali tą ulicą do końca. Na rogu stoi niebieski dom. To tam.

Zachwycają mnie tacy poczciwi ludzie. Z jaką prostotą dzielą planszę swojego

miasteczka na domy czerwone, niebieskie, amarantowe, z kamienia albo bielone wapnem

(chociaż, jak się właśnie dowiedziałem, „niebieski dom” jest określeniem niefortunnym:

Rosa, moja gospodyni, poinformowała mnie, że w Roquedal przez pewien czas planowano,

żeby wszystkie domy bliżej morza pomalować na niebiesko. Niewykluczone, że niedługo

wpadną na pomysł, by na zielono pomalować wszystkie domy od strony wzgórza). Tylko

swoją gestykulacją Joaquín spłatał mi małego figla (dłonie ma krótkie i prawie kwadratowe,

tak że palce zdają się kiełkować prosto z nadgarstków), chociaż chłopców nie rozśmieszył:

czegokolwiek oczekiwali po swoim żarcie, teraz już zupełnie mną niezainteresowani, dalej

bawili się piłką - albo piłka nimi. Zostawiłem ich za sobą.

Pierwsze wrażenie z mojego miasteczka (poza wspomnianą niejednoznacznością) było

budujące: domy czyste, ulice szerokie, w sam raz do pieszych spacerów, wiekowe staruszki

spędzające życie w otwartych drzwiach albo we wnękach okien, sklep kolonialny tak

mroczny i zamorski jak jego nazwa, donice pełne kwiatów, podrostki w zbitych grupkach

podążające do baru i, oczywiście, intensywny zapach morza, niesiony wiatrem, który nigdy

nie cichnie.

I oto, wreszcie na miejscu, opowiadam swoją pierwszą przygodę. Piętrowy dom don

Roberta rzeczywiście jest niebieski. Stoi u wylotu ulicy, która dzieli miasteczko na pół. Ma

wewnętrzne patio, gdzie od oddechów roślin paruje wilgoć jak w szkłami. Z pokojów don

Roberta widać sąsiednią parcelę, a dalej, jak na dłoni, fioletowoniebieską plamę morza.

Pozostałe zajmuje Rosa, starsza, silna kobieta, której twarz i figura noszą znamiona dawnej

urody. Ma miłą twarz: kiedy się uśmiecha, wszystkie zmarszczki, niby rowerowe szprychy,

zbiegają się wokół ust, opromieniając twarz. Jej żywe oczka przywierają do przedmiotów jak

magnesy. To ona otworzyła mi drzwi.

- Don Roberto przeniósł swoje rzeczy do schowka, żeby panu nie przeszkadzały.

Powiedział, żeby się pan czuł jak u siebie w domu.

- Dziękuję bardzo.

- Proszę mi dać bagaże.

- Sam zaniosę, to naprawdę żaden kłopot.

- Taki pan objuczony! Niechże mi pan da chociaż jedną walizkę!

Posłusznie oddałem najlżejszą (wybraną na chybił trafił), a ona jak błyskawica

wbiegła z nią po kamiennych schodach. W pierwszej chwili zastanawiałem się, czy chudość i

energia Rosy nie wskazują przypadkiem na zaburzenia tarczycy, teraz jednak jestem

przekonany, że to życie w Roquedal tak na nią działa! Mówiła bez przerwy: Proszę tędy.

Uwaga na ten stopień. To sypialnia. Jest mała, wie pan, ale czysta. Drzwi trochę się zacinają.

Łazienka. Wszystko w najlepszym porządku, wie pan, tak uważa don Roberto.

A jeśli don Roberto tak uważa, don Marcelo rzecz jasna też musi tak uważać.

Prawda jest taka, że na mnie to wszystko nie zrobiło żadnego wrażenia. Rosa pokazała

mi cały dom, zanim zdążyłem obrazy przełożyć na odczucia. Podejrzewam, że mieszkając w

dużym mieście, świat odbierasz bez emocji, czysto intelektualnie: ja potrzebuję czasu, żeby

określić, czy coś mi się podoba, czy nie. Podejrzewam, że oduczyliśmy się kochać i

nienawidzić spontanicznie, pełną piersią, jak dzieci. Idąc za Rosą, powtarzałem tylko:

- Tak. Bardzo dobrze. Bardzo ładnie.

I nawet teraz wciąż próbuję ustalić, czy mi się tu podoba, czy nie. W końcu,

uporawszy się z rolą przewodnika, Rosa spytała mnie prosto z mostu:

- A pan jest...?

- Marcelino Roimar. Ale wolę, żeby się do mnie zwracać Marcelo - pospieszyłem z

odpowiedzią.

- Don Marcelo - powtórzyła, żeby zapamiętać.

- Don Marcelo - uśmiechnąłem się.

- Musi pan być bardzo zmęczony podróżą. Zrobić panu coś do jedzenia przed kolacją?

- Nie, dziękuję.

- A o której chce pan kolację?

Wyczuwałem, że oboje chodzimy na paluszkach, nie chcąc naruszyć delikatnej tkanki

pierwszego spotkania. Jak mi się wydaje, ważne jest - i chyba nietrudne - żeby z Rosą być w

dobrych stosunkach. Musiałem dla świętego spokoju podać jej jakąś godzinę i rzuciłem

jedenastą. Potem wyciągnąłem z niej trochę na temat mojej pracy: gdzie jest przychodnia, jak

się nazywa pielęgniarka i położna (dwie potężne instytucje Roquedal) i co powinienem, a

czego nie powinienem robić, biorąc pod uwagę obyczaje don Roberta. Domyśliłem się, że

Rosa lubi letnie zastępstwa, bo teraz, w ciemnej kuchni na niskim parterze szykując dla mnie

tortillę, odwrócona plecami, dyktowała mi całą listę babcinych porad. Oświetlała ją samotna

żarówka na długim białym kablu, wygiętym jak gałąź. Z trudem dostrzegałem krągły zarys jej

siwiejącej głowy, nie dość, że zasłaniała ją kifoza, to Rosa jeszcze pochylała się nad swoją

pracą. Od stóp do głów była w czerni, ale na niej nie przypominało to żałoby. Pomyślałem, że

smutniej wyglądałaby ubrana na kolorowo.

- Podoba się panu miasteczko? - padło pytanie od strony jej pleców. - No, jeszcze go

pan nie obejrzał, prawda.

A mnie udawało się wtrącić jakieś zdanie, kiedy rytmiczny potok jej stów na chwilę

ustawał:

- Tak. To, co widziałem, podobało mi się.

Bo tutaj wszystko musi się tak właśnie podobać: natychmiast, od pierwszego

wejrzenia. Ja jednak mam niewprawne oczy. Poza tym rzeczywiście nie znałem jeszcze

miasteczka (chociaż jej się wydawało, że od przyjazdu zdążyłem je całe obejść). Potem

wziąłem szybki i skąpy prysznic (woda płynie tu zwartym strumieniem, nie tryskając na boki,

z czegoś na kształt wysokiego kranu. Skosztowałem trochę: słona. Zaśmiałem się na myśl, że

morze załatwia się w mojej łazience) i włożyłem przed kolacją czyste ubranie. Byłem

zaskoczony, widząc, że na moim zegarku jest już za piętnaście jedenasta, a kiedy zszedłem,

Rosa właśnie wojowała z tortillami i całe patio w środku nocy pachniało smażonym jajkiem i

tuberozą.

Podała kolację i przez chwilę siedzieliśmy w milczeniu, jak gdyby cała nasza

wcześniejsza pogawędka stanowiła tylko pretekst, żeby coś ugotować. Przyszedł mi do głowy

pewien temat.

- Czy Roquedal ma jeszcze jakąś inną nazwę?

Z uśmiechem wykonała ręką nieokreślony gest, dając mi do zrozumienia, że nie

dosłyszała. Postanowiłem, już nieco głośniej, opowiedzieć jej o dziwnym spotkaniu z

miejscowymi dziećmi. Wciąż się uśmiechając, kiwała głową, jakby zupełnie niepotrzebnie

zachęcała mnie, żebym mówił dalej, ale kiedy skończyłem, błyskawicznie odwróciła swoje

smoliste oczy i wzruszyła ramionami.

- Kanikuła? - udało jej się bezbłędnie powtórzyć. - W życiu nie słyszałam. A

mieszkam tu od urodzenia. - W ostatnim zdaniu zabrzmiało usprawiedliwienie, jak gdyby w

Roquedal można było zamieszkać na długo przed przyjściem na świat, a ona jakby czuła się

gorsza od własnych wspomnień.

W życiu nie słyszała. Podejrzewam, że także nie rozumie znaczenia słowa ETER na

murze cmentarza. Teraz jednak muszę pozwolić, żeby te i jeszcze inne kwestie uszły ze mnie

wraz z ziewaniem. Jutro zaczynam i trzeba wcześnie wstać.

Pisząc, widzę swoje odbicie w oknie.

2

Dzień bogaty i dziwny. Piszę te słowa o wpół do trzeciej nad ranem, siedząc, tak samo

jak wczoraj - jakże odległe wczoraj! - za starym biurkiem don Roberta, przy świetle małej

lampy, której abażur ktoś naprędce sklecił z kartonu (Niech pan jej długo nie świeci, bo

karton się pali, radzi mi biedna Rosa), i dla rozrywki śledzę układ słojów na blacie, usiłując

odtworzyć w pamięci wszystko, co się wydarzyło (opowiedzieć „wszystko” jest niemożliwe,

albo przynajmniej tak trudne, jak opisać każdą z tych rys na drewnie: gubią się, plączą, mylą).

Postaram się przynajmniej odmalować dziwne oblicze dnia, który wciąż mnie zdumiewa, a

robiąc to, sam siebie osądzę (kiedy siadam do pisania, w zamkniętym oknie odbija się moja

postać, jeden wielki symbol).

W pracy bardzo dobrze. Don Roberto nie skłamał, mówiąc przez telefon, że nie ma

wiele roboty. Przychodnia mieści się w budynku, który okrutnie gryzie się z architekturą

Roquedal - to klocek o płaskim dachu i lustrzanych szybach, nasycony upałem. Od wewnątrz

rozpala go lodowate światło świetlówek, a ty wcale nie czujesz się lepiej, widząc wokół

mnóstwo ostrych krawędzi (Roquedal jest obłe i miękkie, ale tam, w przychodni, wszystko

kłuje - nie tylko strzykawka - groźnie strosząc ostre kąty: jakby chciało przekonać samo

siebie i mieszkańców, że to miejsce naukowe, obce miasteczku): moje biurko i krzesło są z

białego metalu, a jasnoniebieskie kafelki na ścianach i podłodze nie zostawiają szczeliny, na

której dałoby się zawiesić wzrok. Jest duże okno, ale widok malowniczych domków, jaki

można by przez nie podziwiać, tak rozdzierająco kłóci się z wnętrzem, że automatycznie

nasuwa się wniosek, iż otwór zakratowano po to, żeby nie dało się wyjść, a nie odwrotnie. Na

biurku toporne prostokąty recept i druczków, a obok Marta, pielęgniarka, która bierze urlop

od przyszłego miesiąca.

- Żeby w przychodni nie pracowały jednocześnie dwie nowe osoby - tłumaczy. - A

tak: don Roberto albo ja, które z nas akurat jest pod ręką, pomagamy zastępcy.

Podziękowałem jej za wyjaśnienie. Mam poczucie, że od pierwszej chwili Marcie

trzeba za wszystko dziękować: jest tak serdeczna, tak obfita, o piersi i rysach tak matczynych,

że nie wiadomo, dlaczego zaczynasz jej za wszystko dziękować, jakby i ona miała swój

udział w tym, że przyszedłeś na świat. Nosi się jak miastowa (farbuje włosy na jaskraworudy

kasztan i pieczołowicie się maluje), ale w Roquedal jest bardzo poważana. W mig złapaliśmy

kontakt (podejrzewam niecnie, że podobam jej się bardziej niż sam don Roberto),

rozmawiając o jej urlopie, o tym, że chce pojechać do Segowii (ma tam rodzinę), a potem do

Barcelony i Paryża.

- Uciekam z południa, uciekam z południa - powtarza.

- Gorąco tu - podpowiadam. - Człowiek się dusi, chociaż jest nad morzem.

Mruży migdałowe oczy (z wieczorowym makijażem, choć jest środek dnia) i robi

minę „tak, ale to nie to”.

- Tak, ale to nie to. W tych małych miasteczkach człowiek w końcu... Nie wiem, czy

rozumiesz - od razu przeszliśmy na ty. - Miasteczko jest piękne. Roquedal jest piękne.

Śliczne, naprawdę. - Na tym, zadowolona, zamyka listę przymiotników. - Jednak z czasem

życie staje się monotonne i w końcu... - Macha rękami jak wiatraczek, a bransoletki zgodnie

pobrzękują. - Ludzie myślą, że w mieście się wariuje, ale nikt nie wie, jak się rzeczy mają w

takich dziurach.

- Ty nie wyglądasz na bardzo zwariowaną.

Parska śmiechem, aż jej się kołyszą piersi, tak olbrzymie, jakby były zbędne i miały

upaść na stół.

- Poczekaj, jeszcze mnie nie znasz!

Jest gruba i sympatyczna - obie cechy zbyt intensywne jak na jej wiek - ale ma piękne

dłonie i wie o tym: dłonie o giętkich palcach, które wykonują niewiarygodne i wyjątkowo

karkołomne figury, zwłaszcza kiedy gestykuluje, podnosi recepty i wypełnia druczki albo po

prostu kładzie ręce spokojnie na stole. Małe palce są kształtne i śliczne: chciałoby się jeden

uciąć (biedulka), napisać na nim: „Pamiątka z Roquedal”, i zabrać do domu. Powiem jej to,

kiedy poznamy się bliżej.

W przychodni, jak mówiłem, w porządku. Ani na chwilę nie zapominając, że jestem

dla nich sztucznym i tymczasowym don Robertem, trzymałem się tej roli. O drugiej po

południu zdjąłem fartuch, wyłączyłem wentylator (też kolczasty, też naostrzony), z którym

toczyliśmy boje, żeby nas ochłodził, nie podrywając jednocześnie papierów do lotu, i

wyruszyłem na popołudniową misję, przygotowany już do niej przez Martę: powitalny obiad

na tarasie baru w towarzystwie nieodzownych władz - aptekarza, księdza i prawdopodobnie

także alkada. Trzeba ich poznać, przejść święte rytuały, dostąpić wtajemniczenia i przyjąć

dowody wdzięczności. Szykuję się do inicjacji, a Marta (która raz-dwa zrzuciła fartuch i oto

ukazuje mi się przebrana za egzotyczną kobietę do wzięcia - elegancka biała sukienka w

rozrzucone różowe i zielone kwiaty) mi towarzyszy.

O tej porze miasteczkiem włada niczego niezapowiadający upał, nudny jak

niezapisana kartka. Przerzucam marynarkę przez ramię (po co ją brałem?, w niej czułem się

pewniej?) i mrużę oczy jak Marta, a nawet zazdroszczę jej tych długich wywiniętych rzęs,

przesiewających blask. W cieniu jakieś dzieci z przejęciem rysują kredą koła na ziemi, a cel

ich działania wydaje się następujący: mieć o czym śpiewać:

Czym one są? Gdzie one są?

Jak tu je odnaleźć?

Nie wiedziałem, o co chodzi, choć przez sekundę odpowiedź na to pytanie wydała mi

się niezwykle istotna, jednak w miarę jak się oddalaliśmy, wrażenie to się zatarło, i nawet

odwracając głowę, nie mogłem się dopatrzyć tam żadnej niesamowitej tajemnicy: widziałem

trzy dziewczynki z warkoczykami, ubrane w podobne proste sukienki w kratkę i buciki na

bosych stopach. Jedna skakała, śpiewając, a pozostałe wtórowały jej głośnym refrenem.

Poczułem, że to idiotycznie tak im się przyglądać.

Bar się jakoś nazywał, ale nie pamiętam jak: Paco albo Pedro, albo Luis. Rzeczywiście

mieli tam taras, gdzie stały metalowe stoliki i krzesła, a w oddali, za trzcinowym zadaszeniem

i wypalonym od słońca trawnikiem, widać było kępę drzew, szosę biegnącą skrajem plaży i

samą plażę wzdłuż morza, które sięgało aż po horyzont. W cieniu trzcinowego daszku

panował chłód.

Aptekarz ma na imię Juan i jest łysym chudym mężczyzną z czarnym wąsikiem, w

złotych okularkach i pachnie wodą kolońską. W poprzek ciemienia biegną mu cztery wilgotne

włosy, które, jak podejrzewam, smaruje sobie naftą. Już czekał na miejscu, z tęgą Marią (tęga

María jest, zdaje się, nieodzowna i przypadła akurat jemu), swoją przyczesaną i

bezdyskusyjnie potężną żoną w błękitnej sukience usianej grubymi białymi grochami. Ona

wydaje się poczciwa. On wydaje mi się wykształcony. Kiedy przyszliśmy, jedli smażoną rybę

i on, zanim mi podał rękę, wytarł ją ostentacyjnie serwetką, jak gdyby koniecznie chciał

zamanifestować swoje dobre wychowanie. Ona, bardziej spontaniczna, wlepiła mi

potwornego całusa.

- Proszę tego skosztować, don Marcelo - zwraca się do mnie - i porównać z rybą, jaką

pan jada w stolicy.

Naturalnie muszę go poprosić, niemal gwałtem wyegzekwować, żeby zwracał się do

mnie na ty. Korzystając z okazji, sięga po prerogatywy własnego wieku.

- Mógłbym być twoim ojcem, więc będę ci mówił na ty, owszem, ale wobec tego ty

mnie też - mówi, a tęga María się śmieje. Zgaduję, że słynie ze swoich dowcipów, ponieważ

Marta też wydaje z siebie ostrożny śmieszek.

Pachnie morzem, koło nas przechodzą ludzie, pozdrawiając się wzajemnie. Wszystko

bardzo powoli, jakby mieli zbyt wiele czasu. Za moimi plecami toczy się monosylabiczna,

oporna rozmowa:

- Ee.

- Co.

- No.

- Dobra.

A od czasu do czasu Juan, aptekarz, wyciąga całą swoją chudość, żeby do kogoś

pomachać ręką, lecz monosylabę połyka. Ma dłonie pianisty i pierścionki na obu palcach

serdecznych. Wydaje się, że kusi go stolica, a on z tą pokusą flirtuje, dochowując jednak

wierności domowym pieleszom: w swoich pogadankach miasto zawsze po równo krytykuje i

chwali, tak, że nigdy nie wiesz, jakie naprawdę jest jego zdanie. Podobnie wyraża się o swojej

żonie, tęgiej Marii: przeplata jej zalety i wady, nie robiąc odstępów (albo robiąc mały odstęp

na przełknięcie kalmara), zresztą tak samo mówi o wszystkim, jakby obawiał się, że obrazi

czyjeś gusta albo nie do końca był pewien własnych. Jest uosobieniem sprzeczności: kocha

morze, ale woli góry; szanuje don Roberta za jego wiek i doświadczenie, ale woli młodszych

lekarzy takich jak ja.

Z tego dwoistego monologu, prawie stereofonicznego, wyratowało mnie nadejście don

Fernanda, księdza. W oddali zadźwięczały dzwony i raptem wychynął zza rogu, tak idealnie z

nimi zsynchronizowany, że zadałem sobie pytanie, czy aby tego tak nie zaplanował. Miał na

sobie sutannę (później dowiedziałem się, że to jego strój wyjściowy. Zwykle stawia na

wygodę, wkładając luźną koszulę i czarne letnie spodnie) i szedł, jakby właśnie wykonał jakiś

ogromny wysiłek fizyczny (to moje drugie z nim spotkanie, licząc wcześniejszy przyjazd tu

na wiosnę, i za każdym razem miałem to samo wrażenie): cały spocony, lekko garbił szerokie

ramiona i z ciężkim sapaniem wycierał sobie dłonie. Siwe włosy nosi zaczesane do tyłu, bez

przedziałka. Jest sympatyczny, bardzo typowy i kocha wszystko, co praktyczne. W jego

otoczeniu rzeczy psują się tylko po to, żeby mógł je naprawić. W świecie doskonałym i

pierwotnym ludzie tacy jak on prędko by powymierali. Gdy tylko padł na krzesło, spostrzegł,

że stół się kiwa, więc (nadal sapiąc) wstał w poszukiwaniu kawałka drewna, który można by

podłożyć pod nogę. Usiadł i znowu zaczął się rozglądać w nadziei, że znajdzie coś

przekrzywionego, źle zmontowanego, zepsutego albo wymagającego jego pomysłowości.

Oczywiście wszystko było do przyjęcia poza mną, i to we mnie wycelował klingę swego

wzroku.

- Wziął pan ze sobą marynarkę? Zimno panu?

- Źle zrobiłem - odparłem. - Powinienem zostawić ją w domu.

- Zaraz panu spadnie. - Wskazał na nią krótkim opalonym palcem: przerzuciłem

marynarkę przez poręcz krzesła, tak że dotykała podłogi. Poprawiłem ją, ale jego to nie

zadowoliło. - Niech pan da.

Zawiesił mi ją na oparciu z taką znajomością rzeczy, że nawet umyślnie nie zdołałbym

rady jej zrzucić. Z powrotem usiadł, teraz już wyraźnie rad z efektu.

- O tej porze roku w Roquedal nie jest zimno - powiedział do mnie.

- Nocami robi się chłodniej, ale ciepło jest i w dzień, i w nocy, bez różnicy - wyjaśnił

Juan z właściwym mu dualizmem.

Do tej pory jakoś sobie radziłem, pokrótce szkicując własną biografię, ale wraz z

nadejściem don Fernanda pytania nabrały wigoru. Kiedy wspomniałem, że jestem

rozwiedziony, zapadło milczenie, zaledwie na sekundę, ale przez to dziwne i kłopotliwe,

odwrotnie niż zazwyczaj. W Roquedal chwile przyjaznego milczenia są bezkresne i czyste jak

niebo. Ta trwała tyle co nic. Powiedziałem:

- Rozstałem się z żoną dwa lata temu.

I po króciutkiej przerwie, w której nikt nawet nie przeżuwał ryby, Marta (czy to przez

wzgląd na jej zawód, czy na matczyne usposobienie) jakby chciała przyjść mi na ratunek:

- A teraz jest pan samotny i bez zobowiązań?

Byłem jej wdzięczny za tę pozorną niedyskrecję, bo wesołość, jaką wywołała (ona

także jest samotna i bez zobowiązań), pomogła mi się rozluźnić.

- Jak na razie jestem sam - odparłem.

- Już Bóg się o to zatroszczy - zapewnił don Fernando, ponieważ jednak spojrzał w

stronę ciemnego wejścia do baru i gestem przywołał chłopaka, który podawał do stolików, nie

wiedziałem, co ma na myśli: wyglądało to, jakby Bóg stał za barem i dyrygował tacami ze

smażoną rybą.

Kiedy wszyscy zaspokoili już ciekawość, w głębi duszy poczułem lęk, że wraz z

pojawieniem się każdej nowej osoby (alkada, na przykład) będę musiał jeszcze raz powtarzać

informacje o sobie. Moje przeczucie częściowo się sprawdziło, ponieważ powolnym,

statecznym krokiem nadeszła Carmen, oficjalna położna, bardzo elegancka, z rozkołysaną od

wiatru pionową trwałą, i mocno uścisnęła mi dłoń, i mocno ucałowała policzek (to zabawne,

ale mógłbym przysiąc, że pachniała jak noworodek). Obok niej stała młoda dziewczyna o

poważnej i pokornej twarzy.

- A to jest Rocío, moja córka.

W pierwszej chwili nie przyjrzałem jej się dokładnie, jak gdyby coś ją przesłaniało,

może nijakość miasteczka, ale kiedy usiadły naprzeciwko mnie, zmuszając nas do rozsunięcia

krzeseł w chaosie metalicznych zgrzytów, zaczęła mi się jakby stopniowo ukazywać i

zaintrygowała mnie.

Już mówiłem, że cierpię (między innymi) na coś, co chyba jest zgubnym skutkiem

mieszkania w mieście: muszę się zastanowić, zanim uznam, czy coś mi się podoba, czy nie.

Nad Rocío zastanawiałem się dość długo: ma mocną, owalną twarz, włosy ciemnoblond,

starannie uczesane, i wielkie oczy, zdumiewającej barwy najjaśniejszego błękitu. Szeroko

otwarte, nieruchomo patrzą (patrzyły) przed siebie, czego nie przerywa mruganie, ulotne i

niedostrzegalne, jakby zamiast powiek Rocío miała ptasie błony, które zamykają się, nie

zakrywając oka. Była... dojrzała?, nastoletnia? Jej wiek zupełnie się zacierał. Miała na sobie

sukienkę w szkocką kratkę, nieco przed kolano, a krzyżując nogi, podsuwała ją jeszcze wyżej.

Białe nogi, białe ramiona, pokryte delikatnym puszkiem. Podobała mi się: zwłaszcza te oczy.

Powiew strącił jej na nos kosmyk włosów i zadrżałem, widząc, że nawet teraz nie wygląda

śmiesznie: nie dotyczyło jej nic, co groteskowe - ani sukienka w kratkę, ani włosy na twarzy.

Ona, jakby ukryta gdzieś w głębi poza tym, wciąż patrzyła z powagą.

Jakby chcąc jej dotrzymać towarzystwa, chmura zakryła słońce i cienie się wydłużyły.

- Coś wisi w powietrzu - powiedział don Fernando, ale jego dziwna wypowiedź - co

jeszcze dziwniejsze - nie zwróciła niczyjej uwagi.

Przestałem przyglądać się Rocío (ona na mnie nie patrzyła), chcąc pochwycić wątek

rozmowy, którą zdominowała Carmen. Jest prowincjonalna i poczciwa, ale ma w sobie jakieś

prymitywne okrucieństwo, jak gdyby odbierając porody, doszła do wniosku, że wszystko, co

w życiu istotne, osiąga się w ten właśnie sposób: kontrolowaną siłą, mocą natychmiastowego

działania, zdecydowanym ruchem ramion. Cały czas zajadała sardelę, nie plamiąc sobie przy

tym wymalowanych ust. Jest wyjątkowo zabawna ze swoim południowym dialektem,

szczebiotliwym i słodkim, który zawsze pozostawia po sobie echo śmiechu. W głębi jednak to

przenikliwa kobieta. Od razu wydało jej się dziwne, że lekarz, co prawda jeszcze nie całkiem

wyrobiony, ale też niezbyt już młody, jak ja, zastępuje kolegów w małych miasteczkach,

szukając stałej pracy.

- I nie udało się panu jeszcze zahaczyć w stolicy? - pytała.

- Wolę dorywcze zajęcia w miejscach takich jak to.

- To dlaczego się pan nie przeprowadzi na stałe na wieś?

- Bo to nie takie proste, nawet nie mam odpowiedniego przygotowania.

Tak naprawdę to dlatego, że na razie nie chcę, ale tego nie powiedziałem. Od kiedy

Mariela odeszła, zarazem szukam i nie szukam samotności. Pod tym względem jestem tak

samo dwoisty jak Juan, aptekarz. Wydaje mi się, że jej pragnę, ale na tym koniec: mieć ją tuż-

tuż, na wyciągnięcie ręki, nie posiadając jej jednak do końca. Czuję miłosny dreszcz przed

byciem samemu: ów dreszcz niedoświadczonego kochanka, który pragnie, lecz boi się wziąć.

Ale nie powiedziałem tego. Zwłaszcza że rozmowa, sterowana przez Carmen, zgrabnie

ześliznęła się ze mnie, celując w inne tematy. Wtedy Juan opowiedział mi o don Baltasarze.

- Może byś któregoś dnia poszedł go odwiedzić? - wyciągał szyję między dwoma

potokami stów: Carmen i tęga María mówiły do siebie jedna przez drugą, krzyżując się z

Martą i don Fernandem, którzy robili to samo. - Bardzo źle z nim.

- A co mu jest?

- Źle z nim - powtórzył. - Boimy się, żeby sobie czegoś nie zrobił. Przed wojną jego

rodzina należała do najbogatszych w okolicy, on sam ożenił się z córką właściciela

ziemskiego i dobrze mu się żyło, aż jakieś dziesięć, dwanaście lat temu ona zmarła. Od tamtej

pory jest z nim tylko coraz gorzej. Nie mieli dzieci, więc został sam w domu na odludziu.

Kiedyś przychodził trochę do miasteczka, teraz już nawet tego nie robi. Czasami wpadam do

niego i przyjmuje mnie jak przyjaciela. Bardzo mnie lubi. Parzy kawę i rozmawiamy. Ma

zupełnie nie po kolei w głowie, ale rozumuje tak samo jak ty czy ja.

Była to typowa ambiwalencja jego języka, więc przytaknąłem, jakbym wszystko

rozumiał. Zadziwiająco celnym ruchem palca wskazującego błyskawicznie poprawił sobie

okulary, po czym zaproponował, żebyśmy któregoś dnia wspólnie się tam wybrali.

- Może we dwóch zdołalibyśmy go przekonać i dałby się obejrzeć w jakimś szpitalu.

Mną się w ogóle nie przejmuje, a don Roberto ma już go powyżej uszu.

- Ten to w końcu w łeb sobie strzeli - zawyrokował don Fernando.

I jakby samo wypowiedzenie słów „w łeb sobie strzeli” prowokowało rzeczywistość,

zapadła napięta cisza. Niewiele już mówiliśmy. Upał nie zelżał mimo chmur, które chwilami

zasłaniały słońce, zanurzając nas w kałuży cienia. Patrzyłem na Rocío i niepokoiła mnie jej

tajemniczość. Dziewczyna wyglądała jak ze świętego obrazka: w drżącym cieniu

naprzeciwko mnie wiatr gładził jej włosy, a ona siedziała bez ruchu, oczy miała utkwione w

jednym punkcie (mógł to być ktoś z nas, ale nigdy jego oczy) - szeroko otwarte, skupione, jak

gdyby nie należały do niej, jak gdyby tkwiły w jej twarzy nie po to, by patrzeć, ale wręcz

odwrotnie - żeby to na nie patrzono. Oczy niewidzące, otwarte tylko po to, żebym ja je

widział.

Zamówiliśmy jeszcze po piwie, ale sjesta stopniowo przejmowała nad nami władzę.

Kiedy przyszło do płacenia, wszystkie ręce się poderwały, ale Juan wziął cały rachunek na

siebie, niemal z obowiązku, żeby dawać przykład i z powodu nieobecności drugiego Juana,

alkada, który nie mógł przyjść. Wszyscy wstaliśmy i w jednej chwili spotkanie zakończyło się

z łagodnym pośpiechem spokojnego popołudnia: każdy polecał mi siebie na tysiąc sposobów

w razie jakichkolwiek kłopotów i wszyscy po kolei odłączali się od grupy, każdy w swoją

stronę. Ostatnie oderwały się ode mnie Carmen i jej córka (serdeczność, z jaką mnie

pożegnały, i późniejsze poczucie osamotnienia były wręcz paradoksalne): rzuciły krótkie „do

widzenia” i po chwili zobaczyłem, jak wspinają się na kamienisty, zakurzony pagórek, matka

i córka - ta z rękami na plecach i spódnicą falującą na wietrze - i znikają po drugiej stronie

niby dwa żaglowce na krągłości Ziemi.

Przemożna senność jak ciężar nabrzmiałej chmury sprawiła, że porzuciłem pierwotny

zamiar, żeby obejrzeć miasteczko, decydując się na powrót do niebieskiego domu i drzemkę.

Szedłem zatopiony w myślach, kiedy raptem usłyszałem dziewczynki.

Nadal grały w to samo, gdzieś w swojskiej odległości miejsc bliskich, ale

niewidocznych, śpiewając piosenkę: łagodna melodia o coś pytała, czegoś chciała, mdła i

apatyczna. Pamiętając, że są niedaleko domu, powodowany ciekawością, bezwiednie

ruszyłem za ich głosem.

Skręciłem na rogu i wiatr gwałtownie ustał. Znalazłem się sam na falującej ulicy,

nieruchomy w znieruchomiałym powietrzu, a cienie domów kładły mi się pod stopami. Na

chodniku przed jedną bramą leżało wiklinowe krzesło, całkowicie wyzute ze znaczenia.

Szedłem dalej, obracając w myślach dźwięki piosenki, wyszydzony przez ciszę samotnego

marszu. Minąłem plątaninę przesmyków między domami - nie prawdziwych uliczek, lecz

pustych korytarzy, w które się zagląda, żeby zobaczyć, jak chodzą po nich koty. Spojrzałem

przelotnie w tamtą stronę i coś dostrzegłem.

Napisałem to wszystko i mam zamiar pisać dalej, chociaż wiem, że relacjonuję zwykłe

oszustwo zmysłów. Ale obiecałem sobie opowiedzieć przynajmniej „wszystko” to, co dziwne,

a jeśli cokolwiek można by powiedzieć o mojej popołudniowej przygodzie, to właśnie, że

była dziwna, zupełnie absurdalna w tej rybackiej osadzie.

Doświadczyłem czegoś, co człowieka spotyka, kiedy nagle dostrzega kogoś kątem

oka. Mózg błyskawicznie emituje jakąś ryzykowną hipotezę (nie możemy istnieć, nie

dorabiając do wszystkiego wyjaśnień), którą później oczy potwierdzają lub nie. Jeśli jednak

to, co widzisz, diametralnie różni się od tego, co sobie wyobraziłeś, nie jesteś skłonny uznać,

że to zwykła pomyłka: jeśli mignęło ci drzewo, może wyda ci się naturalne, że zamiast niego

zobaczysz słup latarni, ale nie psa.

A ja widziałem postać.

Piszę „postać” i wątpię. Na balkonie w głębi zaułka suszyła się bielizna i

prawdopodobnie jej ruch na wietrze zmylił mnie bardziej, niż można by przypuszczać. Ale w

rzeczywistości zamieszkanej przez nasze codzienne pomyłki, ja widziałem postać. Tańczyła,

czy też podrygiwała na środku ulicy zalanej słońcem, na tle domów. Wydało mi się możliwe,

a nawet bardzo prawdopodobne, że porusza się w rytm dziecięcej piosenki, która nadal

dźwięczała mi w uszach.

Wszystko zamknęło się w dwóch spojrzeniach i patrząc ponownie, gdzie wcześniej (i,

powtarzam: owo „wcześniej” oznaczało niemal to samo, co „teraz”) tańczyła postać,

zobaczyłem już tylko rozwieszoną pościel. Ale właśnie z owego „wcześniej” zapamiętałem

wiele szczegółów: że jest zupełnie naga, że ma ogoloną głowę, łysą, pięknie wysklepioną i

lśniącą jak całe ciało (to właśnie owo ruchliwe lśnienie, jak płomień, sprawiło, że dojrzałem

ją kątem oka), i że wykonuje słodkie i precyzyjne ruchy baletnicy. Dostrzegłem śnieżnobiałe

piersi i wyobraziłem sobie, że to kobieta. Taka właśnie mi się ukazała: skończona i

niespodziewana, do tego stopnia realna, że jej zniknięcie w chwilę później wydało mi się

równie zaskakujące jak przedtem jej obecność, która stała się poniekąd nieodzowna,

wykluczając pomyłkę moich oczu.

Przyznaję, że zdezorientowany zawróciłem, żeby spojrzeć jeszcze raz, i wszedłszy w

błędny zaułek, przemierzyłem cały (zupełnie idiotycznie) w poszukiwaniu jakiegoś śladu.

Niczego jednak nie znalazłem: wciąż tylko pusta ulica, bezkresna, oflankowana domami,

jakby się suszyły na słońcu, o balkonach ozdobionych praniem.

A w głębi, pod dyskretnym nadzorem drzewa, w tym samym miejscu, w którym je

zapamiętałem, dziewczynki śpiewały i co chwila wtórowało im szczekanie psa w oddali:

Czym one są? Gdzie one są?

Jak tu je odnaleźć?

Znów dopadło mnie obezwładniające poczucie, że odpowiedź na te pytania jest

ogromnie ważna, i tam, w tym słońcu, dreszcz przebiegł mi po plecach.

Skąd ten strach? Teraz nie potrafię go wytłumaczyć. Przez chwilę, pamiętam,

wydawało mi się, że oszalałem, przyspieszył mi puls, huczało w skroniach. Usta miałem jak

wystrugane z kory, szorstkie i suche. Minąłem dziewczynki, nadal opętany przywidzeniem

(nie wiem, skąd mi przyszło do głowy, że one także widziały postać tancerki i teraz

wyśmiewają się ze mnie za plecami), i szybko doszedłszy do niebieskiego domu,

wyciągnąłem się w mrocznym chłodzie sypialni, zamykając oczy.

Wciąż ją widziałem, w czerni pod powiekami. Osiadła we mnie głębiej niż wszystkie

rzeczywiste widoki z miasteczka! Nadal tańczyła, poruszała się, z niezrównanym wdziękiem.

Jej piękno było porażające, lecz jakby płochliwe, jak piękno sarny albo krystalicznej wody w

strumieniu.

Kiedy otworzyłem oczy, dochodziła siódma. Odświeżyłem się w umywalce, słuchając

jednostajnego pomruku radia gdzieś dalej. Cały strach zniknął (wszystko przypisałem

zmęczeniu pierwszym dniem w pracy), lecz nadal niepokoiła mnie przyczyna tej nad wyraz

sugestywnej halucynacji. Kiedy zszedłem na patio, Rosa parzyła kawę.

- Wypije pan filiżankę kawy? - spytała, poruszając się bezbłędnie po ciemnej kuchni

(Rosa oszczędza prąd do późna, a nawet w nocy. Pewnie też dlatego mówi mi, żebym uważał

na lampę).

- Będę zobowiązany.

- Jak się panu udał pierwszy dzień, don Marcelo? - spytała z kuchni, odwracając się

tak, żeby mnie widzieć. - Panienko Przenajświętsza, jaki pan blady! Coś panu dolega?

- Jestem zmęczony i jeszcze nie przywykłem. Kawa dobrze mi zrobi.

Była na tyle wyrozumiała, żeby nie zadawać więcej pytań. Przespacerowałem się po

patio, czekając na kawę. Panował tam mokry spokój roślin, wilgotne powietrze wpadało do

płuc, nim zdążyłem odetchnąć. Uznałem, że to niezbyt przyjemne, i wszedłem do kuchni.

Tam, na blacie ze starego marmuru, Rosa postawiła filiżankę kawy i jakieś wielkie ciastka

posypane cukrem. Nalała mi trochę mleka, a ja patrzyłem, jak płatki śmietanki łagodnie

rozpływają się po powierzchni.

Kawa postawiła mnie na nogi, ale po kilku łykach poczucie odrealnienia wróciło

dokładnie w chwili, kiedy Rosa stanęła tyłem do mnie w najciemniejszej części kuchni, gdzie

puste miejsce na okopconym wapnie wskazuje, że kiedyś mógł tam być piec opalany

drewnem. Zauważyłem, że drżą mi dłonie, czoło zrasza zimny pot, a puls w nadgarstkach bije

jak szalony. Teraz znów czuję to samo. Bez dwóch zdań, przedpołudnie w pracy tylko

pozornie nie było męczące. No i ten upał.

Rosa musiała coś zauważyć. Z głową dryfującą w półmroku jak w teatrze cieni

wstawiała na pawlacz talerze, które postukiwały, jakby ktoś głośno grał na kastanietach, i

nagle rzuciła, nie patrząc na mnie:

- Może by się pan trochę rozerwał pierwszej nocy, don Marcelo? W Roquedal nie ma

wielu miejsc dla pana, ale zawsze można się przejść po plaży. Jeśli nie będzie pan miał

ochoty wracać na kolację, to niech pan nie wraca. Gdyby ktokolwiek pana pilnie szukał,

powiem, że jest pan na plaży w jednym z barów. Albo gdzie indziej, jak pan woli.

Zgodziłem się, ale nie miałem ochoty wychodzić na długo. Powiedziałem, że wrócę za

dziesięć minut i ustaliliśmy, że gdyby ktoś chciał się ze mną widzieć, niech poczeka na dole

w przedpokoju. Wyszedłem na fiołkowy chłód zachodu słońca i poczułem się jak nowy.

Dobry lekarz z tej doñi Rosy! Nocne powietrze pachniało plażą, a całe Roquedal było tak

ożywione, że miało się ochotę zabłądzić. Ruszyłem bez celu wąskimi uliczkami, trąc oczy,

póki nie odniosłem wrażenia, że przywykły do półmroku i że mogę korzystać z ostatnich

różanych blasków, by obserwować linię dzielącą morze od nieba tam, w oddali.

Za radą mojej opiekunki poszedłem w stronę morza. Ostatni odcinek głównej ulicy

pokonałem prawie biegiem, w niejasnym przeświadczeniu, że muszę dotrzeć nad morze,

zanim coś mi się stanie. I rzeczywiście nie dotarłem tam.

Grupa młodych ludzi szła w górę ulicą, którą ja schodziłem. Kiedy mnie mijali,

usłyszałem:

- Dobry wieczór.

Obejrzałem się. Kilka głów zwróciło się obojętnie w moją stronę, ale tylko jedna z

nich pozostała odwrócona na tyle długo, że ją rozpoznałem. To była Rocío. Podniosła białą

rękę, jakby na potwierdzenie, że to ona mnie pozdrawiała. Machnąłem jej w odpowiedzi i

patrzyłem, jak odchodzą. Miała na sobie czarne ubranie, które wyglądało lepiej i bardziej

nowocześnie niż poranny zestaw w kratkę. Jej białe odkryte nogi przyciągnęły mój wzrok i

nie potrafiłem sobie dopowiedzieć ich dalszego ciągu pod czarnym prostokątem - ze złotą

głową Rocío łączyła je ta sukienka, prowokująca wyobraźnię. Widziałem, jak znika w głębi

ulicy idącej w górę zbocza, jakby skazana na wieczną wędrówkę wzgórzami, ukrywanie się w

grzebieniu spienionej rzeczywistości.

Postanowiłem ją śledzić.

Nie było to trudne. Grupa wlokła się niespiesznie, bardzo przy tym hałasując. Podczas

gdy towarzysze Rocío przepychali się wśród śmiechów i pokrzykiwań, ona szła w milczeniu,

z rękami na plecach.

O dziwo, ani przez chwilę nie obawiałem się, że mnie zauważą. W Roquedal nie ma

zbyt wielu dróg do wyboru: ludzie mijają się i chodzą za sobą, chociaż nie chcą za sobą

chodzić, patrzą na siebie mimowolnie, wystarczy, że otworzą oczy, pozdrowienie (teraz już

się nauczyłem) jest rytualną wymianą monosylab bez znaczenia, ponieważ wszyscy stale są w

komplecie, nikogo nie ubywa. Ja śledziłem Rocío, ale równie dobrze nie musiałbym tego

robić, żeby i tak iść po jej śladach. Czułem się bezkarny wobec ciasnoty miasteczka.

Dotarliśmy do ulicy, gdzie po jednej stronie biegł parkan, a po drugiej ze ściany domu

wyrastała latarnia, żeby rzucić na scenę skąpe światło, odpowiednio ją wycieniować.

Zobaczyłem, jak idą w stronę kolorowego budynku w głębi, skąd dochodził potworny łomot

jednostajnej muzyki. Weszli. Młodzi ludzie z butelkami piwa siedzieli na chodniku jak

tobołki albo kręcili się przy drzwiach. Podszedłem bliżej, chroniąc się w ciemności. Obok

wejścia widniała plątanina rybich ogonów i kobiecych piersi i głów, namalowanych bez

krztyny polotu, jakby autor lepiej znal ryby niż ludzi. Literami, które miały udawać niebieskie

fale, wiła się nazwa: La Sirena. Muzyka otępiała wszystkie zmysły, nie pozwalając skupić

uwagi na czymkolwiek poza nią.

Wszedłem. Nie wiem, dlaczego tak mnie zdumiał czerwony wystrój wnętrza. Być

może spodziewałem się świata błękitnego i podmorskiego, a nie czerwonego jądra ziemi.

Ściany, oświetlenie, krzesła, stoliki, twarze i ciała - wszystko było czerwone i przytłaczające.

Ludzie poruszali się niepewnie, stale zmieniając kierunek, unosząc w rękach kruche szkło

pełne cieczy, rozwibrowani poruszając się w niby-tańcu. Mimo to bez trudu odnalazłem jej

twarz.

Przyglądała się innym, ale sama nie tańczyła, stała nieruchomo, ledwo się

uśmiechając, a ja zadrżałem po raz drugi (od kiedy zobaczyłem ją przy obiedzie), ponieważ

dotarło do mnie, że nie udawała powagi przed matką: naprawdę była poważna. Jej ruchom,

pewnym i stanowczym, brakowało spontanicznej energii, jakby nie harmonizowały ani z jej

wiekiem, ani z otoczeniem. Nie potrafiłem powiedzieć, czy mi się podoba, czy nie, czy

rzeczywiście jest piękna (chwilami wydawało mi się, że jest), czy też zupełnie zwyczajna.

Jednak ta jej absolutna powaga niepokoiła mnie. Gdzie ona się nauczyła tego uśmiechu bez

radości, który wyraża właśnie jej brak? Czy istnieje szkoła, w której tłumaczą, jak

mimowolnie robić wrażenie, jak podświadomie wyczuć, że na ciebie patrzą? Kiedy ją

zobaczyłem, pomyślałem nawet, że wie o mojej obecności i pozwala, żebym na nią patrzył.

Prowadziliśmy niewidzialną grę - ona stanowiła zagadkę, przedmiot obserwacji, ETER

wypisany na murze cmentarza, a ja próbowałem złamać szyfr. Całą sobą mówiła mi, że się

nie waha: że stoi tam, poważna i rzeczywista, zalana czerwonym światłem, bo tak jej się

podoba, w istocie jednak należy do prastarej krainy milczenia.

Tym bardziej zdumiało mnie to, co wydarzyło się później. Ale nie będę wyprzedzał

faktów.

Przez chwilę tak staliśmy: ona słuchała niewidocznego rozmówcy (ktoś do niej

mówił), a ja patrzyłem na nią. Nagle zauważyłem, że coś odpowiada i niespodziewanie

wychodzi.

- Rocío! Hej, Rocío! - usłyszałem czyjeś wołanie (nie jestem tego pewien).

Ale ona, jakby nagle nic już jej nie dotyczyło, nawet te wszystkie spojrzenia, wyszła

dumnie, odeszła, ukryła się na zewnątrz. Znów ruszyłem za nią, a moje zamiary chyba zostały

odkryte, bo nagle poczułem się obserwowany. Mimo to wyszedłem.

- Rocío! - usłyszałem za plecami. Ktoś ją wołał. Może pokłóciła się z jakimś

chłopakiem, który teraz tego żałował. Widziałem, jak idzie wyprostowana, do połowy ginąc

w cieniu. Odczekałem chwilę. Muzyka została za mną i znów ten głos: - Hej!

Odchodziła szybkim krokiem, z pośpiechem młodzieńczego impulsu, żeby zrobić coś

już, teraz, natychmiast. Skręciła w gwałtownym piruecie, który targnął jej czarną sukienką, i

zniknęła za rogiem. Zrobiłem to samo i ujrzałem wąską, wyboistą uliczkę, którą nie szedł nikt

oprócz niej. Wtedy już nie mogłem ukryć, że ją śledzę.

A ona (tak sądzę) przestała ukrywać, że o tym wie.

- Cześć - powiedziałem. Zatrzymała się w głębi zaułka, przy parceli ciemnej jak

morze, a jej pachnące mydłem jasnokasztanowe włosy falowały od podmuchów wiatru.

- Cześć. - Stała ze skrzyżowanymi ramionami. Mówiąc „cześć” spojrzała na mnie,

lecz nie wiedziałem, czy moja obecność cieszy ją, czy nie. Utkwiła wzrok w ciemnej parceli.

Domyślałem się, że nie życzy sobie towarzystwa, ale stałem jak przygwożdżony, bo

przecież musiałem się jakoś wytłumaczyć.

- Wszedłem do dyskoteki i zobaczyłem cię - powiedziałem. - Wyszłaś tak nagle,

pomyślałem, że coś się stało. - Liczyłem, że w swojej młodzieńczej prostocie nie wyśmieje tej

głupiej wymówki. Nie zrobiła tego, ale też nie pomogła mi: stała bez ruchu, również jak

przygwożdżona, wpatrując się w pustkę.

- Posłuchaj - powiedziała nagle.

Wytężyłem słuch. Dochodziły do nas dalekie, nieokreślone dźwięki, odgłosy

spokojnej nocy i różnych bezimiennych zdarzeń: jakaś muzyka (z dyskoteki), wiatr, splątany

wielogłos ujadających psów i być może (ale raczej tak) obecność morza.

- Słyszysz to?

- Co?

Znowu na mnie spojrzała, jakby mimo woli.

- Sama nie wiem. Nigdy nie zapada absolutna cisza, prawda? Kiedy jest cicho, wcale

nie jest cicho. Tutaj w Roquedal łatwo to zauważyć.

Chyba zrozumiałem, co mówi, i skinąłem głową. Miejski zgiełk sprawia, że

wyobrażamy sobie ciszę jako całkowitą pustkę. Ale tutaj, w Roquedal (teraz to wiem), cisza

jest wypełniona. Miałem to właśnie powiedzieć, kiedy patrząc na nią, pojąłem, że i tak by

mnie nie wysłuchała. Coś powoli spływało jej po policzkach, lśniące, bezgłośne.

- Przepraszam - rzekłem. - Pewnie wolisz być sama.

Zwróciłem uwagę na to, w jaki sposób płacze, jak gdyby coś jej tego zabraniało, lecz

łzy wymykały się wbrew woli. Nie wstrząsał nią szloch, twarz pozostawała nieruchoma. Był

to płacz pozbawiony atrybutów płaczu, sygnałów, które by go zdradzały, powolny i

intensywny, nieświadomy. Jakby stała przed kimś, kto jej zakazywał płakać, a ona, dotknięta

do żywego, mimo to płakała; lub też bezskutecznie usiłując powstrzymać łzy, sama sobie

przeczyła słowami: „Ja wcale nie płaczę, tylko łzy mi płyną. Zobacz”.

Przez chwilę staliśmy w tej rozległej ciszy, a potem przytuliłem ją.

- Dobrze już, dobrze. No, już. - Na twarzy czułem jej włosy pachnące mydłem. - Ktoś

sprawił ci przykrość, tak? Już po wszystkim.

Spojrzała na mnie swoimi ogromnymi wilgotnymi oczami, dorosła i opanowana, lekko

marszcząc brwi w wyrazie smutku i troski, a ja poczułem, że ta dziewczynka może stać się

obsesją. Puściłem ją i odsunąłem się, przestraszony, że mogłem ją urazić.

Ale ona powiedziała:

- Wyjedź z miasteczka, Marcelo.

- Co?

- Miej się na baczności. Lepiej, żebyś stąd wyjechał.

- Dlaczego? Co się stało?

- Wyjedź, Marcelo. Miasteczko nie jest dla ciebie.

- Mówisz o Roquedal czy o Kanikule? - zapytałem głupio.

Moje słowa musiały ją uderzyć, jakbym rzucił kamieniem. Zobaczyłem, że się cofa,

ulotna jak zjawa, wlepiając we mnie oczy, szeroko otwarte jak usta do krzyku. Po raz

pierwszy coś (coś, co powiedziałem?) sprawiło, że jej wargi rozchyliły się drżące, a twarz

stężała pod wpływem dziwnego lęku. Szepnęła:

- Boże.

Coraz bardziej odsuwała się ode mnie, potykając się o kamienie, na które nie zwracała

uwagi, jakbym istniał tylko ja, tylko moja twarz lewitująca jej przed oczami. Znowu szepnęła:

- Boże.

Nie rozumiałem, co się dzieje. Pomyślałem, że jest chora, bo jej reakcja była dość

zaskakująca, ale jeszcze bardziej zdumiało mnie to, co powiedziała chwilę później (też

szeptem):

- Marcelo, Boże, wyjedź natychmiast, choćby jutro, Boże, ty nie wiesz...

I w końcu puściła się biegiem, z dziwną gracją, jakby powabna wbrew własnej woli.

Odwróciła się tylko raz, na końcu uliczki, samotna jak kotka, żeby jeszcze krzyknąć:

- Wyjedź stąd!

I zniknęła, o wiele szybciej niż jej obraz: widziałem ją nadal, kiedy jej już nie było.

Szybciej niż jej postać, którą ulica zatrzymała jeszcze na kilka chwil, zachowując jakby ciche

echo jej obecności, nim w końcu znów opustoszała.

Wróciłem do niebieskiego domu, zjadłem kolację i nie mogłem zasnąć. Teraz, o

świcie, kiedy kończę tę pisemną rekapitulację dnia, nadal nie mogę spać. Rocío jest dziwna.

Co się stało? Dlaczego mówi, że powinienem uważać? I co ją tak przeraziło, kiedy

przywoływałem „Kanikułę” (może sama nazwa?), absurdalny żart dzieci z wczoraj?

Kończę i idę do łóżka, chociaż wiem, że moje myśli jeszcze przez jakiś czas będą

czuwać.

3

Dwa dni nie pisałem, a tymczasem tyle się wydarzyło! A może nic, wszystko zależy

od punktu widzenia i osądu. I oby nic, bo powątpiewam w słuszność obydwu (chyba

zaczynam chorować, jak wtedy, kiedy Mariela mnie zostawiła). A przecież wczoraj nic tego

nie zapowiadało.

Obudziłem się wczoraj bez żadnych dziwnych odczuć, pełen chęci do pracy,

zapomniawszy już albo właśnie zapominając o złudzeniu optycznym z poprzedniego dnia, o

szalonych pomysłach małej Rocío (chyba mówię tak o niej przez zazdrość: jest doroślejsza

ode mnie) i jej dziwnym napadzie paniki. W przychodni znowu wypadłem całkiem

zadowalająco. Poszło na szczęście szybko: przypadków niewiele i same proste, głównie

badania kontrolne. W długich przerwach aż do zamknięcia mogłem gawędzić z Martą.

Wyglądało na to, jakby przenikliwością zaraziła się od Carmen, ponieważ lekko i naturalnie

podjęła temat, z którym wczoraj tak łatwo się uporałem:

- Nie potrafię zrozumieć, wybacz mi, jak to jest, że całe lato spędzasz, zastępując

kolegów na wsi. A co przez resztę czasu?

- Lubię pracować, kiedy inni są na urlopie - wytłumaczyłem jej. - Zwłaszcza w małych

miasteczkach. To właśnie robię przez cały rok.

- I nigdy nie pracowałeś w szpitalu?

- No, dobrze, pracowałem. Kilka lat temu.

Milczała, spragniona wyjaśnień. Postanowiłem połowicznie zaspokoić jej ciekawość,

bo w sumie co mi za różnica. Przez chwilę bawiłem się długopisem bez wkładu, żłobiąc w

blacie niewidzialne rowki. Ona patrzyła na mnie, a ja patrzyłem na jej dłonie, które cierpliwie

czekały, zakute w grube bransolety.

- Poprosiłem o zastępstwo. Praca w szpitalu jest bardzo wymagająca i doszedłem do

punktu, w którym... No, po prostu wypaliłem się. Poradzili mi odpoczynek, więc wziąłem

urlop.

- Dobrze zrobiłeś.

Do tego miejsca mówiłem prawdę. Po co opowiadać dalej? Wyglądała na

usatysfakcjonowaną, a nawet dodała coś, co świadczyło o tym, że moje życie prywatne

bynajmniej nie należy do jej głównych zmartwień:

- Ja też chętnie poprosiłabym o zastępstwo.

Powiedziała to bez większego przekonania, jakby w przeświadczeniu, że i tak już

wszystko jedno.

- Z tego, co widzę, nie jest ci tu najlepiej.

- Nie, dobrze mi tutaj, ale nie o to chodzi. Roquedal jest - pomyślałem, że powie

„śliczne”, i musiałem sobie pogratulować - śliczne, ale...

- Bardzo małe.

- Nie, to nie to. Dobrze mi tutaj właśnie dlatego, że jest takie malutkie. Ale czasami

wydaje mi się, że jest dokładnie odwrotnie: że jest ogromne i choćbyś szedł w

nieskończoność, i tak nigdy do końca się stąd nie wydostaniesz. - Roześmiała się, a jej bujne

piersi ściśnięte sukienką zatańczyły. - To znaczy, jeśli mieszkasz tu dość długo, w końcu

udaje ci się to miejsce zgłębić - wszystko z pozoru wygląda jednakowo, chociaż tak naprawdę

każda rzecz jest inna, każda historia odmienna, każdy człowiek... poznajesz wszystkich ludzi!

Ich losy, poszczególne historie. W końcu myślisz, że wścibstwo jest nieuniknione, bo inni

żyją w tobie dokładnie tak samo, jak ty żyjesz w nich, i każde istnienie wydaje się... zależne

od pozostałych. W końcu wszystko tak się gmatwa, że marzysz o malutkiej samotności w

wielkim mieście. - Znowu się roześmiała i zauważyłem, że robi to niechętnie i bez

przekonania, jakby od dziecka uczyli ją, że śmiech i radość nie mogą iść w parze. - Nie wiem:

to tak, jakby patrzeć przez mikroskop. Z bliska małe rzeczy są strasznie skomplikowane!

- A zatem oboje uciekamy od tego samego, tylko że z przeciwnych stron -

powiedziałem. - A może całe to zagmatwanie jest w nas samych?

Ta idea chyba jej przypadła do gustu: bawiła się nią, małymi oczkami wpatrując się w

sufit, a jej falujące dłonie zdradzały, co myśli, zanim się odezwała. Wyglądała jak kociak,

który za wszelką cenę chce rozwinąć kłębek wełny większy niż on sam.

- Nie wiem, nie wiem - mówiła - możliwe. Chcesz powiedzieć, że ty też uciekasz od

jakiegoś zagmatwania, ale w tym przypadku chodzi o zagmatwanie wielkiego miasta, tak? Ja

nie to miałam na myśli: zagmatwanie Roquedal jest inne. Miasteczko samo w sobie jest inne:

nie ma dwóch identycznych rogów, dwóch podobnych ulic, nie wiem...

- Mam wrażenie, że się mylisz.

- To znaczy, że nic jeszcze nie zauważyłeś! Jesteś tu dopiero jeden dzień, więc tego

nie widzisz. Czy czułeś to, o czym mówię, w jakimkolwiek innym miasteczku?

Marta kryje w sobie intrygującą umysłowość. Słysząc jej pytanie, pomyślałem, że nie

uwierzyła - i słusznie - w moje kłamstewko o zastępstwach na wsi, ale, co zupełnie naturalne,

nie miałem ochoty zwierzać się jej ze swojego kompletnego braku doświadczenia w tej

materii. Może kiedyś, kiedy się lepiej poznamy, powiem jej, że Roquedal to moja pierwsza

praca po wyjściu z kryzysu, który przez dwa lata nie pozwalał mi wykonywać zawodu. Tak

czy inaczej, przemilczałem kwestię swojej paranoi i odparłem:

- Nie. Wydaje mi się, że nie.

Moja niechęć do zwierzeń i przyjście drugiego pacjenta zamknęły temat. Teraz

zastanawiam się: czy Marta wie coś ponad to, co mi powiedziała? Co właściwie znaczy

„zagmatwanie” tego, co małe? Ale do rzeczy.

Po pracy przyszła moja kolej, żeby z niej wyciągnąć jakieś informacje. Zapytałem o

Carmen, położną, w nadziei, że dowiem się czegoś na temat Rocío. Powiedziała, że jest stąd i

jakieś dziesięć lat temu owdowiała. Jej mąż był pielęgniarzem i laborantem, a Marta przyszła

na jego miejsce, kiedy umarł (zdaje się na zawał). Rocío to ich jedyna córka, bardzo

rozpieszczona i bardzo dziwna, chociaż, według Marty, ta jej dziwność jest typowa dla

rozpieszczonych jedynaków (powiedziała to ze współczuciem, jakby i siebie miała na myśli).

Nigdy nie chciała się uczyć, ale matce to nie przeszkadzało: chowała ją tylko dla siebie, taką

nietykalną ignorantkę, jednak z wiekiem Rocío zaczęła się buntować, stała się zimna i

niezależna. Carmen cierpi, „bo ją bardzo kocha”, ale tylko zaciska zęby i ustępuje. Rocío ma

już osiemnaście lat (tak się Marcie wydaje) i chodzi własnymi ścieżkami. Domyśliłem się, że

Marta uważa Rocío za małą bestyjkę, nieunikniony efekt wieloletniego gromadzenia się

frustracji Carmen. Niczego więcej nie potrafiła albo nie chciała o niej powiedzieć (poza tym,

że jest „samotnicą”), a ja, w odwecie, uznałem, że nie wspomnę o wydarzeniach

poprzedniego wieczoru. Na tym więc poprzestaliśmy, oboje być może nieświadomi

wzajemnych interesów - jej, żeby mi to opowiedzieć, i mojego, żeby to usłyszeć - i tak

porzuciliśmy drugi temat tego dnia.

Wczoraj miałem dwa wezwania domowe i postanowiłem odbyć wizyty przed sjestą.

Musiał być dzień targowy, bo w miasteczku panowało niezwykłe ożywienie, z budek na plaży

ulicami wspinał się zapach wyłowionych ryb, a mężczyźni, bosi albo w klapkach

przezroczystych jak meduzy, kursowali w tę i z powrotem, taszcząc anakondy splątanych

sieci, które patroszyli na placu, żeby je tam porzucić rozwarte, rozwleczone. Poczułem się

jakby odmieniony przez tę inwazję morza z jego rybakami, kutrami i sieciami, które

wdzierało się na ulice i do domów, i zadałem sobie pytanie, dlaczego do tej pory nie

poszedłem na plażę. Miałem ochotę powłóczyć się po miasteczku i popatrzyć na morze, ale

przyszło mi do głowy, że ono właściwie jest tutaj: osiadło na ulicach jak mleczna piana fal,

jak biżuteria ślimaków i muszli. Powiedziałem sobie: to już nie preludium morza, to samo

morze. Bujny gwar życia wokół mnie. Nieustanna komplikacja tego, co małe.

Pomyślałem to i nie wiedzieć czemu, poczułem strach.

Pierwsza konsultacja była prosta: comiesięczne badanie kontrolne starszego

mężczyzny (siwy zarost zaniedbania, lśniące oczy dokładnie jak u ryb, żyły jak postronki)

porażonego paraliżem połowy ciała. Dom, gdzie mieszkał z żoną, wychodził na patio dzielone

z „sąsiadami od zawsze”, którzy zaglądali, chciwie spijając moje słowa (chmara dzieci, a

najmniejsze, prawie symboliczne, w ramionach matki), żeby się dowiedzieć, co powiem

„dziadkowi”.

Druga wizyta zrazu wydawała się podobna: córeczka właściciela jednego z barów

obudziła się rozpalona jak piasek na plaży. Kiedy tylko wszedłem (był to parterowy dom o

dwóch oknach od ulicy, w których za kratami marniały uwięzione pelargonie, i z ciemną,

chłodną sienią), przywitała mnie spora grupa sąsiadów i rodziny, a wśród nich rozpoznałem

chudą strzelistość Juana, aptekarza.

- Witaj, Marcelo, dzień dobry. No, zobaczymy, co jest tej małej.

Tymi słowami jakby ustępował mi miejsca w hierarchii, o które aż do mojego

przyjazdu nie musiał z nikim rywalizować. Pozdrowiłem wszystkich, a oni mi odpowiedzieli.

Ktoś zorientował się, że nie wiem, którędy iść, i jako pierwszy (za nim cały chór) wyjaśnił:

- W lewo, doktorze. Do końca i w lewo.

Poszedłem tam (korytarz był krótki) pod baldachimem pełnych szacunku i

uroczystych spojrzeń, a Juan podążał za mną na odległość oddechu.

- Ja podejrzewam, że to grypa, ale rodzice są naprawdę przerażeni. Dałem jej salicylan

dla dzieci, bo miała ponad trzydzieści dziewięć. Nie wiem, czy dobrze zrobiłem.

- Bardzo dobrze, Juan, bardzo dobrze.

- Jestem przyjacielem rodziny - odpowiedział na pytanie, którego nie zadałem. -

Zawiadomili mnie i obiecałem przyjść, jak tylko zamknę aptekę.

Pokój był mały i czuło się w nim przyjemny, lekko klasztorny zapach. Do środka,

przez okno wychodzące na ulicę za domem (albo na którąś z bocznych), słońce bezładnie

ciskało promienie, jakby ktoś nimi chciał pozłocić ściany i podłogę. Biały regalik wielkości

domu dla lalek pełnił wartę przy drzwiach, a tuż obok kuliło się - takie było małe - ręcznie

ciosane łóżeczko (przypuszczam, że to wyrób rodzinny, może ojca), na którym leżała kołdra

haftowana w czerwone serduszka. Pod kołdrą wzgórek. Matka weszła razem z nami i

wysunęła się naprzód (wciąż jeszcze była piękna, miała wydatne kości policzkowe i oczy o

nieco wschodnim wykroju, włosy lekko przyprószone siwizną, w nieładzie po niespokojnej

nocy), żeby pokazać nam, co jest pod przykryciem.

Najpierw czuło się zleżały, ale nie odpychający zapach gorączki i choroby, a dopiero

potem widziało się dziewczynkę.

Była ładna, chociaż mizerna, miała długie czarne włosy, mokre od potu i temperatury,

oraz wielkie, rozgorączkowane i pełne strachu oczy jak osaczony królik. Dałbym jej najwyżej

osiem lat. W ramionach tuliła najbrzydszą z lalek w całym pokoju (zawsze mnie zdumiewa

owa sympatia dzieci dla tego, co najprostsze): gałgankowego ludzika bez twarzy, z

wychodzącymi żółtymi nitkami i spódniczką w kratkę.

- No, Veronico, przyszedł pan doktor.

Ale Veronica tylko skuliła się jeszcze bardziej, nie spuszczając ze mnie wzroku. Miała

śmieszną przerażoną minę.

- Veronico, kochanie - ze znużeniem napomniała ją matka. - Ten pan cię wyleczy.

- Jest przestraszona - powiedział Juan nad moim ramieniem.

Na malutkiej szafce nocnej (też białej) przy łóżku stała kolorowa szklanka i budzik o

twarzy klauna, któremu z czerwonego nochala wyrastały cienkie wskazówki. Wydawał z

siebie głośne, miarowe tykanie. Dziewczynka, wciąż przerażona, wpatrywała się w budzik,

jakby w tej czynności szukała schronienia. Korzystając z tego, że przez chwilę na mnie nie

patrzy, postawiłem torbę w nogach łóżka, tak żeby była dla niej niewidoczna, i cicho

poprosiłem matkę o łyżeczkę. W milczeniu dałem ciekawskim znak, żeby się cofnęli do progu

(łącznie z Juanem), i zastygając w miejscu, jakbym chciał chwycić ręką ptaka albo jakiś

szczególnie kruchy przedmiot, przemówiłem do niej:

- Cześć, Veronico.

Dziewczynka nie zareagowała, nadal wpatrzona w swój budzik, tuliła lalkę.

- Jaki piękny zegarek.

Za plecami usłyszałem szmery, które uznałem za wyraz niepokoju o stan dziecka albo

zniecierpliwienia moim postępowaniem. Ciągnąłem spokojnie:

- Budzi cię codziennie?

Nadal nie patrzyła na mnie i milczała. Nagle zza mojej głowy wychynęła metalowa

łyżeczka: to matka, która stała za mną, nie mając odwagi mi przerywać, trzymała ją dwoma

palcami za trzonek, jakby parzył. Wziąłem łyżeczkę i podziękowałem, dając znak, żeby

podeszła. Ostrożnie pochyliłem się nad łóżkiem.

- Teraz zobaczę, która jest godzina, Veronico.

Duży zielony uchwyt na budziku imitował pusty w środku kapelusz klauna.

Podniosłem zegarek i poruszałem nim przed oczami dziewczynki jak wahadłem. Miałem

nadzieję, że zaintrygowana budzikiem, nie zechce oderwać od niego wzroku, a ja będę mógł

wygodniej obejrzeć jej gardło. Próbowała mi go odebrać, ale bardzo niepewnie, jakby mimo

wszystko wolała przyglądać mu się z daleka.

- Zobacz, robi tik-tak. Ty też powiedz: tik-tak.

Zachęcająco wyciągnąłem łyżeczkę. Dziewczynka trzymała głowę w odpowiedniej

pozycji, ale nie otwierała ust. Wiedziałem, że w końcu zrobię to na siłę, ale postanowiłem

jeszcze poczekać.

- Wiesz, która godzina, Veronico? - Kątem oka dostrzegłem, że matka nie patrzy już

na dziewczynkę, tylko na mnie. Uznałem, że intryguje ją moja cierpliwość i uśmiechnąłem

się: - Chcesz, żebym ci powiedział, która godzina? Potem ty mi powiesz, szeroko otwierając

buzię.

Wtedy spojrzałem na zegarek i zrozumiałem, że to niemożliwe: na zegarku nie było

cyfr. Co więcej, miał pięć małych wskazówek o różnych kształtach i dwie duże, tak

powykręcane, jakby nie wskazywały punktów na tarczy, tylko gdzieś wewnątrz.

Pod spodem, na uśmiechniętych ustach klauna niby znak firmowy widniały niebieskie,

rozchwiane litery: KANIKUŁA.

Poczułem, jakby ktoś na mnie wylał kubeł zimnej wody. Na chwilę zapomniałem, co

tam robię, pochylony nad łóżkiem z łyżką w ręku. I pojąłem - chyba sekundę później - z

absolutną trzeźwością, jaka cechuje chwile napięcia: muszę udawać, że nic nie zauważyłem.

Na szczęście matka wyglądała teraz na bardziej skupioną na dziewczynce niż na mnie,

zachęcając ją, żeby otworzyła usta.

Jeden rzut oka (oględziny tak błyskawiczne, że ledwo zdążyłem zarejestrować obraz,

nim dziewczynka zamknęła usta) i lekkie obmacanie węzłów chłonnych upewniły mnie, że to

zapalenie migdałków. Wypisując stosowne zalecenia, powiedziałem mimochodem:

- Jaki ładny budzik. Gdybym miał dzieci, też bym im chętnie taki podarował. Gdzie go

państwo kupili?

Matka uśmiechnęła się do mnie i już miała odpowiedzieć, ale wtedy rozległ się głos:

- Kupiliśmy go już dość dawno, nie pamiętam gdzie, żeby mieć niespodziankę dla

małej, i tak czekał. Powiedziałem sobie: teraz, kiedy choruje, postawimy go jej przy łóżeczku.

Musiał to być ojciec: niski i gruby, w białej koszuli poplamionej kawą, opiętej na

wystającym brzuchu; dłonie - wilgotne i czerwone - zwisały mu wzdłuż ciała, jakby z nich

kapało. Miał kasztanowe włosy i lekko skośne oczy, podobne do oczu żony. Odniosłem

wrażenie, że przyszedł prosto z pracy, niespokojny o dziecko. Domyśliłem się tego od razu.

Poza tym domyśliłem się, że kłamie.

Wszyscy (oprócz Juana, który wyszedł przynieść przepisane lekarstwa i zawiadomić

Martę) wpatrywali się we mnie z pełną napięcia powagą.

- No, na mnie już pora - powiedziałem.

Nikt się nie poruszył.

I nagle budzik zaczął cicho wydzwaniać godzinę. Dźwięki były delikatne jak

tchnienie, ale słyszałem je jeszcze długo po tym, jak ucichły: melodia składająca się z siedmiu

czy ośmiu nut wydawała mi się znajoma. Bez trudu dośpiewałem sobie słowa:

Czym one są? Gdzie one są?

Jak tu je odnaleźć?

Chociaż przy pożegnaniu dziękowano mi serdecznie, wychodząc z domu, miałem

niejasne poczucie, że zrobiłem coś niestosownego, popełniłem drobny błąd, którego

konsekwencji jednak nie da się powstrzymać, jak kiedy odgłos rozmowy pod urwiskiem

pociąga za sobą lawinę; ledwo wyczuwalne zagrożenie podążało za mną krok w krok,

niewidoczne, lecz narastające, zapowiedź szczególnej katastrofy (płomyk zapałki w lesie

podczas suszy). „Wyjedź stąd, Marcelo. To miasteczko nie jest dobre - słyszałem ostrzeżenie

Rocío jak bezgłośny krzyk. - Wyjedź stąd!”.

Nie mogłem wyciągnąć innych wniosków poza tym, że wszyscy mnie okłamują,

prawdopodobnie od samego początku. Całe Roquedal wiedziało o czymś, o czym się nie

mówiło, a co miało związek z dziećmi, dziecięcymi piosenkami i kołami rysowanymi kredą, z

nazwą „Kanikuła” (która tak przeraziła Rocío, kiedy ją wymówiłem) i z zegarami o

absurdalnych wskazówkach, które nie wskazują godziny.

Przygnębiony dotarłem do niebieskiego domu i powiedziałem Rosie, że nie będę jadł

kolacji. Czy mogłem jej zaufać? Uznałem, że nie. Bez pośpiechu wszedłem do swojego

pokoju i postanowiłem się przespać, przekonany, że i tak mi się to nie uda. A jednak

zasnąłem, niedowiarek.

Coś mi się śniło. Teraz częściowo już zapomniałem co. Pamiętam tylko huk wiatru,

bryzgające krople piany, grube i słone, i czyjąś obecność przy mnie. Miała przejrzyste oczy,

poprzez które widziałem plażę, wzburzone fale, prastare kamienie na brzegu, perłowe trąby

muszli. W ustach czułem słonawy smak saletry. Zdawałem sobie sprawę, że widzę nie istotę,

lecz poszukiwanie. Nie wiedziałem tylko, czy patrząc w te oczy, odnajdę to, czego szukam,

czy na zawsze stracę: mój niepokój wypływał z koszmarnej świadomości, że jeśli odwrócę

wzrok, nigdy na to nie trafię. Dopadło mnie, owszem, słodko-gorzkie uczucie rozpoznania,

zetknięcie z czymś odległym o całe jedno istnienie, jakby przybywając do celu, poczuć

cierpki smak rozłąki. I brzydziłem się sobą, ponieważ - choć osiągnąłem cel - mnie już nie

było. Bo chociaż mój wzrok - utkwiony w tych granatowych oczach - posiadł to, czego

szukał, jednocześnie od tego uciekał, niezdolny zatrzymać go na dłużej (jakby na chwilę

zobaczyć wiatr i fale, zamknąć oczy i pomyśleć: takie są). W samym akcie patrzenia

posiadałem i traciłem.

Obudziło mnie wściekłe pianie kogutów na podwórku i delikatny trzepot chustek i

zobaczyłem przerażonego wróbla uwięzionego między parapetem a kratami w moim oknie.

Jakby tkwił tam tylko po to, żebym go dostrzegł i ulitował się - natychmiast się wyswobodził,

znikając w słonym powietrzu.

Kiedy wieczór już deptał mi po piętach, nieco spokojniejszy zacząłem analizować

własne myśli. Szczególnie zajmowała mnie jedna z nich: pomysł, żeby dowiedzieć się jak

najwięcej o historii Roquedal i jego mieszkańców. Podejrzewałem, że wyjaśnienia związku

miasteczka z nazwą „Kanikuła” należy szukać w przeszłości. Może don Roberto ma

przypadkiem jakąś książkę na ten temat?

Ledwie mi to przyszło do głowy, przypomniałem sobie, że tuż po moim przyjeździe

Rosa napomknęła o schowku: „don Roberto zostawił swoje rzeczy w schowku, żeby panu nie

przeszkadzały”. Wymyśliłem banalny pretekst - poszukiwanie jakichś książek medycznych,

które akurat są mi absolutnie niezbędne - i udało się: Rosa wręczyła mi klucz do pokoiku.

Schowek był na stryszku pod bardzo spadzistym dachem, w gołębniku wieńczącym

niebieski dom, jakby ścięty wierzchołek trójkąta wycelować w niebo - od wewnątrz wydawał

się większy niż z zewnątrz, oddzielony od całej reszty krótkim biegiem skrzypiących

schodów i drzwiami z sękowatego drewna, które się zacinają, nawet otwarte.

Wewnątrz - pokłady kurzu i zaduch, mnóstwo przeróżnych rupieci, szarych jak zima,

zgromadzonych tu przez nie wiadomo kogo, nie wiadomo po co i dlaczego (przez chwilę

myślałem, że po to, abym ja je znalazł), rączki od parasoli, obręcze kół do roweru, silniki,

szpule drzemiącego drutu, walizki, wachlarze, skrzynia w kolorze porzeczki, regały, które

dawno już straciły swoją pierwotną formę, nie tracąc jednak książek na półkach, jakieś rzeczy

przykryte całunem ze szmat i dwudrzwiowa szafa. W walizkach i skrzyni leżały pogryzione

przez mole i sprasowane przez czas ubrania z haftowanym inicjałem (najczęściej V); książki

okazały się starymi podręcznikami do medycyny, część jeszcze sprzed czasów Fleminga, i

mogłem się domyślać, że należą do don Roberta - podobnie jak rzeczy w pudłach przykrytych

szmatami, bo były to nowe ubrania na zimę i kilka drobiazgów osobistych. W końcu dotarłem

do szafy, żeby przekonać się, że jest zamknięta na klucz.

Po chwili wahania postanowiłem ją otworzyć. Szarpnąłem za okucia i chociaż jedno

zostało mi w ręce, drugie pociągnęło za sobą drzwi, naruszając wytarte drewno przy zamku.

Podniosła się wielka chmura kurzu i kaszląc, musiałem przeczekać, aż opadnie. Wtedy

odemknąłem obydwa skrzydła i zajrzałem do środka.

Tam je znalazłem, w niemal idealnym porządku: przedmioty, a jednak nie przedmioty,

przedmioty bezprzedmiotowe, jak pozornie daremne zabiegi, zagadki bez rozwiązania.

Był tam ceramiczny dysk wielkości męskiej dłoni, podzielony w połowie, który po

obu stronach miał wyrytą chmurę, z jednej jasną, z drugiej ciemną. Wzdłuż krawędzi, jak na

monetach, biegł napis: „Kanikuła”. Ponadto dwie metalowe sztaby, długie i ciężkie, ale bez

wartości, rżnięte topornie jak pospolity stop. Na każdej z nich wokół chwiejnej linii oplatała

się gałązka o symetrycznych, pięciopalczastych listkach, marnie imitując kaduceusz, a pod

spodem widniał ten sam napis: „Kanikuła”. Leżał tam jeszcze jeden dysk, większy i bardziej

spłaszczony, z brązu - sądząc po kolorze i ciężarze, podobny do dysków używanych w

tradycyjnym tańcu Śiwy, lecz o niewłaściwej, nieregularnej fakturze i brzydko wykonany,

irytująco krzywy, z innym napisem: „Kolista Jesień”. Na koniec szklaneczka z kryształu albo

z czegoś, co do złudzenia kryształ imitowało, bo - czuję się winny - kiedy chciałem ją

podnieść, rozpadła mi się w palcach jak sypki śnieg. Na nienaruszonym denku był nieznany

mi znak i znowu napis: „Kolista Jesień”.

Powiedziałem „na koniec”, ale umknął mi przecież jeszcze jeden przedmiot, który

mam teraz przed sobą, ponieważ tylko to odważyłem się ukraść: dziwny metalowy

mechanizm koloru starej miedzi albo pracowicie tlenionego żelaza, złożony - jak model

świata w laboratorium astrologicznym - z wygiętej blaszki, pod którą, na przeciwnych

końcach malutkiej równoważni podpartej pośrodku, jest kwadratowe lusterko i figurka

jakiegoś zwinnego zwierzęcia (królika?, szczura?, oposa?) gotowego do skoku. Na owalnej

podstawie wygrawerowano napis: „Kanikuła”.

Nie byłem w stanie odgadnąć znaczenia tych bezużytecznych przedmiotów

pogrzebanych na dnie domu don Roberta, nie miałem też pojęcia, czy on sam był świadom

ich istnienia (skoro nie pochodzi z Roquedal). Wiedziałem jedno: ta nazwa - „Kanikuła” - w

tajemniczy sposób wiąże się z przeszłością albo teraźniejszością Roquedal (albo z jednym i

drugim), jako legenda utrwalona na różnych niedoskonałych przedmiotach (zegary, co nie

pokazują godziny, powyginane koła), których przeznaczenie stale mi umyka. Teraz

przyglądam się prymitywnemu, jak gdyby wykonało go dziecko, mechanizmowi lusterka i

zwierzęcia: jest czymś więcej niż ozdobą, ale daleko mu do przedmiotu użytkowego. Jakby

zatrzymał się w połowie drogi między pięknem - nieszczególnym - a przydatnością (ale

przydatnością do czego?). Odkrywam tylko tępy ruch huśtawki, która nawet nie próbuje bujać

się o własnych siłach: niepopychana, natychmiast staje. Może brakuje jakiejś części? I co ma

oznaczać pojawienie się tej dziwnej drugiej nazwy - „Kolista Jesień”?

Wczorajszy dzień umarł, nie przynosząc odpowiedzi. Dwa razy (o ile pamiętam)

kusiło mnie, żeby wyjść na morski chłód w poszukiwaniu Rocío, która, jak przypuszczam,

zna rozwiązanie zagadki i zechce mi je zdradzić, ale czas strwoniłem na rozważania, czy

byłoby to rozsądne, biorąc pod uwagę jej niepokój z poprzedniego wieczoru.

Po nocy bez snów wstałem dziś zdecydowany. Godziny przyjęć dłużyły mi się w

nieskończoność, a pogaduszki z Martą nie wykraczały poza zwykłe tematy (chociaż mam

wrażenie, że z nią też mógłbym o tym porozmawiać i wiele by mi wyjaśniła). Wyszedłszy z

wizyty u chorego bez powikłań, wpadłem na Rocío, która jakby mnie oczekiwała pod

niebieskim domem (rzeczywiście na mnie czekała, jak się później dowiedziałem).

O tej porze dnia, kiedy zalane żółtym słońcem ulice przypominają bezkresny łan

pszenicy, a nieruchome powietrze przesycone jest solą, tylko ona przechadzała się tam z

wolna, ze skrzyżowanymi ramionami, jakby pełniła wartę. Nie umknęło jednak mojej

uwadze, że okna w pobliskich domach lekko rozsuwają zasłony, żeby móc nas obserwować.

- A więc nie wyjechałeś - powiedziała, ale nie było w jej słowach wymówki: raczej

powściągana radość, że jej domysły się potwierdziły.

Miała na sobie ciemną sukienkę w niebieskie kwiatki, obszytą frywolną falbanką,

jakby w pół drogi do stroju, w jakim tańczy się sevillanę. Nie mrugała oczami: wpatrywały

się we mnie cały czas, ogromne, niebieskie i słodkie, kiedy ona znieruchomiała wyczekująco

ze skrzyżowanymi ramionami; jej sylwetka przywodziła na myśl cień zegara słonecznego.

Podszedłem do niej i powiedziałem:

- Rocío, chciałem z tobą porozmawiać.

- A ja chciałam, żebyś wyjechał.

Odwróciła wzrok. Pomyślałem, że przypomina wyniosłą aktorkę, która chociaż z

powagą wczuwa się w swoją rolę, doskonale panując nad mimiką twarzy i właściwą

modulacją głosu, w istocie powtarza tylko wyuczoną kwestię.

Rozejrzałem się dookoła: dwie kobiety, które nas obserwowały z głębi wąskiej bramy,

szybko odwróciły się do siebie, żeby podjąć fikcyjną rozmowę. Przeszliśmy między domami

w stronę plaży. Nie wiem, jakie zagmatwane intuicje pozwoliły mi zrozumieć opaczny język

Rocío; pragnęła powiedzieć: „chciałam, żebyś nie wyjeżdżał”, mówiła zaś: „chciałam, żebyś

wyjechał”. Przyszła, żeby mnie zobaczyć, a odwracała wzrok. Czekała, nie czekając, żeby

później w moim towarzystwie pragnąć samotności. Jej słowa były jak lustrzane odbicia i

należałoby użyć drugiego lustra, by je odszyfrować. Ta gra wydała mi się słodsza niż sama

rzeczywistość.

Bez wstępów powiedziałem jej o przedmiotach: o budziku z klaunem, który nie

pokazuje godziny i ma ponad sześć wskazówek, o rzeczach zalegających na strychu w

niebieskim domu. Ona też bez wstępów wyjaśniła:

- To są przedmioty.

- Ale do czego służą?

Wzruszyła ramionami.

- Tego nikt nie wie.

- A dlaczego jest na nich napisane „Kanikuła” i „Kolista Jesień”?

- Podejrzewam, że mogą stamtąd pochodzić. Nie wiem. Często je znajdujemy w

Roquedal.

- Chcesz powiedzieć, że Kanikuła to miejsce, a Kolista Jesień to inne miejsce?

- Tak myślę.

- To dlaczego nikt nie chce o nich mówić, dlaczego nikt nawet nie wymienia ich

nazw?

Rocío szła ze wzrokiem utkwionym w ziemię, jakby po niewidzialnych śladach.

- Może dlatego, że nie bardzo rozumiemy, co się dzieje: nie wiemy, gdzie one są.

- Teraz to ja nie rozumiem: czy nikt nigdy nie poszedł do Kanikuły ani do Kolistej

Jesieni? - spytałem z niedowierzaniem.

- O ile wiem, to nikt. Ale w Roquedal jest wielu ludzi, którzy nigdy nigdzie nie poszli,

a jednak nikt nie wątpi, że świat istnieje. I że istnieją Kanikuła i Kolista Jesień.

Zastanawiałem się przez chwilę.

- Rocío, tamtego wieczoru powiedziałaś, że muszę stąd wyjechać. Dlaczego?

- Bo tak - ucięła. Idąc, przyglądała się swoim bladym rękom, nadal splecionym na

piersi. - My, mieszkając tu na stałe, przywykliśmy, ale dla przyjezdnych, kiedy dowiadują się

tak nagle jak ty, Kanikuła i Kolista Jesień stają się obsesją, za wszelką cenę chcą tam iść...

- No i?

Znowu wzruszyła ramionami, z brodą opartą na piersi, tak że lekko kasztanowe włosy

całkiem zasłaniały jej twarz. Kiedy zrozumiałem, że nie otrzymam innej odpowiedzi,

usiłowałem się uśmiechnąć.

- Nie przejmuj się, Rocío. Ja nie chcę za wszelką cenę iść od Kanikuły ani do Kolistej

Jesieni. Prawdę mówiąc, nawet wątpię, czy istnieją. Wydaje się, że to raczej jakaś stara

legenda, tradycja, którą koniecznie chcecie podtrzymać naiwną wiarą w bajki.

Ona nadal milczała, a ja znów się uśmiechnąłem.

- Od tego słońca wszyscy robimy się zbyt naiwni - powiedziałem - jednego dnia

wydawało mi się, że mam wizję.

- Wizję?

- Złudzenie optyczne.

Stanęła gwałtownie i spojrzała mi prosto w oczy. Usłyszałem jej cichy szept, jakby nie

chciała wypowiedzieć pytania:

- Jakie?

- Wydawało mi się, że widzę postać łysej kobiety, która tańczy na środku ulicy.

Rocío zbladła. Odwróciła ode mnie te swoje olbrzymie oczy i ruszyła dalej w

milczeniu.

- Co ci jest?

Nie odpowiedziała. Dotarliśmy na skraj miasteczka, gdzie jest wał i kępa drzew, za

którymi rozciąga się plaża: na piasku w oddali rysowały się zielonobiałe grzbiety rybackich

łodzi, ustawionych w szeregu. Rocío weszła na soczysty trawnik i usiadła tam, w cieniu,

powoli, jakby w istocie uosabiała własne imię - ruczaj. Chciałem zrobić to samo, ale mi nie

pozwoliła:

- Nie. Wyjedź. Lepiej wyjedź.

Znowu mówiła do mnie z tą samą niepohamowaną wściekłością jakby prosto z trzewi,

tym dorosłym tonem, wobec którego czułem się bezbronnym dzieckiem. Pomyślałem, że to

niezwykła dziewczyna, czarodziejka, że z nią można by poznać obcą twarz miłości (całe życie

kochasz i wpatrujesz się w księżyc, ale nigdy nie dostrzegasz jego ukrytego oblicza),

zasłoniętą i niepowtarzalną: miłość negatywną, srebrzystoczarną, wydobytą z ciemności. Tak

myślałem, nie patrząc na Rocío, lecz słysząc jej twarde, ponaglające słowa, które brzmiały jak

rozkaz kobiety ukrytej gdzieś w głębi niej. Morze dopowiedziało jej myśl, rycząc w oddali.

Znowu płakała.

- Zgubiłeś się, zgubiłeś się - usłyszałem jej szept. Nagle jakby wzięła się w garść:

otarła twarz dłońmi i podniosła głowę, żeby na mnie spojrzeć. I to spojrzenie, choć patrzyła z

dołu, było zaskakująco władcze i twarde.

- Wyjedź, Marcelo, tak będzie najlepiej - powiedziała pogodnie. - Ale jeśli nie chcesz

wyjeżdżać, posłuchaj mnie: zapomnij o wszystkim, o czym mówiliśmy. Nie myśl więcej o

Kanikule, Kolistej Jesieni ani o postaci, którą widziałeś. Nie mają najmniejszego znaczenia, a

mogłyby stać się twoją obsesją. Zostaw wszystko, co znalazłeś, niczego sobie nie zachowuj.

A przede wszystkim nie zbliżaj się nocą do cmentarza. Obiecaj mi, że się nie będziesz zbliżał

nocą do cmentarza.

Ta szybka seria porad wydała mi się śmieszna, ale już wcześniej zauważyłem, że

Rocío nigdy nie jest śmieszna - ani w tym, co robi, ani w tym, co mówi - więc nie

roześmiałem się.

- Obiecuję - odparłem, unosząc rękę. - I tak nie miałem takiego zamiaru.

- To bardzo ważne, żebyś tam nie chodził. Ale jest jeszcze jedno...

Szybko wstała, nie pozwalając sobie pomóc, i otrzepała sukienkę z trawy. Spojrzała na

mnie prawie ze współczuciem (jej blada twarz znalazła się tuż przy mojej, czułem jej

nieodłączny zapach mydła i czystej wody, widziałem naturalnie różowe wargi,

nieumalowane, słodki meszek na policzkach: była tak piękna, że chciałem ją pocałować, ale

bardziej dziecinna niż zwykle, więc nie zrobiłem tego).

- Najważniejsze: zapomnij o mnie.

- Co?

- Chcę, żebyśmy się już więcej nie widywali. Od tej pory nie odzywaj się do mnie ani

się do mnie nie zbliżaj - urwała, mrugając oczami - choćbym ja to robiła... Nie odzywaj się do

mnie, choćbym ja się do ciebie odzywała, nie idź za mną, choćbym cię o to prosiła. To bardzo

ważne, Marcelo, proszę.

- Rocío, dość już tych głupstw. Co chcesz osiągnąć przez te absurdalne pomysły?

Chcesz mnie przestraszyć? Co ci jest?

Ale ona już odchodziła: jak zawsze wyprostowana, poważna, z sukienką trzepoczącą

niby na pożegnanie. Zawołałem za nią:

- Nie zrobię nic z tego, co mi kazałaś, dopóki się nie dowiem, co tu się dzieje!

Słyszysz?

Odwróciła się dokładnie w chwili, kiedy pomyślałem, że mnie zignoruje, i nagle

dotarło do mnie, że, w gruncie rzeczy, to tylko samotna dziewczyna, może chora. Z daleka i

pod słońce, jej chude ciało w falującej sukience nawet nie wydawało mi się atrakcyjne.

- Chcę wiedzieć, co się tu dzieje! - rzuciłem. - Skoro ty nie chcesz mi tego wyjaśnić,

sam się wszystkiego dowiem! Ale do tej pory się nie znamy!

Czułem się prawie jak zwycięzca, widząc, że ze zbolałą miną spuszcza głowę w

jasnych lokach. Przez chwilę stała nieruchomo, a potem odezwała się:

- Nie sądzę, żebym potrafiła ci to wyjaśnić. Porozmawiaj z don Baltasarem, jeśli

chcesz. On dużo wie. Żegnaj, Marcelo. Uważaj na siebie.

I odeszła na dobre. Albo nie na dobre: znów wydawało mi się, że nadal tu jest, choć

już jej nie widzę.

Don Baltasar. Przypomniałem sobie: to mężczyzna, o którym opowiadał Juan.

Miejscowy bogacz (był bogaty, a teraz zwariował), mieszkający na obrzeżach Roquedal.

Może przy cmentarzu? Uśmiechnąłem się.

Wszystko wydało mi się nagle jakąś swawolną grą, lokalnym żartem albo mitem.

Śmiałem się na głos, wracając do niebieskiego domu: cmentarz nocą, niewidzialne

przedmioty, nazwy miejsc, których nikt nie zna, i mądrość don Baltasara stanowiły jakby

elementy jednej i tej samej legendy albo sploty w sieci wielu różnych legend powiązanych ze

sobą, efekt komplikacji tego, co małe, jakby szczegółowi nadać strukturę wieży Babel. A ja

kroczyłem przez to wszystko, jak po uliczkach Roquedal, miasteczka pełnego legendarnych

tajemnic, wśród których nie ma dwóch identycznych, niby ryba w sieci, coraz bardziej

zaplątany, coraz głębiej i głębiej, nie znajdując wyjścia, „choćbym szedł w nieskończoność”.

A teraz, nocą, spoglądam na swoje odbicie w szybie i czuję się chory. „Nie popadnij w

obsesję - słyszę głos Rocío - uważaj, Marcelo, nie popadnij w obsesję”. Nie popadam: to

przez to koszmarne zmęczenie tak ciążą mi ręce i nogi, wycieńczenie otępia mnie tak i

osłabia, że ledwie starcza mi sił, żeby zasnąć.

Jutro sobota i przychodnia jest zamknięta, ale przypuszczam, że wstanę wcześnie.

Muszę odwiedzić don Baltasara.

4

Wczoraj we śnie znalazłem się w Kanikule. Oczywiście tak naprawdę nie byłem tam

albo przynajmniej nie wierzyłem w to po przebudzeniu, ale teraz uważam inaczej: uważam,

że rzeczywiście tam trafiłem, może właśnie dlatego, że we śnie. Przeszedłem się ulicami

Kanikuły - albo ulicami Roquedal, albo Roquedal z mojego snu - spojrzałem z daleka na

burzliwą plażę, wciąż powtarzając w myślach: a więc nareszcie jestem w Kanikule. A tam, na

jaśniejącym piasku, czekała na mnie ona (naga, z ogoloną głową, o oczach błękitnych i

przejrzystych, przez które widziałem morze). Jej piękno było bardzo szczególne: jak gdyby

nie należało do niej albo nie tylko do niej; jakby należało też do miasteczka. W jej urodzie

widziałem obraz dzieci, ich wesołość, zabawy w cieniu drzew. Brałem te dzieci za ręce i

bawiłem się z nimi na placu, na rozciągniętych sieciach (dzieci wilgotne, gołe, srebrne od

wody i złote od słońca jak wizje Sorolli, niestrudzone jak ławica albo biały narybek rzucony

w miasteczko, ruchliwe, skaczące), i obudziłem się z oczyszczającym wspomnieniem słońca,

plaży, wesołych dzieci i grubego, rozgrzanego piasku, które są wspomnieniami silniejszymi

niż inne, ponieważ to jedyne możliwe wspomnienia. I powiedziałem do siebie: a więc byłem

w Kanikule.

Później jednak, już przytomniejszy, kiedy umyłem twarz zimną wodą, ogolony i w

końcu ubrany, przestałem tak myśleć. Coś jednak pozostało: palące pragnienie, żeby zawrócić

i znowu uwierzyć, uporczywe próby, żeby samego siebie oszukać snem, który nie opuszczał

mnie ani na chwilę. Na stole leżał mój dziwny mechanizm ze ssakiem z brązu i lusterkiem na

równoważni; i wyobraziłem sobie, że istnieje niemożliwa rzeczywistość, a oto dezerter ze

snu, i obawiając się czegoś - nie wiem czego: może, że go zgubię albo że zupełnie przestanę

w to wszystko wierzyć - schowałem go do kieszeni, a później, tuż przed wyjściem, owinąłem

w chusteczkę, żeby jego dziwna bezużyteczność nie doznała najmniejszego uszczerbku, jak

gdybym zaczął myśleć, że może nadal absolutnie do niczego nie służyć, tylko jeśli pozostanie

nienaruszony.

I wyszedłem dziś z domu, w sobotę, kiedy przychodnia jest zamknięta, żeby pójść

gdzieś daleko, wydostać się z miasteczka albo przynajmniej spróbować się wydostać, ale

przede wszystkim - żeby odwiedzić don Baltasara, szaleńca.

U wylotu głównej ulicy, skąd prosta, zachęcająca droga biegła dalej na wzgórze,

spotkałem Joaquína, tego od maszyn, w kombinezonie roboczym na szelkach, sflaczałym

berecie i w okularach jak wstęp do niego samego (dla mnie Joaquín jest człowiekiem-

drogowskazem, ponieważ pomógł mi wejść do miasteczka - do Roquedal, nie do Kanikuły - i

wiedziałem, że mogę mu zaufać), więc przystanąłem.

- Dzień dobry, Joaquínie.

- Dzień dobry, doktorze. - Już mnie zna. Zamieniliśmy raz parę słów, kiedy kręcił się

przy starym, wypatroszonym samochodzie o kołach pokrytych pyłem, regulując coś to tu, to

tam przez zatłuszczoną szmatę. Można powiedzieć, że jego głos też warto by podregulować:

jest bezpłciowy i pozbawiony wieku, jak u aniołów, przez co brzmi groteskowo. Biedny

Joaquín.

- Którędy dojdę do domu don Baltasara?

- Skręci pan w lewo; na końcu tej drogi zobaczy pan szałas. Stamtąd jeszcze tylko

kawałek prosto.

Wyglądał, jakby chciał w magiczny sposób przenieść mnie tam samym głosem, i

prawie tak było w istocie, bo jego wskazówki okazały się bardzo precyzyjne. Rzeczywiście

bez trudu znalazłem duży dom, choć nie bardzo duży, z zaniedbanym ogrodem i rozległym

terenem uprawnym. Cały czas gdzieś szczekały psy, jak uwięzione. Dalej było widać płaski

cień cmentarza, jego krótki, niski mur, niezmiennie na skraju szosy. Z tej odległości nie dało

się zobaczyć, czy białe litery (ETER) nadal tam są. Od wejścia do domu oddzielił mnie

ogródek z kwiatami w donicach, kipiący roślinnością. Z otaczających go zielonych żerdek na

długich kablach zwieszały się żarówki. Wyciągnięty w cieniu pies przyglądał mi się z uwagą,

niezdolny się zezłościć. Przez otwarte drzwi dobiegały jakieś odgłosy, więc postanowiłem

czekać, nie wchodząc do ogrodu.

Wkrótce stanął w nich mężczyzna: powoli i niezdarnie dźwigał metalową konewkę.

Miał na sobie za luźne brązowe spodnie przewiązane sznurkiem, do tego rozpiętą koszulę na

nagim, bezwłosym torsie i niebieskie przydeptane espadryle. Był opalony i łysy. Po jego

przyspieszonym oddechu i pożółkłych palcach odgadłem, że pali, a po przekrwionych

policzkach - że pije. Resztki siwych, kręconych włosów kuliły się na karku, za to twarz

zakrywały nieokiełznane wąsy i jednodniowy zarost. Jego małe czarne oczy były tak żywe, że

z trudem mogłem od nich oderwać wzrok, kiedy na mnie spojrzał.

- Don Baltasar? - spytałem.

Odparł z równie nieoczekiwaną gwałtownością, z jaką drobne fale potrafią nagle

popchnąć od tyłu.

- Niech pan stąd idzie, nie potrzebuję pana!

I zaczął podlewać rośliny, mrucząc coś pod nosem. Nie słyszałem, co mówi, ale

wydawało się, że słowa są skierowane do psa, bo ten poszedł w drugi kąt ogrodu.

Patrząc, jak chodzi z konewką, po raz pierwszy dostrzegłem posążki: z całą pewnością

były to rzeźby, ale toporne, jakby niedokończone. Wyglądały na zrobione z gliny. Ich rozmiar

(nie sięgały mi nawet do kolan) i prostota sprawiły, że w pierwszej chwili wziąłem je za

nieduże głazy. Były to cztery niepasujące jedna do drugiej abstrakcyjne postaci o rysach

równie przypadkowych jak te, których czasem dopatrujemy się w kształcie chmur. Gdybym

nie widział ich wszystkich czterech razem, wziąłbym je za wytwory przyrody, skały

wymodelowane zmiennym działaniem wody i czasu. Stały po dwie po obu stronach drzwi.

Wskazałem je ręką:

- Są piękne. To pan je zrobił?

Przerwał podlewanie i wydawało się, że usiłuje się pohamować, nim zaatakuje:

- Czego pan właściwie chce?

- Jestem lekarzem, który zastępuje don Roberta...

- Wiem. Czego pan chce?

- Porozmawiać o Kanikule i Kolistej Jesieni - odparłem.

Znów spojrzał na mnie bez słowa. Wrócił do podlewania, a ja postanowiłem mu nie

przeszkadzać. Kiedy z absolutnym spokojem dokończył grządkę (miałem wrażenie, jakby

robił to, cierpliwie na coś czekając), odwrócił się do mnie plecami i wszedł do domu.

Usłyszałem, że ze środka się odzywa, i ruszyłem za nim, sądząc, że to do mnie. Coś w

rzeźbach w ogrodzie (może sam fakt, że tam stały) odebrało mi pewność siebie. Wewnątrz, w

chłodnym mroku sieni, rozlegał się szum wody płynącej gdzieś z kranu i głos don Baltasara,

tak samo powolny, monotonny, nieprzerwany:

- Miesiące, lata, zawsze, zawsze, zawsze. I nigdy nie ustają - mówił.

- Don Baltasar? - cicho zawołałem. Poczułem się hałaśliwym intruzem w tym

martwym półmroku. Nawet słuch na niewiele się zdał: jego głos dobiegał jakby z daleka, z

innego miejsca, z innego świata, prawie jakby z innego czasu:

- ...i zawsze przychodzić, i zawsze tutaj zostawać, tutaj, w ciszy, zawsze poszukując...

Ale po chwili przestało mnie interesować, skąd dolatuje (bez wątpienia był to jego

głos; mówił sam do siebie w którejś części domu), ponieważ tuż przy wejściu odkryłem

potężne, szerokie schody, a u ich stóp jeszcze jedną postać podobną do tych z ogrodu,

znieruchomiałą w ciemności. Popatrzyłem w górę: na podeście stało ich jeszcze kilka, a

schody biegły dalej. Pomyślałem: okruchy chleba? I wszedłem po schodach, nie umiejąc

określić, co czuję.

Na piętrze, ponad nietkniętą ścieżką z kurzu, unosiła się uśpiona cisza. Niewielkie

figury - w sumie trzy - sterczały w głębi niczym znak. Po obu stronach korytarza widniały

ciemne otwory, framugi o nagich zawiasach, w głębi zaś ostatnia figura nachylała się ku

drzwiom w kolorze ściany (wszystko w kolorze kurzu, a kurz w kolorze czaszek w kostnicy),

z dziurką od klucza niby pusty oczodół. Nie wiem, dlaczego pomyślałem, że ostatnia z figur

gestem zachęca mnie, żebym je otworzył. Tak też zrobiłem.

Za drzwiami nie było ciemno: przez świetlik wpadał snop światła, równie mały jak

pokój, który ukazał się moim oczom. Przy wejściu stało rozklekotane łoże przykryte jutą, a na

nim, zupełnie nieoczekiwanie, z przerażeniem zobaczyłem ciało, nieznaną, pustą maskę.

Wtedy pojąłem.

To był manekin. Kobieca postać naturalnej wielkości, stara i spękana jak ściany,

bardziej naga niż sama nagość. Łysa, bez dłoni i stóp, o byle jak namalowanych oczach

nieruchomo wpatrzonych w sufit. I zrozumiałem: to ona.

Poza tym pokój był pusty.

Przepełniony łagodnym, dobrze znanym bólem - może to współczucie, tyle że nie

wiadomo dla kogo - zszedłem z powrotem po schodach i ruszyłem za głosem, który nie milkł

ani na chwilę:

- ...tam, wśród cieni, wśród ostatecznych cieni...

Jak gdyby poczuł się śledzony, don Baltasar nagle urwał. W końcu znalazłem go w

kuchni: siedział tyłem do wejścia, konewka stała na podłodze, a długi metalowy kran pochylał

się w ciszy nad kamiennym zlewem splamionym wąskim strumyczkiem żółtej wody. Zdjął

koszulę i ukrywał teraz głowę w dłoniach; na szerokich, zgarbionych plecach pełno miał

myszek równie czarnych jak jego oczy.

- Przepraszam - rzekłem.

Wiedziałem, w istocie wiedziałem to już wcześniej, zanim zobaczyłem manekina,

spojrzawszy tylko w jego smoliste oczy.

- Nie przyszedłem tu, żeby pana zranić. - Mój głos brzmiał teraz równie łagodnie jak

jego, jakbym nauczył się mówić w kontrapunkcie z ciszą, jak ci, którzy są sami. - Chcę tylko,

żeby mi pan wytłumaczył...

Milczał, nie wydając najmniejszego jęku, ale drżenie jego ramion było dla mnie

oznaką bezgłośnego płaczu. Ile razy tak płakał, sam w tym nieprzychylnym domu?

Odważyłem się ciągnąć dalej:

- Pan też ją widział.

Nadal płakał w ciszy.

- Widział ją pan i trzyma ją pan na górze, jak święty obrazek. Nie może pan o niej

zapomnieć.

Z gardła ściśniętego płaczem z trudem wydobył głos:

- A pan? Pan mógłby o niej zapomnieć?

Chwilę zastanawiałem się nad odpowiedzią, czując lekki dreszcz.

- Ja jej właściwie nie widziałem. Tak nie do końca. Zobaczyłem ją przelotnie i

uznałem, że jest nieprawdziwa. Prawie jej nie widziałem.

Parsknął dziwnym śmiechem:

- I teraz pan jej szuka.

Kiedy mnie tak podsumował, uspokoił się. Zakaszlał i ciężko dysząc, wyprostował się,

ale wciąż pozostawał do mnie tyłem.

- Czym... ona jest? - wyszeptałem.

Wzruszył cętkowanymi ramionami. Przesunął dłońmi po niewidocznej dla mnie

twarzy.

- Kto to wie - odparł. - Pochodzi stamtąd, jak wszystkie rzeczy.

- Jak przedmioty? Jak przedmioty z nazwami miejsc pochodzenia?

Zrazu odpowiadał mi nieufnie, potem nagle wybuchnął z furią:

- Tak, tak jak przedmioty! W całym Roquedal! Jedno miasteczko, ale wiele miast!

Jedno miejsce i wiele miejsc!

- Gdzie jest Kanikuła? - spytałem.

- Tutaj! - zdumiała mnie jego wściekłość: skoczył na równe nogi i odwrócił się,

wbijając we mnie zaczerwienione oczy. Drewniane krzesło upadło z hałasem na podłogę. -

Tutaj! - powtórzył. - Zawsze tutaj! Jeśli chce je pan znaleźć, niech pan idzie do dzieci: one

będą wiedziały! Kolista Jesień to przywilej najstarszych. Niech pan z nimi wejdzie w

najciemniejsze zakamarki domów, na bujane fotele, w których drzemią, do łóżek, w których

umierają! Oni będą wiedzieli! - Krople śliny pryskały mu z ust bez przerwy, jak słowa. - Tutaj

jest Kanikuła i Kolista Jesień!

Zamilkł i popatrzył w sufit, jakby w obawie, że się zarwie od tego krzyku. Po chwili

przemówił już nieco spokojniej, teraz jednak szaleństwo jak krew podchodziło mu do twarzy:

- Bo wszystko... wszystko to jest jak poszczególne plany na filmie. Obrazy, które

ogląda się razem niby jeden obraz, które zlewają się, jakby istniał tylko jeden obraz, chociaż

różnią się między sobą. Wszystkie plany, rozumie pan? Roquedal to sala, w której... -

machnął ręką, dmuchając jednocześnie jak magik - odbywa się projekcja.

- Różne światy w jednym świecie? - spytałem.

- Nawet nie to: różne płaszczyzny. Są pozbawione granic, a my przechodzimy z jednej

w drugą, nie mając o tym pojęcia: możliwe, że teraz jesteśmy w Kanikule, pan i ja, i nie

mamy o tym pojęcia.

- A przedmioty...

Złożył dłonie, jak do modlitwy.

- To osad: tym właśnie są przedmioty. Ja je porównuję z morzem i wspomnieniami: w

nich też bez przerwy gromadzą się rzeczy, bezużyteczne przedmioty, mniej lub bardziej

piękne, i piętrzą się - na brzegu albo w mózgu - tylko po to, żeby na nie patrzeć. W Roquedal

zbierają się fusy istnienia, pozostałości po nieustannym przelewaniu się płaszczyzn.

- A skąd te nazwy: „Kanikuła” i „Kolista Jesień”?

Spojrzał na mnie, jakby potrzeba mu było wiele cierpliwości, żeby mi to

wytłumaczyć:

- To jakby nazwy dzieciństwa i starości: oznaczają dwa różne etapy naszego istnienia.

Możliwe, że jest jeszcze więcej stanów, prawdopodobnie całe mnóstwo, ale trudno je nazwać:

umiałby pan ochrzcić każdy moment ruchu fal?

Raptem zaczął sobie podśpiewywać, bardzo łagodnie. Było to prawie jak kołysanka.

Przerwał, tylko żeby powiedzieć:

- Nawet domy się zmieniają, stając się nagle wspomnieniem tego, czym były. Tak

samo cmentarz...

- Cmentarz? - przeraziłem się.

- Cmentarz jest ostatnia tajemnicą. Tam płaszczyzny przechodzą w odmienny stan.

Miałem zupełnie sucho w ustach, zadając pytanie:

- Nazywa się Eter, prawda?

Przyjrzał mi się trochę zaskoczony. Lekki uśmiech rozjaśnił mu twarz.

- Pan dużo wie. Od kiedy pan tu mieszka?

- Jeszcze nie ma tygodnia.

- To ciekawe. - Przesunął dłonią po twarzy, jakby myślał, że powinien się ogolić. -

Oczywiście, że ci, co przychodzą z zewnątrz, zawsze o wszystkim najszybciej się dowiadują.

I dalej podśpiewywał w ledwo słyszalnym diapazonie, chyba wyłącznie dla siebie.

- A ona? - spytałem wtedy.

Nie odpowiedział: po prostu odwrócił wzrok, wciąż pomrukując i nucąc.

Podszedłem do biednego starca: nagle usta wypełniła mi straszna wściekłość, jak haust

żółci:

- A ona? - krzyknąłem. - A ona?

Nie mogłem znieść tego podśpiewywania: złapałem go za ramiona (nadal zwarte,

nadal mocne) i ryknąłem mu w twarz, jakby była ze szkła, a ja chciałbym ją rozbić siłą

swoich płuc:

- Niech mi pan o niej opowie!

Ale on poddał się, wyraźnie zniechęcony, stale mamrocząc, i popatrzył na mnie

zgaszonymi oczami - czarnymi i zgaszonymi jak jego znamiona. Bez słowa pozwalał się

popychać, wykrzywiając usta w powolnym uśmiechu, jak gdyby ten jedyny gest miał większą

siłę niż cała moja przemoc, i nawet mu nie przeszkadzało, że bezwładnie uderzył o ścianę i

tak już został, przyklejony do niej, jak ulepiony z plasteliny, wciąż uśmiechnięty, wciąż

wpatrzony we mnie, wciąż niepokojąco rozśpiewany. Ruszyłem do sieni i wyszedłem na ostre

słońce południa.

„I teraz pan jej szuka”, wciąż słyszałem jego głos.

Wypowiedział te słowa tak, jakbym był przeklęty, jak absolutną oczywistość - nie

wyrok, lecz raczej coś, co od zawsze mnie dotyczyło, narzucone z zewnątrz, otaczające mnie,

wielkie i niewidzialne; jakieś ciało - nie moje, lecz także moje - w którym byłem zamknięty i

wyglądałem ze środka, nie dostrzegając jego samego, nie mając pojęcia o jego istnieniu, dla

wszystkich jednak widoczne (oprócz mnie, powtarzam, który tkwiłem wewnątrz).

Nieważne: całe popołudnie pisałem, rozmyślając o figurach don Baltasara: to znaki

prowadzące do niej, te jego rzeźby, które w pierwszej chwili wziąłem za głazy oszlifowane

przez wodę. Może to szlak oznaczony na brzegu?

Zapada noc. Muszę zejść na plażę, żeby to sprawdzić.

5

Teraz wiem, że jestem przeklęty. Ale odkryłem jedno: tragedia bycia przeklętym ma w

sobie coś ze zwycięstwa, z dopełnionego losu; to domknięty krąg pragnienia. Przekleństwo

nie spada na mnie: to ja spadam, pękając dokładnie w tych miejscach, gdzie przebiegają

niewidzialne szwy (niewidzialne, ale prawdziwie moje), z którymi się urodziłem, posklejany.

Jestem własnym przekleństwem, ponieważ byłem nieunikniony.

Piszę po ciemku, bez lampy ani żadnego światła, w chłodnym brzasku. To już ostatnie

kartki, choć coś mi mówi, że nic się nie kończy, że odejdę z Roquedal, nie odchodząc,

ponieważ Roquedal jest bezkresne i gdziekolwiek by się szło, zawsze idzie się w jego stronę.

Mądre były słowa Marty, ale ona sama (co za ironia losu) nie posiadła tej mądrości. Nie

posiadł jej nikt oprócz mnie, a ja prędko pojąłem. Wiem też, skąd moja przewaga: Marielo, to

przez ciebie. Wtrąciłaś mnie w niezrównaną samotność. A może sam to zrobiłem, kiedy mnie

zostawiłaś - jednak ty przecież także nie byłaś bez winy - tyle że ostatnie pchnięcie nie

należało do ciebie. Zostawiłaś mnie, ale nie zniknęłaś, stale majacząc w przyszłości, jakbyś

kazała mi za sobą iść. Jestem chory (teraz to wiem), ale to, być może, tylko jeszcze jedna

spełniona obietnica.

I w końcu poszedłem na plażę.

Czekałem aż do dzisiejszej nocy (może już wczorajszej), żeby wyjść z niebieskiego

domu, bez strachu, że Rosa będzie mnie śledzić (nie miałem strachu w sercu, strach jednak

czaił się w oddali, jak koszmarna latarnia morska), i zszedłem na plażę. Chociaż wał i drzewa

mijałem po ciemku, rozpoznałem miejsce, gdzie Rocío wczoraj usiadła, mówiąc, żebym się

nie zbliżał do cmentarza nocą (nie chcę tego robić - kto wie, może któregoś dnia tak, ale teraz

nie chcę: wciąż nie czuję się na siłach, żeby wejść w ten stan); przeciąłem uśpioną szosę

(szary jęzor, martwy, pusty) i zapadłem się w piaszczystych wydmach na plaży,

posrebrzonych rosnącym księżycem (dalej, w ciemności, huk niewidocznego czarnego

morza). Pomyślałem: nareszcie blisko morza. Dlaczego tak długo zwlekałem? Nadało to

mojemu przybyciu pewnych znamion kulminacji.

Był tam szlak z kamieni albo przynajmniej tak mi się zdawało. Ustawione równolegle

do linii brzegu, tworzyły długi rząd, ginący w ciemności (także gwiazdy nade mną wydawały

się doskonałe i poukładane w dziwne linie). Doszedłem do kamieni, ledwo domyślając się

morza z jego brudną pianą, potajemnie białą, jak kości na prześwietleniu, ogłuszającą, i

ruszyłem szlakiem, który wolałem wyobrażać sobie jako nieprzypadkowy.

Dalej (wkrótce się tego dowiedziałem) był falochron, ramię ciemnych skał wchodzące

w fale, ociekające pianą jak skamieniały wieloryb. Szereg głazów kończył się u jego

początku.

Tam czekała na mnie Rocío.

To była ona, jeszcze zanim stała się sobą: odległa sylwetka (a jednak ona) stopniowo

przybierała jej postać. Miała na sobie prostą białą sukienkę (tkanina lekko odsłaniała uda,

szarpana gwałtownym wiatrem od morza) i sandały. Nie przeszkadzały jej włosy opadające

na twarz. Patrzyła, jak się zbliżam, wpatrzony w nią.

- Cześć - rzuciła. - Przyszedłeś.

Powiedziała to tak, jakby w grę nie wchodziła randka, lecz naturalne zdarzenie, coś

jak wzrastanie roślin albo wieczorna przechadzka drapieżników; jakaś widoczna odmiana,

która jednak w niczym nie narusza porządku rzeczy.

Wyprzedziła mnie, wchodząc na falochron, nie musiała łapać równowagi, nie czekała

na mnie. Jednak w jej ruchach nie było pośpiechu: należały do świata wydarzeń możliwych,

podobne łagodnej reakcji, bez zastanowienia, ale i bez gwałtowności, jak deszcz, który

skrapia ziemię. Tym razem, widząc, jak znowu odchodzi, poszedłem za nią, za jej prostymi

plecami, jej białymi nogami.

Don Baltasar ma rację: przechodzimy z jednej płaszczyzny w drugą, nie mając o tym

pojęcia. Ale też nigdy nie jesteśmy tacy sami, choćbyśmy o tym także nie mieli pojęcia. To

one składają się na życie: nieskończone płaszczyzny, kolejne obrazy, zmienne... W Roquedal

różnica polega na tym, że każda płaszczyzna to inne życie, także niepojęte. I dlatego czasami

dochodzi do nałożenia: coś, jakiś przedmiot, jakaś osoba (tak, osoba, byt), stapia się z drugą i

zaskakuje, poraża nasze oczy jak rozszczepienie obrazu. Czy Rocío o tym wie i dlatego

zabroniła mi za sobą iść, choćby sama mnie o to prosiła? Przypomniawszy sobie to

ostrzeżenie, nagle stanąłem.

Ona, coraz dalej przede mną, również stanęła i odwróciła się. Prawie nie widziałem jej

twarzy na tle ciemnych fal, kiedy krzyknęła:

- Chodź!

I ruszyła dalej. Posłuchałem jej (teraz to wiem), ponieważ domyślałem się tego. I

ponieważ jestem przeklęty. Kiedy pochłonęła ją ciemność, jej biała sukienka pomagała mi nie

stracić jej z oczu, a gdy nagle zniknęła na jedną chwilę wahania i niepewności, wiedziałem,

że Rocío jest naga.

Poszedłem za tym, co było już tylko cieniem jej ciała. Skały - śliskie, wilgotne,

dudniące - spowalniały krok. Nagle pod stopami zobaczyłem jej białą sukienkę, rzuconą na

skałę jak martwa meduza. Tuż obok, jakby przeciwne dalszemu marszowi, sandały (kamienne

figury, wskazówki, okruchy chleba), a jeszcze kawałek stamtąd - stała ona sama, wyraźnie

widoczna i namacalna pomimo zupełnej nagości, jakby jej ciało było bardziej realne teraz niż

chwilę wcześniej, gdy kroczyła po falochronie w stronę morza, gdzie cienie biły się z falami.

- Rocío! - zawołałem.

Ale ona niewzruszona szła dalej powoli (i pewnie) ku przepaści na końcu. Zanim

ciemność otuliła ją całkowicie, zobaczyłem, jak zdejmuje z siebie ostatnią rzecz i rzuca ją na

mokre kamienie przede mną, zimne od morza i księżyca (wiedziałaś o tym, biedna Rocío, i

dlatego nie chciałaś, żebym szedł za twoją samotną postacią?). Nie zdziwiło mnie to. Nie

musiałem patrzyć (chociaż patrzyłem), żeby dowiedzieć się, co to było: skręcone, zaplątane w

kamieniach, te jasnokasztanowe włosy, ostatnia część przebrania.

I nie miałem wątpliwości, kto w istocie na mnie czeka, tam, pośród cieni.

NOTA OD WYDAWCY: W tym miejscu rękopis się urywa. Jak wiadomo, ciało don

Marcelina Roimara Ruiza, lat trzydzieści trzy, lekarza zastępującego don Roberta Torresa

Berastegui, zostało znalezione zeszłego lata na plaży w Roquedal, mniej więcej dwa tygodnie

po jego przyjeździe do miasteczka. Wiadome skłonności depresyjne zmarłego, które nasiliły

się po separacji małżeńskiej, pozwalają przypuszczać, że życie zakończył z własnej woli.

Niniejsze papiery znaleziono nietknięte w domu, w którym mieszkał w Roquedal.

Szczegół

Kazałem wydrukować kilka egzemplarzy tego dzieła na wypadek, gdyby okazało się

interesujące dla szerszego grona odbiorców. Chociaż opisuję tu wydarzenia prawdziwe, które

miały miejsce w moim miasteczku dziesięć lat temu, postanowiłem zrobić to według

klasycznego schematu powieści kryminalnej, mając na uwadze rozrywkę święcie cierpliwego

czytelnika. Dlatego już teraz, w niniejszej nocie wstępnej, zastrzegam, żeby pod żadnym

pozorem nie czytać ostatnich stron, nim dotrze się do końca: podobnie jak w przypadku

pierwszej nocy miłosnej, rozwiązanie zagadki wymaga także rozkoszy oczekiwania.

B. P.

Roquedal, styczeń 1997

1

Śmierć Jacinta Guernoda

Od kwietnia do czerwca 1987 roku byłem bez reszty pochłonięty badaniem dwóch

zabójstw dokonanych w naszym miasteczku. Policja nikogo nie zatrzymała i, o ile wiem, nie

miała żadnych podejrzanych, musiałem więc zająć się tą sprawą osobiście. W efekcie

żmudnej i ukośnej (później wytłumaczę, co przez to rozumiem) pracy detektywa mój

wrodzony talent, dodatkowo wzbogacony doświadczeniem, pomógł mi najpierw namierzyć, a

później pojmać stale wymykającego się zabójcę i bezzwłocznie oddać go w ręce

sprawiedliwości. Oto możliwie pełna kronika wydarzeń, jakimi je zapamiętałem. Niech

łaskawy czytelnik ma na uwadze, że upłynęło dziesięć lat - tyle czasu postanowiłem

odczekać, zanim wydobędę tę historię na światło dzienne - i moja pamięć, tak samo jak mój

pies, coraz dotkliwiej odczuwa niepowstrzymany upływ czasu i nie jest mi już tak wierna, jak

można by sobie tego życzyć.

Każda zagadka musi mieć jakiś początek, a ta - której pod żadnym względem niczego

nie brakowało - rozpoczęła się dnia 8 kwietnia 1987 roku o godzinie 12.45, kiedy umarł

Jacinto Guernod.

Przeglądając zapiski, jakie sporządziłem w trakcie dochodzenia, czytam, co następuje:

Wtorek, 8 kwietnia. Dziś zmarł Jacinto Guernod, właściciel serwisu samochodowego

Guernod przy wyjeździe z miasteczka.

Zbadać nazwisko. Co to za dziwne nazwisko: Guernod?

Tego ranka, według zeznań rodziny, obudził się nękany mdłościami i nie poszedł do

pracy. Za dziesięć dwunasta zwymiotował krwią. Kwadrans po dwunastej jego brzuch był

napięty jak skóra na bębnie. Dwadzieścia po dwunastej doktor Torres, który początkowo

zdecydował o natychmiastowym przewiezieniu go do szpitala w mieście, zmienił zdanie,

widząc, że stan chorego jest beznadziejny.

O dwunastej pięćdziesiąt, dokładnie pięć minut po jego śmierci, wiedziałem, że został

zamordowany.

Dobrze pamiętam tamten dzień. Wszystkie dni są do siebie podobne, tak samo jak

ludzie, różnią się zwykle jedną czy dwiema cechami, a ja dobrze pamiętam, czym wyróżniał

się tamten dzień. Na południu ołowiane chmury żeglowały nad morzem, a zmienny wiatr

szarpał poły mojej marynarki - chociaż była to raczej kłótnia dwóch przeciwnych wiatrów.

Inna ciekawa okoliczność to moja decyzja, żeby przejść się w stronę miasteczka, a nie - jak

poprzednio - w stronę szosy, lasu albo cmentarza. Wybrałem lewe pobocze (środek

ostrożności, jaki zawsze stosuję) i wystukując laską powolny rytm, ruszyłem ku pierwszym

domom, w kapeluszu nasuniętym głęboko na czoło, z chustką idealnie osłaniającą szyję, w

czystej koszuli i sztruksowych spodniach przewiązanych nowym sznurkiem. Kwiat w klapie

marynarki był, naturalnie, zupełnie zwiędły.

Kiedy przechodziłem koło warsztatu Guernoda, natarł na mnie jego zniewieściały

pomocnik, Joaquín.

- Don Baltasarze, dzień dobry.

- Dzień dobry, Joaquínie.

- Wie pan, że don Jacinto jest umierający?

Zazwyczaj nie zwracam uwagi, co ludzie do mnie mówią, kiedy idę ulicą, a już

zwłaszcza gdy w grę wchodzą indywidua podobne Joaquínowi z warsztatu: nie sposób z

szacunkiem wysłuchać człowieka potężnego, tęgiego i umorusanego jak opony, które

wiecznie dźwiga pod pachą, o zdartym głosie staruchy i przyklejonym do twarzy tępym

uśmiechu, który wyłącznie drażni. Tym razem jednak uznałem, błyskawicznym ruchem

poprawiając goździk w klapie, że warto stanąć i wysłuchać go.

- Don Jacinto? - upewniłem się.

- Tak, tak. Właśnie dziś rano poważnie zachorował. Wszyscy poszli do niego do

domu.

Bez mrugnięcia wytężałem wzrok, wpatrując się w jego zezowate oczy, potrojone

przez grube szkła: zwykle bacznie obserwuję swojego rozmówcę, kiedy opowiada coś, co

uważam za ciekawe. On tymczasem brudził szmatę mniej czarną niż jego ręce, a pyzata twarz

błyszczała mu olejem.

- Cóż, taka wola boża - dodał bez cienia żalu.

Jego głos stręczycielki działał mi na nerwy.

- Taka wola boża - przytaknąłem i ruszyłem dalej swoją drogą, obserwując niebo.

Oto co tego dnia zanotowałem:

Dwie spirale i czarne zagłębienie pośrodku, jak kok tancerki (?) albo skamieniały dym

z paleolitycznego pożaru (??): dziś rano chmury przybrały takie kształty.

Sprawdzić dlaczego. Zbadać zależności.

Prawie zawsze schodzę dalej ulicą Principal, aż do niebieskich domów na plaży, tam

zawracam i ruszam z powrotem tą samą drogą albo zatrzymuję się, żeby wypić miętę w barze

Przecinka. Tamtego dnia jednak błyskawicznie zdecydowałem, że na pierwszym rogu, przy

Sklepie Kolonialnym Peredy, skręcę w lewo i pójdę ulicą Barracón aż pod dom Guernoda.

Nie okłamał mnie ten motylek Joaquín: drzwi Guernodów oblegał tłum. Od razu

spostrzegłem Jorgego Blazqueza, sąsiada i przyjaciela Jacinta, aptekarza Juana Hernandeza,

Remigia ze stoiska ze słodyczami i panią Aurorę, jak zawsze piękną. Poruszył mnie także

widok panienki Bernabé, stojącej w drzwiach domu po drugiej stronie ulicy (mieszka

naprzeciwko): jej poczciwa twarzyczka wyrażała szczerą troskę. Ten cwaniak Alberto

Gracián, tymczasowy zastępca pielęgniarki Marty, biegał w tę i we w tę przy wejściu jak

najgorszy plotkarz. Gracián umarł śmiercią naturalną (chłoniak) dwa miesiące temu i tylko to

powstrzymuje mnie, żeby w niniejszej kronice nie nazwać go, jak na to zasłużył: dość

powiedzieć o tym nader światłym pielęgniarzu, że pod jego wpływem doktor Torres o mały

włos poparłby moją dożywotnią hospitalizację. Niemniej zapiski z tych wydarzeń nie

podlegają żadnej cenzurze, ponieważ powstały na długo przed jego śmiercią. Cytuję w

całości:

Alberto Gracián, ten wąż z rozlewiska, ta żmija o czerwonej twarzy, prześlizgiwał się

wśród zgromadzonych.

- Juan, w pięć minut będę miał gotowy samochód, żeby zawieźć Jacinta do szpitala -

niezmordowanie powtarzał Hernandezowi. - Za pięć minut mogę go zawieźć do szpitala, niech

doktor Torres o tym wie...

W związku z tym przychodzi mi na myśl pewna strofka:

Judasz zawsze całuje bez skargi.

Czy to przez jego mięsiste wargi?

Wargi Graciána są bez wątpienia mięsiste.

Nic więcej nie powiem, przez szacunek dla jego pamięci.

W mgnieniu oka przecisnąłem się przez tłumek gapiów przy drzwiach i wszedłem do

sieni. Jun Hernández, aptekarz, zauważył mnie:

- Don Baltasarze, niech pan nie stoi w przejściu. Niewykluczone, że będzie trzeba

szybko wynieść Jacinta...

- Biedny człowiek, cóż on może zaszkodzić? - broniła mnie señora Aurora, również

zza moich pleców. - Niech pan da mu spokój.

- Nie mówię, że może zaszkodzić - odparł farmaceuta - tylko że jeśli będzie stał w

przejściu, a Jacinta trzeba będzie gazem wynosić, to sama pani wie, co się stanie...

Nie interesowała mnie ta rozmowa, więc wszedłem do domu. Ruszyłem ciemnym

korytarzem po prawej stronie, skąd dobiegały jęki, a w głębi paliło się światło. „Pierwszy

trop: brudna podłoga i pajęczyny w kątach”, zapisałem w swoim zeszycie tamtej nocy.

Doskonale zapamiętałem ten szczegół.

W pokoju, do którego wszedłem - sypialnia - znajdowało się sporo osób i w pierwszej

chwili moje przybycie było im nie w smak, ale spazm umierającego odwrócił ich uwagę i

przestały się mną zajmować. Doktor Roberto Torres stał w samej koszuli nad brzuchem

Jacinta; trzymał basen, w którym pieniła się krwawa zawiesina, i bacznie się jej przyglądał.

„Nie ma jak na własnych śmieciach - pomyślałem - albo wolnoć Tomku w swoim domku”.

Obok niego jakaś pomarszczona, jęcząca zjawa pieczołowicie międliła paciorki

miniaturowego różańca: matka Guernoda, dobrze ją znałem. Remedios, jego małżonka, była

tutaj na posyłki - przynosiła i wynosiła różne rzeczy, szklankę wody, łyżkę, chusteczkę.

Miałem wrażenie, że agonię własnego męża traktuje jak dodatkową pracę domową, coś jak

nakrywanie do stołu dla większej liczby gości. Ponadto w kącie stały dwa małe stworzenia,

które z ciekawością wytrzeszczały oczy, a ich jedyna rola, jak się domyśliłem, polegała na

wzbudzaniu pewnych kontrowersji, żeby każdy mógł ulżyć sobie w cierpieniu:

- Zabierzcie stąd te dzieci, na Boga! - mówił jeden.

- Taką decyzję mogą podjąć tylko rodzice - odpowiadał drugi.

- To bratankowie Jacinta - cicho wtrącał się trzeci.

- I co z tego? Że niby dlatego muszą tu siedzieć?

- Nie chcemy wychodzić - oznajmiała dziewczynka, drobniejsza z tej dwójki, urocze

stworzonko o czarnych lokach.

- Tak naprawdę powinno się stąd zabrać... - przerwał nagle doktor Torres z tą swoją

nieskazitelną kastylijską wymową i gładką intonacją - tego człowieka, i to do szpitala, ale...

Urwał w połowie zdania i nikt mu nie pomógł dokończyć. To „ale” wzbudzało wielki

respekt. Nawet starucha na chwilę przerwała swoje modły. Absurdalna była właśnie pustka po

tym „ale”.

Przestałem się nimi interesować, z szacunkiem zdjąłem kapelusz i podszedłem do

Guernoda, w skupieniu obserwując, jak usiłuje się zamienić w trupa.

Powszechnie wiadomo, że trudno jest umierać w łóżku: skóra się nagrzewa, człowiek

cierpi na skurcze żołądka, poci się, traci i odzyskuje przytomność, majaczy, popełnia tysiące

obrzydliwości i musi przełykać współczucie jak kiepską truciznę. Trzeba przyznać, że w

świetle jego banalnego życia Jacinto Guernod szykował sobie całkiem nieprzeciętną śmierć:

łapczywie chwytał ustami powietrze jak ryba wyjęta z wody, wlepiając w sufit zachwycone

oczy, jakby rysy na spękanym wapnie układały się w renesansowy fresk. Wyglądał jak ktoś

zrozpaczony walką, w której właśnie przegrywa nie on sam, lecz ukochana osoba. „Drugi trop

- zapisałem później - ledwo dostrzegalne kołysanie głową na poduszce, któremu towarzyszy

toczenie oczami. Dryfująca łódź. A jego żona Remedios nieustannie unosi brwi. To nie jest

jednak istotny szczegół: unosi w ten sposób brwi, od kiedy ją znam. Zdumiewa mnie

natomiast fakt, że nie jest w stanie zmienić zwykłego wyrazu twarzy nawet w obliczu agonii

własnego męża... Ach, szczegóły!”.

Dość dobrze znałem Guernodów. W Roquedal zwracało uwagę ich obco brzmiące

nazwisko i kiedyś dowiedziałem się, że ojciec Jacinta był Francuzem. Osiedli tu na początku

lat siedemdziesiątych: Jacinto, jego żona, matka i najmłodszy brat z rodziną. Jacinto nie miał

dzieci. Kupili magazyn przy wjeździe do miasteczka i urządzili w nim pierwszy porządny

warsztat samochodowy w Roquedal. Później do warsztatu dobudowali nieduży sklep, żeby

sprzedawać w nim części zamienne do silników. Jacinto z początku pracował ciężko i

uczciwie, zatrudnił mechanika, dwóch, potem czterech, po czym przestał pracować i ciężko, i

uczciwie. Pieniądze i nieróbstwo zbliżyły go do alkoholu: pił tyle albo i więcej, niż zdążył

wypocić w ciągu całego życia. Wszyscy wiedzieli, że Remedios, do której przylgnęła ksywka

„Chinka” - nie tylko z powodu uniesionych brwi, lecz także przez jej małe, wąskie oczy -

dzielnie znosiła te straszne popijawy, zawsze kończące się wyzwiskami, a nawet pogróżkami,

bo Guernod wyobrażał sobie, że żona puszcza go kantem. Jacinto raz już się omal nie

przekręcił i zabrali go do szpitala w mieście, ale chociaż doktor Torres do znudzenia zabraniał

mu alkoholu, w domu nigdy nie brakowało piwa. Kiedy zaczęli sprzedawać wino w kartonie -

smutny przykład estetycznych koszmarów naszego wieku! - Guernod podobno kupił u Peredy

dwanaście litrów, żartując sobie: „Doktor Torres kazał mi przysiąc, że w domu nie znajdzie

ani jednej butelki, choćby wody sodowej”. To jedna z tych rzeczy, jakie każdy wiedział o

Jacincie.

Przestałem śledzić walkę Guernoda z bólem, żeby uważnie obejrzeć pokój. Kilka

dostrzeżonych wcześniej szczegółów - dziwne chmury nad morzem, kurz zebrany w kątach -

napawało mnie niepokojem. Postanowiłem zbadać rzecz z ukosa.

Nadszedł czas, żeby wyjaśnić, co rozumiem przez to pojęcie. W zeszycie z czasów o

wiele dawniejszych niż te wydarzenia zanotowałem:

Badacz ukośny. Łowienie szczegółów kątem oka. Wzrokowa pętla do chwytania

nieistniejących ptaków, które na bliżej nieokreślony czas przysiadają na parapecie uwagi.

[Skreślić to, co napisałem. Bardzo pretensjonalne]. Cierpliwa obserwacja tego, co nigdy nie

następuje albo nigdy nie następuje do końca. Szpiegowanie życia.

Jeśli ktoś to sobie postanowi, może dostrzec, jak rosną liście na drzewie.

Dbałość o kulturę każe mi naszkicować bibliografię: Hindusi mówią, że pomarańcza

leży w trawie albo właśnie ma spaść z gałęzi, ale nigdy nie widzimy, jak spada.

Niemniej badać z ukosa to widzieć, jak pomarańcza spada.

Pominąłem szczegóły wstępne: przestrzeń dość spora jak na sypialnię, w oknie

okiennice i firanki, lampa pod sufitem i na nocnej szafce, u wezgłowia rysunek tuszem z

Virgen del Gato z Roquedal, poniżej duży krzyż, dziesięć osób w pokoju - umierający się nie

liczy - w tym dwójka dzieci i dwoje starców, reszta w średnim wieku, połowa płacze, druga

połowa nie. Nie płakali: doktor Torres, „Chinka” Remedios, małżonka Guernoda, dzieci i ja -

umierający się nie liczy. Tak wyglądałby typowy opis scenerii, kiść zbędnych informacji.

No dobrze, dalej: na nocnej szafce stał w szeregu mały szwadron zdjęć różnej

wielkości, każde obramowane mgiełką starej kliszy. Na wszystkich ten sam chłopiec:

chłopiec z rodzicami, chłopiec z dziadkami, chłopiec u pierwszej komunii, chłopiec sam.

Guernod, nie mając dzieci, schronił się w kontemplacji własnego dzieciństwa. Obok

portretów stały dwie róże: jedna chowała się między ramki, druga ukazywała labirynt

płatków.

Przeraziłem się. Trudno było nie zauważyć, nawet nie badając sprawy z ukosa.

„Zestaw zdjęć Guernoda z dzieciństwa i dwie róże. W płatkach róży z prawej strony

dostrzegłem identyczne krzywizny jak w chmurach dzisiaj rano - napisałem później. - Co do

portretów...”.

Sprawdziłem godzinę na starym zegarku kieszonkowym: 12.25. Brat Guernoda, który

właśnie nadszedł, opowiadał obecnym dzieje jego konania:

- O dwunastej albo chwilę wcześniej dostał torsji i zwymiotował krwią. Od samego

rana, kiedy tylko wstał, miał mdłości i nie poszedł do pracy, ale kiedy zobaczyliśmy, że

wymiotuje krwią, posłaliśmy po doktora. Dziesięć po dwunastej torsje się powtórzyły, ale

tym razem na sucho. Od tamtej pory nie powiedział już ani słowa, biedaczek. Kiedy

wydawało się, że chce przemówić, znowu przychodziły torsje.

- No to niech już lepiej nie mówi, biedny człowiek - zawyrokował jakiś współczujący

sąsiad.

„Zdjęcia przywodzą mi na myśl moje własne wspomnienia z dzieciństwa”, zapisałem

tamtej nocy. Zwłaszcza jedno silnie kojarzy mi się z przeszłością.

Miałem pięć lat, może sześć. Przeraźliwie bolało mnie lewe ucho, a moja matka

uznała, że to przez skawaloną woskowinę, więc któregoś dnia przygotowała miskę i gumową

gruszkę i wstrzyknęła mi do ucha strumień letniej wody. I rzeczywiście: do miski wypadł

kawałek zbitej woskowiny koloru zardzewiałego żelaza, ale nie tylko. Był tam też malutki

owad o bardzo długich odnóżach. Zobaczyłem go pierwszy, zanim moja matka zdążyła

zabrać miskę. Był to martwy pająk, jeden z tych, które uwijają się w kurzu, zupełnie

niegroźne, ale wstrętne. Najprawdopodobniej dostał się do mojego lewego ucha kilka tygodni

wcześniej i powoli umarł tam z wycieńczenia, nie mogąc znaleźć wyjścia. To bez wątpienia

jego potworna agonia była przyczyną mojego bólu.

Ta anegdota, z pozoru banalna, była dla mnie pierwszą poważną lekcją życia: wokół

nas zachodzą niezauważalne procesy, których znaczenie jednak jest kluczowe; ukryte groźby

motające w naszym wnętrzu cienkie nici; podziemne przemiany, drobne potworności,

pogrzebane jak głębokie warstwy ziemi pod naszymi stopami, niedostępne zwyczajnej

percepcji, które niby Parki decydują o powszednich losach. Te drobiazgi, jak już mówiłem,

można wychwycić badaniem z ukosa.

W tamtej chwili, wspominając swoje doświadczenie z dzieciństwa, pomyślałem: Do

czego są podobne zakamarki ucha? Do spiralnych chmur i płatków róży!

Być może doszedłbym do zaskakujących wniosków, gdyby mi nagle nie przeszkodził

nieznoszący sprzeciwu rozkaz doktora Torresa:

- No, dobrze, proszę wyjść z pokoju! Wszyscy! Już dobrze, dobrze...!

Wśród obecnych podniósł się krzyk wywołany nowym trzęsieniem ziemi u

konającego Guernoda, który rzucał się, sapiąc jak wilk, i sprawiedliwy sędzia don Roberto

uznał, że dość już się napatrzyliśmy.

Dzieci (zawsze oporne, kiedy mają stracić jakiś koszmarny widok) zostały na siłę

wyciągnięte z pokoju przez swojego ojca, młodszego brata Jacinta; „Chinka” Remedios i

starucha (uczepiona różańca) wyszły w towarzystwie reszty sąsiadów o wiele szybciej, niż

nakazywałaby ich rola; publiczność rozpoczęła powolny exodus do drzwi, gdzie wszyscy

stłoczyli się jak przy wyjściu z kina. Ja ociągałem się jeszcze.

- Doktorze Torres... - zwróciłem się z błaganiem do don Roberta.

- No, już, don Baltasarze - poklepał mnie po plecach niezbyt cierpliwie - niech pan

teraz nie przeszkadza, pan nie jest członkiem rodziny. Czy pan zawsze musi być obecny przy

każdej tragedii?

- Na co on umiera? - chciałem wiedzieć, gotów puścić mimo uszu jego słowa.

- Na wątrobę. No, już, idziemy. Niech pan stąd wyjdzie!

Już miałem podzielić się z nim swoimi strasznymi podejrzeniami, gdy „Chinka”

Remedios znowu weszła do pokoju, otulona szarym rozpinanym swetrem, z płynącymi

myślnikami oczu.

- A gdyby tak zawieźć go do szpitala, panie doktorze? Nie dałoby się? Przecież don

Alberto mówi, że w pięć minut...!

- Przecież Jacinto dogorywa. Gdzie pani woli, żeby stało się to, co się musi stać?

Zostawiłem ich samych. Korytarz był zatłoczony ludźmi, którzy zmierzali do wyjścia

albo przyczajeni oczekiwali dalszych wydarzeń, i choć ten i ów rzucił mi ciekawskie

spojrzenie, w tej chwili to nie ja byłem w centrum uwagi, więc pozwoliłem sobie na luksus

przemówienia na głos, jak to zwykle robię w samotności w domu:

- Na wątrobę?... Człowieku, przecież to zabójstwo! I nikt się nie spostrzegł...! To

zabójstwo!

Postanowiłem poczekać na zewnątrz, na chodniku. Czas wlókł się wyjątkowo gnuśnie,

jak to ma w zwyczaju, kiedy gorąco pragniemy, żeby płynął szybko. W końcu o 12.45

rozległy się dwa bliźniacze krzyki. Opisałem to tak:

12.45. Ryczenie tak dzikie, że do niczego niepodobne. A przecież wszyscy czekaliśmy

na nie.

Z domu wyszła „Chinka” Remedios; dostała ataku nerwowego i wyła coś

niezrozumiale. Za nią wymknęła się starucha (uczepiona różańca) jak dusza potępiona, a

sąsiedzi ustępowali jej z drogi, póki nie padła w ramiona swojego drugiego syna, jedynego,

jaki jej teraz został. Podtrzymywało ją kilku ochotników. Wtedy w drzwiach ukazał się Jacinto

Guernod.

Słaniał się, jak zmarłym przystoi, bledszy niż papier, na którym piszę, i zdecydowanie

o wiele bledszy niż anonimowe tabliczki z czasów wojny domowej, które mieszkają obok

siebie na cmentarzu, bledszy nawet niż wszystkie białe ściany domów w blasku lata. Jego

bladość była jak krzyk i przypominała bandaż na gnijącej ranie albo robaka spasionego

mięsem trupa. Spojrzał na mnie twardo niewidzącym wzrokiem i powiedział:

- Don Baltasarze, zabili mnie. Ja jestem pierwszy, ale po mnie będą następni...

Oczywiście, w rzeczywistości nie widziałem Jacinta Guernoda ani też nie słyszałem

tych słów, ale równie dobrze mogło tak być, a wówczas żaden spryciarz nie mógłby temu

zaprzeczyć: każdy fakt jest niemożliwy, dopóki nie zaistnieje, dokładnie tak samo jak dzieci

są dziećmi, dopóki nie wejdą w okres dojrzewania, i koniec dyskusji. Jednak - po co kłamać?

- nie widziałem Guernoda. A przynajmniej nie w tamtym momencie. Później, nocą, naszła

mnie ochota, żeby mieć jakąś wizję, i napisałem to.

A w rzeczywistości, kiedy żona Guernoda i starucha z krzykiem wyszły z domu,

skorzystałem z ogólnego zamieszania, żeby ponownie wśliznąć się do środka i ruszyć do

sypialni. Ponieważ kapelusz trzymałem w dłoni, nie musiałem go drugi raz zdejmować. Przy

drzwiach stał doktor Torres i brat Guernoda, który wszedł przede mną, a teraz mazał się jak

dzieciak.

Zauważyłem, że zawsze, kiedy płacze mężczyzna - a przynajmniej tu, w Roquedal -

zapada cisza. Płacz kobiety wywołuje słowa pociechy, perswazje albo upomnienia, lecz

płaczu mężczyzny słucha się z większym nabożeństwem niż religijnego zawodzenia. Tak

więc brat Guernoda płakał, a doktor Torres nic nie mówił.

Podszedłem do martwego Guernoda i nagle poczułem się niewidzialny jak on - bo nikt

nie zwracał na nas uwagi.

Jest taka mglista chwila, kiedy nawet najbliżsi nas nie dostrzegają: dzieje się to

pomiędzy umieraniem a śmiercią. Jeśli ktoś dopatruje się tu sprzeczności, musi przyznać, że

to nie to samo - umrzeć i być trupem, podobnie jak urodzić się i być czyimś dzieckiem: jest

istota, która się rodzi, a później staje się czyimś dzieckiem, i jest istota, która umiera, a

później zostaje zmarłym. Jednak w trakcie tej ostatniej przemiany następuje uskok czasu, w

którym zawsze dostajemy się w ślepą plamkę ludzkich oczu i nikt nas nie widzi. Wszyscy

płaczą nad tym, co odeszło, lecz jeszcze nie są zdolni przyjrzeć się temu, co zostało. W tym

stanie był Guernod: chociaż już umarł, jeszcze nie był trupem i dlatego nikt na niego nie

patrzył. Jego niewidzialna obecność ukryła moją i mogłem sobie do woli obserwować,

samemu nie będąc niepokojonym.

W istocie nie były to najlepsze chwile Jacinta. Jedno oko miał otwarte, a drugie prawie

zamknięte, ale wygląd tego pierwszego zdecydowanie przemawiał za estetyką drugiego. Usta,

na mocy potwornej symetrii, rozwierały się pod otwartym okiem, zamykając się pod tym

drugim. Spomiędzy rozchylonych warg wypływała strużka owych płynów organicznych,

które ukazują się tylko wówczas, kiedy wymiotujemy. Jego skóra miała ciemny odcień

krowiego łajna, a na rogówce otwartego oka barwa ta stawała się jeszcze bardziej intensywna,

przypominając kwaśne, siekane cytryny. Wszystko, co nie było głową albo ręką, było

brzuchem; prawda, że Jacinto zawsze miał duży brzuch, ale teraz stał się on wręcz

natarczywy, obsceniczny, brzemienny; miało się wrażenie, że pęknie, gdyby go nakłuć:

niewykluczone, że intuicja mnie nie myliła. Koszula, której guziki prężyły się na torsie, była

przesiąknięta krwią i żółcią, we mnie jednak większe współczucie wzbudziły stare plamy po

kawie, jakie dostrzegłem na lewym rękawie. Resztę ciała, teraz zupełnie zbędną, zakrywały

prześcieradła.

Jeszcze raz obejrzałem plejadę jego portretów z dzieciństwa na nocnej szafce oraz

intymne, pochwowe zakamarki podwiędłej róży.

Nie miałem już cienia wątpliwości.

Właśnie zamierzałem wyjść z pokoju, gdy nagle na moich oczach rozegrał się finał.

Nie był on absolutnie niezbędny, jednak zdecydowanie ugruntował moje podejrzenia. Już po

wszystkim - a stało się to szybko i gwałtownie - wetknąłem na głowę kapelusz, ścisnąłem w

garści laskę i wyszedłem z domu, pogwizdując starą piosenkę wojskową, której nauczył mnie

dziadek, kiedy byłem mały, każąc mi powtarzać ją do znudzenia. Tamtej nocy zakończyłem

notatki w swoim zeszycie tymi oto zdaniami:

Tak więc w końcu spojrzeliśmy sobie w twarz, ty i ja. Kto będzie twoją następną

ofiarą? Ach, ale przecież ja, znając cię, zdołam cię usunąć, zanim wywołasz następne

nieszczęście! Kości zostały rzucone: Bóg zdecyduje, który z nas dwóch ma wygrać!

Oddalając się od domu Guernoda, żałowałem, że nie zwróciłem uwagi, w którą stronę

pobiegł ten straszliwy pająk, który zaledwie kilka chwil wcześniej wymknął się z lewego

ucha Jacinta.

Na to jednak miał jeszcze przyjść czas.

2

Ostatnie dni

Marii Auxiliadory Bernabé

Tydzień po Wielkim Piątku, dwa, jeśli liczyć od zabójstwa Jacinta Guernoda, została

zamordowana María Auxiliadora Bernabé; to wielka tragedia. Oczywiście można jej było

uniknąć (to dotyczy wszystkich tragedii; te nieuniknione nazywają się „fatalnymi

zrządzeniami losu”), lecz zainteresowana puściła mimo uszu moje przestrogi, a ja byłem zbyt

otępiały, kiedy należało działać.

To prawda, że w moje przestrogi trudno było uwierzyć, a jeszcze trudniej było je

uzasadnić, lecz prawdą jest także, iż stan moich nerwów nie pozwalał mi na zbytnie

subtelności: po pogrzebie Guernoda trzy noce spędziłem pod gołym niebem, obserwując jego

dom z rogu ulicy, żeby przyłapać pająka, kiedy będzie stamtąd wychodził. Instynkt

podpowiadał mi, że to ohydne stworzenie nie ucieknie w świetle dnia: dokonawszy zbrodni,

mordercy jego pokroju z reguły wolą kryć się w mroku nocy.

A zatem, kiedy zamieszanie wokół pogrzebu nieco przycichło, postanowiłem czekać

na rogu ulicy Barracón, na wprost domu Guernoda. Wybrałem właśnie ten róg, a nie sąsiedni,

z następujących powodów: po pierwsze i przede wszystkim ulica Cruz, czyli biegnąca obok

domu, wiedzie po zboczu na plażę, tak że stojąc w jej najwyższym punkcie, ma się ją całą jak

na dłoni; po drugie dom przylegający do domu Guernoda od tamtej strony stał

niezamieszkany, a więc nie musiałem obawiać się wścibskich sąsiadów; w końcu po trzecie -

na Barracón byłem osłonięty od kapryśnego wiatru znad morza, który hula po ulicy Cruz, jak

mu się żywnie podoba, co nie jest bez znaczenia dla kogoś, kto tak jak ja nosi kapelusz.

Muszę sam sobie pogratulować tego pomysłu, chociaż, ach, niestety, nie na dłuższą metę.

Przyznaję, że pierwszej nocy prawie zasnąłem, nogi się pode mną uginały i

kilkakrotnie musiałem oprzeć się o najbliższą rynnę, żeby nie runąć jak długi. Wpadłem w

popłoch, że pająk wymknął się w chwili mojego omdlenia, lecz stłumiłem go takim oto

prostym sylogizmem: gdyby rzeczywiście tak się stało, nic już nie można by na to poradzić, a

więc nie ma sensu się tym przejmować. Następnego dnia specjalnie postarałem się pospać

przed południem, żeby być przytomnym nocą, i tym razem już nie morzył mnie sen.

Dopiero podczas trzeciej straży stało się. Wróg niewątpliwie musiał wiedzieć, że to ja

go obserwuję, i długo odwlekał ucieczkę, żeby przedtem uspokoić nerwy.

On także dokonał świadomego wyboru - wyruszył w noc, kiedy księżyc został

zasztyletowany.

Doskonale to pamiętam: była pełnia, lecz ostra i przebiegła chmura w kształcie

brzytwy z powolną perfidią przeszywała czysty dysk satelity, wyraźnie rysujący się na czarnej

kurtynie nieba u wylotu Cruz, tnąc go na dwie idealne połówki. Później zapisałem:

Przerażające zdarzenie, preludium innego, jeszcze straszniejszego: księżyc pękł jak

podpłomyk. Przecinająca go chmura przypominała hinduski sztylet o bardzo ostrym czubku i

falujących brzegach.

Na chwilę przed tą kosmiczną zbrodnią spostrzegłem, że ulicą Cruz idzie z kolegą syn

Diosdada z drobiarni. Oni też mnie zobaczyli i zaczęli rechotać jak imbecyle.

- Patrz, przecież to wariat z cmentarza! - zadrwił kolega. - Ale nas przestraszył!

Syn Diosdada (nazywał się Ángel, Ángel Diosdado; nie mieści się w głowie, żeby

mieć takie imię i być takim łobuzem) szturchnął swojego towarzysza łokciem i uśmiechnął się

do mnie jak kretyn od urodzenia:

- Don Baltasarze! Co pan tu robi tak po cichutku? Niech pan idzie do domu, przecież

już późno!

Chociaż ten „anioł” mnie nie obraził, wydał mi się o wiele bardziej demoniczny niż

jego kolega: mam nosa do hipokrytów. Wolałem ich zignorować, a oni zaśmiewając się,

poszli dalej w dół ulicy. To głupie chłopaki i żaden ani przez chwilę nie podejrzewał, że

zaledwie kilka metrów za nimi czai się wielkie niebezpieczeństwo.

Kiedy zniknęli za rogiem Cruz, a ja z przerażeniem spostrzegłem zasztyletowany

księżyc, przez kratę w jednym z okien na parterze domu Guernoda wyskoczył wielki czarny

pająk.

Chociaż - co zupełnie naturalne - dreszcz przebiegł mi po krzyżu, ograniczyłem się do

obserwacji: wiedziałem, że jeden fałszywy ruch z mojej strony może go spłoszyć i ucieknie, a

ja nie miałbym najmniejszych szans w pościgu, zważywszy na jego przewagę pod względem

liczby odnóży; pająk zniknąłby definitywnie i ukryty w jakimś ciemnym kącie, czekał

kolejnej nocy, żeby przejść do czynu. Mój plan zakładał, że należy udzielić mu pewnego

kredytu zaufania.

Tkwiłem więc nieruchomo na rogu, nie spuszczając wzroku z potwora. Zdawało się,

że ten mnie prędko zwietrzył: stanął nagle na środku jezdni, szczecinę na włochatym odwłoku

nastroszył jak jeżozwierz kolce, tak że w świetle połówek rannego księżyca na ulicę padał

jego groteskowy cień, i wyciągnął to, co powinno mu służyć za głowę. Na jedną koszmarną

chwilę wstrzymałem oddech, przekonany, że mnie odkrył. Ale ohydny stwór ruszył dalej i

chyłkiem jak złodziej wspiął się po ścianie domu naprzeciwko... gdzie mieszkała María

Auxiliadora Bernabé, i wszedł do środka przez okratowane okno!

Nie była to najlepsza wiadomość. Panienka Bernabé... Boże mój, panienka Bernabé...

Tylko nie ona, proszę!, błagałem w myślach.

Oczywiście tamtej nocy nie mogłem nic powiedzieć ani zrobić: morderca zaatakuje

najwcześniej za kilka dni, tego byłem pewien, bo w przeciwnym razie mógłby zasiać w

sąsiedztwie niebezpieczne podejrzenia. Jednak teraz, wiedząc, że kryje się w domu panienki

Bernabé - jak mogłem go złapać? W głowie tłukły mi się sprzeczne myśli.

Kiedy wróciłem do domu, ze zdenerwowania nie byłem w stanie nawet się rozebrać

ani jak co dzień pomodlić się do urny, w której przechowuję prochy mojego ojca: jak stałem,

tak padłem na łóżko i ciężko dysząc, utkwiłem wzrok w suficie. Nie wiem, ile czasu

przeleżałem otumaniony. W mojej świadomości powracała wciąż ta sama myśl: Tylko nie

panienka Bernabé...! Tylko nie panienka Bernabé...! W końcu wziąłem się w garść, dzięki

czemu zdołałem się poruszyć (w przeciwieństwie do większości ludzi w sytuacji lękowej

ogarnia mnie całkowita martwota, jak niektóre psy myśliwskie), a kiedy poczułem się lepiej,

wstałem, żeby bezzwłocznie opisać w zeszycie ostatnie wydarzenia. Później, dopóki nie

powaliło mnie zmęczenie, byłem zajęty szkicowaniem planu dalszego działania. Jacinto

Guernod miał koszmarną śmierć i nie dopuszczę, żeby to samo przydarzyło się panience

Bernabé! Dlaczego wypadło właśnie na nią? Niezbadane są wyroki Pana, który od czasu

Sodomy nie ma względu na sprawiedliwych!

Panienka Bernabé, zielarka z ulicy Cruz, była słodkim stworzeniem: miła i łagodna, o

szczodrobliwym sercu, mimo że w życiu zaznała wiele goryczy. Wyrosła na uczciwą i

sympatyczną kobietę, chociaż samotną, a dla mnie - jako dziewczynka, podlotek i kobieta -

zawsze miała w zanadrzu uśmiech, monetę szczególnie cenną, od kiedy ludzie tak jej zaczęli

skąpić. Jej ojciec, Aparicio Bernabé, był właścicielem żałosnej spelunki na rogu Cruz, która

dzięki Bogu w końcu przeobraziła się w drogerię: drogerię Mohedanów. W okolicy mówiono,

że stary marzył, aby ten nędzny sklepik odziedziczył po nim syn i, zaczepiony tam jak omułek

na mokrej skale, dalej pociągnął groszowy interes, który Aparicio rozkręcił i z którego był

taki dumny (powiedziałem „groszowy” i nie mam racji, bo sklep przynosił zyski, a

powszechnie wiadomo, że cała bieda bierze się ze skąpstwa). Ale - może dlatego, że nie miał

męskiego potomstwa, a może dlatego, że u swojej jedynej córki nie widział odpowiednich

predyspozycji do podążania tą imponującą ścieżką, czy może wreszcie dlatego, że ona sama

zdecydowanie stawała okoniem - tak czy siak, starzec odsprzedał lokal o wiele wcześniej, niż

zamierzał, i począł cierpliwie umierać u boku Marii Auxiliadory. Na domiar złego jego

małżonka zmarła przedwcześnie, a jemu przedłużona starość przeżerała mózg. María była ich

jedynym dzieckiem i tylko ona mogła się zająć ojcem, toteż dla biednej dziewczyny

oznaczało to dożywotni wyrok.

Ukończywszy czterdzieści lat, María Auxiliadora nadal mieszkała w ciasnym domu

rodziców, razem ze swoim zmumifikowanym ojcem, wciąż atrakcyjna, samotna i całkowicie

stracona dla życia. Nic nie ubyło z jej uroku osobistego, ale to dobrowolne zamknięcie i

żmudna praca pielęgniarki przemieniły ją w istotę bladą, postarzałą i budzącą żal, co

napawało mnie bezbrzeżnym smutkiem: te szaroniebieskie oczy jak dwa leśne gołębie albo

jak zimowe morze i ten słodki uśmiech, który jak jutrzenka rozświetlał jej liczko,

niewątpliwie zasługiwały na coś więcej niż owo smutne więzienie. A najsmutniejsze, że ona

sama miała tego świadomość.

Jej jedynym zajęciem była sprzedaż roślin leczniczych, co wiele lat wcześniej robiła

także jej matka, z tą różnicą, że María Auxiliadora nie zbierała ich na polach, tylko zamawiała

w mieście, w Madrycie czy Barcelonie. Niemniej, w Roquedal zasłynęła jako zielarka, a Paca

Cruz, wróżka z hotelu na plaży, powiedziała mi kiedyś, że jak zioła panienki Bernabé czegoś

nie uleczą, to sam doktor Torres nie pomoże.

Spisuję to wszystko, żeby wyrazić szczerą sympatię, jaką żywiłem dla tej

czterdziestoletniej panny. Postanowiłem nie dopuścić, by stało jej się coś złego (albo i co

gorszego).

Następnego dnia, pokrzepiony krótkim, lecz wystarczającym snem, ubrałem się i

ogarnąłem możliwie najstaranniej - nowy sznurek w pasie, w klapie lekko podwiędły kwiat - i

ruszyłem w stronę miasteczka, do domu panienki Bernabé. Byłem o wiele spokojniejszy niż

poprzedniej nocy: odrzucając kolejne strategie działania, doszedłem do wniosku, że nie mogę

niczego planować, póki nie odkryję, gdzie tak naprawdę ukrywa się morderca, ponieważ

istniała szansa - nikła, lecz dająca nadzieję - że opuścił jej dom, aby schronić się w innym.

Przyjęła mnie panienka Bernabé - i nic w tym dziwnego, ponieważ zawsze była w

domu, a podczas jej sporadycznych nieobecności po prostu nikt by nie otworzył drzwi: nie,

zdecydowanie nie otworzyłaby mi Sarita - czarna, wyliniała kotka, która w milczeniu

szorowała brzuchem po podłodze, oprócz Marii Auxiliadory jedyna żywa istota w tym domu -

a już na pewno nie stary Aparicio, bo ten tkwił, gdzie go córka posadziła, jak doniczka.

- Don Baltasar, co za niespodzianka! - Znów ten słodki uśmiech. - Proszę wejść!

Już mówiłem, że oczy miała szaroniebieskie jak leśne gołębie albo jak zimowe morze,

ale powiem więcej: w spojrzeniu tych oczu i tylko w nim panienka Bernabé była wolna.

Chociażby otaczały ją żelazne sztaby, jej spojrzenie zdradzało, że w duchu fruwa ze śpiewem

jak szczygieł. Dodam, że posiwiałe już włosy upinała szpilkami w staromodny kok, a białą

szyję okrywała czystą chustką w szare grochy, do swetra zaś - niech będzie błogosławiona! -

nosiła przypięty suchy kłos pszenicy, niby naturalną broszę, symbol zawodu zielarki (choć

sądzę, że w istocie przypinała go sobie, bo jej przypominał matkę). Nigdy się nie malowała,

lecz jej twarz jaśniała pogodnym pięknem górskiego świtu. Ponieważ prawie nie opuszczała

domu, zapach roślin osiadał na jej ciele i stojąc obok niej, wąchałeś tymianek, eukaliptus i

miętę, jakbyś nagle wszedł do zagajnika w samym środku miasteczka, gdzie zawsze pachnie

wyłącznie morzem.

Dodam, że należała do tych niewielu osób w Roquedal, które nigdy mnie nie obrażały:

zawsze okazywała mi należyty szacunek i nie słyszałem, żeby mówiła o mnie: „wariat z

cmentarza”. Być może wyczuwała moje osamotnienie, tak jak ja wyczuwałem jej: oboje

byliśmy mistrzami tego samego nieszczęścia - ona z wyboru, ja z konieczności; chociaż, kto

wie, czy nie było odwrotnie! - i rozumieliśmy się bez słów.

- Nie chciałbym przeszkadzać... - zacząłem, zdejmując kapelusz, niezdecydowany, czy

wejść do środka.

- Proszę nie pleść głupstw! Właśnie wstawiłam wodę! Nie miałby pan ochoty na

poranną miętę?

- Dziękuję, z przyjemnością.

Wcześniej kilka razy odwiedziłem panienkę Bernabé (żeby kupić zioła na

reumatyzm), więc uznałem, że nie postąpię niestosownie, przyjmując zaproszenie. Chyba już

wspominałem, że dom jest malutki, a teraz miałem szansę się o tym przekonać na własne

oczy: z kuchni przechodziło się bezpośrednio do sypialni Marii Auxiliadory i do ciasnego

salonu, a jedyną wentylację zapewniał lufcik wysoko na ścianie, zresztą zamknięty. Samotne

dwuskrzydłowe okno saloniku otwierało się na szeroką ulicę Solar, równoległą do Cruz.

Oprócz tego znajdowały się tam drzwi do pokoju jej ojca, czyli dużej sypialni, również od

strony Solar; do sypialni Marii Auxiliadory wchodziło się tylko przez kuchnię. Dom był

ciasny i zrujnowany jak mózg jego właściciela i każdy kafel tutaj, każda deszczułka w

boazerii odzwierciedlały skąpstwo człowieka, który nie chciał gotówki wkładać w

mieszkanie.

Kotka Sarita, jeszcze brzydsza niż zwykle, usadowiła się na podłodze w kącie kuchni i

wpatrywała we mnie mądrymi, opalowymi oczami, jakie mają stare koty. Tamtej nocy

zapisałem po powrocie do domu:

Ważne odkrycie. Kotka mnie ostrzegła. Jej planetarne oczy były podzielone czarnymi

wrzecionami z przędzalni losu, tak jak wczoraj księżyc. Zbadać zależności z chmurami w

kształcie spirali.

Kiedy panienka Bernabé zamknęła za sobą drzwi do kuchni, wszedłem głębiej do

saloniku i usiadłem przy niskim stole, nie omieszkawszy przedtem uprzejmie się przywitać ze

starym Apariciem, który mi nie odpowiedział.

Nie widziałem go od dłuższego czasu i byłem zmuszony powstrzymać grymas

obrzydzenia: jak ktoś, kto zapomniał schować ser do lodówki, a później znajduje go oblazły

przez robaki. Aparicio jakby miał do dyspozycji niewyczerpane zasoby starości: był łysy i

pomarszczony jak wosk, który topi się, żeby później zastygnąć u podstawy świecy; kurczył

się w ponadczasowym fotelu bujanym, aż jego barki zaczęły współzawodniczyć z głową o

wysokość; naga skóra świeciła także na jego dużych dłoniach: u prawej miał karygodnie

długie paznokcie z czarną obwódką (w bójce na szpony Sarita z pewnością by przegrała); z

jego spojrzenia, jak i z całej postaci, emanowało zło. Mój Boże - pomyślałem - to z taką

poczwarą mieszka ta biedna kobieta?

Milczący i nieruchomy w swoim bujaku, tonął w zbyt obszernym ubraniu, lecz dłonie

- a zwłaszcza tę prawą, o czarnych i długich paznokciach - miał odkryte. Uznałbym za mniej

obsceniczne, gdyby odsłonił pozostałe części ciała. Za nim, na regale sięgającym sufitu, w

równych szeregach stały niezliczone pojemniki opatrzone etykietkami i plastikowe torebki

pełne ziół. Widok Aparicia przywiódł mi na myśl stary, spróchniały pień, który ktoś posadził

w środku lasu.

Odwróciłem wzrok, żeby skupić się na celu swojej wizyty. Jak zbadać sypialnię Marii

Auxiliadory, nie wzbudzając jej podejrzeń? Późniejsze wypadki oszczędziły mi tego trudnego

doświadczenia... ale nie wiem, czy dobrze się stało! Przytaczam wszystko, co zapisałem

później w zeszycie:

Panienka Bernabé przyniosła dwie szklanki naparu. Podała mi miętę i usiadła obok

ojca, żeby go napoić herbatką z gorzkich ziół, która, jak wyjaśniła, jest dobra na nerki. Widząc

uwielbienie, z jakim przechyla szklankę, żeby Aparicio mógł wygodnie siorbać, można by

pomyśleć, że to Indianka, składająca kamiennemu bóstwu codzienną ofiarę. Jednocześnie

mówiła do mnie:

- To taki źle wychowany chłopiec - szszrlp, siorbał stary - chce, żeby mu wszystko

dać, a potem bierze tylko niektóre rzeczy, prawda, tato? - szszrlp, siorbał stary. - Oczywiście,

że mógłbyś wziąć wszystko, ale bardzo grymasisz... Co sobie pomyśli don Baltasar? - szszrlp,

siorbał stary.

Wypiłem miętę, posłuszny ohydnemu rytuałowi. Kiedy Aparicio skończył swoją

herbatkę - chrumkanie oznaczało, że ma dość - panienka Bernabé zaczęła mi opowiadać o

bukiecie kwiatów, który proboszcz don Fernando zamówił u niej na procesję Virgen del Gato

w Wielki Piątek. Bardzo ją cieszyło to zadanie.

- Jakich kwiatów pani użyje, jeśli to nie tajemnica? - spytałem natychmiast.

- Fioletowych, oczywiście - odparła. - Jakiż inny kolor byłby właściwszy dla Naszej

Pani w jej nieskończonym smutku?

Po sposobie, w jaki wymówiła słowo „smutek” - ze spuszczoną głową, niebieskie

oczy utkwiwszy gdzieś daleko - można by zgadywać, że ma na myśli siebie samą, a ów

prześliczny bukiet, który tak ją cieszył, jest przeznaczony na jej własny grób.

Nie przychodził mi do głowy żaden wiarygodny pretekst, żeby obejrzeć jej sypialnię,

skoro nie mogłem wyznać prawdy i powiedzieć na przykład: „Przepraszam, ale jeśli nie ma

pani nic przeciwko temu, wejdę do pani pokoju, żeby poszukać czarnego pająka wielkości

mojej dłoni, nabrzmiałego trucizną i złem, bo on chce panią zabić. Zaraz wracam”.

Skrępowany zacząłem nerwowo zerkać w stronę kuchni, przez którą, jak mówiłem, wiodła

jedyna droga do jej pokoju, lecz ponieważ nawet to nie skutkowało, mój niepokój wzrastał.

Ona, widząc to, źle zinterpretowała mój stan:

- Ale co się dzieje? Zimno panu? Mam zamknąć okno?

- Nie, nie, dziękuję. Wszystko w porządku.

- Lepiej zamknę i tak - powiedziała już od okna; znów uśmiechnęła się do mnie

czarująco i puściła oko. - Bo pewnie pan nie wie, ale „chłopiec” życzy sobie, żeby okno w

saloniku było zamknięte nawet latem. Prawda, tato? - Stary nie odpowiedział; nadal patrzył na

mnie z pogardą. - Ale okno w pokoju bardzo lubi mieć otwarte! Pan rozumie? Te jego manie.

Na wszystko się skarży: że zimno, że ciepło... Chce siedzieć opatulony kocami jak niemowlę.

Jest taki kapryśny...! I jeszcze jedno: żeby ani na chwilę nie zostawiać go samego. Nie wiem,

jakim cudem nie protestował, widząc, że idę do kuchni. Wieczorem, kiedy zabieram się do

pracy przy ziołach i do gotowania, też musi posiedzieć ze mną w kuchni, wyobraża pan

sobie? Mówię mu: ale, tato, przecież dom jest taki mały, że leżąc w łóżku, otwierasz oko i już

mnie widzisz! - Wybuchnęła śmiechem, szukając wzrokiem aprobaty starego; ale Aparicio

wciąż mi się przyglądał tymi swoimi nieruchomymi oczami, zimnymi jak dwa kawałki

czarnego lodu. - Nie ma rady: trzeba być na jego usługi. Ach, panu też nie podobają się te

paznokcie...!

Zaskoczyła mnie ta uwaga i wzdrygnąłem się, jak wybudzony ze snu: to prawda, że w

napięciu obserwowałem prawą dłoń Aparicia.

- Oczywiście, że tak! Niech pan mu powie, niech pan mu to koniecznie powie,

zobaczymy, czy pana posłucha! Czy potem też nie da sobie obciąć paznokci u tej ręki? Ale się

awanturuje...! Uważa pan, że to ładnie, żeby mężczyzna miał takie długie paznokcie?

- Oczywiście, że nie - wymamrotałem.

- Słyszałeś, tato? Don Baltasar uważa, że to nieładnie tak zapuszczać paznokcie!

Wstyd, prawda? - Znowu puściła do mnie oko.

- Wstyd - powtórzyłem machinalnie.

- Straszny maniak się z niego zrobił! Gdybym panu powiedziała...!

I rzeczywiście coś mi zaczęła opowiadać, ale ja nie słuchałem. Moją uwagę znów

pochłaniała ta potworna żylasta dłoń porośnięta splątanymi włosami, cała w starczych

plamach.

Te długie czarne paznokcie.

Puk, puk, puk-puk. Paznokcie stukały w poręcz fotela jak kruki dziobiące drzewo.

Wtedy zdałem obie sprawę, że Aparicio ani na chwilę nie przerywał tego rytmu: puk, puk,

puk-puk, dwa osobne stuknięcia, a po nich jeszcze dwa, jedno po drugim. Ruch jego palców

przypominał tik - zwykła rzecz w tym wieku - niezmienny i precyzyjny. Postanowiłem

zbadać z ukosa tę dziwną dłoń i jej rytmiczne podrygiwanie.

Wnet pojąłem koszmarną prawdę.

Strach zjeżył mi włosy na karku. „Niewiarygodny podstęp! Szczwany, podły wróg! -

napisałem tamtej nocy. - To już nie pająk! Przestał być pająkiem, żeby stać się...!”.

- Don Baltasarze, źle się pan poczuł? - Panienka Bernabé przyglądała mi się z

niepokojem.

Ryki starego uratowały mnie od udzielania odpowiedzi. Później zapisałem: „Idealna

zbieżność! Głos zachrypnięty, pusty, złowrogi...! «Odkryłeś mnie!» - to oznaczał jego ryk”.

- Tak, tato. To don Baltasar, nie poznajesz?

Drugi okropny ryk.

- Nie wiem, co mówisz, tato...

Jeszcze jeden ryk, głośniejszy i dłuższy.

- Tato, nie rozumiem. Co ty chcesz? - Panienka Bernabé szukała wzrokiem mojego

zrozumienia. - Zawsze to samo: wciąż czegoś chce, ale trzeba by znać chiński, żeby go

zrozumieć, biedaczek! Wody, tato? Chcesz może wody? Kolejny ryk. „... «Ciebie chcę!» - to

oznacza! ten ryk”.

- Zimno ci? Mam cię położyć...?

„...«Chcę twojego młodego życia!» - to oznaczał ryk”.

- Czy... pobrudziłeś się?

„...«Twojego serca zza krat! Chcę twojego niewinnego serca!» - to oznaczał ryk”.

Poderwałem się na równe nogi, niezdolny wykrztusić słowa. Bez wątpienia oboje

słyszeliśmy te same nieludzkie dźwięki, ale w mojej wyobraźni, rozgorączkowanej okropnym

odkryciem, składały się one w zdania.

- Niech pan jeszcze nie idzie, don Baltasarze, migiem tatę umyję - powiedziała

panienka Bernabé. - Zapewniam pana, że zajmie mi to tylko chwilkę... Umyję go, położę i już

do pana wracam.

W tych miłych słowach pobrzmiewało nieśmiałe błaganie, więc opanowałem nerwy.

No, dalej, Baltasarze: dobry detektyw nie może się poddawać w decydującej chwili,

pomyślałem, dodając sobie otuchy.

- Niech pan siedzi, to rozkaz! - powiedziała wesoło. - Albo niech pan idzie do kuchni i

zaparzy sobie drugą miętę!

- Zaczekam - odparłem, siląc się na uśmiech.

Zamknąłem oczy, a panienka Bernabé odgrywała tymczasem skomplikowaną scenę

podnoszenia ojca z fotela, przemawiając do niego z szacunkiem i czułością:

- Chodźmy, tato... prawa noga... nie, jeszcze trochę... uwaga teraz... idziemy... teraz...

tak, tato... Jeśli się postarasz, będzie łatwiej... tak... teraz druga noga...

Czekając na nią, rozważałem różne możliwości działania. Co powinienem zrobić? Jak

go teraz złapać? Jak zapobiec okrutnej zbrodni? Z pokoju obok dobiegał szelest ubrań i

porykiwanie Aparicia. Nagle czysty głos panienki Bernabé przeszedł w pełen obrzydzenia

falset:

- Nie, tato, zostaw to! Nie ruszaj tego, tato...! Tyle razy ci mówiłam...!

W pierwszej chwili zupełnie zdębiałem, lecz prędko dotarło do mnie, o co chodzi. Od

pewnego czasu wszyscy znali wstrętne upodobanie starego (choć wybaczane mu przez

wzgląd na jego ohydną zramolałość) do zabawy własnymi odchodami. Mieszkańcy ulicy

Solar, na którą wychodziły okna sypialni Aparicia, skarżyli się, że niezwykle celnie rzuca tym

przez okno (właśnie z tego względu było zawsze otwarte), trafiając w różne przedmioty, a

także w niefortunnych przechodniów (zdarzyło się kilka godnych ubolewania przypadków).

W istocie było to nad wyraz paskudne upodobanie... ale dokonawszy odkrycia, uznałem, że i

tak najmniej groźne!

A jednak - cóż ja mogłem zrobić? Nagle poczułem się słaby i samotny jak stara kotka

Sarita, która wtedy akurat wyszła z kuchni, z urywanym miauczeniem ciągnąc po podłodze

swoje groteskowe ciało. Tak, już wiem... - pomyślałem smutno - już wiem, gdzie jest wróg,

ale co ja mogę zrobić? A gdybyś ty, węsząc po domu, zamiast małego szczurka, znalazła

stare, wielkie psisko z ostrymi zębami - co byś zrobiła? Co byś mogła zrobić?

Panienka Bernabé, rzeczywiście, prędko była z powrotem, ale mnie zastała już

gotowego do wyjścia.

- Jak to, to pan już idzie, don Baltasarze?

- Tak, późno już - odparłem. - Dziękuję za miętę. I za chwilę rozmowy.

- Boże, jaki pan jest dzisiaj ą i ę! Niech mi pan więcej nie dziękuje, tylko przyjdzie

jutro. Tak właśnie ma pan zrobić!

Myślę, że to jej uśmiech sprawił, że postanowiłem działać. Odprowadziła mnie do

drzwi, żeby się pożegnać, a wtedy, nie mogąc dłużej wytrzymać, odwróciłem się do niej,

nerwowo gniotąc rondo kapelusza.

- Panienko Bernabé... muszę pani coś powiedzieć.

- To brzmi niepokojąco! Co się dzieje?

Nadal przechowuję w pamięci jej wyprostowaną postać i zdumioną buzię samotnej

dziewczynki w ciemnym pokoju, gdy tak staliśmy w otwartych drzwiach - ona za plecami

miała mroczne wnętrze domu, a ja - jasną ulicę. Zamykam oczy i znów widzę te obrazy.

- Nic się nie dzieje, niech się pani nie martwi - uspokoiłem ją kłamstwem. - Chodzi

o... pani ojca. Niech pani uważa na ojca.

- Mam na niego uważać? Ja na ojca rzeczywiście prawie nie zwracam uwagi! -

uśmiechnęła się. - No, niech się pan o niego nie martwi, pan ma po prostu za dobre serce...!

- Nie o niego się martwię, lecz o panią. Niech pani uważa na ojca.

- Naprawdę powinnam bardziej uważać: kiedy najmniej się będziemy spodziewali,

spłata nam niezłego figla...

- Proszę mi powiedzieć - przerwałem jej - czy pani sypialnię można zamknąć na

haczyk?

Okrutnie zmieszana, wytrzeszczyła na mnie swoje dobroduszne, szaroniebieskie oczy.

- Tak... Jakie pytania pan zadaje...!

- Niech pani na noc zamyka się na haczyk, zaklinam. I niech pani otwiera okno: tym

sposobem będzie pani mogła uciec, jeśli zajdzie potrzeba. To bardzo ważne, proszę mi

wierzyć! Ale to jeszcze nie wszystko: czy dałoby się zamknąć pokój pani ojca od zewnątrz?

- Boże święty! Po co?

- Niech mu pani nie da wyjść z pokoju!

- Wyjść? Przecież on się nie może ruszyć bez mojej pomocy...!

- Niech mnie pani posłucha: niech mu pani nie da wyjść, niech pani na niego uważa,

niech ma go pani stale na oku, niech się pani nie odwraca do niego plecami, niech pani nie

zasypia, nie upewniwszy się przedtem, że on już zasnął, a i tak niech pani stara się możliwie

najwięcej czuwać...!

- Don Baltasarze, proszę, niech się pan uspokoi!

Nigdy nie zapomnę jej spojrzenia w tamtej chwili: było takie samo jak u owiec, kiedy

oszukane idą na rzeź.

- Niech mi pani uwierzy, błagam panią! - jęknąłem.

- Dobrze, dobrze, niech się pan nie martwi, niech mnie pan już zostawi, niech mnie

pan zostawi...! - rzuciła pospiesznie.

Zbyt dobrze znałem ten sposób zwracania się do mnie! U niej jednak należał do

rzadkości. Skoro zrozumiałem, że nie warto dalej nalegać, a w dodatku zaczęliśmy zwracać

na siebie uwagę przechodniów, pożegnałem się ostatnim ostrzeżeniem, wcisnąłem kapelusz

na głowę i ruszyłem ulicą zalaną słońcem, czując w brzuchu lodowate skurcze.

Jak nietrudno się domyślić, miałem słuszność, powątpiewając, że panienka Bernabé

będzie drobiazgowo przestrzegała moich instrukcji. W tej sytuacji postanowiłem sam

odbywać warty.

Nie było to proste zadanie: musiałem obserwować na zmianę ulicę Cruz, na którą, jak

już mówiłem, wychodziło okno jej pokoju, i ulicę Solar, od strony sypialni jej ojca. Jednak

istotnie niewiele jest rzeczy zdolnych pokonać ludzką wolę, a to, co z początku wydawało się

nie tylko trudne, lecz wręcz niemożliwe, zdołałem zrealizować dzięki uporowi i wierze w

słuszność obranego celu.

Jakże samotne było to czuwanie! Codziennie około jedenastej w nocy opuszczałem

swoje domostwo, żeby bez pośpiechu dotrzeć do miasteczka, które o tej porze tonęło w

mroku, opustoszałe, pozamykawszy większość sklepów, okien i oczu - z wyjątkiem knajp. Na

miejsce docierałem jakiś kwadrans później, co nie jest złym czasem, i jakby nigdy nic,

stawałem na tym samym rogu ulicy Barracón, skąd poprzednio obserwowałem dom

Guernoda, choć teraz pod nadzorem miałem sypialnię panienki Bernabé. Uznawszy, że więcej

zachodu wymaga wróg niż sojusznik, chwilę po drugiej nad ranem przenosiłem się na ulicę

Solar i z przeciwległego chodnika patrzyłem w okno starego, zostając na posterunku do rana.

O tej porze nasilał się chłód. Był kwiecień, a my tu na południu, zwłaszcza ci z

wybrzeża, niedobrze znosimy wilgoć. Co gorsza, przez dwie kolejne noce padał deszcz, tuż

przed rozpoczęciem procesji - cudowne zdarzenie w tej zapadłej wiosce andaluzyjskiej, gdzie

w morzu jest zbyt wiele wody, a na niebie zawsze jej brakuje. Ja jednak wszystko byłem

gotów znieść - nawet ulewę, jaka dwukrotnie złapała mnie na ulicy Solar, zupełnie

nieprzygotowanego, bez parasola i wiary w świadectwo własnych zmysłów, tak że na

chybcika musiałem kryć się pod wąski gzyms domu Huertasów, sąsiadów z naprzeciwka, cały

przemarznięty i drżący. Mimo wszystko lęk o los panienki Bernabé zdawał mi się

nieskończenie większy niż moje własne cierpienia. Biedna, biedulka - myślałem - niczemu

nie jest winna, niczym sobie nie zasłużyła, zawsze była dobra i słodka... Nie zasługuje na taką

śmierć... Wszystkie moje wysiłki, żeby do tego nie dopuścić, to jeszcze za mało.

Z nadejściem procesji warty stały się nieco mniej uciążliwe. Tłum świętujących,

maluchy, które późno kładły się spać i wrzaskiem ożywiały noc, dźwięk trąbek i bębenków,

dalekie saety na placu i wreszcie wszystkie nieodzowne ceremonie łagodziły trochę moje

tortury: sama obecność ludzi może stanowić pociechę, choćby nikt nie zwracał na nas uwagi!

Ponadto w tych dniach przestało padać i łatwiej mi było znosić czuwanie.

Kończyłem wartę, kiedy na horyzoncie pojawiały się pierwsze zwiastuny świtu, i

wracałem zmęczony, ale szczęśliwy - jak zwycięska armia po ciężkiej bitwie - do swojego

samotnego, zimnego domostwa. I było całkiem naturalne, że wstając tak dzień za dniem o

zachodzie i kładąc się co noc o brzasku, zadawałem sobie pytanie, ile jeszcze wytrzyma moje

ciało, ile jeszcze będę zmuszony poświęcić dla cennego życia tej poczciwej kobiety. I

nasuwał się równie naturalny wniosek, że jestem skazany na klęskę, ponieważ człowiek da

radę zmierzyć się z niemożliwym, ale nigdy nie z nieskończonym.

Którejś z nocy poprzedzających tragedię, już po Wielkim Piątku, mój wróg postanowił

zawołać „a ku-ku!” na wypadek, gdybym o nim zapomniał.

Po gwarnych procesjach warty znów stały się nudne, ale przynajmniej nie lało. A

ponieważ nawyk jest wielkim mistrzem i niezrównanym treserem, było mi teraz łatwiej

wytrwać do chwili, nim zdemaskują mnie jaśniejące chmury. Nawiasem mówiąc, przez cały

ten czas nie zauważyłem nic osobliwego ani w pokoju panienki Bernabé, ani u jej ojca, i

niemal zacząłem żywić nadzieję, że zabójca, widząc mój niezachwiany upór, lepiej sobie całą

sprawę przemyślał i poszukał innej ofiary. To jednak, czego pragniemy, zwykle okazuje się,

ach!, lustrzanym odbiciem rzeczywistości: mój wróg był bowiem przynajmniej równie uparty

jak ja i dwie albo trzy noce po Wielkim Piątku miałem się o tym przekonać.

Nastąpiło to, kiedy obserwowałem pokój starego, chwilę po drugiej nad ranem -

żadnych niepokojących znaków, hałasu ani fantasmagorii. Zdarzenie na pozór zupełnie

zwyczajne, lecz tak straszliwe, że odjęło mi mowę i zdolność działania.

Nie stało się nic ponad to, że stary wychynął z ciemności pokoju i tkwił nieruchomo w

uchylonym oknie, wpatrując się we mnie bez słowa, jak kilka dni wcześniej u nich w domu.

To wszystko, a jednak nawet teraz, dziesięć lat później, na samo wspomnienie dostaję

gęsiej skórki. Nie wiem, skąd wziąłem odwagę, żeby stać równie spokojnie jak on, z

wyzywającym spojrzeniem. A jakim cudem zdołałem się odezwać, kiedy następnej nocy całe

zajście się powtórzyło?!

Rzeczywiście, Aparicio znów tam stał bez ruchu i przez chwilę na mnie patrzył - lecz

inaczej niż ja na niego, ponieważ on spoglądał od strony śmierci, a ja od strony życia, on od

strony zbrodni, a ja - sprawiedliwości; nasze spojrzenia dzieliła przepaść bez dna. Później,

wiedząc chyba, że zrozumiałem jego ostrzeżenie, spokojnie cofał się w ciemność sypialni.

Pierwszej nocy, dławiony strachem, ledwie zdołałem wydać z siebie urywane okrzyki,

jakbym chciał przegonić tygrysa, ciskając kamienie:

- Wychodź...! Na dwór...! Uciekaj...! Już...! Nie...!

A gdyby tak zawołać panienkę Bernabé? - myślałem. - Przekonałaby się, że nie

kłamię. Ona sądzi, że jej ojciec nie może chodzić o własnych siłach, a tak musiałaby wreszcie

uwierzyć, że... Lecz świadom, jakie to wszystko niespójne, natychmiast odrzucałem ten

pomysł. Na nic by się to nie zdało; w rzeczywistości ona ma rację, jej ojciec nie chodzi. To

nie jej ojca teraz widzę. Na nic jest tłumaczyć dziecku, czym jest zło. Na nic dyskutować z

szaleńcem, samemu będąc przy zdrowych zmysłach, i gadać w malignie ze zdrowym,

samemu będąc wariatem. Nie: każda rzecz wymaga swojego porządku, a każde zadanie

swojego wykonawcy. Tak oto rozumowałem, żeby odegnać strach.

Następnej nocy postanowiłem pokazać zabójcy, że ja też się nie poddam. Kiedy w

słabym (lecz dostatecznie jasnym) świetle latarni w prostokątnym obrysie okna ukazała się,

jakby pobielona wapnem, jego koścista czaszka i pomarszczone szpony, zebrawszy w sobie

całą odwagę, na jaką nigdy wcześniej ani nigdy później nie było mnie stać, natarłem:

- Zostaw ją w spokoju, ty, umarły za życia! Nie waż się jej tknąć! Wynoś się

natychmiast z tego domu! Myślisz, że mnie pokonasz? Tu jestem! Wytrzymasz dłużej niż ja?

Zobaczymy! Nie bądź taki pewny swego, już ja cię znam! Tylko ja, spośród wszystkich istot,

które mordujesz, znam cię...!

Mój wróg nie poczuł się zobowiązany do odpowiedzi: dalej na mnie patrzył, chociaż

co do tego nie miałem zupełnej pewności, bo nie widziałem jego oczu, tylko zamazane

oczodoły, w których te bez wątpienia były pogrzebane - czarne i zimne jak zapowiedź

śmierci. Chociaż nie podnosiłem zbytnio głosu z obawy, żeby nie pobudzić sąsiadów,

wiedziałem jednak doskonale, że mnie słyszy.

- Zabiłeś Jacinta Guernoda! To było podłe, chociaż ten pijak może i sobie zasłużył...!

Ale daj ostatnią szansę panience Bernabé! Pozwól jej skorzystać z resztek młodości, jakie jej

jeszcze zostały, ty wstrętny potworze...! Przysięgam ci, że jeśli ją skrzywdzisz, będziesz tego

żałował do końca swoich dni w piekle, słowo Baltasara Párragi...!

Mniej więcej tak brzmiały moje brawurowe okrzyki, po których wróg z absolutnym

spokojem ponownie wycofał się w ciemność sypialni.

Poczytuję sobie za zaszczyt, że gdyby nie działanie siły wyższej, winą za to, co się

stało, nigdy nie można by obarczyć mojej nieugiętej woli, która - kto wie - wytrwałaby

pewnie jeszcze bardzo długo, aż cierpliwość albo siły zabójcy zupełnie by się wyczerpały.

Jednakże tym, co okazało się zupełnie wyczerpane, był mój organizm. Bo za tyle

nieprzespanych nocy, straszne zwidy, a przede wszystkim za ten przeklęty deszcz trzeba było

zapłacić i dzień po tym, jak wyzwałem potwora, złapałem pospolity katar, jaki zdecydowanie

nie przystoi bohaterskiemu detektywowi, a on, źle leczony, przerodził się w poważną infekcję

oskrzeli. Infekcja oskrzeli nie służy nikomu, a już zwłaszcza w moim wieku, więc jedną

jedyną noc musiałem przeleżeć w łóżku, trawiony gorączką, w malignie, samotności i strachu,

zanosząc się straszliwym kaszlem. W dodatku, ponieważ nie mam w domu telefonu, nie

mogłem nawet przyjąć pomocy doktora Torresa, zazwyczaj zupełnie zbytecznej.

Jedna jedyna noc, ale to wystarczyło.

Następnego dnia otworzyłem oczy późnym przedpołudniem. Czułem się o wiele

lepiej, wstałem i wyjrzałem przez okno sypialni. Wydało mi się, że jest to najcudowniejszy

dzień tej kapryśnej wiosny, i pomyślałem: Nie czuwałem przez jedną noc! Co za koszmar!

Biedaczka, biedna dziewczyna...

Ubrałem się szybko, nie przestając kaszleć i pluć flegmą, a mój niepokój rósł, w miarę

jak poranek stawał się coraz piękniejszy, i ruszyłem biegiem do miasteczka.

Wycieńczony i zdyszany, zdążyłem jeszcze zobaczyć, jak wynoszą ciało panienki

Bernabé i pospiesznie wkładają je na noszach do niepotrzebnej już karetki. Wyglądała, jakby

jej oczy, straszliwie otwarte, zabarwiły całą twarz niby rozlany atrament: była szaroniebieska,

a policzki pokrywał krwawy osad czerwonych plam. Usta miała wykrzywione śmiertelnym

przerażeniem. Poza tym była taka sama: ten sam siwy kok upięty szpilkami, chustka w grochy

i nawet kłos pszenicy przypięty do swetra kołysał się w rytm noszy. Niosło ją dwóch

sanitariuszy, a trzeci prześcieradłem zakrywał krzywdę wołającą o pomstę do nieba - jej

nieszczęsną twarz. Byli też policjanci i kilku strażaków. Dom stał otwarty i wywietrzony, ale

nadal cuchnęło gazem.

- Jak to się mogło stać? - powtarzał jeden z wielu sąsiadów, którzy tłoczyli się w

drzwiach.

- Pękł gumowy wąż od butli z gazem - wtrącił się drugi - a że dom jest taki mały, jej

pokój natychmiast się napełnił; biedaczka, już się nie obudziła...

- Odwiedziłam ją kilka razy - powiedziała inna sąsiadka. - To prawda, dom jest

naprawdę ciasny, a biedaczka w dodatku spała obok kuchni...

- Co za koszmar.

- Kotka też nie żyje.

- Co za tragedia, Boże Święty.

- Szczęście miał biedny Aparicio - oceniła mądra sąsiadka, która ich odwiedziła „kilka

razy”. - Nic dziwnego, skoro śpi w najdalszym pokoju i zawsze ma otwarte okno... my już

wiemy po co...!

- Kto by pomyślał, że to wyrzucanie świństwa na dwór uratuje staremu życie -

powiedział jakby w roztargnieniu mężczyzna stojący koło niej; musiał być jej mężem, bo

skarciła go kuksańcem.

- Całe życie poświęcić opiece nad ojcem, żeby później tak skończyć... - rzekła inna

sąsiadka, staruszka. - Wszyscy jesteśmy w rękach Pana...

Nie tracąc więcej czasu, prześliznąłem się między ludźmi i udało mi się wejść do

domu. Dwaj strażacy i jeden policjant (rozpoznałem kaprala Marchenę) sprawdzali w kuchni

rury od gazu. Wszystkie drzwi były otwarte, podobnie okno w saloniku, ale dom nie pachniał

już żadnym obozem wakacyjnym tylko obozem zagłady. Zrozumiałem, że mam zaledwie

kilka sekund, nim sanitariusze wrócą po starego - o ile już go nie zabrali.

- Ej, wariat, wariat się wkręcił! - zawołał ktoś za moimi plecami; do dziś nie wiem, kto

mnie wydał.

Jak wystrzelony z procy wpadłem do pokoju starego, z laską uniesioną na kształt

oręża, przewidując, co może mnie spotkać.

- Jesteś aresztowany za zabójstwo Jacinta Guernoda i Marii Auxiliadory Bernabé! -

krzyknąłem do tego, co leżało na łóżku.

Don Aparicio, zagrzebany w poduchach pod ogromnym krzyżem, który wyglądał jak

kosa, roztaczając wkoło smród martwoty, warknął na mnie ostrzegawczo. Prawą ręką, tą ze

szponami, coś powoli ugniatał i musiałem dwa razy się przyjrzeć, żeby zrozumieć co.

Natychmiast przejrzałem zamiary wroga.

- Nie! - krzyknąłem i właśnie miałem rzucić się na starego, kiedy do pokoju wpadli

dwaj policjanci i skrępowali mi ręce.

Ale nic to! Teraz cieszę się, że powstrzymali mój pierwszy odruch, przytrzymując

mnie siłą. W tym momencie Aparicio nie był najważniejszy; co więcej: przestał być ważny w

ogóle; odegrał swoją rolę, wykonał swoje zadanie tak, jak zabójca sobie tego życzył, i został

odsunięty. Z drugiej strony, nijak nie zdołałbym mu przeszkodzić w tym, co i tak by zrobił,

bo kiedy tylko policjanci mnie pojmali, stary, nazbierawszy dosyć kału, cisnął nim przez

otwarte okno. Zrobił to z taką siłą, że ładunek przeleciał przez wąską ulicę Solar jak diabelski

pocisk i rozprysnął się na oknie sąsiada z naprzeciwka. Gdy funkcjonariusze wyprowadzali

mnie z pokoju, zdążyłem jeszcze zobaczyć, że ktoś otwiera to okno, niewątpliwie

zaintrygowany dziwnym gradobiciem, i z wyraźnym wstrętem patrzy na swoje własne

przeznaczenie, zapisane lśniącym gównem ześlizgującym się po szybie.

Była to młoda córka Huertasów.

Miała na imię Paz.

3

Tragiczny lament

nad Paz Huertas Mohedano

Paz miała dopiero piętnaście lat i była córką Casimira Huertasa i Ramony Mohedano.

Rodzina Mohedanów już wcześniej zapoczątkowała smutne wypadki w naszym miasteczku:

życie kuzynki Ramony, Amparito, zostało tragicznie przecięte w kwiecie wieku, kiedy spadła

z urwiska w drodze do lasu. Pomyślałem, że to zły znak dla dziewczyny, która choć niezbyt

podobna do Amparo, też jest bardzo urodziwa. Paz nosiła długie, rozpuszczone włosy (byłyby

jeszcze piękniejsze, gdyby nie robiła sobie tych jasnych pasemek, jak to teraz modne wśród

dziewcząt), miała zgrabną figurkę, którą starała się dodatkowo podkreślać obcisłymi strojami,

a kiedy tańczyła, jej pełne wdzięku ruchy stawały się zupełnie zniewalające, czym zwracała

powszechną uwagę - a to rzadkość tutaj, gdzie przywykliśmy do zdumiewającej gracji już u

małych dziewczynek.

Casimiro, jej ojciec, sprzedawał w tamtych czasach ryby na targu, a ostatnio założył

nowy interes przy ulicy Constitución i dobrze mu się wiedzie. Już wtedy nieźle mu się

wiodło, więc gotów był trójce swoich dzieci zapewnić każdą szkołę, na jaką by się zgodziły.

Niestety, żadne nie godziło się na wiele. Julio, najstarszy, postanowił pomagać ojcu i

dziś prowadzi drugi sklep z rybami. Ramiro, najmłodszy, po kilku szczeniackich wybrykach

chyba też woli pracować, niż się uczyć (chociaż Ramiro wydaje mi się bardziej niepokorny i

myślący niż ten uparciuch Julio, tak że jeszcze zobaczymy). Co do Paz, ukochanej córeczki

Casimira, to z niej ni pies, ni wydra (lepiej nie można tego ująć): Casimiro zawsze uważał, że

jest wyjątkowa; nie chce sobie plamić paluszków ścierwem dorszy, leszczy i sardeli, ale też

nie ma chęci do nauki - i co tu zrobić?!; najważniejsze, żeby była szczęśliwa. Jej ojciec

oczywiście marzył, żeby skończyła jakieś studia, na przykład farmację, zamieszkała w stolicy

i wiodła swobodne życie; ale jeśli to pierwsze nie było możliwe, to niechby spełniło się

chociaż to drugie, a jeśli to też nie - to przynajmniej niech wiedzie swobodne życie. Żeby

tylko była szczęśliwa, bez względu na okoliczności.

W czasie, kiedy zacząłem się nią interesować, Paz już podjęła konkretną decyzję,

niezupełnie po myśli Casimira. Winna? Niewinna? Dziewczyna w jej wieku, choćby uważała

się za całkiem dorosłą, zawsze jest niewinna - przynajmniej ja tak uważam - i żadną miarą nie

zasługuje na los, jaki był pisany Paz. Oceny moralne odłożyłem więc na bok, by całkowicie

poświęcić się pojmaniu mordercy, zanim ten dokona kolejnej zbrodni.

Jak powiedziano w poprzednim rozdziale, policjanci w domu panienki Bernabé puścili

mnie wolno. Otrzymałem tylko upomnienie od kaprala Marcheny - on mnie zna i jest

człowiekiem sympatycznym i wyrozumiałym. Udawałem pokorę i skruchę, dzięki czemu

mogłem spokojnie podjąć swoje śledztwo.

Postanowiłem śledzić Paz. Nie było to trudne: przed południem prawie nie wychodziła

z domu (zapewne pomagała swojej matce przy gospodarstwie albo, co bardziej

prawdopodobne, robiła się na bóstwo), a wieczorami - oprócz poniedziałków, wtorków i śród,

kiedy odpoczywała - szła się zabawić z grupą przyjaciół. Tak więc mój nadzór ograniczał się

przede wszystkim do tych nocnych eskapad, ponieważ wydedukowałem, że w domu zabójca

nie będzie rozrabiał, mając na karku całą jej rodzinę.

Koledzy Paz byli tacy jak ona, tylko jeszcze gorsi: chamy, nożownicy, moczymordy -

lista może być długa. Zwykle najpierw szli do Przecinki, potem do baru Romeral, a kiedy i

tam zaliczyli już sevillanę (tańczyła przede wszystkim Paz), wieczór kończył się albo w La

Sirena, jedynej dyskotece Roquedal, albo na opustoszałej plaży. Czasem zabierali ze sobą

jeszcze inne dziewczęta (chociaż przeważnie Paz była jedyną kurką w gromadce kogutów) i

wtedy córka Huertasów nigdy nie traciła okazji, żeby proklamować się królową balu. Poza

znaczeniem łacińskiego źródłosłowu jej imienia Paz nie miała w sobie pokoju za grosz.

Podczas gdy oni pili pierwsze piwa, ja siadałem dyskretnie przy odległym stoliku,

zamawiałem miętę i patrzyłem. Zabawę rozpoczynali, przekazując sobie litrowe butelki z ust

do ust, Joaquín włączał muzykę, najczęściej flamenco, a obrazu dopełniały sevillany w

świetnym wykonaniu Paz, solo albo z kolegą (było jej wszystko jedno). Tańczyła bardzo

swobodnie, rozgrzana alkoholem i spojrzeniami tych, którzy klaskali do rytmu. Dalej szlak

wiódł przez Romeral, gdzie były kolejne litry piwa i podrygiwanie, do La Sirena - ja tam nie

wchodziłem, ponieważ z nadzorem nie należy przesadzać, a poza tym i tak by mnie nie

wpuścili - by czasami zaprowadzić na plażę, gdzie wszyscy tańczyli i Bóg wie co jeszcze

wyprawiali. Taki był normalny (czy raczej „zwykły”) program wieczoru od czwartku do

niedzieli, a ja zaczynałem odnosić wrażenie, że Casimiro w trosce o to, żeby jego córka

wiodła swobodne życie, pozwalał jej na zbyt wielką „swobodę”.

Co do mojego cwanego przeciwnika i jego nieprzeniknionych planów, pierwsze znaki

zacząłem dostrzegać dopiero na kilka dni przed świętem Majowych Króli - najważniejszym

po Wielkim Tygodniu święcie w naszym miasteczku: obchodom o stuletniej tradycji

towarzyszy pochód kukieł o wielkich głowach, a obecnie, podobnie zresztą jak wiele innych

uroczystości, święto stało się po prostu kolejnym pretekstem, żeby zarwać noc i za dużo

wypić. Dwa dni wcześniej, w czwartek, coś mnie tknęło, kiedy Paz tańczyła z kolegami w

barze Przecinka. Oto, co mam w zapiskach z przebiegu śledztwa:

Zdania, zdania wyrwane z kontekstu, czasem zaledwie pojedyncze słowa, kołują nad

jej głową jak kruki, gdy tańczy! Należałoby je spisać, żeby poznać cały tekst! Ale jednego

jestem pewny: układają się w pieśń żałobną.

Nadal widoczne są ślady po kawie (ciemnobrązowe kręgi), którą zaplamiłem kartki

zeszytu, pisząc powyższe słowa, ponieważ notowałem od razu na stoliku w barze.

Oto co się wydarzyło: skończywszy pierwszą sevillanę, Paz bezbłędnie przytupywała

do drugiej; wzburzone włosy to zasłaniały, to odkrywały jej twarz, a wtedy widać było krople

potu na czole. W pewnej chwili któryś z jej towarzyszy, oparty łokciami o bar, przy

akompaniamencie rytmicznego klaskania pozostałych wycelował w nią palcem:

- Jesteś...! - zawołał.

Niby nic szczególnego! A jednak odniosłem wrażenie, że kryje się w tym jakiś

tajemny klucz. Postanowiłem zbadać rzecz z ukosa i zamknąłem oczy. Chłopak znowu

krzyknął, aż kilku kolegów odwróciło głowy w jego stronę. Potem, przy trzeciej sevillanie,

wszyscy się śmiali. Zapisałem pospiesznie:

O, dziwna transfiguracjo, tajemna symultaniczności! Czyżby alkohol - zważywszy, że

potrafi zbratać nieznajomych - mógł przypadkiem zsynchronizować myśli i działania?

Niezgłębiona tajemnico! To nie błąd mojej percepcji: choć najwyraźniej nikt tego nie

dostrzega, ci młodzi ludzie śmieją się jednocześnie, jednym jednogłośnym wybuchem, serią

identycznych sylab, jakby wyćwiczoną, żeby przynieść efekt groteskowy lub niepokojący. I co

myśleć o tym „Jesteś”, które dwukrotnie powtórzył główny młodzieniec - może powinienem

powiedzieć „koryfeusz”? O, nieba!

W najokrutniejszych bajkach dla dzieci często są nawiązania do głosu: z ust wylatują

ropuchy i żmije, królewna traci mowę, książę przemieniony w żabę kumka w swojej

sadzawce, padają pytania, na które istnieje tylko jedna właściwa odpowiedź, rozprzestrzenia

się niegroźna dolegliwość - jąkanie - wokalny paroksyzm, który rozśmiesza dzieci, zawsze

mądre, choć niczego nieświadome. Głos! W nim właśnie odkryłem pierwszy ślad obecności

mojego wroga.

Nadstawiłem ucha, żeby lepiej słyszeć poprzez hałaśliwą muzykę, klaskanie i

rozmowy przy barze: nie było najmniejszej wątpliwości - koledzy Paz śmiali się, krzyczeli,

rozmawiali i śpiewali w synkopowym rytmie, który, przez kompletną ignorancję w dziedzinie

muzyki, musiałem zapisać w następujący sposób: „Tap, tap, tap-tap, tap, tap...”!

- Ea! - wołał jeden.

- Ae! - odpowiadał drugi.

- A, a! - dorzucał kolejny.

Potem następował ogólny wybuch śmiechu, pomruk niezadowolenia albo krzyk, jak

refren, i rytm ruszał dalej. A Paz tańczyła wśród nich, nieświadoma, że jej stopy nie gonią już

pulsu sevillany, lecz sznur ukręcony z ich głosów! To zjawisko tak mną wstrząsnęło, byłem

nim tak zdumiony, że natychmiast postarałem się znaleźć dlań jakieś naturalne

wytłumaczenie:

Alkohol to alkohol: pijemy, a coś sprawia, że przyłączamy się do tego, kto pije, i

równamy z nim krok, zbiegamy się w skojarzeniach, śmiejemy się równocześnie z tego

samego głupiego dowcipu... Gdy im się przyjrzeć z daleka, pijacy tworzą dość tragiczny chór.

A może to młodość? Niewykluczone, że w grę wchodzi tu młodzieńcza potrzeba

naśladownictwa, pragnienie przywódcy, w którym jak w zwierciadle wszyscy się przeglądają i

któremu są ślepo posłuszni, potrzeba kojącego poczucia, że jest się częścią drużyny, że można

przeklinać razem słowami jednego slangu... W każdym razie - dziwna symbioza gardeł!

Niemniej, na następnym przystanku, w barze Romeral, prawda stała się tak ewidentna,

że nikt przy zdrowych zmysłach nie mógłby jej zaprzeczyć, widząc ją w takiej postaci jak ja.

Paz znów zaczęła tańczyć, a butelki krążyły z ust do ust. Nikt nic nie mówił,

ograniczając się do wydawania dźwięków: klaskania, tupania, brzęku szklanek i butelek,

stukania w drewniany blat baru... Teraz jednak niezwykłe wydały mi się właśnie te odgłosy!

„Teatr marionetek!”, zapisałem. Pamiętam, że miałem na myśli ich ruchy - nie wyłączając

Paz: mechaniczne, bezosobowe, równoczesne, jak gdyby wytrawny lalkarz pociągał za

niewidzialne sznurki u ich ramion i nóg!

Ja wiedziałem, kim jest ów lalkarz o przerażającym obliczu.

Był to bez wątpienia ten sam rytm, który wystukiwały nogi pająka, kiedy biegł przez

ulicę Cruz, i paznokcie Aparicia na poręczy fotela: puk, puk, puk-puk...! O, chytry przestępco,

a więc to ty! Jak sprawnie ukrywasz się przed oczami niewinnych! Cóż bowiem mogą

wiedzieć ci chłopcy na temat odgłosów, jakie wydają? I cóż wie biedna Paz, której stopy

wystukują rytm niczym muzycy w jej własnym kondukcie żałobnym? Gdyby jednak potrafili

obserwować z ukosa, tak jak ja, bez alkoholu we krwi, zauważyliby coś szczególnego we

współbrzmiących zderzeniach szkła, drewna i ciał. To nie jest kwestia muzyki, choć myślą, że

jej wtórują: oni każdym gestem jak wyrok wykonują (doskonałe określenie) własną melodię,

w jednym rytmie, a razem z nimi podskakuje pająk i stukają paznokcie. Oto szczegół, którego

nikt nie dostrzega!

To doprowadzało do szaleństwa: jak bębnienie deszczu o płytę nagrobną albo

metaliczny kaszel karabinu w nocy (dobrze je pamiętam z czasów wojny). Albo jeszcze

lepiej: stara maszyna do pisania, na której kościste palce śmierci, klawisz za klawiszem,

wystukują - co?

Ostatnie dni życia Paz.

Tekst niewątpliwie zaczynał się od słowa „Jesteś”, które wskazywało biedną

dziewczynę jak promień księżyca. „Patrz, przyglądaj się, jak głuchym, monotonnym

stukaniem potrafię zdruzgotać czyjeś istnienie - mówił do mnie niestrudzony rzeźnik. - Swoje

życie ma pod własnymi stopami i sama je druzgocze”.

Wracając tamtej nocy do domu, nie mogłem się powstrzymać, żeby przez całą drogę

nie wybijać końcem laski ponurego, lecz chwytliwego rytmu: puk, puk, puk-puk (czasem

dzieje się tak z jakąś utrapioną melodią, która jakby nie miała nas nigdy opuścić, a także ze

zbyt słodkimi myślami, które w końcu duszą nas w swoich objęciach). Leżąc już w łóżku,

przypomniałem sobie legendę o średniowiecznym tańcu śmierci: kościotrup prosił do tańca

księdza, feudała, dworzanina, dziwkę i rycerza, i wystukiwał rytm kosą. O tym wszystkim

biedny Casimira nie miał pojęcia, bardziej naiwny i ślepy niż leszcze, które sprzedaje w

swoim sklepie. Powodowany współczuciem, poszedłem, żeby mu o tym powiedzieć, i

powodowany tym samym współczuciem, nie zrobiłem tego... lecz była jeszcze jedna

przyczyna: dziwne zdarzenie, straszniejsze niż wszystko, co widziałem dotychczas.

Nazajutrz, w przeddzień obchodów (wspaniały majowy poranek) znalazłem go na

rynku, pogrążonego w cuchnącym oceanie targowiska, na które w istocie składają się trzy

albo cztery sklepy w jednej półsuterenie, ale panujący tam ścisk, półmrok i brud sprawiają

wrażenie, jakby ich była setka. Casimiro wielkim tasakiem psychopaty ćwiartował rybę

miecz, głośno rozmawiając z doñą Asunción Portero i jej znajomą, które czekały, aż je

obsłuży. Podszedłem powoli, obmyślając, co i jak mu powiem, ale jego słowa rozwiązały ten

problem za mnie. Mówił o swojej córce.

- Co mi panie będą mówić, skoro ja dobrze wiem! Teraz któregoś dnia sam ją nauczę,

jak się pije alkohol! Już jej obiecałem! Tylko że człowiek nie może noc w noc za nią łazić jak

jakiś pies przewodnik!

- Pewnie - zgodziła się doña Asunción.

- A jakże - zawtórowała jej przyjaciółka.

- Poza tym to nie tylko jej wina! Ani nasza, bo przyzwoite wychowanie otrzymała...!

Casimiro wymierzył rybie kolejny cios maczetą. Co chwila unosił łapsko do wąsów w

kolorze błota, biegnących mu w poprzek twarzy (wyhodował też długie bokobrody).

- Jak można potem chcieć, żebyśmy wychowywali, skoro to nie my, ale społeczeństwo

deprawuje nam dzieci? Czego można wymagać od nas, rodziców? Uwijamy się jak wróble,

żeby bachory miały co do gęby włożyć, a im się wydaje, że jedzenie spada z nieba...! Przecież

jej nie zamknę w domu jak jakiś sułtan i nie powiem: „Żebyś mi nie wychodziła, póki nie

ukończysz osiemnastu lat” ani: „Wychodzisz, ale bawisz się tylko tak, jak ja chcę”. Tak się

nie da!

- Pewnie, że nie.

- A jakże.

- Za dużo ciepła, za dużo ciepła... tu jest błąd! - otarł łapskiem kawałeczki ryby, które

prysnęły mu na twarz. - Tak je kochamy, że...! Bo teraz są inne czasy: za moich czasów każdy

prowadził się wzorowo i nosa z domu nie wyściubiał, ale nie było wolności, tak jak teraz, i to

nie było dobre. Niech to licho! Łatwo jest wychowywać, kiedy masz dziecku tylko jedno do

powiedzenia: „Pracuj!”. Ale teraz młodzież się bawi... i nie ma w tym nic złego... Ja

powiedziałem swojej córce: „To najlepszy okres w twoim życiu, więc idź i używaj!”.

Tasak wciąż opadał miarowo. Ryby ubywało, za to plastrów przybywało. Topór

uderzał w wyżłobiony pieniek, ani razu nie muskając nagich, posiniałych z zimna paluchów

Casimira.

Przestałem śledzić rozmowę, żeby skupić się na tym szczególnym dźwięku: czak,

czak, czak-czak. „A repliki Asunción i jej przyjaciółki? A śmiech klientów w sklepie

mięsnym? A topór rzeźnika, który wyznacza rytm, i nóż rybaka w kontrapunkcie? Antonio,

tancerz, mógłby to zagrać w stroju kościotrupa: tasak, śmiechy, repliki, chór katów. Biedny

Casimiro: nie ma pojęcia, że pod maczetą córka mu się rozpada na kawałki!”. Zapisałem to tej

samej nocy, blady i dławiony niepokojem, spostrzegłszy, że straszny rytm kroków zabójcy

jak nowotwór rozprzestrzenił się już po całym miasteczku i nawet ojciec przyszłej ofiary

wykonuje go tasakiem w swoim sklepie! Cóż miałem ci powiedzieć, Casimiro, skoro nawet

ryba, którą rąbałeś na pieńku - jej srebrzyste łuski roztrwonione, różowe mięso i ciemne oko

kręgosłupa (znowu motyw koncentrycznych oczu) zmiażdżone obojętną siłą - mówiła ci to

wszystko przy każdym twoim ciosie...!

A prześmiewczy chór śpiewał:

- Tak!

- Nie!

- A skąd!

A nóż:

- Czak, czak, czak-czak!

A rzeźnik:

- Ha, ha, ha-ha!

Czując straszliwe zawroty głowy, co sił w nogach uciekłem ze sklepu, by na chwilę

schronić się na placu zalanym słońcem. Gdzieś w tym miasteczku - myślałem, opierając się o

kamienny brzeg sadzawki z rybami - zostałaś, biedna Paz, omotana pajęczyną, a chór owija

cię w całun pieśni żałobnej... Śpiewa ją nawet twój własny ojciec, nieświadomie - a może

świadomie, ale nie chcąc jej wysłuchać! A ty, biedaczko, jak święty orszak procesji,

przystajesz na swojej drodze krzyżowej, gdy rozlega się ten straszliwy śpiew!

Jacyś chłopcy, dzieci znajomych, bawili się przy sadzawce, a kiedy podszedłem,

zaczęli ze śmiechem wytykać mnie palcami:

- Wariat! Wariat!

- Wariat! Wariat z cmentarza!

Kiedy spojrzałem na nich, puścili się pędem w dół ulicy Principal jak stadko jeleni.

Najmłodszy z nich (nie mógł mieć więcej niż pięć lat), biegnący na szarym końcu, zatrzymał

się na rogu i zanim zniknął razem z innymi, krzyknął:

- ...ariat!

Siedziałem na brzegu sadzawki, wachlując się kapeluszem, dopóki nie ustąpiły

mdłości. Później przez chwilę płakałem, bo dzień był tak piękny i nie mieściło się w głowie,

że można czuć się aż tak samotnym. Był w moim życiu czas, kiedy niebo malowane czystym

błękitem jak to, na które patrzyłem w tamtej chwili, napawało mnie radością i wprawiało w

dobry humor. Niedobrze jest odcinać się od pejzażu! Źle jest się chmurzyć, kiedy wstaje świt,

marznąć, kiedy wychodzi słońce, i być samotnym w tłumie! Źle jest czuć, że ani słońce, ani

wiosna, ani lato nad morzem, ani śmiech dzieci nie docierają do naszego wnętrza, bo my do

nich nie należymy! „Lecz płakałem także nad tobą, Paz, niewinną i samotną w tym świecie -

zanotowałem tamtej niespokojnej nocy w zeszycie. - Jakże łatwo byłoby cię uratować,

gdybyśmy wszyscy dostrzegli te same znaki!”. I dalej:

Nasze losy są zapisane pismem równie subtelnym, jak dotyk gitarzysty na gitarze bez

strun. Trzeba nauczyć się wąchać niewidzialne kwiaty, napawać się ich widokiem i kropla po

kropli smakować ten delikatny miód! Wówczas wszystko staje się ważne! Najmniejsze

okazuje się istotne. To, co małe, jeśli na to spojrzeć z daleka, stanowi część wielkiego obrazu:

każde wydarzenie jest pociągnięciem pędzla, każdy gest - nową barwą. Lecz cóż wie szklany

paciorek o figurze, którą tworzy, przetaczając się razem z innymi w kalejdoskopie?

Zgodnie z moim przewidywaniem, tej samej nocy w fatalnej pieśni żałobnej przybył

jeszcze jeden element. Było to wyznanie - może miłosne, a może śmiertelne - które całe

miasteczko zadedykowało Paz, choć ona o tym nie wiedziała.

- Moja! - głos miasteczka powtarzał wieloma parami ust. Wypowiadało to słowo

dziecko, wychodząc z bramy, żeby się bawić, staruszka, wznosząc do księżyca swoje puste

oczy, i rybak, wypluwając niedopałek. Przechodziło z ust do uszu jak nadawane

niewidocznym telegrafem, wtrącało się w rozmowy, biegło od grupki do grupki, zabawne i

magiczne jak regionalny akcent, wśród pomruków i śmiechu, komplementów, płaczu

niemowląt, kichania i przekleństw: Moja! Moja...!

A ja, jedyny tłumacz tej pieśni, którą układał kat, starałem się przewidzieć jej tekst w

całości! Pamiętałem słowo z dnia poprzedniego: „Jesteś”. Należało do niego dodać następne:

„Jesteś moja”. Jak podczas seansów spirytystycznych, kiedy zmarły porusza palcami żywych,

żeby sformułować zdania, tak poruszało się miasteczko, niczym jedne drżące usta, posłuszne

rozkazom złowrogiego autora.

„Na!” - to wołanie, które najczęściej rozlegało się następnego ranka, pierwszego dnia

święta Majowych Króli. „Na!”, krzyczano na ulicach, placach i przez okna. „Zawsze” -

domyśliłem się, że tak brzmi ostatnie słowo, zachowane na wieczór. A kiedy i ono, podawane

z ust do ust, obiegnie wszystkie domy jak czarna jaskółka rzucona w powietrze przez

mieszkańców Roquedal, maleńka Paz osiągnie wieczysty pokój, którego zapowiedź kryje się

w tych słowach. Zdanie bowiem miało brzmieć: „Jesteś moja na zawsze”, i brakowało już

tylko słowa, żeby się dopełniło.

Postanowiłem wypróbować jedyne rozwiązanie, jakie mi przychodziło do głowy: nie

dopuścić, żeby dziewczyna zatańczyła tonadillę własnej śmierci.

Wiedziałem, że kiedy zacznie się arrastrá, czyli pochód Majowych Króli, i

gigantyczny Król o czarnej twarzy powiedzie swoją małżonkę ulicą Principal nad morze, cała

młodzież z miasteczka popędzi za nimi. Prawdopodobnie wpadną do Przecinki, żeby dla

pokrzepienia wypić piwo, bo na plaży, gdzie odbywa się wielka hulanka, parás, naprawdę

będą się musieli nabiegać od stoiska do stoiska. Czułem, że muszę działać zawczasu.

Koło siódmej wieczorem, dwie godziny przed arrastrá, usadowiłem się wygodnie

przy pustym stoliku w Przecince i poprosiłem Joaquína o miętę.

- Nie idzie pan na rynek, don Baltasarze? - pytał mnie ten poczciwiec. - Trzeba

zobaczyć Króli!

- Od tylu lat oglądam to święto...

- Ale zawsze można spróbować czegoś nowego! Na przykład zatańczyć w parás...

- Dzisiaj nikt nie powinien tańczyć - odparłem ponuro.

- A to dlaczego?

Rozmawiając ze mną, polerował ścierką dno szklanki i przerażony rozpoznałem

rzępolenie czarnego świerszcza, monotonny śpiew mojego wroga, nie do pomylenia: nik, nik,

nik-nik. Poczułem lodowaty ból w zębach: jakby nieboszczyk zaskrobał w wieko trumny. A

ten biedny Joaquín, chociaż gra na złowrogiej piszczałce, o niczym nie ma pojęcia!

- Już ty powinieneś wiedzieć. - Posłałem mu świdrujące spojrzenie.

- Ja? - zaśmiał się. - Ależ ja nigdy nic nie wiem, don Baltasarze!

I właśnie dlatego zabiją Paz - pomyślałem - bo oprócz mnie nikt tutaj nic nie wie.

Kiedy Joaquín podał mi parującą miętę, wyciągnąłem zeszyt (mój myśliwski

notatnik), wyrwałem kartkę i drukowanymi literami napisałem parę słów. Złożyłem papier

raz, dwa, trzy, cztery razy... Byłem całkowicie pochłonięty tą czynnością, gdy nagle do moich

uszu doleciało tykanie śmiertelnego zegara: za barem kapał niedokręcony kran: klip, klip,

klip-klip. Drwisz sobie ze mnie! - pomyślałem. - Chcesz mnie sprowokować! W odpowiedzi

o brudną szybę w oknie przy moim stoliku zaczął się obijać giez; odgłos, jaki przy tym

wydawał, przypominał lilipucie kastaniety: pik, pik, pik-pik. Albo chcesz mnie przestraszyć -

zgadywałem - albo to próba generalna przed finałową symfonią. Podmuch wiatru otworzył

okno, przewracając kartki mojego zeszytu w niezwykłym, synkopowym rytmie: zip, zip, zip-

zip. Czy to znaczy, że próbujesz mnie przekonać, żebym dał za wygraną? Żebym się poddał?

Taki jesteś pewny, że Paz będzie twoja, jak Guernod i panienka Bernabé? Ha, zobaczysz, jaką

lekcję muzyki da ci stary! W tym momencie huknęły cztery petardy; rozpoczynały nocny

pokaz sztucznych ogni, lecz ja wiedziałem, że oznaczają coś innego - dla mnie były

bezczelną, gwałtowną odpowiedzią przeciwnika, rozwścieczonego moim uporem: bum! bum!

bum-bum! Aha, nie jesteś już taki pewny swojej przewagi, co? Napędzam ci większego

stracha niż ty mnie! Rytm eksplozji na rynku przypominał bojowe tam-tamy: bum! bum!

bum-bum! „Niech wygra silniejszy”.

Mój wróg bał się tak samo jak ja. Obaj wiedzieliśmy, że to decydująca bitwa.

Skończyłem składać kartkę i nadal czekałem, powoli sącząc miętę. Teraz potrzebuję

niewinnej dłoni, jak to się mówi na loterii.

Do baru wszedł Manolo Guerín, samotny poeta o rzadkich siwych włosach i

czerwonych policzkach, który mieszka kawałek za kamienną wieżą. Przywołałem go jak

kelnera:

- Manolo!

- A, don Baltasar.

Ze współczuciem położył mi dłoń na ramieniu. W każdej innej sytuacji nawet bym na

niego nie spojrzał, ale teraz był mi potrzebny.

- Mógłbyś coś dla mnie zrobić?

- Do usług.

Z ust zionie mu papierosami i alkoholem, ale w tamtej chwili bardziej niż jego

cuchnący oddech obchodziło mnie, że jest dobrym człowiekiem. Podałem mu złożoną kartkę:

- Przekaż ten bilecik córce Huertasa, sprzedawcy ryb. Znasz ją?

- Paz?

- Właśnie. Przyjdzie tu z grupą znajomych, kiedy zacznie się arrastrá. Jak tylko

zobaczysz, że wchodzi, dasz jej liścik. Ale posłuchaj, Manolo: nie mów, że to ode mnie.

Nie podobał mi się ani obleśny uśmieszek, z jakim na mnie spojrzał badawczo, ani też

jego znaczące milczenie. Było to obraźliwe i poniżające, że Manolo w taki sposób odczytał

moje intencje. Ale wiadomo - złodziej w koło widzi samych złodziei, a o Guerínie można by

powiedzieć niejedno (weźmy na przykład jego skandaliczny związek z Carmelą Cruz, tą z

hotelu), zwłaszcza od zeszłego lata, kiedy się zadał z młodszą o dwadzieścia lat pisarką z

Madrytu, pomieszkującą w domu Gómeza Ostii, nad morzem. Przywołuję te fakty

powodowany chęcią odwetu, bo w istocie wspomnienie drwiny w jego zmrużonych oczach

nadal boleśnie mnie kłuje.

- Myśl sobie, co ci się żywnie podoba, bylebyś jej oddał liścik - wycedziłem przez

zęby.

Pożółkłymi palcami podrapał się w brodę, udając filozofa.

- W porządku - zgodził się. - Nie będę go czytał, don Baltasarze. Ale niech pan

pamięta o dwóch rzeczach: po pierwsze, że jest mi pan winny przysługę...

- Dobrze.

- A po drugie, że jeśli dziewczyna się wścieknie... powiem, kto napisał list. Nie chcę

zbierać za innych.

- Bardzo dobrze, Manolo, ale koniecznie musisz jej to dać, jak tylko wejdzie. Później

już nie ma sensu.

W zamyśleniu pokręcił głową: choć sam nie zdawał sobie z tego sprawy, jego czaszka

poruszyła się najpierw w lewo, potem w prawo, żeby na koniec podskoczyć szybko dwa razy.

Tak właśnie wyglądał teatrzyk koszmarów, w którym mój wróg pociągał za wszystkie

sznurki, a ja, jedyny widz, nie mogłem dopuścić, żeby farsa dobiegła końca!

- Powie mi pan później, o co chodzi? - spytał Guerín.

- Obym mógł - odparłem.

Nie zrozumiał, co mam na myśli, a ja też nie chciałem niczego tłumaczyć. Poza tym

Joaquín włączył właśnie telewizor, który, nastawiony bardzo głośno, zaatakował nam bębenki

wrzaskiem młodziutkiej aktorki mordowanej gołymi rękami (nadawali film o zbrodniach).

Krzyknęła cztery razy: dwa osobno, a potem jeszcze dwa, jeden po drugim. Upadła na trawę z

zakrwawionym szalikiem na szyi. Joaquín przełączył na inny program i ściszył. Zachowując

zimną krew, upewniłem się, czy podwiędły goździk w klapie nadal jest na swoim miejscu. Na

próżno usiłujesz mnie zastraszyć - pomyślałem - jedyne, czego się boję, to przegranej.

Chwilę później z rynku dobiegły owacje i krzyk rozpoczynający pochód Króli:

Arrastrá! Wyjrzałem na zewnątrz: zapadał zmierzch. Nieliczni klienci baru rzucili się do

okien, żeby widzieć przemarsz kukieł. Manolo Guerín, mój posłaniec, został przy kontuarze,

w samotności sącząc piwo. Ja też się nie ruszyłem od stolika. A jeśli dziś akurat przyjdzie im

do głowy ominąć Przecinkę?, ogarnęło mnie przerażenie. Ale nie ominą, bo taka jest wola

boża. Przeszli monarchowie (zobaczyłem tylko falowanie purpurowych płaszczy), a wszyscy

goście w barze - w większości emeryci - wyli i klaskali razem z tłumem. „Jacy piękni w tym

roku”, powiedział jeden. Za Królami, uderzając w okna, przemknęła ulicą czarna kawalkada

Szlachty, jak banda zbójów w żałobie. „Jacy śmieszni! - wykrzyknął Joaquín - że też nigdy

się nie połapią!”. Biegli z takim hałasem, jaki wydaje przelatująca chmara kruków (ciekawe:

nigdy nie przyszło mi do głowy to porównanie, choć Majowych Króli oglądam od dziecka).

Za Szlachtą nadciągnęły tłumy młodzieży z miasteczka: piski dziewcząt, stuk butów o bruk,

radosny harmider - a wszystko jak pod dyktando mojego wroga: tupoty, okrzyki, śmiech,

muzyka, klaskanie! Nadchodzi ofiara, pomyślałem.

Wtedy do Przecinki wpadła wielka fala śmiechu, niosąc Paz, jak na barkach tragarzy:

piękna fryzura, czerwony golf, obcisłe dżinsy. Towarzyszył temu taki hałas, że mogło pójść

całe szkło w barze.

Paz była piękna i gotowa na śmierć.

Złożywszy zamówienie wśród pomyłek i śmiechu, młodzi zaczęli rozmawiać tak

głośno, jakby byli sami.

Tym razem oprócz Paz przyszła jeszcze jedna dziewczyna: gruba, mocno

wymalowana brzydula i krzykaczka. Jednak nie ulegało wątpliwości, że obiektem

powszechnego zainteresowania pozostaje córka Huertasa.

Butelki piwa unosiły się w dłoniach jak trofea. Joaquín wyłączył telewizor, a ja w

jednej chwili zrozumiałem, że idzie za kontuar, żeby puścić sevillany i tym sposobem

przyciągnąć do baru jeszcze więcej młodocianych gości. Straciłbym tylko czas, perswadując

mu, żeby tego nie robił, ale gdyby miał choć szczyptę wrażliwości, sam przemyślałby swoje

postępowanie. Czy nie widzisz tych ust, tych błyskających zębów, grdyk, które podskakują

przy każdym łyku piwa? - pytałem w myślach Joaquína - a przede wszystkim: czy nie widzisz

tych oczu spragnionych krwi? Morderca chce, żeby ofiara tańczyła! A kiedy zatańczy, całe

miasteczko zaśpiewa: „Zawsze!” - i Paz umrze. Nie wiem, jak do tego dojdzie, ale umrze na

pewno.

Opętańczy rytm towarzyszący nadejściu Paz sprawił, że na chwilę zapomniałem o

Guerínie. Nie oddał jej kartki! Szukałem go wzrokiem, ale bez skutku, bo ludzie już zaczęli

napływać i bar powoli się zapełniał. Manolo, do cholery, gdzie cię poniosło?, irytowałem się.

W głośnikach brzdęknęły gitary, a para cygańskich głosów zaintonowała pierwszą sevillanę.

Ramiona dziewcząt uniosły się jak pod wpływem zaklęcia, wykonując w powietrzu powolne

arabeski. Wśród nich była także Paz: chłopcy zrobili jej miejsce i zobaczyłem, jak delikatnie

porusza dłońmi, wyginając nadgarstki, jak koncentruje się, gotowa wystukać pierwsze takty.

Uniósł się jej przy tym sweterek i teraz szelmowsko odsłaniał jej płaski brzuch aż po pępek.

Co za maskarada! On wszystkimi kieruje, ale nikt tego nie dostrzega!, myślałem wstrząśnięty.

- Nie tańcz - mówiłem, utkwiwszy wzrok w nieszczęsnej dziewczynie. - Nie tańcz.

To właśnie było w liściku, którego Guerín jej nie dostarczył. Jak sprężyna

odskoczyłem od stolika, gotów zrobić wszystko, żeby nie doszło do tragedii.

Ale nie zdążyłem przebić się przez tłum. Paz już tańczyła.

Zresztą zachwycająco.

Klaskanie i chór śmiechów otoczyły ją jak palisada; zaliczyłem cztery kuksańce - dwa

pojedyncze i dwa jeden po drugim - i byłem zmuszony usiąść z powrotem. Poczułem się stary

i przegrany, patrząc, jak na rozkaz mojego wroga Paz wiruje w czarnym słupie powietrza,

podobna do płyty gramofonowej, w którą niebawem wbije się bezlitosna igła, jak pajęcza

noga, żeby z niej wydrzeć muzykę.

- Zawsze! - krzyknął gruby mężczyzna obok mnie; wpatrywał się w nią jak

zahipnotyzowany.

- Zawsze! - zawtórowała mu dziewczyna o mięsistych wargach, rozmawiająca z

chłopakami przy sąsiednim stoliku.

- Zawsze! - przechodziło z ust do ust jak butelki piwa. Po chwili zadyszaną Paz

otoczył lont podpalony tym słowem: „Zawsze! Zawsze! Zawsze!”. Wierszyk się kończy -

pomyślałem - i kosa opada.

Sevillany dobiegły końca i jeden z chłopaków podszedł do córki Huertasa, żeby z nią

pomówić na osobności. Jakież było moje zdumienie, kiedy zobaczyłem, że to Ángel

Diosdado, ten hipokryta, który się ze mnie wyśmiewał kilka tygodni wcześniej, gdy

obserwowałem dom Guernoda! Paz słuchała go w skupieniu, kiwając głową. Nie przerywali

rozmowy mimo zaczepek innych chłopaków i wkrótce powstały dwie grupy: Paz i Ángel z

jednej strony i cała reszta z drugiej. Czego ten bezwstydnik może od niej chcieć?, zadawałem

sobie pytanie.

Na odpowiedź nie musiałem długo czekać. Paz i jej nowy przyjaciel pożegnali nagle

kolegów i wyszli. Postanowiłem ich śledzić. W progu zobaczyłem, że Manolo, wyraźnie już

wstawiony, siedzi przy barze nad kieliszkiem wina. Nie widział mnie. Przełknąłem

przekleństwo, dochodząc do wniosku, że Guerín w istocie nie ponosi winy. On też jest

samotny, tylko że dla niego to nie do zniesienia. Samotność pragnie towarzystwa, a śmierć

pragnie życia. Mój morderca z definicji jest najbardziej samotną z istot i dlatego pragnie

wszystkich. Mój morderca jest tutaj jedynym winnym: tylko on grzeszy; wszyscy pozostali

popełniają wybaczalne błędy. Tak rozmyślając, opuściłem gwarny bar i poszedłem za nimi w

przyzwoitej odległości, przez ulice udekorowane kolorowymi żarówkami.

Od razu zrozumiałem, że idą na plażę. Na parás, gdzie Paz zatańczy ostatni taniec na

piasku, który składa się z nieprzeliczonych czaszek ziemi - pomyślałem. - I tam zakończy się

żałobna pieśń. Na poczekaniu ułożyłem strofkę na ten temat:

W mojej pieśni jest śmierć twoja,

tu Baltasar nie pomoże,

pójdziesz tańczyć w morze,

bo na zawsze jesteś moja!

Jednak czekała mnie jeszcze jedna niespodzianka: kupiwszy butelkę piwa przy

pierwszym stoisku, Paz i jej przyjaciel ruszyli w stronę falochronu, to jest w przeciwną niż

parás, które zajmuje całą plażę aż do kamiennej wieży. O tym, że falochron to przeklęte

miejsce, wiedziałem na długo, zanim zastępca doktora Torresa, Marcelino Roimar, dwa lata

temu popełnił samobójstwo, rzucając się z niego do morza. Rzeczywiście, w całym Roquedal

nie było bardziej wymarzonej scenerii dla nadchodzącej zbrodni mojego bezlitosnego wroga.

Oddalali się, a za nimi zamykała się łagodnie ciemność nadmorskiej nocy. Z daleka

słyszałem chichotanie Paz, mechaniczne i monotonne jak u nakręcanej lalki: cha, cha, cha-

cha. Nie namyślając się dwa razy, zdjąłem buty i w samych skarpetkach pospieszyłem za nimi

po piasku.

Kilkakrotnie zdawało mi się, że się zgubiłem: noc była bezkresna i nieprzyjazna, i

znikąd światła, ani jednej barki rybackiej na horyzoncie. Po dłuższej chwili poprzez oddech

fal usłyszałem stłumione bicie bębnów. Musiało dobiegać gdzieś od falochronu, bo już

wyraźnie widziałem jego dogorywające, wychudzone ciało z kamienia zanurzone w morzu.

Pobliskie głazy zapewniały doskonałą kryjówkę i tam właśnie podążyłem.

Pragnę z góry zaznaczyć, że scenie, którą teraz zrelacjonuję, przyglądałem się tylko i

wyłącznie w imię detektywistycznej rzetelności: zbyt byłem udręczony reumatyzmem, który

nasilał się jeszcze w wilgotnym morskim powietrzu, późną porą oraz tygodniami wytężonego

wysiłku, żeby bawić się w zwykłego gapia. Po tym zastrzeżeniu mogę pisać dalej: w słabym

świetle pierwszej kwarty księżyca na piasku wśród skał ujrzałem Paz i jej koleżkę Ángela. W

swojej naiwności pomyślałem zrazu, że chłopak jest ranny i cierpiący, bo leżał u stóp

dziewczyny, wijąc się i pojękując, jakby potrzebował natychmiastowej pomocy.

Jednak sekundę później spostrzegłem, że obie ręce przyciska do rozporka.

Dziewczyna odpowiadała mu śmiało: stojąc nad nim, powolnym, wyzywającym

ruchem zsuwała z siebie spodnie, a potem majtki, kręcąc przy tym biodrami o kobiecych już

kształtach. Co byś pomyślał o swojej swawolnej córce, gdybyś ją teraz widział, Casimiro? -

przemknęło mi przez głowę. Muzyka - prymitywny, agoniczny rytm tam-tamów

towarzyszący rozbierance Paz - dobiegała z przenośnego odtwarzacza ustawionego na piasku

(nie przypominałem sobie, żeby go ze sobą nieśli, więc doszedłem do wniosku, że mój

przeciwnik wszystko przewidział). Przy magnetofonie, jak zbutwiały wodorost, sterczała

butelka po piwie.

- Aaa...! Aaa...! Mmm...! - jęczał syn Diosdada.

- Tam, tam, tam-tam! - dźwięczała muzyka.

„Wszystko układało się w całun dla niej - napisałem kilka dni później - każdy

przedmiot na plaży był jak kwiat na jej grobie. Otaczały ją odnóża olbrzymiego pająka. Od

strony falochronu dobiegał chóralny śpiew - jakież inne słowo mogłoby wypowiadać morze,

jeśli nie «Zawsze», przeciągając szumiące «sz» odgłosem miażdżonych kamyczków? A ona,

jeszcze okryta swetrem, z włosami odrzuconymi w tył, była gotowa na ofiarę. Słyszałem jej

śmiech, ale w istocie chwytała tylko powietrze jak umierający karp. Tańczyła w rytm

bębnów, lecz ja wiedziałem, że ryby wyciągane z wody zachowują się identycznie. Każdy

szczegół potwierdzał powolną agonię”.

Zamknąłem oczy - trochę przez przyzwoitość, a trochę dlatego, że mnie swędziały.

Kiedy spojrzałem ponownie, Paz zdjęła już spodnie, majtki, lewy but i skarpetkę i podnosząc

nogę, mocowała się z prawym. W tym momencie postanowiłem interweniować:

wyskoczyłem z ukrycia, wrzeszcząc jak opętany i bojowo wygrażając laską i pięścią.

Dopiero teraz, po latach, jestem gotów przyznać, że moje zachowanie było nieco

groteskowe. Pamiętam, że krzyczałem, owszem, ale w słowie „krzyczeć” nie ma tych

wszystkich skoków, donkiszotowskiej szermierki z niewidzialnymi istotami, nieposkromionej

zajadłości i pragnienia, żeby uratować życie, a śmierć zgładzić, kiedy śpi.

- Nie! Stój! Nie tańcz! - wołałem na przykład. - Pozwól mi stanąć z nim twarzą w

twarz! Już ja mu pokażę, kim jest Baltasar Párraga...!

Słowo „krzyczeć” nie oddaje podniosłego stanu mojego ducha, w którym po raz

pierwszy od śmierci żony nie gościł lęk, ani nie mówi nic o lekcji, jaką otrzymałem owej

nocy i teraz chętnie przekazuję każdemu, kto zechce posłuchać: w trudnej potyczce jedynym

godnym sprzymierzeńcem jest brawurowa odwaga. Nierzadko jeden szaleńczy krok w

odpowiedniej chwili jest więcej wart niż setka mądrych myśli poniewczasie. Pierwszy cios

(tego uczy nas - ach, niestety - etyka) zawsze zadaje zło, ale kiedy już dojdzie do walki, cóż

stoi nam na przeszkodzie, żeby się zrewanżować? Tak więc puściłem się cwałem, wrzeszcząc

jak dusza potępiona, którą Bóg nagle ułaskawił specjalnym przywilejem.

Z tego, co działo się później, pamiętam tylko pojedyncze obrazy: Paz krzyknęła

przenikliwie, krzyżując ręce na wstydliwej części ciała; Ángel nie pisnął nawet, jednym

susem zerwał się na równe nogi i rzucił do ucieczki. Ona pobiegła za nim, chwytając po

drodze spodnie, żeby lepiej zakryć to, co miały osłonić jej dłonie. Myślę, że ich śmiertelnie

przestraszyłem. Myślę też, że sama śmierć ich śmiertelnie przestraszyła.

Kiedy z Paz pozostał już tylko sens jej imienia, a ja, rozbiwszy butelkę po piwie,

odzyskałem panowanie nad sobą - wyłączając kasetę, zauważyłem, że ów obsesyjny rytm

niemal całkowicie zniknął ze świata. Niemal całkowicie - ponieważ wciąż rozbrzmiewał pod

moimi stopami, pomniejszony, ale złowrogi:

- Chrup, chrup, chrup-chrup.

Uklęknąłem na piasku i na ile pozwalało mi lumbago, pochyliłem się, żeby lepiej

widzieć: okrągły i czarny jak hostia satanistów (chociaż teraz, kiedy się nad tym dłużej

zastanawiam, przypominam sobie, że był owalny jak oko ryby), mały krab uciekał po piasku,

zostawiając za sobą dziwny ślad: pięć równoległych linii, na których od czasu do czasu jego

szczypce rysowały wklęsłe punkty!

Ach, mój złowrogi kompozytorze - pomyślałem - więc tak wygląda pentagram twojej

straszliwej muzyki! Krab cwałował bokiem co sił w nogach, dźgając piasek szczypcami w ten

sposób, że zostawał na nim zapis ohydnego rytmu. Ja się tym jednak zbytnio nie przejąłem:

byłem szybki i wystarczyło wyciągnąć rękę, żeby mieć kraba w kapeluszu. Spróbowałem.

Och, na tym padole łez my, śmiertelnicy, nieustannie jesteśmy poddawani próbom: w

ten sposób ma się okazać, czy możemy wejść do krainy wiecznej szczęśliwości! To, co

wydarzyło się później, stanowiło okrutną próbę, jaką metal, z którego jestem zrobiony, musiał

przetrwać niby cios młota na kowadle: potknąłem się i jak długi runąłem na piasek, a

morderca tymczasem błyskawicznie smyrgnął w szczelinę między dwiema skałami, równie

czarnymi jak on, wymykając mi się bezpowrotnie.

Skały były częścią długiego, wąskiego grzbietu, którego jeden koniec prostopadle

zagłębiał się w morze, a drugi w piasek. Jęczący i obolały - poza tym że ledwie żywy i

otumaniony - co sił powlokłem się w stronę kamienistego wzniesienia.

Wydedukowałem, że absurdem byłaby próba ucieczki z drugiej strony, prosto w fale,

o wiele bardziej prawdopodobne wydawało się, że wyjdzie na plażę przez nieregularny,

mroczny otwór (centralne wgłębienie!). Tam też postanowiłem na niego czekać, z laską w

pogotowiu. Nie wiedziałem, pod jaką postacią ukaże się tym razem, ale jeśli będzie to coś, w

co można uderzyć, niewątpliwie w tym właśnie miejscu jego ohydne życie dobiegnie kresu.

Lecz - ach! - mój arcydoświadczony przeciwnik rozumował dokładnie tak samo jak ja!

Po kilku minutach długich jak wieczność z czarnego otworu buchnął gorzki odór

zepsutej ryby, cuchnący powiew wyrzucony spomiędzy skał jak powietrze z miechu

(przychodzi mi do głowy jeszcze jedno porównanie, lecz pominę je milczeniem, ponieważ

jest niesmaczne): pozostał przez kilka sekund, po czym rozpłynął się przed moimi

zdumionymi oczami i nie mniej zdziwionym nosem. A więc tym sposobem uciekasz! -

pojąłem. Każdy rozsądny morderca planuje ucieczkę na wypadek, gdyby okoliczności

okazały się niesprzyjające, a to, co się wydarzyło, było świetną ilustracją tej prawdy. Nie

miałoby sensu łapać go teraz: jak aresztować, sądzić i skazać śmiertelny, potężny podmuch

pozbawiony ciała? Tylko Bóg może uwięzić duszę.

Lecz moja detektywistyczna intuicja podsunęła mi obraz pułapki niemal doskonałej,

majstersztyk zdolny pokonać przeciwnika teraz, kiedy pod nową postacią musiał czuć się

zupełnie bezpieczny. W następnych dniach postanowiłem swój plan wprowadzić w życie.

Przeszkadzał mi tylko strach - choć niezbyt wielki.

Gdybym poniósł porażkę, następną ofiarą byłbym ja sam.

4

Otoczenie

i pojmanie zabójcy

Wyzwij go na swoim terenie - podpowiadał mi wewnętrzny głos. Przyjdź i walcz ze

mną!, wykrzykiwałem w myślach. Wiedziałem, co należy robić: nie było to zbyt trudne, ale

wymagało absolutnej koncentracji i wyjątkowej zręczności palców.

Tej samej nocy, kiedy miało miejsce moje spotkanie z krabem, sporządziwszy w domu

należne notatki, zająłem się przygotowaniami. Poszedłem do saloniku na parterze, w którym

po śmierci Eloísy czas stanął w miejscu, i otworzyłem okno wychodzące na lichy ogród

otoczony murem. Wytarłem z kurzu okrągły stolik, nawet nieprzykryty serwetą, stanowiący

całe umeblowanie pokoju. Z jednego ze schowków wyjąłem szachownicę, która poniewierała

się tam znudzona, i rozłożyłem ją na stole, chociaż była krzywa i bujała się nieustannie. Nic

dziwnego, że tak się wypaczyła - szachy, podobnie jak karty, nie znoszą samotników, a z kim

ja miałem grać w wolnych chwilach? Teraz jednak liczyłem na potężnego przeciwnika.

Potem przyszła pora na rzecz najdelikatniejszą: urna z prochami mojego ojca.

Mój ojciec chciał, żeby spalić jego szczątki i żebym to ja je przechowywał. Mówił, że

dość się namieszkał opodal cmentarza i nie zamierza tkwić tam także po śmierci. Historia

naszej rodziny, od kiedy pierwszy Párraga osiadł w tym słonecznym domu na obrzeżach

Roquedal i kupił przyległe tereny, to nieustająca walka ze śmiercią: cmentarz, z początku

mały, rozrastał się, w miarę jak my traciliśmy ziemie. Po wojnie nekropolia wyparła nas za

szosę (wcześniej mieliśmy parcele po obu jej stronach) i musieliśmy się ograniczyć do lokum

w postaci naszego domu. Teraz, kiedy z rodu Párragów zostałem tylko ja, cmentarz zamienił

się w idealne miejsce do życia - pełen kwiatów, lśniących płyt i nowoczesnego marmuru - za

to nasz dom jest już tylko starym cmentarzyskiem.

Nie byłem w stanie wyobrazić sobie lepszego narzędzia niż łyżka do zupy - żeby

delikatnie uszczknąć garstkę popiołu, który przed laty spoglądał na mnie czułym wzorkiem,

wpajając mi niejedno z tego, co dziś wiem o życiu. Usypałem na stole kopiec (powinienem

powiedzieć „ojcowski kopiec”, ale z tego mogłyby wyniknąć uciążliwe pomyłki) miękkiego

szarego proszku i za pomocą łyżeczki do kawy zacząłem go dzielić na małe kopczyki - w

sumie szesnaście - stojące w dwóch rzędach po jednej stronie szachownicy, dokładnie jak

figury szachowe przed rozpoczęciem partii: szczypta popiołu na każde pole, aż do

zapełnienia, jak powiedziałem, szesnastu. Od początku dobrze oszacowałem ilość proszku i

nie musiałem nic dorzucać, toteż zakryłem urnę i ostrożnie odstawiłem ją na właściwą półkę,

gdzie stoją świeczki i czarno-biały portret mojego rodziciela, Raimunda Párragi. „Znowu

stajemy ramię w ramię, tato - rzekłem, patrząc na dobrotliwą twarz z pokaźnym wąsem - w

walce ze śmiercią, jak zawsze”.

Usiadłem przy stoliku, laskę opierając w kącie, kapelusz powiesiłem na krześle i tak

ustawiłem szachownicę, żeby figury z popiołu znajdowały się z mojej strony, a figury,

którymi miał grać mój wróg, były niewidzialne. Zrozumiałem, że symetria układu jest

właściwa: pierwszy ruch należał do mojego przeciwnika, więc to on dostał białe (więcej niż

białe - przezroczyste); ja wziąłem czarne (szare).

Przez otwarte okno spojrzałem na wątłą ćwiartkę księżyca nad nieregularną linią muru

otaczającego ogród. Ponownie skupiłem się na szachownicy: piramidki popiołu stały na

swoich miejscach. Czekałem.

Tamtej nocy nie wydarzyło się nic więcej. Tuż przed świtem, kiedy ciemność już

rzedła, zamknąłem okno i poszedłem do sypialni, poddając się przemożnej senności.

Wówczas po raz pierwszy, od kiedy zająłem się tą sprawą, dobrze spałem, ukołysany

satysfakcją, że chociaż jedną z ofiar udało mi się ocalić.

Mimo to obudziłem się przygnębiony, grubo po południu, z gorzkim posmakiem w

ustach i pamięci. Poszedłem do kuchni, przygotowałem sobie miętę i francuską jajecznicę i

wróciłem do saloniku: figury z popiołu były nienaruszone, a okno zamknięte.

Wspiąłem się po schodach na pierwsze piętro, dokąd po śmierci mojej żony Eloísy

prawie nigdy nie chodzę. Tam była kiedyś nasza sypialnia (teraz sypiam na dole, w izdebce

dla służby) i pokoje dzieci, których nie mieliśmy. Przez dłuższą chwilę siedziałem przy

starym manekinie kobiety z łysą głową, leżącym na małżeńskim łożu w pokoju na końcu

korytarza. Uspokaja mnie ta mizerna, statyczna postać o pięknych brwiach, malowanych

oczach i ustach w kolorze skóry. Przykręcone do tułowia członki są niekompletne: brakuje

dłoni i stóp. Figurę zdobyłem wiele lat temu, przy okazji przenoszenia sklepu odzieżowego

Gomezów Osti, którzy teraz mieszkają w mieście. Podarowali mi ją nagą i tak też ją

przechowuję. W miasteczku uważają mnie za wariata, bo mieszkam z manekinem i zbieram

kamienie oszlifowane przez morze, jakich wiele można znaleźć przy falochronie, a potem

ustawiam je po obu stronach ścieżki wiodącej do mojego domu. Śmiech mnie bierze na myśl

o umęczonych Chrystusach i żałosnych dziewicach z gipsu, o niepokojących wizerunkach

zmarłych krewnych i niemniej niepokojącej obecności żywych krewnych, jakie kolekcjonuje

większość ludzi z miasteczka. Biedacy - myślę czasami - skoro przed nami zawsze jest

śmierć, a za nami wspomnienia, to jakie ma znaczenie, co umieścimy pośrodku? Jednak w

tamtej chwili nawet manekin nie umiał rozproszyć mojego niepokoju.

- Co jest przyczyną zła? - spytałem go cicho.

Malowane oczy wpatrywały się w sufit. Nie znał odpowiedzi.

Później, w jadalni, zabrałem się do pisania.

Eloíso, nie potrafię cię zapomnieć. Tato, Ty wiesz, że zawsze będziesz przy mnie.

Mamo, nigdy mnie nie opuściłaś. A przecież w istocie nic po was nie mam oprócz Twoich

prochów, Tato: reszta jest niewidzialna. Powiedzcie: skoro mój brat Pedro umarł w Ameryce,

a moja siostra Juani, która mieszka w Madrycie, starzeje się i ma coraz większą sklerozę -

gdzie indziej trwa wspomnienie o was, jeśli nie w małych, niewidzialnych myślach

zamieszkujących moją pamięć? Czym jesteście - czym jesteśmy - jeśli nie drobinkami? A

jednak, czy byłbym w stanie dalej żyć bez drobinek, którymi jesteście w moim wnętrzu, bez

delikatnego śladu waszego istnienia (bardziej ulotnego niż popiół czy piasek)? Oto tajemnica,

którą Baltasar Párraga chciałby przekazać innym: przyglądajcie się światu uważnie, a

przekonacie się, że nic z tego, co was otacza, nie ma znaczenia i że jeśli przesiać wasze życie

przez sito, zostanie z niego tylko garstka prawdy tak nikła, że porwie ją jeden podmuch

wiatru! Przyjrzyjcie się takiej drobince i powiedzcie: tylko to MA ZNACZENIE!

Na koniec, przewidując, co może się wydarzyć, uznałem za stosowne sporządzić

krótką notatkę dla kaprala Marcheny, policjanta z Roquedal, z opisem całego zajścia:

Szanowny Przyjacielu Marchena, począwszy od kwietnia bieżącego roku, w naszym

miasteczku popełniono przynajmniej dwie krwawe zbrodnie. Dzięki specjalnej strategii

działania zdołałem udaremnić trzecią. Mam na myśli śmierć Jacinta Guernoda i Marii

Auxiliadory Bernabé oraz nieudaną próbę zabójstwa Paz Huertas Mohedano. Wszystkie

zbrodnie zostały zaplanowane przez tego samego osobnika: zuchwałego i przebiegłego

mordercę, którego można zdemaskować (i dzięki temu złapać), jeśli się zwraca uwagę na

najmniej oczywiste szczegóły i najsubtelniejsze poszlaki, jak na przykład ostry paznokieć

starca, pajęczyna, a także uporczywie powracający rytm.

W ciągu tygodnia, Drogi Panie Marchena, zamierzam pojmać tego zwinnego

psychopatę w swoim własnym domu: przygotowałem wyjątkowo skuteczną pułapkę i nie

mam wątpliwości, że w końcu w nią wpadnie. Jeśli jednak, wbrew moim nadziejom, to on

odniesie zwycięstwo (wszak moja porażka oznacza pewną śmierć), pragnąłbym chociaż w

niniejszym liście zdać Panu relację z tego, co się wydarzyło, i kiedy morderca znów zechce

uderzyć w nasze niewinne miasteczko - żeby Pan wiedział, z kim ma Pan do czynienia i kto tu

jest naprawdę winny.

Jeśli chce Pan poznać jego tożsamość, powiem Panu jeszcze jedno, Drogi Kapralu

Marchena: możliwe, że morderca jest zaledwie wytworem wyobraźni, lecz jego zbrodnie są

jak najbardziej rzeczywiste. Właśnie zbrodnie stanowią jego tożsamość. Niech Pan zbada jego

zbrodnie, Przyjacielu.

Pański oddany sługa,

BALTASAR PÁRRAGA

Nigdy jednak nie przekazałem tej wiadomości kapralowi Marchenie, chyba dlatego, że

w głębi duszy wierzyłem we własne zwycięstwo.

Minęły dwie noce i nic się nie wydarzyło. W pamiętną trzecią noc jak zwykle

usiadłem przy szachownicy z figurami z popiołu i otworzywszy okno do ogrodu, czekałem.

Chodź. Zaczynamy. Przybądź dzisiaj, myślałem. Byłem podniecony jak myśliwy, który w

swojej kryjówce czeka na pojawienie się wymarzonej sztuki.

I przyszedł.

Zrazu czułem tylko lekki chłód, powiew, który wpadając przez okno, ledwo muskał

włoski na moich ramionach i struny w mojej duszy. A jednak cały stężałem i dostałem gęsiej

skórki. Popatrzyłem w mrok ogrodu i w niebo przecięte pazurem księżyca. Już tu jest,

pomyślałem. Usłyszałem na patio szczekanie Pasterza, mojego starego psa, który chciał mnie

ostrzec. Jest tutaj, pomyślałem znowu.

Wtedy powiew przybrał na sile, a przez okno wpadł fetor morowego powietrza.

Wiedziałem, że pochodzi z cmentarza. To jasne, rzekłem do siebie. Spojrzałem na

szachownicę: kopczyk z prochów mojego ojca odpowiadający pionkowi c7 przesunął się siłą

tego nagłego podmuchu o dwa pola do przodu, na pole c5. Wróg mi go zbił, rozwiewając w

powietrzu, i partia toczyła się dalej. Z każdym podmuchem wiatru, znikały mi kolejne figury.

Ja nie mogłem zbijać pionków przeciwnika, ponieważ takie jest prawo śmierci: jedyna szansa

wygranej polegała na tym, żeby mój król (kopczyk z pola c8) zdołał przetrwać do końca.

Zanotowałem każdy ruch tej szaleńczej partii, najważniejszej w moim życiu:

Białe: On. Czarne: Ja.

1 d4 c5 2 d:c d5 3 e4 g5 4 e:d e7 5 d:e a5 6 e:f+ Ke7! 7 e:g8 H h5 8 H:h8 i H:h5 i

H:g5+ (wielka żarłoczność mojego przeciwnika, który w ogóle nie przestrzega zasad,

robiąc trzy ruchy z rzędu!) Ke6!! (rozwiewa po szachownicy mojego króla, ale ten

nadal się trzyma!) 9 Hg5:d8 i H:c8+ Kf6!! (uciekając tym sposobem kryminalnej

damie); 10 H:b8 i H:a8 i H:a5 Gh6 11 Hc7 i H:b7 i Hh7 i H:h6+ Kf5!! (mój król ratuje

się cudem!!). Białe schodzą? (Wiatr zaczyna słabnąć i całkiem zamiera)



.

Wygraliśmy, tato!, pomyślałem triumfalnie. Na polu f5 nadal pozostawała szczypta

popiołu z figury mojego króla. Wziąłem ją w dwa palce. On tam był: uwięziony w szczypcie

szarego pyłu.

- Teraz jesteś mój! - zawołałem.

Bieg do miasteczka był koszmarem, a dla mojego wycieńczonego serca okazał się

prawie śmiertelny, ale nie ulegało wątpliwości, że nie ma czasu do stracenia. Zamiast szosy

wybrałem starą drogę przez las, żeby prędzej dotrzeć na miejsce. To za panią, Marío

Auxiliadoro - myślałem, czując, że umieram - a także za pana, Guernod. To zaraza! Pan też

był niewinny. Nikt nie powinien umierać. Każda śmierć to zbrodnia, potajemne przestępstwo.

Zabójca może być niedostrzegalny, ulotny i nieuchwytny, ale zawsze jesteśmy w stanie go

złapać. Do miasteczka dotarłem bez tchu, w piersi rwało mnie ze zmęczenia. Co gorsza,

mimo całej ostrożności, im szybciej się ruszałem, tym więcej popiołu uciekało mi spomiędzy

palców, aż w końcu prawie przestałem wyczuwać obecność mordercy. Dostrzegłszy światła

posterunku policji, pobiegłem tam ostatkiem sił. Ucieknie mi - myślałem zrozpaczony - och,

bo mi ucieknie... wyślizguje się spomiędzy palców... odchodzi, ucieka...

Niniejszą kronikę zamyka wyjaśnienie, że w końcu dotarłem na komisariat, oddając

zabójcę w ręce władz. W pierwszej chwili policjant przez pomyłkę zatrzymał mnie, lecz to

nie miało większego znaczenia, ponieważ prędko ustalono moją tożsamość, dostrzeżono, w

jakim jestem stanie, i przewieziono mnie do szpitala, skąd wyszedłem trzy dni później

zdecydowanie wzmocniony, dzięki Bogu, i dumny, że rozegrałem - i zwyciężyłem! -

decydującą bitwę z najprzebieglejszym kryminalistą w historii. Wobec tak triumfalnego

finału, jakie znaczenie ma współczucie w oczach niektórych ludzi, fałszywe słowa pociechy,

środki uspokajające, jakie mi wstrzyknęli, i zdawkowe pytania lekarzy?!



Kiedy zrekonstruowałem tę partię na szachownicy z prawdziwymi figurami, zauważyłem, że ruchy

białego pionka zmienionego w damę (figura, której mój wróg najczęściej używał) układają się w wyświechtany
symbol nieskończoności: ∞, bardzo charakterystyczne!

Pamiętam, że przez dwie albo trzy kolejne noce po wyjściu ze szpitala przed

zaśnięciem długo rozmyślałem o tym, co by się stało, gdybym na posterunek policji nie dotarł

na czas.

Co by się stało, gdybym między kciukiem a palcem wskazującym prawej ręki nie

znalazł choćby najdrobniejszej szczypty popiołu, mniejszej niż ta, którą w środę popielcową

proboszcz don Fernando posypuje nam głowy, przypominając, że z prochu powstaliśmy i w

proch się obrócimy. Co stałoby się z ludźmi w naszym miasteczku, gdybym nie zdołał wejść

na posterunek, nie zastał dyżurnego policjanta i nie otworzył dłoni, pozwalając, by na

zasypane raportami biurko spadła ostatnia materialna postać zabójcy: ledwo widoczne

drobiny pyłu, które rzuciłem, jakby mnie paliły, na oczach zdumionego policjanta, krzycząc

jednocześnie, zadyszany:

- Tu jest! W końcu go złapałem: odpowiedzialny za te wszystkie zgony, prawdziwy

winny, najpierw pająk, potem gówno, potem muzyka i krab, a w końcu wiatr i popiół! Oto

jedyny zabójca!

Dyżurny policjant spuścił wzrok i zobaczył rozsypane ciemne szczątki kata; ledwo

widoczne, lecz przerażające drobiny ludzkiego zła.

Styczeń 1997

Usta

Nigdy dzwonienie do drzwi nie było równie okropne: nie mam na myśli dźwięku, lecz

samo przyciskanie dzwonka, napór guzika na palec albo palca na guzik, nikt nigdy nie

doświadczył tego co ja; z drugiej strony to, co czułem, wydawało się zupełnie logiczne,

ponieważ fizycznie nie dałoby się przycisnąć dzwonka, nie mając kości, chcę przez to

powiedzieć, że bez kości, palec wygiąłby się nam na przycisku jak gumowa rurka albo

rozpłaszczył groteskowo, albo wsunąłby się w głąb siebie niby pusta rękawiczka, więc do

pewnego stopnia logiczne było twierdzenie, że dzwonek naciska się kością, że to mój szkielet

dzwoni do drzwi, jednak czegoś takiego nikt nigdy nie doświadczył i poczułem żal i

zdumienie, gdy dotarło do mnie, że aż do tamtej chwili nie wiedziałem, czym w istocie

jesteśmy, i że prawdy można dostąpić właśnie tak, nieoczekiwanie, podczas gdy elektryczny

brzęczyk nadal drażni słuch, że objawiło mi się to w tak zwyczajnej chwili, a kiedy Galia

otworzyła drzwi, już byłem odmieniony, bo dźwięk jej dzwonka wyrwał mnie z letargu

niewiedzy, wtrącając w rzeczywistość jawy, która, choć niegościnna, jest prawdziwsza, wszak

jeśli mój palec wydobył z dzwonka dźwięk, to wyłącznie dlatego, że miał w środku kość;

doznałem nagłego olśnienia: mój palec ma w środku kość, i to dzięki kości jest użyteczny;

macając go, pod skórą i nieuświadamianymi powłokami mięśni wyczułem coś twardego,

czego niezaprzeczalna obecność wprawiła mnie w osłupienie, zdumienie trwałe, choć

nieporażające: o Boże, mam w środku kość, mój palec nie jest palcem, lecz układem kości

chronionych przed wytarciem; myśl ta naszła mnie niespodziewanie, a była tak bezlitośnie

logiczna, iż bardziej niż ona sama w sobie, zaskoczył mnie fakt, że aż do tamtego dzwonka

nigdy się nie pojawiła; nie chodziło o jakąś dziwną i niewiarygodną ideę, lecz o dziwne i

niewiarygodne pomijanie tej idei na całym świecie aż po ów historyczny moment, kiedy

zadzwoniłem do drzwi mieszkania Galii, a Galia stanęła na progu w swojej błękitnej

podomce, z lokami jakby nakręconymi na niewidzialne wałki, przyglądając mi się

podejrzliwie; bo to bardzo spostrzegawcza kobieta: wystarczyło, że po przywitaniu zbyt długo

stałem w drzwiach, by zaczęła wypytywać, co mi jest: kciukiem tarłem palec, który

wskazywał na moje odkrycie, wciąż niezdolny uwierzyć, że oczywistość może być aż tak

utajona, prawie bałem się w to uwierzyć, i w nadziei, że zyskam więcej czasu na zebranie

myśli, postanowiłem wejść jak gdyby nigdy nic, pocałowałem ją, zdjąłem wilgotny płaszcz i

szalik i przelotnie przywitałem się z Cesarem, który ciągle szczekał na patio za kuchnią: Galia

spytała jak tam, a ja odparłem, że bardzo dobrze, i głupio spytałem o to samo, na co ona

odpowiedziała identycznie, i nagle ten lustrzany dialog wydał mi się absurdalny, ale możliwe,

że to dokonanie odkrycia zakłóciło rutynę, weźmy choćby taki przykład: wchodząc, prężyłem

wszystkiemu winny palec wskazujący i nie zgiąłem go nawet przy zdejmowaniu płaszcza,

jakbym się przed chwilą zranił i nie mógł go używać, bo od kiedy dotarło do mnie, że kryje w

sobie kość, przyglądałem mu się z pewną rezerwą, z jaką się ogląda fetysze albo magiczne

amulety; poza tym zachowywałem się zwyczajnie: usiadłem na jednej z dwóch wielkich

kanap o prostym oparciu, wyciągnąłem przed siebie nogi, wyjąłem papierosa - kciukiem i

palcem środkowym - i powiedziałem: poproszę, prawie dokładnie w chwili, kiedy Galia

spytała, czy napiję się kawy, bo tak nakazuje tradycja, a dla matczynej Galii to ważne, żebym

przyjmował wszystko, co ona mi daje, i odrzucał wszystko, czego mi dać nie może; chwila,

kiedy w salonie pijemy kawę, dopalając papierosa, tuż przed przejściem do sypialni, jest dla

nas obojga tak naprawdę najbardziej podniecająca; gawędzimy o tym, co się działo w

minionym tygodniu, Galia wypytuje mnie o Ameli i Hectora Luisa, o moje problemy, o

swoich prawie nie opowiada, ale rozmowa to dla niej tylko pretekst, żeby mnie wybadać,

wychwycić coś w moim spojrzeniu, w ubraniu, w gestach, ponieważ Galia, w

przeciwieństwie do Alejandry, jest kobietą uczuciową, impulsywną i, jak już mówiłem,

spostrzegawczą, i sam dialog nie pochłania jej w równym stopniu co niesłyszalna mowa

powierzchowności, więc to zupełnie naturalne, że mi przerywa pytaniem: jesteś zmęczony,

prawda? albo też: powiedz, co się dzieje, no, powiedz, pokłóciłeś się z Alejandrą, prawda?, i

obojętne, czy rozmawiamy o pogodzie, o studiach Hectora Luisa czy o czymś innym, jej

wzrok zawsze mnie ogarnia, wychwytując najdrobniejsze zmiany; dlatego nie zdziwiło mnie,

że tamtego wieczora nagle zauważyła: jesteś jakiś nieswój, Hectorze, a ja, z udawaną

naiwnością: tak?, a ona niepewnie zgaduje, że może to przez Alejandrę albo Ameli: nie, to nie

przez Alejandrę, mówię, ani przez Ameli; nie bój się, Alejandra nadal o nas nie wie, a co do

Ameli, to machnąłem już ręką, ale ona upiera się, że mam dziś bardzo dziwną minę, więc ją

uspokajam, mówiąc, że jestem zmęczony, ona jednak nalega: ale nie wyglądasz na

zmęczonego tylko raczej na zmartwionego, a ja: ale naprawdę nic mi nie jest, Gali, bo jak tu

jej powiedzieć, że nie mogę przestać myśleć o kościach swojego palca wskazującego, jak jej

powiedzieć, że dzwoniąc do drzwi jej domu, nagle odkryłem własne kości: czy nie poczułaby

się urażona?, czy nie uznałaby tego za zwykły wybieg mający jej dać do zrozumienia, że

znudziły mi się te cotygodniowe wizyty u niej co czwartek od lat?, przecież dziwnie by

zabrzmiało, gdybym oznajmił: dzwoniąc do twoich drzwi, Gali, zdałem sobie sprawę, że mam

w palcu kości, że mój palec wskazujący to trzy ukryte kości, dodając natychmiast: no, Gali,

zapomnijmy już o tym, że mój palec wskazujący to tak naprawdę trzy kości, dobrze?, i

chodźmy do łóżka, bo robi się późno; brzmiałoby to dziwnie, przede wszystkim dlatego, że z

Galią, tak samo jak z Alejandrą, trzeba się obchodzić jak z jajkiem: nasz związek trwa już tak

długo, że zdążył nabrać pewnych znamion rutyny, chociaż ona nadal nazywa go

„szaleństwem”; swoją drogą to ciekawe, bo Galia jest niezależną wdową, ja mam żonę i

dwoje dzieci, ale dla niej nasza historia to „szaleństwo”, podczas gdy ja coraz częściej czuję

tu tylko nudę niewierności, zdradę, z której monotonne trwanie odarło cały perwersyjny

powab przygody, pozostawiając same niedogodności: nigdy nie będę mógł opowiedzieć

Alejandrze o Galii, teraz już nie, i nigdy nie będę mógł skończyć z Galią, teraz już nie,

obydwie relacje skostniały w rutynie i teraz już nie mam co marzyć, że się z którejś wymknę,

ponieważ teoretycznie każda z nich istnieje właśnie po to, żeby się wymknąć z tej drugiej:

moim obowiązkiem jest pielęgnować obydwie, być blisko Galii i Alejandry, wiedzieć, co by

chciały usłyszeć, czego nie, a to oczywiście trudne zadanie, i dlatego wypracowałem sobie

swoją osobistą rutynę polegającą na zachowaniu milczenia przy obydwu kobietach; jednak w

takich chwilach jak ta milczenie też kosztuje sporo wysiłku, bo jeśli wyczuwam nawet

połączenie między kośćmi i potrafię je sobie wyobrazić przy każdym dotyku, czując ból albo

nagłe ukłucie, jakim cudem miałbym o tym nie myśleć?; i, jak już mówiłem, to nie sam palec

mnie drażnił, lecz błąd, że dotychczas z niczego nie zdawałem sobie sprawy: to właśnie owa

ślepota trochę mnie wkurwiała, przepraszam za wyrażenie; bo to było tak, jakbym na balu

przebierańców wyobrażał sobie, że we wnętrzu arlekina nikt się nie ukrywa, gdy tymczasem

to jasne jak słońce, że właśnie ten ktoś wewnątrz arlekina nadaje mu formę i bez niego arlekin

nie mógłby istnieć: istniałyby rajtuzy w białe i czarne romby, rogata czapka z dzwonkami,

szpiczaste trzewiki i maska, ale nie arlekin, i tak samo ze mną: wskutek jakiej to fatalnej

pomyłki aż do owego wieczora żyłem w przekonaniu, że mój palec wskazujący to palec?;

jeśli się nad tym trzeźwo zastanowić, palec jest przebraniem, elegancką skórą skrywającą

kość, albo trzy kości, gwoli precyzji, a gdy nasza refleksja dotrze do tego punktu, gdzie, by

tak rzec, trafi na kość, nie ma już dla niej odwrotu: nie da się już na przykład powiedzieć, że

kość to wewnętrzna część palca; to tak jak gdyby nagle ujrzeć duszę: czy wówczas nadal

można by myśleć o ciele z jednakową ciekawością?; ale kiedy rozmawiałem z Galią, usiłując

ją uspokoić, równolegle prowadziłem następujący monolog: moje odkrycie pociąga za sobą

dalsze kłopoty, ponieważ ma donosicielski charakter, to jakby przechwycić członka bandy, a

on zdradziłby kryjówkę pozostałych: skoro palec wskazujący mojej prawej ręki, ten od

dzwonka, kryje w sobie kości, to najprostsza analogia jak zakażenie przenosi się na pozostałe

cztery palce i, czemu nie?, także na pięć palców drugiej ręki: czyli w sumie, lekko licząc, w

obu dłoniach mam dziesięć razy po trzy kości, po piętnaście w każdej, a najgorsze, że te kości

się ruszają: dopiero ta myśl jest naprawdę straszna: czy ktoś widział, żeby trzydzieści kości

poruszało się samoczynnie?, otóż każdego dnia dokonuje się to na państwa oczach, na jednym

końcu ramion: proszę podnieść rękę, tak jak ja zrobiłem, korzystając z okazji, że Galia pucuje

się w łazience (ponieważ Galia pucuje się zarówno przed spotkaniem miłosnym, jak i po),

proszę którąkolwiek z rąk podnieść na wysokość oczu, a poczują państwo wstręt: piętnaście

obrzydliwych kości (nie są to w dodatku czyste kości, lecz obłożone mięsem) porusza się pod

powłoką skóry zgodnie z państwa życzeniem, piętnaście kości przyczepionych do państwa i

przez państwa używanych: kośćmi się drapiemy, kośćmi podnosimy łyżkę do ust, kośćmi

ściskamy cudze kości na przywitanie i pieścimy nimi skórę kobiety takiej jak Galia:

świadomość tego wszystkiego jest okropna, lecz nie mniej realna niż same kości, uświadomić

to sobie to pogrążyć się na całe życie; najgorsze, że zupełnie nie mogłem się pozbierać: nie

żeby mi ani razu nie stanął, przepraszam za te intymne szczegóły, bo owszem, stawał, nawet

kiedy sobie przypominałem, że palce to palce; nie, najgorsza była ostrożność: poruszałem się

z taką ostrożnością, że wyglądało to, nie jakbym się kochał z kobietą, lecz przeprowadzał

operację na szczególnie wrażliwym zębie; nie mogłem pozbyć się dojmującego współczucia

dla Galii, wciąż ślicznej mimo pięćdziesiątki na karku, bo stale wyobrażałem sobie, że

wszystkie te jej krągłości i miękkości obmacuję twardymi, zimnymi gnatami: pełen poczucia

winy bełkotałem nawet coś nieskładnie, kiedy leżeliśmy nadzy w łóżku: czy nie jestem zbyt

twardy?, zacząłem, a ona mruknęła, że nie, i przytuliła mnie matczynym gestem, ja jednak

nalegałem, cały drżący: nie jestem chwilami może trochę chropawy?, a ona: nie, kochanie, nie

przestawaj, nie przestawaj, więc dotykałem ją delikatnie, jakbym zamykał oczy zmarłemu, nie

mogąc zapomnieć, że jej uda pieszczę kośćmi, w dodatku nękało mnie pytanie: jak to

możliwe, żeby ona nie wiedziała?, czyżby nie spostrzegła, kiedy leciutko szczypałem jej

ciało, że swoje ulubione pieszczoty zawdzięcza kościom?: bez nich równie dobrze mógłbym

ją miętosić pierzastą zmiotką do odkurzania: jak bym zdołał przytłamszać jej piersi, nie mając

kości? czym bym ugniatał jej pośladki, nie mając kości? i wreszcie, jak bym sprawił, że

dojdzie, nie pocierając kością jej rzeczy, przepraszam za wulgaryzm?: bez kości moje palce na

chuj by się zdały, przepraszam za obsceniczność, czyli na nic: jak mogła bez trwogi czerpać

przyjemność z naszego swawolenia, wiedząc, że to wyłącznie igraszka martwych kości?,

przecież, mój Boże, czyż jej własne dłonie i moje ramiona są czymś więcej niż tylko długimi,

masywnymi kośćmi, które, połączone stawami, przesuwają się po naszych ciałach, obejmują

je, ściskają i tulą?, czyż można było nie czuć grubiańskiego dotyku kości ramieniowych,

skrzypiącej cieśniny kości łokciowej i promieniowej, guzków łokcia i nadgarstka?;

opanowany tą obsesyjną wizją, spytałem: czy nie jestem dla ciebie zbyt kanciasty?, a ona:

co?, i zrozumiałem, że to absurdalne: „kanciasty”, jak człowiek może być dla drugiego

„kanciasty”?, i prawie natychmiast dotarło do mnie, że pytanie było właściwe, najwłaściwsze,

najcelniejsze: bo przecież są kości i kości, jedne kanciaste, drugie obłe, jedne szorstkie i

chropowate jak kamienie księżycowe, a inne oszlifowane jak, dajmy na to, jaspis:

niewykluczone zresztą, że faktura tej samej kości zmienia się zależnie od kąta, pod jakim

dotyka skóry, bo kość to wielościan, prawie jak diament, i żeby zrozumieć moją sytuację,

trzeba sobie wyobrazić, że pieścisz ukochaną dziesięcioma lodowatymi kryształami kwarcu,

wybierając najdogodniejszą fasetę, którą będziesz gładzić jej skórę, najmniej niebezpieczną

krawędź, żeby uściski nie przypominały cięcia ostrym brzegiem kartki ani łaskotek brzytwą

fryzjera, od których włos na głowie się jeży; i tak, na tym i owym upłynął nam czas, i

skończyliśmy jak zawsze, tylko że gorzej, dysząc na plecach niby dwie boje na morzu,

wpatrzeni w sufit, z poczuciem łagodnego spełnienia, jakie daje tylko wieczne niespełnienie:

ile to już lat, Galio, żadne z nas nie odczuwa przyjemności, zastanawiam się w myślach,

przecież ciągniemy to, żeby nie czekać na śmierć z pustymi rękami, i to jest czas powtarzalny,

ale nie do odzyskania, bo nigdy go nie tracimy, w monotonnym biegu dni rutynowe stają się

nawet odstępstwa od reguły: ponieważ, Galio, naszą piękną przyjaźń zmieniliśmy w

małżeństwo, chociaż i tak moglibyśmy być szczęśliwi, gdyby to wszystko miało jakiś sens,

gdyby istniał jakiś inny powód, poza inercją, żeby to podtrzymywać; słysząc tuż obok jej

pięćdziesięcioletnią zadyszkę, usiłowałem wyobrazić sobie, że ona myśli tak samo: dlaczego

koniecznie trzeba wyobrażać sobie to wszystko odarte ze słów, tę ciszę, Galio, której niczym

nie wypełniamy, dystans naszej bliskości, twoje zdanie o mnie, twoje zdanie o sobie, po co

rozmawiać o rzeczach błahych, a wtedy ona znowu zaczyna mnie indagować: jak tam w

pracy?, bo wyobraża sobie, że się za bardzo poświęcam, mówię jej, że dobrze, a ona, oparta

na łokciu tak, że piersi wyglądają jak miękkie poduszki, pochylając się nade mną, znowu

czepia się Alejandry: przecież tobie coś jest, Hectorze, mówi, od kiedy przekroczyłeś próg,

widzę, że jesteś jakiś nieswój, czy to aby nie dlatego, że Alejandra coś podejrzewa, a ty mi nie

chcesz powiedzieć?, a ja po raz kolejny odpowiadam, że nie, sam sobie zadając pytanie: po co

to wszystko?, po co w kółko to samo, po co to wieczne tam i z powrotem?, co by się stało,

gdybym któregoś dnia wszystko wyznał?, co by się stało, gdybym w końcu zdecydował się

otwarcie porozmawiać nie tylko z Alejandrą, ale też z Galią i z samym sobą?, gdybym

powiedział: dość już sekretów, kłamstw i tajemnic: jaki w tym wszystkim widzicie sens?, po

co wiecznie odprawiać rytuał codzienności?, i żeby zmienić temat, opowiadam jej, że Ameli

przechodzi teraz trudny wiek dojrzewania i często się ze mną kłóci, a Héctor Luis postanowił,

że nie będzie dentystą, tylko pilotem; Galia lubi wiedzieć, co słychać u moich dzieci, to ją

zawsze interesuje, radzi mi nawet, jak je lepiej wychować, i mam wrażenie, że to urojone

macierzyństwo daje jej większą radość niż Alejandrze prawdziwe; tak czy inaczej, to dobry

temat na zmianę tematu i przez dłuższą chwilę prowadzimy nieciekawą rozmowę, a ja myślę,

jakie to dziwne, że przychodzę do Galii, żeby mówić o czymś, co mnie prawie nie obchodzi,

bo to praktycznie jedyne, co robię z Alejandrą; w ciszy, jaka zapada, zanim wyjdę, patrzymy

w sufit albo Galia się do mnie przylepia z przesadną, trochę irytującą słodyczą i coś do mnie

mówi - dziś wieczorem na przykład: podoba mi się twoja owłosiona klatka, tak właśnie

mówi: „owłosiona”, i nie wiem dlaczego, ale nagle taki komplement wydaje mi się wstrętny,

choć oczywiście nie zdradzam jej tego, ona tymczasem natarczywie bawi się włosami na

mojej klatce i uśmiecha się; zapach Galii, jej smak, wygląd, głos i gładkość jej skóry

przywodzą mi na myśl dziką orchideę i łapię się na tym, że wyobrażam ją sobie jako

orchideę, kiedy nagle się odzywa: dlaczego pytałeś mnie, czy jesteś kanciasty?, tak

powiedziałeś?, i łapie mnie za części miękkie, przepraszam za wyrażenie, bo nie wiem, o co

jej chodzi, a kiedy wreszcie pojmuję, nie chcąc się zdradzić, odpowiadam, że byłem ciekaw,

czy sprawiam jej ból, gryząc ją w szyję, a ona wybucha śmiechem: oj, wampirku, wampirku!,

i znowu zaczyna mnie głaskać, a ponieważ jeden temat pociąga za sobą drugi, przypomina jej

się, że musi sobie zrobić nową plombę, bo dwa dni temu, kiedy jadła galicyjski pieróg,

ukruszyła jej się zaleczona szóstka, więc któregoś dnia wstąpi do mojego gabinetu bez

uprzedzenia i tym sposobem zobaczymy się jeszcze przed czwartkiem, mówi, a z jej

uśmiechu można wyczytać, że pamięta dzień, kiedy się poznaliśmy, bo kobiety uwielbiają

rocznice, pamięta siebie wyciągniętą na fotelu dentystycznym i mnie w białym fartuchu, ze

srebrnymi narzędziami w dłoni, i jakby na potwierdzenie moich domysłów, znowu gładzi

moją „owłosioną” pierś: spodobałeś mi się już pierwszego dnia, Hectorze, sprawiłeś mi ból,

ale mi się spodobałeś, i oczywiście śmiejemy się krótko, a ja mówię, że nigdy nie zrozumiem,

dlaczego się we mnie zakochała w gabinecie i co mogło ją pociągać w moim wyglądzie:

niski, łysy i wąsaty, owinięty białym fartuchem niby całunem, stałem pośród zapachu

alkoholu, benzolu, formaliny i innych substancji lotnych, uzbrojony w haczyki, szczypczyki,

gumowe rurki, lancety i pazurki, bo nie żeby mój zawód mi się nie podobał, przeciwnie, ale

trzeba przyznać, że gabinet dentystyczny to nie balkon w świetle księżyca, z widokiem na

ogród pełen tulipanów, mówię, a ona się śmieje, a potem znowu zapada nieunikniona cisza,

ponieważ ona jest przeciwnikiem, który zawsze wygrywa ostatnią potyczkę; w końcu muszę

iść, tym razem wcześniej niż zwykle, bo teść przychodzi do nas na kolację, a kiedy wstaję,

pyta, jakby mimochodem: dlaczego ciągle trzesz palce, Hectorze?, swędzą cię?, dopiero

wtedy dociera do mnie, że rzeczywiście, cały czas, w koło Macieju, poruszam palcami prawej

ręki, jakbym non stop wykonywał gest oznaczający liczenie banknotów albo chciał się pozbyć

jakiegoś śluzu, przepraszam za dosadność, co zresztą wygląda prawie tak samo, jak gest

oznaczający liczenie banknotów, i czerwienię się jak uczniak złapany na kłamstwie, nie

wiedząc, co powiedzieć, aż wreszcie postanawiam wyjawić jej swoje odkrycie: to nic takiego,

mówię, a ty nigdy nie macałaś sobie kości, które masz pod skórą?, udaję przy tym zdziwienie,

jak gdyby niezwykłe wcale nie było to, że ja pocieram, lecz że ona tego nie robi: co ty

mówisz?, patrzy na mnie, nic nie rozumiejąc, a ja wzruszam ramionami i tłumaczę: to

przecież ciekawe, nie?, jeśli dotkniesz swoich palców, wyczujesz w środku stwardnienia,

prawda?, i te stwardnienia to kości, nie uważasz, że to ciekawe, Gali?, no, dotknij moich

palców: nie wyczuwasz ich pod skórą, tłuszczem i ścięgnami?, to zupełnie zwyczajne kości,

takie same jak te, które codziennie obgryza Cesar, mówię, a ona cofa rękę ze wstrętem, co ci

strzeliło do głowy, Hectorze, to obrzydliwe, a ja przyznaję jej rację: pewnie, to jest

obrzydliwe, ale naturalne, tak jak kości, Gali, nagie kości, białe, zimne i twarde kości bez

życia, nie bez życia, ona na to, ale ja się upieram: bez życia, Gali, bo nie można żyć z kośćmi

na zewnątrz, kości to śmierć, dlatego kiedy umieramy, wychodzą, wyłaniają się, żeby tak

trwać wiecznie, ale póki żyjemy, są ukryte, ciekawe, nie?, to znaczy, ciekawe, że nie możemy

żyć bez kości, które są naszą własną śmiercią, i nie koniec na tym: nosimy je w sobie jak

groby, z nich jesteśmy zbudowani, choć są zakryte skórą, jesteśmy kostiumem szkieletu, nie

wydaje ci się, Gali?, a ona: czy tobie coś jest, Hectorze?, a ja: nie, dlaczego?, a ona: bo

mówisz takie dziwne rzeczy, a ja na to, że możliwe, i milknę, ciekaw, co mnie podkusiło,

żeby opowiedzieć Galii o swoim odkryciu, uśmiecham się, żeby ją uspokoić, i wstaję z łóżka,

zasłaniając się najpierw prześcieradłem, jak przystoi, ponieważ zawsze uważałem, że nagość

ma swoją porę i miejsce, tak samo jak śmierć, biorę ciuchy złożone na krześle, żeby się ubrać

w łazience, a kiedy wychodzę, Galia czeka na mnie we wzorzystej podomce, pod którą widać

zarys łona i obfite piersi, daje mi długiego, mokrego całusa, spowijając mnie matczyną

czułością i dobrocią: kocham cię, Hectorze, mówi, ja ciebie też, odpowiadam, nie martw się,

pociesza, następnym razem pójdzie nam lepiej, i przypomina mi tamten czwartek zeszłej

wiosny, chociaż może to było rok wcześniej, kiedy daliśmy radę zrobić to dwa razy z rzędu, a

ona ochrzciła mnie przydomkiem „wilkołak”; biorąc pod uwagę, że dzisiaj zostałem

„wampirkiem”, typem bardziej intelektualnym, a mniej zwierzęcym, można się spodziewać,

że pewnego dnia zamienię się w „mumię”, i tak zakończy się ten cykl okropnych przemian,

który zapoczątkował „frankenstein” w zimnym świetle lamp, wśród srebrnych łyżeczek i

zapachu leków, ale mówię to żartem, bo wiem, że to, co jest między nami, nigdy się nie

skończy, ponieważ, mimo wszystko - mimo to nawet, że nie jestem szczególnie namiętny - to

naprawdę jest „szaleństwo”, a może wcale nie, bo istnieje rytuał: pożegnanie z Cesarem,

który szczeka na patio, przykuty do zardzewiałej rury, ostatni pocałunek Galii, i kiedy

znajduję się z powrotem na ulicy, w kieszeni płaszcza pocierając palce, jest już ciemno, idę na

piechotę, bo mieszkam niedaleko Galii i pracuję niedaleko domu, tak że mogę sobie pozwolić

na spacer z jednego miejsca w drugie, mając wszystko w zasięgu ręki zawsze, poza okresem

wakacji, kiedy jeździmy do mieszkania na wybrzeżu, chociaż nawet wtedy, ze względu na ich

powtarzalność, także mamy pod ręką mieszkanie, wybrzeże i cały wszechświat, tak myślę,

bliski jak moje własne dłonie, a jednak nieraz też zaskakująco obcy jak one: bo czasem

niespodziewanie odkrywasz coś, co jest ukryte, kości, zazwyczaj schowane pod spodem, nie?,

myślę, trąc palce w kieszeni płaszcza, a w domu, widząc, że teść już przyszedł,

usprawiedliwiam się przed nim i przed Alejandrą, chociaż oboje myślą, że w czwartki zostaję

w pracy do późna, przeprowadzając „inwentaryzację”, i to właśnie mówię na swoje

usprawiedliwienie, dzięki czemu kłamstwo mniej mnie kosztuje, bo wspominając o

„przeprowadzaniu inwentaryzacji”, chyba daję Alejandrze wskazówkę, że te nadgodziny to

zmyślenie, szalona fantazja pośmiertnego wieku dojrzewania, oto do jak skrajnego fałszu i

zmęczenia doprowadziło mnie milczenie ostatnich lat; poza tym podejrzewam, że stary

wybiera czwartki, żeby pobyć przez chwilę sam na sam z Alejandrą, kiedy mnie nie ma, co w

pewnym sensie wydaje mi się godną rekompensatą: Alejandra ma swojego ojca, a ja mam

Galię, i podejrzewam, że od dawna obie pary spędzają czas w podobny sposób: palą

papierosy, rozmawiając o głupstwach; ojciec Alejandry, chociaż po osiemdziesiątce, jest tak

przytomny i sprawny umysłowo, że nieraz, niech Bóg mi wybaczy, aż chciałoby się go

zobaczyć w trochę gorszej formie, bo w dodatku przez całe życie był księgarzem, miał stary

sklep, obecnie już sprzedany, na ulicy Tudescos, człowiek wykształcony, miłośnik słowa

drukowanego, a zwłaszcza czasopism, obdarzony złośliwą inteligencją, która doskonale

współgra z jego bezużyteczną wiedzą i zgarbioną sylwetką oraz szpiczastą brodą pozbawioną

zarostu; Alejandra, która po starym odziedziczyła sympatię do łatwej lektury i podbródek, a

poza tym lekkie uciekanie lewego oka, co trudno nazywać zezem, wdaje się z nim w

prawomyślne dyskusje, w których oboje zawsze zgodnie występują przeciwko mnie,

chociażbym się w ogóle nie wypowiadał, bo stary nigdy nie był zachwycony naszym

małżeństwem, i to nie dlatego, żeby uważał mnie za złą partię, ale dla „zasady”, bo stary

należy do ludzi, którzy nienawidzą a priori, a ja nigdy nie stanę się nim, nigdy nie będę

podzielał wszystkich jego poglądów, nigdy nie przyjmę wszystkich jego rad, a już z całą

pewnością nigdy nie pozwolę, żeby Alejandra z powrotem dostała się pod jego wpływ

(obecnie bezprzedmiotowy, bo brat Alejandry usamodzielnił się już jakiś czas temu i

prowadzi własną księgarnię w innej prowincji); poza tym mój zawód niemal urąga dobremu

smakowi „dyskretnej inteligencji”, którą on reprezentuje, bo to przecież oczywiste, że jedyne,

co dentysta potrafi, to zadawać ból, jest okropnie grubiański i właściwie nie da się z nim

porozmawiać, czego nie można powiedzieć o fryzjerze i pedikiurzyście (bo nie da się mówić,

kiedy ktoś ci dłubie w zębach), w dodatku dentysta nawet nie cieszy się w społeczeństwie

prestiżem chirurga; fakt, że zarabiam więcej niż dosyć, żeby utrzymać Alejandrę i naszych

dwoje dzieci, mieć własny gabinet z sekretarką i wizytami domowymi, nie umniejsza

pospolitości mojego zawodu, choć prawdą jest, że stary nigdy otwarcie nie wyłożył mi tych

wszystkich racji: w mojej obecności zawsze milczy z udanym szacunkiem, jak przed

pomnikiem dyktatora, stale jednak czyha na mój błąd, wypatruje sposobności, aby wytknąć

mi, że się mylę, bo nie słuchałem, co mówił, chociaż, naturalnie, nigdy nie robi tego otwarcie

ani też nie bezpośrednio po mojej małej porażce, wszak nie jest myśliwym z licencją, a tylko

po kryjomu krąży wokół mnie, wyczekując odpowiedniej chwili, żeby jego nienawiść,

bezbłędnie wycelowana, mogła porazić niemal bezgłośnie, i wówczas przemawia z

subtelnością, jakiej sam u innych nie znosi, twierdząc, że należy być „szczerym i

bezpośrednim jak mężczyźni za dawnych czasów”, ale ja, daleki od niechęci, współczuję mu

(i udaję, że go nie znoszę, właśnie dlatego, że mu współczuję): pytam siebie, po co to

milczenie, po co wszystkie przekleństwa zabierać ze sobą do grobu?, jakie zalety ma

powściągliwość i codzienne tłumienie emocji albo przelewanie ich na niewłaściwe obiekty?;

jednak najtrudniej przychodzi mi znieść udawaną obojętność starego, te błahe pogawędki

przy stole, tajny pakt, żeby nikogo nie denerwować, samemu nie będąc denerwowanym, i ten

jego nienaganny strój, ciemną marynarkę i pięknie zawiązany krawat: któregoś dnia umrzesz

przy pracy, mówi, kiedy tłumaczę się ze spóźnienia, i nic ci z tego nie przyjdzie - państwo nie

zwraca straconego czasu pana Joyce'a, dodaje (ma w zwyczaju cytować autorów, których

nigdy nie czytał, od czego gorsze jest tylko to, że zawsze cytuje z błędami), co ja mówię,

Prousta, poprawia się, mnie ci francuscy pisarze zawsze wychodzili bokiem, za

przeproszeniem, mówi, i dlatego się mylę, a Alejandra zwraca mu uwagę: tato; udając, że

słucham starego, przyglądam się Alejandrze, kiedy kursuje między kuchnią a pokojem,

wydając służącej polecenia co do kolacji, i dochodzę do wniosku, że moja żona jest jak dom,

w którym mieszkamy: za duża, a przy tym duszna, niepotrzebnie ustrojona, żeby ukryć wiek,

i pełna wspomnień, przez które nie można jej zostawić; Alejandra ma przyjaciółki:

przychodzą z wizytą i gratulują, kiedy Ameli albo Héctor Luis dostaną szóstkę; w

przeciwieństwie do Galii Alejandra jest chłodna, dystyngowana i na swój sposób

intelektualna; jak wielu ludzi, żyje w przekonaniu, że niedobrze jest żyć tak, jakby się

naprawdę chciało, bo Alejandra uważa, że małżeństwo kończy się kilka miesięcy po ślubie i

zostaje po nim tylko lęk przed separacją; podobnie jest z jej religijnością: dawno przestała

wierzyć w wieczne szczęście i teraz boi się już tylko codziennych przykrości; mimo to często

zaprasza na obiad proboszcza, a do kościoła chodzi ubrana z dyskretną elegancją, co uważa za

istotny element dobrego wychowania, w kościele zaś klęka, modli się i spowiada, po cichu

mamrocząc coś, co wydaje się ważne; czasem przychodzi mi do głowy takie oto

bluźnierstwo: gdyby Bóg nagle przestał istnieć, ileż zmarnowanych sekretów moglibyśmy

byli sobie wyznać!, przecież tak wiele opinii o sobie nawzajem powierzamy obcym ludziom!,

ale najstraszniejsze, że w istocie nie ma znaczenia, czy Bóg istnieje: wątpię, żebym

kiedykolwiek dowiedział się wszystkiego, co o mnie i o naszym małżeństwie opowiadasz w

kościele, Alejandro; gdzie tam, chociaż to zupełny absurd, kościół rzeczywiście jest

miejscem, w którym ludzie tacy jak my mówią najwięcej i najchętniej, słowa jednak nikną w

szmerze, ciszy i modlitwach, a prawda gubi się bezpowrotnie: może sedno tkwi w tym, że,

ilekroć chcemy porozmawiać, trzeba by uklęknąć przed drugą osobą albo mówić szeptem i

bardzo szybko, bez zastanowienia, jakby odmawiając różaniec; pogrążony w tych

rozmyślaniach, słyszę, że stary zwraca się do mnie z tajoną złośliwością, chcąc przyłapać

mnie na kolejnym błędzie: coś ci się stało w palec, Hectorze?, i dopiero teraz zdaję sobie

sprawę, że od powrotu do domu cały czas obmacuję sobie koniuszki paliczków, twarde kości

śródręcza; co by o mnie stary powiedział, gdybym wyznał, co odkryłem?, uśmiecham się na

samą myśl o tym: nie, mówię, machając mu kośćmi przed nosem, i zmieniam temat; Ameli i

Hectora Luisa nie ma w domu i podejrzewam, że to synowska forma „sporządzania

inwentaryzacji” na własny rachunek, co samo w sobie nie wydaje mi się ani złe, ani dobre,

więc siadamy do stołu prawie od razu, a kiedy Alekjandra srebrną łyżką ze srebrnej salaterki

nakłada czwartkowe kotlety mielone, z należytym szacunkiem słuchamy przemowy starego,

jakby to było niekończące się błogosławieństwo pokarmów, przerywane z rzadka krótkimi

uwagami Alejandry, ale dzisiejszy temat wydaje mi się dziwny, prawie alegoryczny, a w

dodatku, kiedy tylko zaczynam jeść, czuję się cokolwiek niewygodnie, ponieważ ciężar rąk na

krawędzi stołu uświadamia mi obecność ukrytych w nich kości, kości łokciowej i

promieniowej, które w tym czcigodnym towarzystwie wydają mi się równie nieodpowiednie i

prymitywne, jak gdyby ktoś na stole położył szczękę osła, tymczasem stary mówi, a w jego

dzisiejszym monologu raz za razem powraca słowo „zepsucie”: widział kto takie zepsucie?,

mówi, jesteście świadomi zepsucia rządu?, czy zepsucie systemu nie staje się ewidentne?,

czyż wszyscy politycy nie są zepsuci?, nie dostrzegacie zepsucia na każdym kroku?, czy w

końcu nie ujawniło się całe zepsucie?, słuchając go, staram się nie robić hałasu rękami, bo

nagle wydaje mi się, że przy dotknięciu kośćmi drewnianego blatu powstaje odgłos, jakby

nieboszczyk skrobał wieko trumny, co chyba nie jest odpowiednim tłem dla wykładu starego;

mimo wszystko muszę jeść, więc biorę nóż i widelec i kroję kotlet na dwoje, a podnosząc

mięso do ust, staram się nie patrzyć na kości trzymające sztuciec, bo absurdalna wizja, że

karmi mnie szkielet, choćby i własny, nie należy do przyjemnych, ale kiedy żuję z

zamkniętymi oczami, słuchając opowieści starego o „zepsuciu”, wyczuwam językiem coś

twardego, a poskarżywszy się nieśmiało Alejandrze, otrzymuję odpowiedź: to pewnie

kawałek jakiejś kosteczki, to kotlety z kurczaka, Hectorze, więc przy pomocy kości kciuka i

palca wskazującego muszę wyjąć z ust kosteczkę i położyć ją na brzegu talerza, gdy

tymczasem moje myśli nieuchronnie podążają dalej tym tropem: wewnątrz tego, co miękkie,

zawsze musi istnieć to, co zostaje, kość, rusztowanie, twardość, znalezisko, ukryta część,

biała i wieczna, to, co zostaje na sicie, kamień, to, czego „nikt nie chce”; nie sposób uciec od

„tego, co zostaje”, ponieważ ono jest wewnątrz, chowam wobec tego ręce pod stół, przez

chwilę nawet kusi mnie pomysł, żeby zajadać jak Cesar, prosto z talerza, ale czyż wobec

apokaliptycznego przebiegu kolacji wszelkie oszustwo nie okazuje się daremne?, bo to, co

teraz oglądam, przypomina domowe zmartwychwstanie: nawet prawdziwy ewangelista - mój

teść - woła „zepsucie”: Alejandra bierze chrupiący chleb w swoje kości i łamie go, stary

wystukuje kośćmi rytm na obrusie, Alejandra ujmuje kośćmi łyżkę, żeby nałożyć kolejne

kotlety mielone, w których pełno jest kosteczek zabitego kurczaka, stary serwetką wyciera

sobie kości ubrudzone cudzym mięsem, Alejandra kością wskazuje koszyk z chlebem, a ja jej

go podaję, wyciągając kości, po czym ona bierze go w swoje; krzyżują się kości ramieniowe,

łokciowe i promieniowe, kości nadgarstka i śródręcza i paliczki, podajemy sobie z kości do

kości ocet winny, oliwę, sól, wino i wodę mineralną, w końcu wracają Ameli i Héctor Luis,

ona z kina, on ze szkoły, witają się, a Ameli przesuwa swoje delikatne, piętnastoletnie kości

po mojej łysej głowie, krótkimi kośćmi ramieniowymi obejmuje mnie za szyję, całując w

policzek: gdzieś ty była do tej pory?, pytam, a ona: w kinie, przecież ci mówiłam, a ja: ale tak

długo?; tak, mówi, nie patrząc na swoje ręce skostniałe z zimna, na kości swoich martwych

dłoni, swoje ramiona jak białe szczypce; tak, tato, film skończył się bardzo późno; nagle,

kiedy siada do stołu, zwracam uwagę na jej ciemne, lśniące włosy, wielkie oczy i

jasnoniebieski sweter, napięty dzięki obecności kości, i ogarnia mnie strach o nią, chciałbym

porwać ją, złapać i powiosłować razem z nią przez ten niezbadany strumień bez końca,

płynący ku ostatecznej ciemności: myślę, że od dzisiaj powinnaś wcześniej wracać do domu,

Ameli, mówię, a ona: dlaczego?, i oczy aż błyskają jej z niezadowolenia, a ja, nadal nie

ujawniając rąk ukrytych pod stołem, odpowiadam: myślę, że na ulicach o tej porze nie jest

bezpiecznie, na co stary mi przerywa: dzisiaj nigdzie nie jest bezpiecznie, Hectorze, po czym

dalej je, Alejandra nakłada kotlety, Héctor Luis marudzi, że za dużo, a Ameli protestuje: ale ja

mam już piętnaście lat, tato!, a ja: nieważne, na co Alejandra: nie bądź taki twardy dla

dziecka, Hectorze, mówi, dzisiaj pozwoliliśmy jej wrócić tak późno, ale przecież ona wie, że

to był wyjątek; milczę: tak naprawdę wszystko pogrąża się w ciszy poza grzechotem kości;

Ameli i Héctor Luis bardzo się od siebie różnią, myślę, ale jedno ich chyba łączy - że oboje

od nas odchodzą; nie widzę, jak rosną, lecz widzę, jak odchodzą: po chwili jednak dociera do

mnie, że to nie do końca tak jest, bo nigdy, ani przez chwilę, nie miałem zupełnej pewności,

czy są tu naprawdę i bez reszty; Ameli ma chłopaka, ale to tajemnica; wiemy, że Héctor Luis

chodził z różnymi dziewczynami, ale pozostaje tajemnicą, co o nich myśli; oboje mają plany

na przyszłość, marzenia, chcą coś robić, ale to wszystko jest tajemnicą: może rozmawiają o

tym w pubach, z braku dobrego kościoła, w którym mogliby się z nami do woli nagadać, tak

czy inaczej, w domu oboje wypełniają główne przykazania rodzinne: nie będziesz rozmawiał

o niczym ważnym i kochaj tajemnicę jak siebie samego; gdyby chociaż wszyscy milczeli!, ta

czcza gadanina jest nie do zniesienia, a teraz jeszcze te odgłosy: stukot i skrzypienie naszych

kości; czuję coś bardzo podobnego do żalu, ale jest to żal biologiczny, jak paproch w oku albo

zapach surowej cebuli, więc przepraszam i wstaję od stołu, bo muszę wyjść do łazienki, żeby

się wypłakać z powodu czegoś, czego nie rozumiem, a później, kiedy leżę w łóżku obok

Alejandry, która z zadowoloną miną czyta jakieś romansidło, przychodzi mi do głowy, żeby

spytać: czy nie jestem dla ciebie zbyt twardy?, jednocześnie patrzę na swoje nieruchome

kości na materacu: martwe, owłosione dłonie, kość łokciowa na krzyż z promieniową,

stykające się kości ramieniowe, a ona na chwilę odkłada książkę, kośćmi zaznaczając stronę, i

patrzy na mnie ze zdumieniem: nie, Hectorze, dlaczego pytasz?, a ja nalegam: czy nigdy nie

byłem dla ciebie twardy?, a ona: nigdy, a ja: może jestem zbyt szorstki?, a ona: Hectorze, co z

tobą?, a ja: to może zbyt ostry?, a ona: nie bądź głupi, czy pytasz mnie o takie rzeczy, bo

gryzie cię, że przy kolacji głównie milczałeś?, przecież wiem, że nie przepadasz za tatą,

potem mnie całuje i mówi: postaraj się zasnąć, ta praca cię wykańcza, a ja widzę, jak wyciąga

połączone stawami białe paliczki, żeby zgasić lampę z różowym kloszem, po czym pokój

pogrąża się w mroku i tylko chropowata powierzchnia naszych kości połyskuje we

wpadającym przez okno świetle księżyca; później we śnie odwiedzam teatr cieni, w którym

mogę się poruszać wyłącznie za pomocą ramion, ponieważ tylko one istnieją, tutaj życie

odwróciło się jak negatyw i teraz liczy się tylko to, co dotychczas ukryte, ujawniony sekret, z

chrzęstem, z jakim dawniej kurczyły się drewniane sprężyny w niektórych zabawkach, kości

moich dłoni powoli wyłaniają się ze spowijającego je czarnego całunu: istnieją tylko one, są

całym światem, bezwładne ramiona i dłonie, które łączą się i rozpadają, powstają i niszczeją,

nie rodzą się ani nie giną, po prostu zmienia się ich układ, w poziomie, w pionie, pod kątem,

w górę, w dół, ramiona kołyszą się przy chodzeniu, a dłonie kośćmi chwytają niewidzialne

przedmioty; rano, po nocy wypełnionej urywanymi snami i przewracaniem się z boku na bok,

wydaje mi się, że pojąłem, a moje odkrycie rozprzestrzenia się niepowstrzymane jak trąd, bo

kiedy rozlega się gęgający sygnał budzika, jakże podobny do dźwięku mosiężnej trąby,

wsuwam bose stopy w kapcie i dociera do mnie: stwardniałe podeszwy, futerko, którym

wyściełane są kapcie, dotyka stępu, tej łamigłówki nieregularnych kości, z nogawki piżamy

wystają końce piszczeli i kości strzałkowych, łękotki rysują się owalnie pod naciągniętą

tkaniną, a gdy wstaję, rozlega się chrzęst kości udowych, to odkrycie nie czyni mnie ani

bardziej, ani mniej szczęśliwym niż dotychczas, ponieważ spodziewam się go, mimo to ze

zdumienia coś we mnie nieruchomieje jak pomnik; kiedy biorę prysznic, przychodzi

najgorsze, bo właśnie wtedy spostrzegam, że krople wody nie zmywają ze mnie brudu, lecz

tylko rozprowadzają go po kościach: wypłukują błoto z moich ociekających żeber, zbierają

wapno na moich stopach, odrywają glinę, wnikają w stawy, szczeliny, niedoskonałości,

kruszą mi kosteczki śródręcza niby skorupkę jajka, perforują obojczyki i łopatki, w dodatku

nie dziś ani jutro, lecz każdego dnia bez wyjątku, w niewzruszonym procesie niszczenia,

czuję, że rozpuszczam się w wodzie i z autentycznym popłochem wyskakuję z wanny, żeby

osuszyć swój ociekający szkielet, owijam ręcznikiem cylinder kości długich, jakbym wiązał

wiklinę, szoruję nim niezgrabnie po konstrukcji kręgów, trę kości płaskie jak przy myciu

okien, postanawiam już nigdy się nie zamoczyć, ponieważ nagle dociera do mnie, że jestem

pięćdziesięcioletnim rusztowaniem, które zraszać wolno wyłącznie olejem, i właśnie wtedy, a

może chwilę później, przesuwając po twarzy maszynką do golenia, czuję ostateczny atak tego

trądu i opuszczają mnie siły, tak że ledwie daję radę odsunąć od policzka mechaniczne ostrza:

paraliżuje mnie uczucie podobne do koszmarnego bólu zębów, jakby grabiami jeździć po

tablicy albo metalowym krzesłem szurać po kafelkach, wyobrażam sobie nawet, że lecą iskry,

kiedy maszynka dotyka kości szczęki albo policzka; wolną ręką macam sobie głowę, czuję

twardości czaszki, łuk oczodołów, pomost żuchwy, wygięcie szczęki i myślę: po kiego

grzyba ja się golę?, czyż moja twarz nie jest zaledwie dodatkiem, powłoką, maską?; w tej

chwili wchodzi Alejandra i spodziewam się, że zaraz zacznie krzyczeć na widok obcego

faceta, ale ona ledwo rzuca na mnie okiem i staje przy umywalce; ja się odsuwam, wyciągam

wtyczkę z kontaktu i chowam maszynkę do futerału, Alejandra pyta: już się ogoliłeś,

Hectorze?, a ja: tak, i szybko wychodzę z łazienki, nie mógłbym dotknąć golarką kości swojej

czaszki!; wszystko to jest tak oczywiste, że wręcz rzuca się w oczy, myślę, przed lustrem w

sypialni zapinając białą koszulę na cienkich kręgach szyjnych: nosić w sobie czerep, mieć

czaszkę na karku, całować się czaszką, myśleć czaszką, uśmiechać się czaszką, patrzeć przez

otwory w czaszce jak przez bulaje na statku-widmie, mówić przez zęby czaszki: oto cała

zagadka, tak prosta, że można by pęknąć ze śmiechu, gdyby nie była tak przerażająca, z

trudem staram się zawiązać krawat, podzwaniając kośćmi palców, jakbym robił na drutach; za

moimi plecami Alejandra rozczesuje czarne kędziory, które obnosi na swojej czaszce, a

szczotka, rozdzielając pasma włosów, odsłania białe partie skóry, gdzie włosy wdzierają się

pod powierzchnię: wiedzieć to wszystko i patrzyć na nią w tej chwili wydaje mi się

wyjątkowo koszmarne; w zębach trzyma dwie szpilki: obrzydzenie sięga zenitu i muszę

odwrócić wzrok: tam oto wyłania się kość, myślę, przebranie szwankuje, jak kiedy znad

brzegu pończochy ukazuje się prostokąt białego uda; tam, zakryte wargami, są zęby, jedyne

kości, które wystają, a my żyjemy, szczerząc je w uśmiechu, lubimy je pokazywać, dbamy o

nie, a mój zawód polega właśnie na tym, żeby utrzymać je w dobrym stanie, białe i lśniące,

czyste, oskrobane, gładkie, odarte z mięsa, jak po nalocie padlinożernych ptaków: oto szereg

odłamków śmierci, twardość ukryta za tym, co miękkie; czyż to nie jest karygodne

zaniedbanie?; nagle mam ochotę powiedzieć: Alejandro, ty pokazujesz kości!, schowaj kości,

Alejandro, szanująca się kobieta jak ty, co łatwo się czerwieni, jest kulturalna i zadbana,

posiada całą kolekcję powieści miłosnych, ma rodzinę i chodzi do kościoła - żeby tak

obnosiła się z kośćmi?, czy nie widzisz, że nawet gryziesz tymi kośćmi?, Alejandro, na

miłość boską, toż to twoje kości zatopione w niewidocznej czaszce, kości, które przetrwają,

kiedy ty zgnijesz, kobieto, nie pokazuj ich!; to gorzej niż niemoralne, to jakby przedwczesna

ekshumacja zwłok, każdy uśmiech jest profanacją grobu, ponieważ odkopujemy swoje kości

jeszcze przed śmiercią; powinniśmy chodzić z zamkniętymi ustami i krzyżem na wargach,

mówić jak bezzębni starcy, uczyć dzieci, żeby nie pokazywały zębów przy jedzeniu: to błąd,

poważny błąd ludzkości, przecież to tak, jakby pokazywać obojczyki obdarte ze skóry i nagie

łopatki, odsłaniać szorstki czubek kości ramieniowej przy zginaniu ręki, odkrywać szwy

czaszki, witając się uprzejmie z damą, demonstrować rzepki, klękając w kościele, i talerze

biodrowe w tańcu albo ostrą powierzchnię krzyża w czasie aktu seksualnego, a jednak oboje,

z naszymi ohydnymi zębami, stanowimy niezbity dowód istnienia czaszki, absurd, mruczę, a

ona: słucham?, ale ze względu na szpilki, mówi przez zęby, poprzez zwarte szeregi białych

płytek, jakby powiało morowym powietrzem między nagrobkami, albo jeszcze gorzej: to głos

zza grobu, słowa dochodzące spod ziemi; nie, nic, odpowiadam, a ona, zaintrygowana,

podchodzi do mnie i przesuwa mi paliczkami po kręgach, od wczoraj jesteś jakiś nieobecny,

Hectorze, coś ci dolega?, czy to przez pracę?, i przysięgam, że o mały włos, a bym

powiedział: od wielu lat zdradzam cię z dawną pacjentką, w każdy czwartek o tej samej

porze, ale nie przejmuj się, bo jedno niewiarygodne odkrycie sprawiło, że ją rzuciłem, już

nigdy nie wrócę do Galii, już nie warto (i dlaczego tego nie powiedzieć, myślę, po co tłumić

pragnienie i nie powiedzieć prawdy, dlaczego nie oczyścić sumienia, nie wyrzucić z siebie

wszystkiego); a jednak zamiast katartycznego wyznania, mówię, że tak, za dużo pracuję, i

udaję głupiego, zachowując dla siebie całą mądrość, jaką posiadłem, czuję, jak jej paliczki

zsuwają się po łańcuchowej konstrukcji mojego kręgosłupa, i słyszę słowa skargi: już od

dawna nie uśmiechasz się do mnie, i myślę: mylisz się!, jesteśmy jednym wielkim

uśmiechem, nie widzisz? - zęby wystają nam ze szczęk i nie możemy przestać się uśmiechać,

uśmiechamy się z krzykiem i przez łzy, kiedy bijemy się i zabijamy, umieramy i śnimy,

wiecznie się uśmiechamy, Alejandro, chciałbym jej powiedzieć, a w uśmiechu jest śmierć, nie

widzisz?, chciałbym jej powiedzieć, nasze czaszki uśmiechają się wiecznie, a największą

szczerością jest rozchylenie warg, uniesienie rąbka skóry, tak żeby możliwie najdoskonalej

powtórzyć nasz wewnętrzny uśmiech, mina, która oznacza, że jesteśmy pogodzeni z myślą o

nadchodzącym końcu, ponieważ uśmiechając się, odsłaniamy zęby, a więc „trochę bardziej

odsłaniamy czaszkę”, żadna ludzka forma ekspresji nie zdradza nas równie mocno, uśmiech,

chciałbym jej powiedzieć, zdradza naszą śmierć, demaskuje ją; każdy uśmiech jest

przepowiednią, która zawsze się spełnia, Alejandro, a więc uśmiechnijmy się, rozchylając

wargi, i pokażmy zęby, uśmiechnijmy się, żeby odsłonić trupie czaszki naszych twarzy,

sprawmy, że z ukrycia wychynie zimne rusztowanie, przeczeszmy twarz uśmiechem jak dno

jeziora, żeby wydobyć czaszkę spod powierzchni naszych dzieci, ciebie i mnie, dziadka,

przyjaciół, krewnych i księdza; ale nic nie mówię, wykręcam się półsłówkami, a ona patrzy

mi w oczy i słyszę chrzęst, tarcie żebra o żebro, zderzenie czaszek, i myślę, że ona też to

czuje: nie bądźmy tacy twardzi, mówię, a ona ściska mnie jeszcze mocniej: nie, ty nie jesteś

twardy, Hectorze, więc jej odpowiadam: oboje jesteśmy twardzi, i mam rację, bo przy objęciu

rozlega się stukot, dekoracja w teatrze naszej miłości, odgłos podobny do tego, jaki

towarzyszy wróżbom z patyczków I Ching na marmurowym stole albo przesuwaniu po

szachownicy marmurowych figur, łomot ciężkich kołków albo kamienny ping-pong, owo

pozornie słodkie zderzenie naszych szkieletów, jakby potrząsnąć pustymi wieszakami;

odsuwam się od Alejandry, żeby się ubrać do końca, może rzeczywiście jestem dla ciebie za

twarda, mówi, ja też jestem twardy, odpowiadam, myśląc: i Ameli, i Héctor Luis, i wszyscy

między sobą i każdy z osobna wobec samego siebie, jesteśmy tacy twardzi i ostrzy, i szorstcy,

i zimni, i biali, i grzechoczący!; już idziesz?, pyta, tak, rzucam, bo nie chcę jeść śniadania w

domu, w istocie nie chcę już nigdy jeść śniadania, ale przede wszystkim, nade wszystko, nie

chcę natknąć się na szkielety swoich dzieci, które dopiero co wstały z łóżek, tak więc prawie

wybiegam na ulicę z płaszczem przerzuconym przez ramię, prosto w zimny i ciemny świt; już

mówiłem, że do gabinetu mam blisko, co zawsze uważałem za plus, ale nie dziś: chciałbym

przenieść się tam wyłącznie siłą woli, nie tracąc nawet czasu na sformułowanie pragnienia,

idę, pustymi oczodołami obserwując domy, z których przez otwarte drzwi wyłaniają się białe

postaci, jak zjawy w ciemności, pierwsze sklepy spożywcze pełne kości i trupów odartych ze

wszystkiego; idę i gdy tak patrzę przez czarne oczodoły, ogarnia mnie dziwny, uporczywy

popłoch: co robić po tym odkryciu?, gdzie, w jakim miejscu znajdę wytchnienie?; bo teraz

odczuwam potrzebę, żeby otulić się, teraz, bardziej niż kiedykolwiek, trzeba mi miękkości;

idąc w stronę gabinetu, rozmyślam, wszyscy tęsknimy za miękkością: rękawiczki z jagnięcej

skórki, wełniane płaszcze, szaliki, wygodne buty; tymczasem świat składa się z ostrych

krawędzi, a wokoło słychać tylko metaliczny szczęk; jak niewiele jest rzeczy miękkich, a jak

dużo szorstkości, żyjemy niby w klatce najeżonej drzazgami, stale ryzykując, że rozpadniemy

się jak wiązka trzciny, popękamy; ten świat zamieszkują same szkielety, zakryte i odsłonięte,

ruchome i statyczne, jak po biało-czarnej inwazji nagich kości, toż to jeden wielki cmentarz:

każde działanie oznacza rozpad, wszystko, co nowo powstałe, ma posmak destrukcji, a my

niby upiory kroczymy wśród krzyży, marmuru, inskrypcji, krat i kamiennych aniołów, w

porannej mgle, która nas przenika, dookoła same kości rozkołysane w tę i we w tę, szkielety,

które mijają mnie w pośpiechu, jeden czyści kości na rogu ulicy, drugi, opatulony w płaszcz

przeciwdeszczowy, czeka na autobus, białe kości wystają z kołnierzy, a śmierć czai się

wewnątrz jak choroba, która dopada nas w chwili poczęcia, czyż nie ma ratunku?; nagle

wpadam na jakiegoś człowieka, postać odmienną ode mnie i wszystkich wokoło, ten się

zatrzymuje i pyta: ma pan ogień?, to jakiś niechlujny typ o bujnej czuprynie i brodzie, spod

których ledwo wyziera jego drobna twarz, ma brudną kurtkę i ręce, zatacza się, jakby samo

ustanie na nogach kosztowało go mnóstwo wysiłku; podaję mu ogień, a on obiema rękami

osłania do połowy wypalonego papierosa, mówi: dziękuję, i odchodzi; zatrzymuję się, żeby

mu się przyjrzeć: dość niepewnym krokiem idzie na róg, potem odwraca się twarzą do ściany,

twarzą pozbawioną rysów, i widzę rosnącą plamę wilgoci u jego stóp, stoję jeszcze przez

chwilę, żeby zobaczyć, jak się odwraca i odchodzi, wzruszając ramionami z wulgarną

odzywką; sikający pijak, myślę, a jednocześnie dedukuję: on się zrekonstruował,

urzeczywistnił własne wnętrze, ekshumując wszystko, co do niego należy, i teraz wypełnia go

od środka, płyny, które kiedyś stanowiły jego integralną część; to właśnie jest proces

autoafirmacji, myślę: on jest czymś, czym ja nie jestem albo czym przestałem być, zdołał

osiągnąć to, co ja stopniowo tracę: integralność; jest tak prawdopodobnie dlatego, że on nie

musi milczeć, wolno mu powiedzieć, co mu się podoba, a co nie, myślę i kośćmi stopy kopię

po chodniku trupa starej puszki, a może to dlatego, że zaakceptował życie takim, jakie jest, a

może dlatego, że jest głodny i spragniony, i musi zapalić, wyspać się i wysikać na rogu, może

dlatego, że we własnym wnętrzu odczuwa potrzeby, wewnątrz owej intymności żeber, która u

mnie jest tylko czarną dziurą: jego potrzeby go wypełniają, a ja, nie potrzebując niczego,

jestem pusty, myślę; a zatem należy się zreformować, powrócić do życia, poczynając od

kości, zmartwychwstać, choć przecież gdzieś w moim wnętrzu istnieją ślady życia, to, co

poruszało się pod żebrami albo w przestrzeni między nimi a kością łonową, teraz tylko trzeba

to sprawdzić; drżąc z niecierpliwości, wchodzę do jednego z barów, które o tej porze są

otwarte, i ruszam prosto do łazienki, gestem odpowiadając na pozdrowienie mężczyzny za

kontuarem; w toalecie, bardzo podniecony, wyłuskuję swojego na pół zwiędłego ptaszka,

przepraszam za wyrażenie, i napinam się: po chwili pojawia się cienka żółta strużka i czuję w

dole brzucha stopniową ulgę, którą uznaję za odkrycie pęcherza moczowego: wreszcie na coś

mi się przydaje, mówię do siebie, otrząsając siurka, przepraszam za kolokwializm; tak więc,

zamieniony w pęcherz, wychodzę znów na ulicę i głęboko oddycham: po obu stronach

mostka wyczuwam bliźniacze torby, worki, które nadymają się chłodnym powietrzem

poranka, i tym samym odkrywam swoje płuca; w nieopisanej euforii mierzę sobie puls i z

radością, jaka towarzyszy dotknięciu piersi świeżo wyklutego ptaka, wyczuwam pod palcem

leciutkie uderzenia tętnicy, jej delikatne, lecz jakże charakterystyczne domowe ciepło, i

pojmuję, że mam krew i że oto pojawiło mi się serce; idąc do gabinetu, dopełniam swojego

zmartwychwstania, powolnego wcielenia szkieletu; tak więc staję się płucami i pęcherzem,

staję się jelitem, kiszkami, żołądkiem, staję się mięśniami penisa, ścięgnami, krwią, wątrobą,

pęcherzykiem żółciowym, śledzioną i trzustką, staję się gruczołami i limfą, a wszystko jest

miękkie, wszystko kompletne i wypełnia szczeliny, jakby wylano na mnie nadwyżki z

człowieka: wreszcie staję się wilgotnymi gałkami oczu, staję się językiem i wargami, staję się

powolnym otwarciem powiek, podniebieniem, delikatnym nosem z dziurkami, czystą

wilgocią śliny, letnią łzą i potem wypływającym z porów; staję się przede wszystkim swoim

mózgiem, szarą plątaniną nerwów, materią niewidzialnych idei, wolą, pragnieniem, myślą; do

gabinetu docieram już stworzony na nowo, jeszcze bez skóry, lecz już uformowany i zdolny

do działania, otwieram ciemne drzwi ze złotą tabliczką, która informuje: „Héctor Galbo,

stomatolog”, wchodzę po schodach i popycham drzwi z subtelnością mięśni zegarmistrza i

precyzją złodzieja albo pianisty; Laura, moja sekretarka, już na mnie czeka, a przedpokój jest

oświetlony, podobnie jak obraz marynistyczny wiszący na ścianie na wprost, wdycham

zapach cedrowych mebli i rozkoszuję się miękkością wykładziny pod stopami, a kiedy moje

gałki oczne zwracają się w stronę Laury, mogę nawet zamrugać na dowód własnej

doskonałości; teraz muszę przejść próbę ogniową: nachylam się, żeby ją pocałować na

powitanie, i czuję jędrność swojego policzka, delikatne embriony warg, i pojmuję, że

wreszcie pojawiła się skóra: włosy, rzęsy, brwi, paznokcie, kępy moich czarnych wąsów;

całując ją, czuję się, jakbym całował samego siebie: dzień dobry, doktorze Galbo, mówi,

czuję łaskotanie koszuli na swojej owłosionej piersi, bardzo owłosionej, dzień dobry,

odpowiadam, dzień dobry, Lauro, i uświadamiam sobie własną krtań w kanale ukrytym

między głową a piersią, czuję, jak powietrze przepływa przez rurę tego długiego organu:

dzień dobry, powtarzam powoli, pozdrawiając całe swoje ciało odbite w lustrze w

przedpokoju, ciało obdarzone skórą i uczuciami, ciało ubrane i niskie, łysą głowę i wąsatą

twarz: dzień dobry, doktorze Galbo, w jakim pan dziś świetnym humorze, zauważa Laura,

tak, odpowiadam, tak mi lekko, dodaję w myślach, bo załatwiłem się w jednym barze, przez

co wreszcie odkryłem, że mam pęcherz, a więc i całą resztę, ale zamiast tak powiedzieć,

pytam: czy już są pacjenci?, a ona: jeszcze nie, a ja: ile mam osób na dzisiaj?, a ona: pięć,

wszystkie na przedpołudnie, pierwsza jest Francisca, a, tak, Francisca, mówię, tak: proteza

pewnie ją trochę uwiera, i z zadowoleniem myślę: ach, moja doskonała pamięć, moje żywe

zmysły, moja świetna koordynacja ruchów, tak, tak, Francisca, bardzo dobrze, i moja bujna

wyobraźnia, bo nagle widzę siebie, jak zmierzam w stronę gabinetu, mam potężne mięśnie

tygrysa i całe ciało pokryte czarnymi pręgami, rozwieram paszczę, stroszę wąsy, widzę swoje

szmaragdowe oczy i swoją płeć, nareszcie widzę swoją płeć: ponieważ Laura, dwa razy ode

mnie młodsza, wydaje się łatwą zdobyczą dla moich instynktów, byłby to połów, na który

warto się wybrać, naga gazela w pościeli; i teraz już jestem do końca sobą, łącznie z moimi

niecnymi myślami, łącznie, wreszcie, z moim okrucieństwem: proszę dać mi znać, jak

przyjdzie, rzucam, wchodząc do gabinetu, zdejmuję płaszcz i marynarkę, wkładam

nieskazitelnie biały fartuch, widzę swój fartuch i zegarek wodoszczelny i wstrząsoodporny, i

swoją obrączkę ślubną, i gazety, które Laura kupuje i układa na stole, i komputer, książki i

plansze anatomiczne: sekcje szczęki, wyszczerzone zęby, połówki głów, nerwy, języki, oczy,

lepiej nie patrzyć, myślę, bo to ludzie niekompletni, sam teraz jestem skończony, myślę,

obleczony wreszcie w swoją czystą powłoczkę, prosto ze sklepu; rozmyślam: oto powróciłem

do zarania, odzyskałem siebie, uniknąłem rozmycia, kryjąc się w świeżo stworzonym ciele;

nie wiem, jak długo siedziałem przy biurku, upajając się własnym zwycięstwem, ale wiem, że

później nastąpiło drugie, jeszcze straszliwsze odkrycie, wraz z pierwszym pacjentem, i od

tamtej chwili nie umiem już być ten sam, gorzej: zaczynam zadawać sobie pytanie, czy w

ogóle kiedykolwiek byłem sobą, czy moja integralność to coś więcej niż czysta iluzja: i

dzwoni dzwonek do drzwi, kolejny dzwonek, jeszcze jeden dzwonek wyrywający mnie z

letargu (jak dzwonek do drzwi Galii i dzwonek budzika o dźwięku mosiężnej trąby, a teraz

ten w gabinecie, myślę, nie mogąc doszukać się między nimi żadnego związku, poza tym, że

są jak raptowne ostrzeżenie, wołanie, elektryczne zapowiedzi), Laura anonsuje panią

Franciscę, kobietę dojrzałą i zamożną, jak Galia, jak Alejandra, z żylakami na nogach i

czerwoną twarzą pod sztywnym uczesaniem, powoli wkracza do gabinetu, mówiąc coś, czego

nie pamiętam, nadal pochłonięty triumfem własnej kreacji; na jej widok postanawiam, że po

pracy pójdę do Galii i powiem, że wszystko będzie po staremu, że nie musimy niczego

kończyć, że nic nam nie stoi na przeszkodzie, a potem wrócę do domu i powiem Alejandrze,

że ją kocham, że już nigdy nie będę twardy wobec niej ani wobec Ameli, decyduję, i witam

panią Franciscę z uprzejmym uśmiechem, sadzam ją na fotelu, który za pomocą pedałów

odchylam do tyłu, kieruję na nią światło lamp i proszę, żeby otworzyła usta, bo jest to

pierwsze, o co proszę moich pacjentów, nie wysłuchawszy nawet do końca ich skarg:

ponieważ przywykłem, że większość osób wykonuje to polecenie dość niechlujnie, nachylam

się nad nią, samemu otwierając usta, żeby pokazać, jak to się robi: o, tak, szeroko, mówię, a-

a-a; zadziwiające, jacy jesteśmy niewinni w chwilach poprzedzających katastrofę: także i ona

zrazu jakby nadchodzi chyłkiem, objawiając się w szczególe, w zdarzeniu, na które w innych

okolicznościach nikt by nie zwrócił uwagi, ponieważ, kiedy Francisca posłusznie otwiera

usta, ja widzę coś strasznego, jak blask błyskawicy, którego istota ludzka nie powinna

oglądać: ostateczny rozpad, tyleż nagły i przerażający, co nieunikniony, jak kiedy naciskałem

dzwonek u Galii, lecz jeszcze dotkliwszy, bo tym razem nie chodzi o to, co ukryte, lecz o to,

czego nie ma, o to, czego brakuje, nie to, co się ukrywa, lecz to, co nie istnieje, to nowe

odkrycie dosłownie mnie przerżnęło, przepraszam za dosadność, tak brutalnie, że wszystkie

moje poprzednie osiągnięcia natychmiast wydały się snem, który pamiętamy tylko we

fragmentach, i skamieniały, sterczę zastygły nad tą kobietą, oboje otwieramy usta, ona z

zamkniętymi oczami, czekając z pewnością na dotyk instrumentów; ale ponieważ niczego nie

czuje, otwiera oczy i na mojej twarzy widzi najczystsze możliwe przerażenie: co się stało,

panie doktorze, pyta, co pan tam zobaczył?, ale ja nie jestem zdolny odpowiedzieć, ani nawet

dalej tak stać, więc cofam się jak pijany, niezbornymi ruchami zdejmuję fartuch i rzucam go

na podłogę, wkładam marynarkę i wychodzę, biegnę do przedpokoju, nie zwracając uwagi na

krzyki pacjentki i pytania Laury, otwieram drzwi, jak oszalały zbiegam po schodach i

wypadam na ulicę: nie wiem, dokąd iść, ani nawet czy warto iść dokądkolwiek; przyglądam

się przechodniom o wiele bardziej podejrzliwie niż oni mnie: czy to możliwe, żeby nikt nie

wiedział?, czyżby istnienie do tego stopnia nas otępiało?; przez jedną koszmarną chwilę nie

wiem, co dalej: czy powinienem samotnie runąć w przepaść, czy raczej jak prorok pociągnąć

za sobą nieświadomych; to oczywiste, że każdą wielką prawdę należy głosić, ale absurd mojej

obecnej sytuacji polega na tym, że owa prawda ostateczna jest niewyrażalna: chcę przez to

powiedzieć, że ową prawdą ostateczną nie jest coś, lecz raczej jest nią nic, więc nie można tu

nawet marzyć o wyrażaniu czegokolwiek: może tylko cisza lodowatej przestrzeni

międzygwiezdnej mogłaby stanowić wyjaśnienie, nie cisza, która stopniowo zapada, lecz

raptowna i urywana: pęknięcie martwej przestrzeni, które niby antybomba wciągałoby

wszystko do środka, przenosząc nas poza granice przestrzeni i czasu, gdzie nicość nabiera

szczególnego, potwornego znaczenia, i niewykluczone, że dopiero wtedy, myślę, puszczając

się biegiem po chodniku, powodowany przeczuciem, że każda stracona minuta może mieć

fatalne skutki: coś panu jest?, takie pytanie zadaje mi pewien osobnik przy przejściu dla

pieszych, kiedy się do niego zbliżam, i dopiero teraz zdaję sobie sprawę, że obie ręce

przyciskam do ust, jakbym starał się powstrzymać wielki przypływ mdłości; moja odpowiedź

jest enigmatyczna, ponieważ kręcę głową na znak, że nie, ale mam nadzieję, że on zrozumie,

że właśnie to mi jest: że nie; gdybym mógł się odzywać, powiedziałbym: nic, i właśnie to mi

jest: cierpię na nic, ale nie sposób mu wytłumaczyć, że nic jest dalece straszniejsze niż każde

„coś”, jakie nas codziennie spotyka; pozostaje mi tylko ruszyć biegiem, z rękami wciąż

przyciśniętymi do ust, ale nieświadom celu, w skrytości ducha żywię nadzieję, że nie zdążam

donikąd, że nigdzie nie dotrę, że już zawsze będę tak biegł, bo przecież nie mogę w takim

stanie pokazać się w domu, nie z taką usterką, należy za wszelką cenę zaradzić temu

rozszczepieniu, może trzeba zacząć od początku, z powrotem zwinąć nitkę w kłębek:

pomyśleć o chwili poprzedzającej odkrycie, zauważyć obecność, żeby brak stał się

zrozumiały; lecz jakże to opisać: jakże powiedzieć, że nagle uświadomiłem sobie usta?,

pacjentka otworzyła usta, a ja, chcąc pokazać jej, jak to się zrobi, otworzyłem swoje; wtedy

stało się: czas znieruchomiał wokół mnie i zostałem sam ze swoim odkryciem, niby rozbitek,

sparaliżowany ostatecznym objawieniem, jak za pierwszym razem, niezdolny pojąć, jakim

cudem wcześniej tego nie widziałem: usta, oczywiście, tam, tutaj, pod spodem, pod moim

nosem, w mojej twarzy, usta, nagle ujrzałem prawdę, banalnie prostą i właśnie przez to

niedostrzegalną: usta nie są niczym; zrozumiałem to, jednocześnie z pacjentką otwierając

usta: co otwieram?, pomyślałem: usta; ale w takim razie, jeśli otwarte usta to też usta,

rozwiązaniem zagadki jest ciemność, pusta dziura, otchłań; to znaczy, że nagle, widząc usta,

nachylając się, żeby zobaczyć, nie widziałem ich, ale nie widziałem ich dlatego, że właśnie

tym są: brakiem ich, gdybym zobaczył usta tak samo, jak widzę, dajmy na to, swoje palce, nie

byłyby ustami albo byłyby zamknięte; niemniej cały koszmar polega na tym, że otwarte usta

to także usta: jak można nazywać „palcami” pustą przestrzeń między nimi; ale to jeszcze nie

wszystko!; skoro ów defekt, owa nicość, istnieje, jak uniknąć nadejścia pustki?, jak sprawić,

żeby w nicości wszystko nadal było tym, czym jest?, jakim sposobem odzyskiwać ciało,

skoro stale wymykam się przez tę absurdalną czarną dziurę?; i nagle staje się to dla mnie

jasne: jeśli wszystko wokoło zostanie zamknięte!, jeśli krawędzie idealnie się do siebie

dopasują, bez szczelin i rys!, ale przecież usta, otwarte usta, pozostaną ustami, jak zatem

ocaleć bez szwanku?, jakim sposobem zachować integralność, nie zmienić się wewnątrz,

skoro właśnie tam jest to, co nie jest, owa czarna nicość tkwiąca we mnie?; nie pamiętam, jak

długo biegłem na oślep przed siebie, póty nowe doznanie okazało się silniejsze niż rozpacz:

ktoś leżał w bramie, ten sam pijak, którego widziałem rano, a teraz wydawało się, że śpi albo

nie żyje - szary kapelusz zasłaniał mu górną połowę twarzy, a poniżej, ukryty w gęstej

brodzie, zionął otwór bez zębów i bez języka, rzecz czarna i kolista jak dół kloaczny albo

źrenica ślepego cyklopa wpatrzonego we mnie, choć ja byłem „nikim”; przeraźliwa pustka,

nicość; poczułem przerażenie i bezgraniczną odrazę na widok ostatecznej syntezy

wszystkiego, co wstrętne, i odszedłem w rozpaczy, zakrywając dłońmi to „pominięcie”, tę

śmiercionośną „pustkę”, porażony szokującym doznaniem, panicznym strachem, jakby ktoś

przecedził moje myśli przez sito, żeby się rozpadły, miałem świadomość własnego

zagubienia, dezintegracji woli w obliczu nieodwołalnego; te otwarte usta, owo

niedopatrzenie, przez które wszystko przelatuje: sekrety, słowa, wymioty, ślina, życie,

ostatnie tchnienie; otulając się własnym ciałem, odkryłem rzecz ostateczną, która się nie

zamyka, ów koszmarny defekt ukryty za wargami złożonymi do pocałunku, za codzienną

mową, za jedzeniem i przeżuwaniem, głębiej niż zęby i język, odkryłem coś, co nie jest

podniebieniem ani krtanią, ani ujściem gruczołów, ową pustkę, która przenika mnie od

środka, niezamieszkany tunel dżdżownicy, nicość, negację, przez którą teraz ulegam

stopniowej korozji; bo skoro istnieją usta, nic nie zdoła powstrzymać pustki; tak więc

dobiegając już do domu, zaczynam się rozpadać, dzielić się na części, perforować: najpierw

skóra, zwykle odczuwana wyłącznie jako wrażenie dotykowe, skóra, upadając na chodnik,

zachowuje mój kształt, zsunąwszy się ze mnie jak z gada, który zmienia łuski, bo pustka

wdarła się pod nią jak ostrze powietrza; potem mięśnie i ścięgna, bezgłośnie: jaką one mogą

stanowić ochronę w tunelu nicości?, jak mają obronić przed zalewem pustki, przed tym

defektem, który wyziera ze mnie jak studzienka uliczna?, one także opadają, odwiązują się jak

olinowanie na statku w czasie burzy; ulica, na której mieszkam, przyjmuje daninę powolnej,

lecz nieodwracalnej utraty moich wnętrzności: to zatruty haust nicości, którego nie widać,

lecz który jest, sprawia, że odrywa się mój żołądek i kiszki, roztapia się wątroba i śledziona,

uwolnione płuca odlatują jak dwa szare gołębie, serce przestaje tętnić, dojrzewa, twardnieje i

spada, lodowate jak zaciśnięta pięść zmarłego, bo nic nie może tętnić wobec ust, nerwy leżą

na chodniku rozciągnięte jak sznurki zepsutej marionetki, oczy jak krople rozlanego mleka,

miękka materia mojego mózgu, precyzja zmysłów, ekscytująca słodycz pożądania, zew głodu

i instynktów, doznania, impulsy: wszystko nieustannie upada i ginie, wszystko skapuje z

rusztowania, wszystko oddala się i znika w głębi ulicy; wreszcie wchodzę do domu pod

postacią nagiego, martwego szkieletu, i myślę: dzieci na szczęście są w szkole; idę do salonu,

a na mój widok Alejandra wytrzeszcza oczy; siedzi na kanapie i robi na drutach, a

prawdopodobnie też pruje, tworzy i niszczy w wahadłowym ruchu bezgranicznego oddania;

staję przed nią, powoli rozwieram swoje białe szczęki, żeby wreszcie odsłonić otwór w całym

jego przerażającym ogromie: otwarte usta, głęboka pustka pomiędzy żuchwą a szczęką,

prawdziwe usta, których nie ma, odarte z szalbierstwa śluzówki, czarna przestrzeń, która

niczego nie zawiera, i nareszcie przemawiam, po całych stuleciach milczenia, a moje słowa,

dobyte z tej pustki, same także są pustką, która przewierca wszystko na wskroś: Alejandro,

mówię, od lat cię zdradzam z kobietą, którą poznałem w gabinecie, a ona: Hectorze, co ty

mówisz?, a ja: jest ładna, ale bez przesady, czuła, ale bez przesady, inteligentna, ale bez

przesady: najlepsze w niej jest to, że mnie kocha i starała się uczynić mnie szczęśliwym, a w

dodatku nigdy nie przysporzyła mi żadnych kłopotów poza tym, że musiałem cię okłamywać,

ukrywać wszystko przed tobą, jest to kobieta, dzięki której odkryłem, że istnieje pewien

rodzaj pospolitego szczęścia, którego nie wolno sobie odmawiać, co ty i ja zawsze robiliśmy,

zawsze odmawialiśmy sobie nawet najdrobniejszego pospolitego szczęścia, kobieta, wreszcie,

przy której zrozumiałem, że teraz nic już nie ma znaczenia, bo nawet grzech gdzieś się

kończy, nawet wina, nawet to, co zabronione, a ona pyta: Hectorze, Hectorze, co ci jest?, dość

już tych kłamstw, odpowiadam, uwalniając się z jej omdlałego uścisku i łez, i dosyć już tego

milczenia, wcześniej powinniśmy byli rozmawiać, ale nie tylko my dwoje, nie, nie tylko my

dwoje, a ona krzyczy: dokąd idziesz?, ale jej krzyk ginie w moim własnym krzyku, który

słyszę już tylko ja, i to jest najstraszniejsze: ponieważ nie mam już gardła, zostały mi tylko

cienkie kręgi i pragnienie, żeby ktoś mnie wysłuchał; biegnę więc do domu Galii, z trudem

wlokąc po chodniku odłam

ki kości, i gdy otwiera mi drzwi, krzyczę: nie, Galio, nie możemy dłużej być razem,

nic tu po mnie, ty, samotna wdowa, a ja samotny małżonek, nic się nie da zrobić, Galio, już

nie będzie pocieszania, nie będzie sekretów, dość już szczęścia i matczynej czułości,

ponieważ nadeszła chwila, Galio, w której wszystko się kończy, a najgorsze, że ty nic tutaj

nie możesz pomóc: dlaczego?, pyta, bo trzeba powiedzieć prawdę i wyjawić kłamstwo,

mówię, chociażby została w nas tylko pustka, trzeba wreszcie otworzyć usta, Galio, tłumaczę

jej, i wylać z siebie wszystko, mówić i mówić, i zniszczyć wszystko słowami, ciągnę, bo jeśli

w ogóle czymkolwiek jesteśmy, Galio, to tylko oddechem, więc nie ma wyjścia i dlatego to

robię, kończę i zostawiam ją, a ona krzyczy za mną: dokąd idziesz?, ale jej krzyk ginie w

moim, który stał się już tak potężny jak podniebna cisza; i zostawiam wszystkich, zostawiam

miasto, które nie było moim miastem, życie, które nie było moim życiem, biegnę już prawie

niesiony wiatrem, cienkie kości mojego ciała szybują nad ziemią, pędzę, lecę w stronę lasu,

porwany silnym podmuchem niby pył albo śmieci, sunę po trawie, między drzewami, z

każdym słowem zdzierając się coraz bardziej: dosyć tego, mówię, już nie będzie domu, już

nie będzie życia, już nie będzie pracy; mówię, krzyczę bezgłośnie: dosyć już świata i

istnienia, dosyć już wysiłków i starań, wytrwałości, milczenia i spojrzeń w nadziei na

odpowiedź, nie, nie będzie już światła na moich oczach, już nigdy nie wstanie dzień, dosyć

już marzeń i starań, zdobywania, żeby potem utracić, co się osiągnęło, i chorowania, i

umierania, i odchodzenia w niebyt, wszystko jest puste, nieistotne, ograniczone, przeciętne:

dosyć, nosimy w sobie defekt, wieczną szczelinę, znamię nicości, te usta zawsze otwarte, ten

otwór ku czemuś i od czegoś, popatrzcie: nosicie w sobie ściek, wir cyklonu; wszystko

cierpliwie znosiłem, nawet lata milczenia, jednakowe lata i milczenie, wewnętrzną śmierć,

wewnętrzną pustkę, fałszywą nadzieję i pozbawienie marzeń, ale nie mogę znieść tego

połączenia: jeśli musi istnieć ten otwór, pusty i nijaki, ta nieobecność mojego mięsa i ciała,

jeśli muszą istnieć usta, wolę wszystko z siebie wyrzucić, nim się rozwieje jak czysty

podmuch, żeby wszyscy usłyszeli, żeby do każdego dotarło, wolę to niż fałszywą pewność

martwego ciała, wypowiadając te słowa, wykrzykując to wszystko, w końcu widzę siebie

obróconego w nicość, pustka wypełnia moje kości, zrazu dziurawe jak milczące fletnie, potem

starte na proch, ostateczny pył, zaledwie lekki ich zarys, który rozwieje wiatr, ogromna pustka

tych ust, które mają mówić i wyjawiać, i odkrywać, i krzyczeć, i oskarżać, i opróżnić mnie od

środka, i zmieszać ze wszystkim, te otwarte, bezkresne usta absolutnego milczenia, przez

które przemawiam, chociaż nikt nie słucha.

Czerwiec 1995