Mikroekonomia

Co jest przedmiotem badań ekonomii ?

Pierwsza polska encyklopedia z 1746 roku

– „Nowe Ateny,albo akademia wszelkiej sciencji pełna, na różne classes

podzielona, mądrym dla memoriału, idiotom dla nauki, politykom dla praktyki, melancholikom dla rozrywki erygowana

„

Judasz – „zdrajca, złota apetyczny [tzn. żądny], towar miał nieoszacowany [tzn. bezcenny], a przedał tanio”



Jedno z pierwszych wielkich dz

ieł o tematyce ekonomicznej Adam Smith – 1776 rok – „Badania nad naturą i

przyczynami bogactwa narodów”

Początki ekonomii



ekonomia z greckiego oikonomos tzn. zarządzający gospodarstwem domowym



XVII w pod tą nazwą kryły się poradniki dla właścicieli dworów i folwarków



XVIII i XIX wiek prace ekonomiczne nabierają charakteru badawczego, początki dyscypliny badawczej



powstają pojęcia ekonomia polityczna (Anglia), ekonomia narodowa, krajowa (Niemcy), ekonomia społeczna
(Polska)

Ekonomia

nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co jak i dla kogo wytwarzać (Begg,

Fischer, Dornbusch)

Ekonomia pozytywna

zajmuje się obiektywnym, naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki

Ekonomia normatywna

dostarcza zaleceń i rekomendacji opartych na subiektywnych sądach wartościujących

Polityka gospodarcza



polityka gospodarcza

– to działalność państwa lub innego organu publicznego, zmierzająca do osiągnięcia

konkretnych celów społeczno-ekonomicznych w ściśle określonych warunkach i określonym horyzoncie
czasu.

Rola państwa

w gospodarce

Typy gospodarek:



gospodarka nakazowa



gospodarka wolnorynkowa



gospodarka mieszana
Gospodarka nakazowa



wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są dokonywane przez państwo



państwo decyduje o tym co, jak, ile i dla kogo się produkuje

Gospodarka wolnorynkowa



państwo nie ingeruje w żaden sposób w działalność rynków



„niewidzialna ręka rynku”

Gospodarka mieszana



państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych



państwo zajmuje się redystrybucją części dochodów



państwo dostarcza dobra i usługi publiczne (bezpieczeństwo, infrastruktura itp.)



kontrola zakresu w jakim jednostki mogą się kierować własnym interesem

Mikroekonomia



mikroekonomia

– bada zachowania pojedynczych konsumentów, przedsiębiorstw i rynków



patrzy na gospodarkę narodowa przez pryzmat przedsiębiorców i konsumentów z punktu widzenia
maksymalizacji ich korzyści

Makroekonomia



makroekonomia

– bada i próbuje wyjaśnić dlaczego z upływem czasu gospodarka rozwija się, podlega

fluktuacjom i zmianom



w analizie gospodarki posługuje się wielkimi agregatami takimi jak: dochód narodowy, wydatki na
konsumpcję, oszczędności itp..

Przykładowe problemy ekonomiczne



szoki cenowe na rynku ropy naftowej



podział dochodu



rzadkość zasobów, różne możliwości ich zastosowania w produkcji



cykle koniunkturalne



zmiany cen papierów wartościowych

Możliwości produkcyjne

400

0

380

100

320

200

250

300

160

400

0

500

Produkcja ciągników (tys. szt)

Produkcja samochodów (tys. szt.)

Krzywa możliwości produkcyjnych

Krzywa możliwości produkcyjnych



pokazuje problem ważnego pojęcia w ekonomii: kosztu alternatywnego



obrazuje problem substytucyjności



prawo malejącego przyrostu produkcji zwiększonej (jeśli krzywa jest wypukła)



prawo rosnącego kosztu alternatywnego

Ważniejsze pojęcia ekonomiczne



dobro, dobro prywatne, dobro publiczne



usługa



czynnik wytwórczy



nakłady, koszty



wyniki, przychody, dochody



zjawiska realne i regulacyjne

Dobro



rzecz lub czynność, która zaspokaja potrzeby ludzkie



produkty materialne: stal, komputery, samochody oraz czynności: naprawa samochodu, sprzątanie itp..



dobra rzeczowe i usługi (czynności)



centralny problem ekonomii: rzadkość dóbr

„Produktem (dobrem) jest cokolwiek, co może znaleźć się na rynku, zyskać uwagę, zostać nabyte, użyte lub
skonsumowane, zaspakajając czyjeś pragnienie lub potrzebę”

Philip Kotler

Dobra prywatne

i publiczne



dobra prywatne mogą być konsumowane wyłącznie przez osobę, która je nabyła



dobra publiczne

– takie dobra z których może korzystać wielu konsumentów naraz, trudno jest ograniczyć do

nich dostęp

Czynnik wytwórczy



czynnik wytwórczy – dobro, za pomocą którego możemy wytworzyć inne dobra.



proces produkcji

– to wykorzystywanie czynników wytwórczych po to aby uzyskać dobra



trzy główne czynniki: ziemia (czynniki naturalne), praca ludzka i kapitał.

Nakłady, koszty



nakłady – mierzą użycie czynników wytwórczych w jednostkach naturalnych (fizycznych: kilogramach,
metrach, sztukach itp..)



koszty

– to nakłady wyrażone w jednostkach pieniężnych

Wyniki, przychody, dochody



przychód (utarg) – efekt sprzedaży wytworzonych dóbr



przychód może być wyrażony w jednostkach naturalnych bądź w pieniądzu



doc

hód, zysk – ta część przychodu ze sprzedanych dóbr, która pozostaje po odliczeniu poniesionych na ich

wytworzenie kosztów

Zjawiska realne i regulacyjne



zjawiska realne

– te wszystkie, które można opisać w jednostkach naturalnych



zjawiska regulacyjne

– to zjawiska kształtujące zjawiska realne

Zjawiska regulacyjne

Dwa sposoby patrzenia:



poprzez pryzmat instytucji ekonomicznych lub mechanizmów gospodarczych



instytucje ekonomiczne

– firma, rynek, państwo,



tworzą ustalone formy i reguły zgodnie z którymi odbywa się działalność gospodarcza



mechanizmy gospodarcze

– sposób w jaki działa gospodarka (mechanizm kreacji pieniądza, inflacji,

negocjacji handlowych)

Najważniejsi uczestnicy życia gospodarczego



konsumenci



pracownicy



przedsiębiorcy



właściciel



przedst

awiciele władzy publicznej

Najważniejsi uczestnicy życia gospodarczego



konsument

– jednostka, która decyduje o tym co będzie konsumować, a więc o zawartości koszyka dóbr,

które zakupi.



pracownik

– najemny albo prowadzący własną działalność gospodarczą



przedsiębiorca – osoba decydująca o wykorzystaniu czynników wytwórczych do produkowania dóbr
Najważniejsi uczestnicy życia gospodarczego



właściciel – podejmuje decyzje dotyczące wykorzystania posiadanych czynników wytwórczych (może je
wykorzystać do produkcji, wynająć innym uczestnikom życia gospodarczego lub pozostawić niewykorzystane)



przedstawiciel władzy publicznej – podejmuje decyzje mające wpływ na warunki gospodarowania.

Schemat obiegu gospodarczego

państwo

gospodarstwo domowe

przedsiębiorstwo

1

2

3

7

4

5

6

Analiza ekonomiczna



próbując wyjaśnić zjawiska zachodzące w gospodarce ekonomia posługuje się modelami (inaczej teoriami).



model jest uproszczonym odzwierciedleniem rzeczywistości (zawiera z reguły szereg założeń
upraszczających).

Dane do analizy ekonomicznej



szeregi czasowe danych

– kolejne wartości interesującej nas zmiennej w różnych momentach



dane przekrojowe

– pozwalają zaobserwować jakie wartości przyjmuje interesująca nas zmienna w pewnych

wyodrębnionych grupach (grupy osób, obszary geograficzne itp.)

Dane do analizy ekonomicznej



wskaźniki – wyrażają względną wartość zmiennej odniesioną do jej wartości w okresie bazowym



wielkości nominalne i realne – wielkości nominalne oparte są o ceny bieżące, wartości realne można otrzymać
poprzez skorygowanie wartości nominalnych o zmianę cen

Rynek i gospodarka rynkowa

Cechą działalności człowieka jest produkcja dóbr materialnych celem zaspokojenia jego potrzeb.

W historii występowały dwie zasadnicze formy produkcji:



gospodarka naturalna



gospodarka towarowa

Gospodarka naturalna



gospodarka naturalna polega na tym, iż producent wytwarza produkty w celu zaspokojenia swoich potrzeb
(ewentualnie rodziny czy rodu)



brak handlu



wielkości ekonomiczne występują w jednostkach naturalnych

Gospodarka towarowa (wymienna)



gospodarka towarowa

– polega na tym, iż producent wytwarza produkty, nie na zaspokojenie swoich

własnych potrzeb ale z przeznaczeniem na wymianę (czyli sprzedaż)



dobro, które jest przedmiotem wymiany staje się towarem



występuje handel

Warunki powstania gospodarki towarowej



musi wystąpić podział pracy między ludźmi



ekonomiczne wyodrębnienie się producentów na bazie prywatnej własności



stopniowa ewolucja handlu zamiennego w stronę wymiany za pośrednictwem pieniądza
Powstanie pieniądza



handel zamienny

– wymiana bezpośrednia: towar za towar



upowszechnieni tej formy handlu, wyodrębnienie najchętniej wymanianych towarów, towar-pośrednik (Chiny –
sól, Aztekowie – ziarno kakaowe)



pieniądz w postaci kruszców, złoto i srebro

Pieniądz



pieniądz – jest to pewien powszechnie zaakceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za
dostarczane dobra.



pieniądz – dobro o najwyższym stopniu płynności

Funkcje pieniądza miernik wartości (jednostka rozrachunkowa)



środek cyrkulacji (środek wymiany)



środek tezauryzacji (środek przechowywania własności)



środek płatniczy

Rynek



rynek

– zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu pomiędzy kupującym i sprzedającym w procesie

wymiany dóbr i usług



rynek

to proces za pomocą którego kupujący i sprzedający określają co chcą kupić lub sprzedać i na jakich

warunkach



rynek

pozwala nawiązać kontakt pomiędzy kupującym i sprzedającym w celu ustalenia warunków transakcji:

ceny, ilości, miejsca i czasu jej realizacji

Warunki dokonania transakcji



występowanie co najmniej dwóch podmiotów wymiany tj. producenta-sprzedawcy oraz konsumenta-nabywcy



współwystępowanie przedmiotów wymiany



b. często istnieje również pośrednik lub kilku pośredników

Rynek



rynek

w ujęciu ogólnym – obejmujący całość procesów wymiennych



rynek

w wąskim, konkretnym ujęciu – rynek pojedynczy



suma rynków pojedynczych tworzy rynek w ogólnym ujęciu

Podział rynków z punktu widzenia ich zasięgu



rynek lokalny

– obejmujący część terytorium kraju



rynek krajowy



rynek

międzynarodowy



rynek

światowy

Rodzaje rynków:

Z punktu widzenia jego struktury (liczba podmiotów występujących po różnych stronach rynku)



rynek wolnokonkurencyjny



rynek zmonopolizowany

Rynek wolnokonkurencyjny



działa na nim nieograniczona liczba sprzedawców, pośredników i nabywców



żaden z nich indywidualnie nie ma wpływu na poziom cen



cena kształtuje się w wyniku relacji pomiędzy globalną wielkością podaży i popytu

Rynek

zmonopolizowany



rynek monopolistyczny

– jeden sprzedawca i wielu kupujących. Cena jest dyktowana przez sprzedawcę

(lub ustalana przez państwo)



rynek monopsoniczny

– jeden kupujący wielu sprzedających (cena jest dyktowana przez nabywcę,

zamówienia publiczne)
Rynek zmonopolizowany



rynek oligopolistyczny

– kilku sprzedawców i wielu kupujących



rynek oligopsoniczny

– istnieje wielu sprzedawców i kilku nabywców

Podstawowe modele rynku od strony podaży



czysta konkurencja (niektóre towary rolne)



konkurencja monopolistyczna (odzież, obuwie, meble)



oligopol (przemysł samochodowy, petrochemiczny)



monopol

Podstawowe modele rynku od strony popytu



czysta konkurencja



konkurencja monopsonowa



oligopson (sieci handlowe)



monopson (zamówienia publiczne)

Popyt



to ilość danego dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny



relacja pomiędzy ceną dobra a jego ilością, jaką konsumenci chcą i mogą nabyć w określonym czasie przy

założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację

Popyt na dobro A

0

8

20

7

40

6

60

5

80

4

100

3

120

2

140

1

160

0

WIEKOŚĆ POPYTU

CENA

Prawo popytu



popyt zmienia się w przeciwnym kierunku do zmiany ceny (przy założeniu, że inne czynniki pozostają
niezmienione)



istnieją jednak wyjątki od tego prawa !

Wyjątki od prawa popytu



paradoks Giffena (dobra Giffena)



dobra Veblena (efekt Veblena, efekt snoba)



popyt spekulacyjny

Czynniki kształtujące popyt



cena danego towaru



dochody nabywców



ceny innych dóbr (substytucyjnych, komplementarnych)



oczekiwanie w stosunku do zmian dochodów

Czynniki kształtujące popyt



oczekiwanie w stosunku do zmian cen



liczba konsumentów



gusty konsumentów



wiek, czynniki warunkowane,środowisko geograficzne, środowisko społeczne

Podaż



to ilość danego dobra, którą sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny



relacja między ilością dobra jaką producenci skłonni są zaoferować do sprzedaży w określony czasie a jego
ceną, przy założeniu niezmienności pozostałych zjawisk rynkowych

Podaż na dobro A

160

8

140

7

120

6

100

5

80

4

60

3

40

2

20

1

0

0

WIEKOŚĆ PODAŻY

CENA

Prawo podaży



podaż zmienia się w tym samym kierunku w którym następują zmiany ceny (przy założeniu, że inne czynniki
pozostają niezmienione)



istnieją jednak wyjątki od tego prawa !

Czynniki kształtujące podaż



koszty produkcji



technika produkcji



działalność regulacyjna państwa

Optymalizacja i równowaga



zasada optymalności – ludzie starają się wybrać najlepszy model konsumpcji, na jaki mogą sobie pozwolić



zasada równowagi – ceny dostosowują się dopóty, dopóki ilości, na które ludzie zgłaszają popyt, nie zrównają
się z ilościami oferowanymi jako podaż.

Elastyczność cenowa popytu

elastyczność cenowa popytu jest to stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej zmiany

jego ceny

Trzy sposoby liczenia elastyczności



prosta elastyczność cenowa popytu



łukowa elastyczność popytu



punktowa

elastyczność popytu

Elastyczność cenowa - przykłady

2,61

usługi gastronomiczne

1,63

wycieczki zagraniczne

0,22

pieczywo

0,05

mleko i jego przetwory

0,52

żywność

0,47

paliwa i energia

Współczynnik elastyczności cenowej

Dobro

W zależności od wielkości współczynnika elastyczności cenowej wyróżniamy



popyt elastyczny

– gdy e

cd

>1



popyt o elastyczności jednostkowej – gdy e

cd

=1



popyt nieelastyczny

– gdy e

cd

<1



popyt doskonale nieelastyczny (doskonale sztywny)

– gdy e

cd

=0



popyt doskonale elastyczny

– gdy

e

cd

=



Rodzaje dóbr (ze względu na współczynnik elastyczności)



dobra normalne - gdy e

cd

>0. a wśród nich

- dobra podstawowe - gdy 0<e

cd

<1

- dobra luksusowe - gdy e

cd

>1



dobra niższego rzędu - gdy e

cd

<0

Elastyczność popytu a zmiany wydatków

spadek

bez zmian

wzrost

spadek ceny

wzrost

bez zmian

spadek

wzrost ceny

popyt elastyczny (e

cd

<1)

popyt proporcjonalny (e

cd

=1)

popyt elastyczny (e

cd

>1)

zmiany ceny

zmiany wydatków

zmiany wydatków

zmiany wydatków

Elastyczność mieszana popytu

elastyczność mieszana popytu na dobro i jest to stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dobro i do względnej

zmiany ceny dobra j

(która wywołała zmianę popytu na dobro i)

Wartość współczynnika elastyczności wskazuje na charakter dóbr



dla dóbr substytucyjnych współczynnik elastyczności mieszanej jest dodatni



dla dóbr komplementarnych współczynnik elastyczności jest ujemny

Elastyczność dochodowa popytu

elastyczność dochodowa popytu jest to stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do

względnej zmiany dochodów

Elastyczność dochodowa - przykłady

1,99

artykuły służące rekreacji

1,75

usługi

1,23

odzież

0,30

opał, paliwo, światło

-0,45

żywność

-0,50

chleb

Współczynnik elastyczności dochodowej

Dobro

Rodzaje dóbr ze względu na wysokość współczynnika elastyczności cenowej



dobra normalne (zwykłe) – dla których współczynnik elastyczności dochodowej jest dodatni



dobra niższego rzędu – dla których współczynnik elastyczności dochodowej jest ujemny

Rodzaje dóbr ze względu na wysokość współczynnika elastyczności cenowej dobra wyższego

rzędu – dla których współczynnik elastyczności dochodowej jest wyższy od 1



dobra pierwszej potrzeby

– dla których współczynnik elastyczności dochodowej jest niższy od jedności

Konsekwencje zmiany dochodów Zmiany w strukturze wydatków w budżetach gospodarstw
domowych



przy wzroście dochodów – wzrost udziału dóbr wyższego rzędu, spadek udziału dóbr pierwszej potrzeby i
niższego rzędu



przy spadku dochodów – spadek udziału dóbr wyższego rzędu, wzrost udziału dóbr pierwszej potrzeby i
niższego rzędu

Elastyczność podaży

elastyczność podaży jest to stosunek względnej zmiany wielkości podaży określonego dobra do względnej zmiany

jego ceny