... A przekroczyć próg najtrudniej w sobie, jak pan wie.

Wiesław Myśliwski

Traktat o łuskaniu fasoli.

Progi szkolne w karierze edukacyjnej ucznia niepełnosprawnego.

Joanna Godawa
Druk pokonferencyjny

l Progi edukacyjne

„Przed uczniem rozpoczynającym, trwającą wiele lat, edukację szkolną piętrzy się wiele

trudności, z którymi radzi sobie sam lub przy pomocy osób dorosłych - najczęściej nauczycieli.

Specyficznym ich źródłem są granice pomiędzy kolejnymi szczeblami szkolnymi i, wiążącymi się z

ich przekraczaniem, problemami adaptacji do nowych warunków szkolnych. Zespoły tych trudności

noszą nazwę progów szkolnych. Spośród pięciu progów szkolnych najtrudniejsze dla uczniów

wydają się dwa pierwsze. Dzieje się tak, bowiem wprowadzają one dziecko w zupełnie odmienny

obszar doświadczeń edukacyjnych”

1

„Liczba progów szkolnych w systemie oświaty ma niebagatelne znaczenie. Progi szkolne w

większości przypadków stanowią procedurę selekcji uczniów w ciągu całej kariery szkolnej. Na

tych przystankach podejmowana jest decyzja na temat ścieżki oświatowej, uzależnionej głównie od

zdolności, zainteresowań intelektualnych dzieci i młodzieży, jak i nierzadko aspiracji oświatowych

rodziców. To właśnie rodzice w wielu systemach oświatowych nie zgadzają się (i mają do tego

prawo) z opinią nauczycieli i psychologów, wybierających optymalną ścieżkę kariery szkolnej dla

danej jednostki. Rodzice częściej wybierają szkołę, wymagającą większego wysiłku, zdolności i

motywacji do ciężkiej i rytmicznej pracy własnych dzieci. Zmuszanie do wysiłku nie zawsze

przynosi oczekiwane rezultaty, choć - jak z badań wynika - więcej niż w połowie przypadków ta

determinacja rodziców przynosi oczekiwany przez nich wynik”

2

Kształcenie w szkole podstawowej przebiega na dwóch poziomach, które nie są wyodrębnione

1 Kędzierska J. Mój uczeń przekracza próg szkolny. Profilaktyka niepowodzeń szkolnych 6- 7- i 9- 10-latków,Kraków

2005,s.3

2 Pachociński R., Współczesne systemy edukacyjne. IBE, Warszawa 2000,s.3

strukturalnie, lecz różnią się inną metodyką i organizacją procesu dydaktycznego. Wkroczenie na

każdy z nich stanowi dla dziecka sytuację trudną emocjonalnie. Najpierw konfrontacji poddane

zostają dziecięce wyobrażenia o szkole (w pierwszej klasie, gdy rozpoczyna edukację - pierwszy

próg szkolny), a po trzyletniej nauce, w klasie IV następuje konfrontacja zdobytych już doświadczeń

z nauką na drugim etapie edukacji (drugi próg szkolny).

Zasób doświadczeń, wiedzy, osiągniętych kompetencji, umiejętności, jakie dziecko wnosi do

IV klasy, zostaje skonfrontowany z nowymi warunkami nauczania, przedmiotami nauczycielami i

nowym wychowawcą klasy. Jest to emocjonalnie trudna sytuacja dla dziecka, gdzie tyle elementów

dobrze znanego przez nie świata szkolnego zmienia się. Elementem stałym jest zespół klasowy,

koledzy, koleżanki i relacje nawiązane przez pierwsze trzy lata nauki i zabawy.

Pokonywanie kolejnych progów edukacji szkolnej jest często sporym wyzwaniem dla

zdrowych dzieci, powstaje wiec pytanie jak wygląda sytuacja dziecka niepełnosprawnego w szkole

integracyjnej znajdującego się w tych szczególnych etapach edukacyjnych?

l Koncepcje niepełnoprawności

Niepełnosprawność jest zjawiskiem wielopłaszczyznowym i wielowymiarowym,

dotyczącym różnych sfer życia. Może być trwała, obejmująca znaczną część lub całe życie

jednostki. Może być okresowa- po odpowiedniej terapii czy interwencji specjalistycznej rokująca

całkowity lub częściowy powrót do sprawności. Może być jedną z cech życia człowieka, mniej lub

bardziej zmieniającą jego warunki osobiste, możliwości zawodowe i szanse na samorealizację w

społeczeństwie

3

.

W Polsce żyje ponad 5 milionów osób nazywanych niepełnosprawnymi, których naturalny i

spontaniczny przebieg rozwoju został zaburzony w jakimś okresie ich życia. Prowadząc analizy i

badania w obszarze niepełnosprawności nie sposób uniknąć, konieczności dookreślenia znaczenia

pojęcia niepełnosprawności

A. Maciarz ze względu na rodzaj naruszonej sprawności, stopień utraty zdrowia, do

niepełnosprawnych zalicza osoby:

1) Z obniżoną sprawnością sensoryczną spowodowaną brakiem, uszkodzeniem

lub zaburzeniem funkcji analizatorów zmysłowych (osoby niewidome,

niedowidzące, głuche, niedosłyszące, głuchonieme oraz osoby z zaburzeniami

percepcji wzrokowej i słuchowej);

1) Z obniżoną sprawnością intelektualną (osoby upośledzone umysłowo oraz

inteligencją niższą od przeciętnej);

3

U.Bartnikowska, A.Żyta Żyjąc z niepełnosprawnością. Przeszłość, Teraźniejszość

i Przyszłość, Toruń 2007 , s.7

1) Z obniżoną sprawnością komunikowania się (różnego rodzaju zaburzenia

mowy, autyzm);

1) Z obniżoną sprawnością funkcjonowania społecznego (osoby niedostosowane

społecznie, z zaburzeniami równowagi nerwowej i emocjonalnej, z

zaburzeniami zdrowia psychicznego);

1) Z obniżoną sprawnością ruchową (osoby z dysfunkcją narządu ruchu oraz

zaburzeniami kinestetycznymi);

1) Z obniżoną ogólną sprawnością psychofizyczną z powodu chorób

somatycznych;

1) Z obniżoną ogólną sprawnością psychofizyczną z powodu zaniedbań

środowiskowych (deprywacji potrzeb).

A. Maciarz uważa, że cechami, które wyróżniają osoby niepełnosprawne wśród innych osób, są nie

same przyczyny niepełnosprawności, lecz potrzeba specjalnej pomocy, trudności, na które

napotykają. Według niej dzieci niepełnosprawne wyróżniają się z ogólnej populacji obniżoną

sprawnością psychofizyczną różnego rodzaju i stopnia, a także potrzebą specjalnej pomocy, często o

charakterze kompleksowym. Tak wiec za ucznia niepełnosprawnego uważa ona dziecko

napotykające trudności w nauce i przystosowaniu społecznym z powodu obniżonej sprawności

psychofizycznej, któremu jest potrzebna pomoc specjalna

4

.

Zależnie od przyjętych kryteriów spotyka się wiele klasyfikacji niepełnosprawności,

określających zakres tego pojęcia. Odchodzą one już jednak od ustalania przyczyn, koncentrując się

raczej na konsekwencjach w funkcjonowaniu fizycznym, psychicznym i społecznym człowieka

5

.

Według I. Obuchowskiej, dzieci niepełnosprawne są to dzieci, których rozwój jest

utrudniony w stopniu, w którym ani jednostka za pomocą własnych mechanizmów psychicznej

regulacji, ani rutynowe metody postępowania pedagogicznego, nie są w stanie utrudnień tych

wyeliminować

6

. Z kolei A. Hulek pisze, że niepełnosprawność to jedna z cech jednostki, które mają

wpływ na jej rozwój, zachowanie się w życiu indywidualnym oraz zbiorowym. Jest to osoba, która

na skutek ograniczeń pod względem fizycznym (motorycznym, sensorycznym i somatycznym) lub

psychicznym ma znaczne trudności w wywiązywaniu się z zadań, jakie stawia przed nią życie

codzienne, szkoła, praca zawodowa i czas wolny

7

4

J.Wyczesany, Z.Gajdzica 2Uwarunkowania edukacji i rehabilitacji uczniów o specjalnych

potrzebach w rozwoju, Kraków, 2006,s.7

5

Kirenko J.Wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnością, Ryki, 2002.,s.

6

ObuchowskaI.Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa, 1991,s.10

7 Hulek A. Edukacja osób niepełnosprawnych, Warszawa1993,s,43

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO 1980) wyróżnia trzy terminy oznaczające

niepełnosprawność:

•

Impairment - czyli uszkodzenie lub nieprawidłowość strukturze lub wyglądzie ciała

oraz funkcji narządu(ów) lub układu(ów) i zmniejszenie sprawności człowieka.

•

Disability - tzn. obniżona sprawność, aktywność, następstwo uszkodzenia

wyrażające się w zmniejszonej sprawności, aktywności jednostki. Ogólnie

przyjmuje się, że jest to dysfunkcja na poziomie zadań.

•

Handicap- pojęcie to ujmuje problem niepełnosprawności w kontekście społecznym.

Wskazuje na specyficzną pozycję społeczną z danym rodzajem dysfunkcji

wynikającą z postrzegania jej przez większość członków danej społeczności. Jest to

dysfunkcja w pełnieniu oczekiwanych ról społecznych członka rodziny, ucznia,

pracownika, kolegi itd.

Wymienione terminy nie są synonimami, trudno je w sposób precyzyjny przełożyć na język

polski. Do rodziny klasyfikacji międzynarodowej opracowanej przez WHO należy ICIDH..

Klasyfikacja ICIDH z roku 1998 zajmuje się trzema poziomami funkcjonowania człowieka

(organizmu, aktywności jednostki i udziału jednostki w życiu społecznym).Czynniki te mogą

wpływać wzajemnie na siebie i mają charakter wielowymiarowy

8

W 2001 roku WHO przedstawiła Międzynarodową Klasyfikację Funkcjonowania,

Niepełnosprawności i Zdrowia będącą modyfikacją ICIDH i stanowiącą odpowiedź na krytykę zbyt

silnego podkreślania medycznego charakteru niepełnosprawności. Model ten stanowi syntezę

modelu społecznego i medycznego uwzględniając przy tym potrzebę interakcji jednostki ze

środowiskiem.

l Integracyjne kształcenie dzieci o niepełnosprawnych

„Idea integracji uznawana jest za najpełniejszą współcześnie myśl pedagogiczną, której

realizacja może się przyczynić do stworzenia nowych jakości w funkcjonowaniu ludzi. Między

innymi, dlatego że wyznacza kierunek i pokazuje, jaki naprawdę ma być człowiek, kim jest dla

drugiego człowieka, jakie jest miejsce dla innych w naszym osobistym modelu życia, szczęścia,

rodziny”

9

Nauczanie integracyjne zapoczątkowano w latach siedemdziesiątych XX wieku, jednak

termin „integracja” zyskał status kategorii prawnej w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku.

Kształcenie integracyjne reguluje wiele aktów prawnych, poniżej zamieszczone zostały dokumenty

8

J.Wyczesany, Z.Gajdzica 2Uwarunkowania edukacji i rehabilitacji uczniów o specjalnych

potrzebach w rozwoju, Kraków, 2006,s.7

9 Stankowski A,Stankowska N. Integracja- idea i rzeczywistość[w:]O trudnej sztuce bycia razem czyli różne oblicza

integracji red. Stankowski A. Balukiewicz M. Kraków 2006

dotyczące adekwatnych działań edukacyjnych na rzecz dziecka niepełnosprawnego:

•

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej,

•

Ustawa z dnia 7 września1991 o systemie oświaty,

•

Konwencja o Prawach Dziecka ratyfikowana przez RP w roku 1989,

•

Deklaracja z Salamanki w sprawie zasad, polityki i praktyki w zakresie specjalnych potrzeb

edukacyjnych, przyjęta przez konferencję w roku 1994

•

Karta Praw Niepełnosprawnych uchwalona przez Sejm RP w roku 1997

Powszechnie przyjętym założeniem jest wiara, że wspólne kształcenie dzieci

niepełnosprawnych z dziećmi sprawnymi przynosi korzyści obu stronom -daje szanse na pełniejszy

rozwój, ponieważ pierwszych do niego stymuluje, a drudzy uczą się tolerancji wrażliwości,

niesienia pomocy

10

Niezwykle ważnym czynnikiem warunkującym rozsądną integrację jest

właściwy dobór wszystkich uczniów do klasy integracyjnej. W takim zespole powinny znaleźć się

dzieci o różnym rodzaju i stopniu niepełnosprawności. Nie dopuści się w ten sposób do tworzenia

podziału na grupy.

Klasa, w której znajdują się dzieci o zróżnicowanych potrzebach poznawczych, nie może

być liczna. Powinno się w niej uczyć od 15 do 20 uczniów, w tym od 3 do 5 dzieci

niepełnosprawnych.

•

Integracja- „za” i „przeciw”

System integracyjny w szkołach ma swoich zwolenników przeciwników. Oto argumenty

przemawiające za integracją:

- „taki system nauczania pozwala dziecku przebywać w rodzinie i uczyć się w pobliżu miejsca

zamieszkania;

-dziecko niepełnosprawne może od najwcześniejszych lat wchodzić w normalne kontakty społeczne

i uczyć się życia;

-w szkole masowej dzieci z niepełnosprawnościami otrzymują znacznie więcej bodźców

rozwojowych niż w szkole specjalnej;

-zwiększają się szanse życiowe związane z pobieraniem dalszej nauki i podejmowaniem pracy;

wzrasta uspołecznienie, lepszy jest rozwój fizyczny i umysłowy dziecka niepełnosprawnego,

możliwe jest zaspokojenie wielu jego potrzeb psychicznych;

-zapełnia się lukę między kształceniem specjalnym a szkołą masową- zmiejsza to zjawisko

integracji ukrytej;

-u dzieci pełnosprawnych kształtują się postawy akceptacji, otwartości na drugiego człowieka i

10

K. Baranowicz Pozadydaktyczne efekty edukacji integracyjnej dzieci niepełnosprawnych, Łódź 2006,s.61

odpowiedzialności;”

11

Pojawiają się jednak głosy krytyki integracji, poniżej przywołano najważniejsze argumenty:

-„nie wszystkie dzieci z niepełnosprawnościami potrafią się dostosować do wymogów szkoły

masowej, nawet specjalnie złagodzonych;

-niektóre dzieci z trudem adaptują się do warunków, w których ich osiągnięcia są często oceniane

niżej niż uczniów pełnosprawnych, przy jednoczesnym większym wkładzie pracy;

-niektóre kategorie i stopnie niepełnosprawności wymagają specjalnych oddziaływań i środków

dydaktycznych, możliwych do zrealizowania wyłącznie w warunkach szkolnictwa specjalnego;

-często dziecko niepełnosprawne jest nieprzygotowane pod względem instrumentalnych

umiejętności, które umożliwiają pobieranie nauki w warunkach integracji;

-dobór dzieci do klas integracyjnych jest zbyt tolerancyjny;

-nauczyciele są nieprzygotowani do pracy w warunkach szkolnictwa integracyjnego”

12

•

Uczniowie niepełnosprawni na terenie woj. Śląskiego

Poniżej przestawiono dane statystyczne dotyczące ilości dzieci niepełnosprawnych

uczęszczających do szkół podstawowych na terenie województwa śląskiego. Spośród nich

wyłoniono dzieci uczęszczające do szkół podstawowych integracyjnych, oraz z oddziałami

integracyjnymi

Populacja

liczebność

Dzieci niepełnosprawne z terenu Śląska ucząca

się w szkołach podstawowych wszystkich typów

30965

Dzieci niepełnosprawne z terenu Śląska

uczęszczających do szkół lub klas integracyjnych

9354

Tab.1 : Populacja uczniów niepełnosprawnych z terenu Śląska
Źródło;opracowanie własne na podst. danych z Kuratorium Oświaty w Katowicach 2008

Osoby niepełnosprawne kształcące się w integracyjnych szkołach podstawowych na terenie

Śląska to jedynie 14;% spośród całej populacji uczniów niepełnosprawnych kształcących się na

terenie woj. śląskiego.

Zamieszczona poniżej tabela zawiera poszczególne kategorie niepełnosprawności wraz z

liczbowym przedstawieniem ilości uczniów przynależących do poszczególnych rodzajów

niepełnosprawności.

11 Nowak A. Integracja edukacyjna- szansą czy zagrożeniem rozwoju niepełnosprawnych?[w:] Aouil B.(red.)

Człowiek niepełnosprawny. Zagrożenia i szanse rozwoju, Bydgoszcz 1999

12 Tamże

Kategoria niepełnosprawności

Liczba osób

niepełnosprawnych w

szkołach

Słabo słyszący

1054

Słabo widzący

1019

Autyzm

803

Z niepełnosprawnościami sprzężonymi

1095

Z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim

1209

Z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub
znacznym

647

Z niepełnosprawnością ruchową

1131

Z zaburzeniami zachowania

1202

Przewlekle chorzy

1007

Niedostosowani społecznie

123

Z zaburzeniami psychicznymi

64

Suma

9354

Tabela 2. Uczniowie niepełnosprawni uczęszczający do klas lub szkół integracyjnych podstawowych

.

Źródło: : Opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Kuratorium Oświaty w Katowicach 2008

l „Ja i moja klasa”- opowiadania dzieci niepełnosprawnych kończących III klasę

integracyjnej szkoły podstawowej

...Moja klasa jest fajna, grzeczna i miła. Bardzo lubię Mateusza, Oskara i Filipa, są fajnymi

kumplami....

Moją największą słabością jest – muzyka

Najbardziej chciałbym w szkole- basen

Podoba mi się że jestem- wysportowany

Nie lubię w sobie – złego samopoczucia

...Moja klasa jest odjazdowa ...

Moją największą słabością jest – angielski

Najbardziej chciałbym w szkole- dyskoteki

Podoba mi się ,że jestem- wesoły

Nie lubię w sobie – ...

...Jestem uczniem klasy III i bardzo lubię Serafina, Dominika i Oskara...

Moją największą słabością jest – wf

Najbardziej chciałbym w szkole- matematykę

Podoba mi się ,że jestem- miły

Nie lubię w sobie – za dużo gram na komputerze

...Moja klasa jest bardzo miła, jest grzeczna. Moją koleżanką jest Martyna...

Moją największą słabością jest – nie odrabianie zadań domowych

Najbardziej chciałabym w szkole- mieć dobre oceny

Podoba mi się ,że jestem- grzeczna

Nie lubię w sobie – złości

...Moja klasa ma 20 dzieci. Bardzo ją lubię. Mam bardzo dużo kolegów i koleżanek. Mamy 2 panie i

bardzo je lubię Jest dużo mądrych uczniów ,którzy mi pomagają. Moim zdaniem to moja ulubiona

klasa...

Moją największą słabością jest –wycinanie

Najbardziej chciałabym w szkole- mieć dobre oceny

Podoba mi się że jestem- mądra i grzeczna

Nie lubię w sobie – złego zachowania

•

Refleksje końcowe

Przytoczone powyżej wypowiedzi pochodzą z wywiadów, jakie przeprowadziłam z

uczniami niepełnosprawnymi III klas integracyjnych na terenie woj. śląskiego. Z moich obserwacji

wynika, że dzieci niepełnosprawne czują się bardzo zżyte ze swoją klasą i szkołą. W placówkach,

jakie odwiedziłam, doświadczyłam przyjaznej atmosfery i profesjonalnego podejścia do edukacji i

socjalizacji dzieci niepełnosprawnych. Niewątpliwie jakiekolwiek zmiany w funkcjonowaniu

szkolnym, np. przekraczanie kolejnych progów edukacji jest o wiele większym wyzwaniem dla

dzieci z dysfunkcjami niż dla ich zdrowych rówieśników. Uczeń niepełnosprawny ma w klasie

szkolnej bardzo szczególne wsparcie ze strony nauczyciela wspomagającego, dlatego też nauczyciel

wspierający powinien przechodzić z dzieckiem od I do IV klasy, aby pomagać mu w nauce,

wspierać w kontaktach rówieśniczych i pomagać w różnorakich problemach wynikających

bezpośrednio z konkretnej niepełnosprawności. Taka wszechstronna opieka stwarza poczucie

bezpieczeństwa u dziecka i jest praktykowana w niektórych szkołach integracyjnych na terenie woj.

śląskiego.

Bibliografia:

Baranowicz K. Pozadydaktyczne efekty edukacji integracyjnej dzieci niepełnosprawnych, Łódź

2006,

Bartnikowska U, .Żyta A. Żyjąc z niepełnosprawnością. Przeszłość, Teraźniejszość

i Przyszłość, Toruń 2007

Hulek A. Edukacja osób niepełnosprawnych, Warszawa1993,

Kędzierska J. Mój uczeń przekracza próg szkolny. Profilaktyka niepowodzeń szkolnych 6- 7- i 9-

10-latków,Kraków 2005

Kirenko J. Wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnością, Ryki, 2002

Obuchowska I. Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa, 1991

Pachociński R., Współczesne systemy edukacyjne. IBE, Warszawa 2000

Stankowski A,Stankowska N. Integracja- idea i rzeczywistość[w:]O trudnej sztuce bycia razem czyli

różne oblicza integracji red. Stankowski A. Balukiewicz M. Kraków 2006

Wyczesany J., Gajdzica Z. Uwarunkowania edukacji i rehabilitacji uczniów o specjalnych

potrzebach w rozwoju, Kraków, 2006,s.7