„Ocena plurimetryczna zmian krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej u dzieci i
młodzieży mierzonych w 10 letniej obserwacji.”

1. dr n. med. Marek Kluszczyński
2. Prof. dr hab. n. med. Jan Czernicki

Wstęp:

Częstość występowania wad postawy przedstawiana w piśmiennictwie zależy

od metody oceny i przyjętych kryteriów prawidłowej postawy. Problematyka
postawy ciała człowieka jest bardzo złożona i interdyscyplinarna. Zajmują się nią
lekarze, biolodzy, fizycy, chemicy, mechanicy, informatycy i inni. A wśród lekarzy:
ortopedzi, pediatrzy, rehabilitanci, neurolodzy, lekarze medycyny sportowej,
interniści, ginekolodzy, reumatolodzy, geriatrzy, epidemiolodzy i wielu innych.

Proporcje ciała jak i jego wysokość wpływają bezpośrednio na usytuowanie

przestrzenne w pozycji stojącej, zapewniając równowagę, która wpływa na jakość
postawy [1,2]. Wielu autorów [3,4] podkreśla, że najbardziej charakterystyczną
cechą postawy ciała jest kształt kręgosłupa uwidaczniający się w zakresie jego
przednio-tylnych wygięć, stąd też tendencja do pomiarów tych krzywizn. Podkreślić
należy między- i wewnątrzosobniczą zmienność postawy, nawet w ujęciu
sytuacyjnym. Dlatego ocena postawy u dziecka wymaga dużego doświadczenia
badającego w tym zakresie. Być może ten aspekt warunkuje tak rozbieżne wyniki
badań epidemiologicznych co do częstości występowania wad postawy w różnych
populacjach.

Praca jest analizą retrospektywno-prospektywną wyników badań krzywizn

przednio –tylnych kręgosłupa tej samej grupy dzieci wykonanych 10 lat temu i
powtórzonych obecnie. Inspiracją prezentowanej pracy jest próba odpowiedzi na
pytanie, na ile wada postawy stwierdzona w wieku dziecięcym lub młodzieńczym
przekłada się na obecność tychże wad u człowieka dorosłego.

Materiał i metody:

W roku 1997 przeprowadzono badania u 530 losowo wybranych uczniów

szkół podstawowych powiatu kłobuckiego. Grupa składała się z 272 dziewcząt i 258
chłopców w wieku 4-16 lat, (średnio 10.3 lat). Każdorazowo badanie przeprowadzał
ten sam lekarz pediatra, specjalista rehabilitacji medycznej.

Ocenę postawy dokonywano w gabinetach higieny szkolnej, w większości

przypadków w obecności rodziców. Każde badane dziecko otrzymywało specjalnie
opracowaną kartę badań, zawierającą podane poniżej parametry badania, z ich oceną
końcową, oraz z zaleceniami dla pionu higieny szkolnej i dla rodziców.

Kwalifikacja do badania I polegała na wyłączeniu dzieci u których

stwierdzono:

a)

deficyty neurologiczne lub dziecięce porażenie mózgowe,

b)

choroby ortopedyczne ( np. skoliozy w trakcie leczenia)

c)

wady genetyczne mające wpływ na narząd ruchu dziecka,

d)

znaczne wady wzroku i słuchu

e)

wady wrodzone kończyn dolnych, powodujące wyraźny deficyt

długości względnej lub bezwzględnej kończyny dolnej (powyżej 2 cm).

Wyniki badań zostały opublikowane jako doniesienie wstępne w Fizjoterapii

Polskiej [5]. Dzięki temu, że Autor jest w posiadaniu wyników badań tychże dzieci
oraz ich danych osobowych i adresów, możliwe było po 10 latach, poprzez
zaproszenia telefoniczne tych samych osób wykonanie u nich badania kontrolnego.
Uzyskano kontakt z około 300 osobami (60%), pozostałe osoby bądź to zmieniły

adres, bądź pozostają za granicą lub nie wyraziły zgody na badanie. Z 300 osób
powiadomionych i wyrażających zgodę na badanie zakwalifikowano i zgłosiło się na
badanie 100 osób czyli 33%. Kwalifikację osób do badania II przeprowadzono
wyłączając następujące osoby:

a)

które w okresie między badaniami doznały ciężkich urazów ciała

naruszających w sposób znaczący funkcje organizmu,

b)

u których występują schorzenia ortopedyczne lub neurologiczne

powodujące u nich wyraźną dysfunkcją ruchową,

c)

są obecnie leczone lub były leczone przez lekarza ortopedę z powodu

bocznego skrzywienia kręgosłupa,

d)

są wyniszczone z przyczyn chorobowych bądź socjalnych.

Populację drugiego badania stanowiła grupa 100 osób, 58 dziewcząt i 42

chłopców w wieku 14-26 lat. ( tab.1)

Tabela 1. Liczebność , wiek i płeć osób w badaniu II (rok 2007).

Chłopcy

Dziewczęta

Razem

Przedziały wiek

n

%

n

%

n

%

14 -17 lat

17

40,5

14

24,1

31

31,00

18 - 21 lat

18

42,9

30

51,7

48

48,00

22 -26 lat

7

16,6

14

24,2

21

21,00

Razem

42

100

58

100

100

100

Badanie obejmowało ocenę postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej w pozycji

pionowej i postawie swobodnej przy użyciu Plurimetru Rippsteina.

Ryc. 1 Plurimetr Rippsteina

Urządzenie jest bardzo prostej konstrukcji. Elementem pomiarowym jest rodzaj

zegarowego pochyłomierza z ruchomą wskazówką pokazującą w stopniach kąt
pochylenia przyrządu. Kółko pochyłomierza można obrócić o 90 stopni, co daje
możliwość pomiaru płaszczyzny pionowej i poziomej, bardzo przydatne zwłaszcza do

oceny krzywizny kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej. Przewyższa tym
zdecydowanie skoliometr Bunnella, który mierzy tylko płaszczyznę poziomą.

Oceniając postawę w płaszczyźnie strzałkowej mierzono stopień lordozy

lędźwiowej i kifozy piersiowej przyjmując metodykę pomiaru i wartości normy dla
lordozy lędźwiowej oraz kifozy piersiowej za Dobosiewicz, między 24 a 36 stopni.

Badanie rozpoczynano od przyłożenia plurimetru do miednicy na płaszczyźnie

kości krzyżowej, po czym zerowano przyrząd , a następnie przykładano plurimetr na
przejściu lędźwiowo-piersiowym, gdzie odczytywano wartość lordozy lędźwiowej.
Następnie nie odrywając przyrządu od pleców zerowano go i przenoszono na
krzywiznę kifozy piersiowej w okolicę między Th 1 a Th 3, odczytując wartość
kifozy piersiowej. Jest to niezwykle szybki, prosty i dokładny sposób oceny postawy,
chociaż wymaga on doświadczenia badającego, głównie w aspekcie anatomii
funkcjonalnej dziecka. Ryc. 2a, 2b, 2c, 2d.

Ryc. 2a Ocena lordozy lędźwiowej -I faza Ryc. 2b Ocena lordozy

lędźwiowej - II faza

Ryc. 2c Ocena kifozy piersiowej – I faza

Ryc. 2d Ocena kifozy

piersiowej - II faza

Opracowanie statystyczne i graficzne uzyskanych wyników wykonano przy

użyciu programów Statistica 5.1PL oraz Office 97.

W przypadku cech o skalach nominalnych zastosowano test chi-kwadrat oraz

test chi-kwadrat z poprawką Yatesa ze względu na małą liczebność osób w grupie. Za
poziom istotności statystycznej różnic przyjęto - p < 0,05.

Wyniki :

W tabeli 2 zestawiono częstości występowania poszczególnych typów wad

postawy porównawczo u chłopców i dziewcząt w badaniu I.

Tabela 2. Częstość wad postawy u chłopców i dziewcząt w badaniu I.

Chłopcy

n=42

Dziewczęta

n=58

Razem

N=100

n

%

n

%

n

%

Plecy okrągłe

3

5.02

8*

13,56*

11

11,00

Chi kw=5,143 df=1

Plecy płaskie

2

4,84

5

8,45

7

7,00

Chi kw=2,026 df=1 p>0,05

Plecy wklęsłe

1

2,44

1

1,69

2

2,00

Chi kw=0,068 df=1 p>0,05
Plecy okrągło-

wklęsłe

Nie stwierdzono

Bez wad

postawy

36

87,70

44

76,30

80

80,00

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Plecy

okrągłe

Plecy

płaskie

Plecy

wklęsłe

Plecy

okrągło-

wklęsłe

Bez wad
postawy

chłopcy
dziewczęta

Ryc. 3. Częstość w (%) występowania wad postawy u dziewcząt i chłopców

w badaniu I.

U dziewcząt w pierwszym badaniu stwierdzono statystycznie częściej (p<0.05)

występowanie pleców okrągłych.

Plecy płaskie występowały częściej również u dziewcząt, lecz różnica nie była

istotna statystycznie.

Plecy wklęsłe stwierdzono w niewielkim odsetku (2%) bez znamiennych

różnic między chłopcami i dziewczętami.

Nie stwierdzono u chłopców i dziewcząt badanej grupy pleców okrągło-

wklęsłych. Chłopcy i dziewczęta bez wad postawy w badaniu I zdecydowanie
przeważali i stanowili łącznie 80% badanych.

Tabela 3.Częstość wad postawy u dziewcząt i chłopców w badaniu II (rok

2007).

Chłopcy

N=42

Dziewczęta

N=58

Razem

N=100

n

%

n

%

n

%

Plecy okrągłe

9*

21,43*

2

3,44

11

11,00

Chi kw=17,068 df=1 * p<0,05

Plecy płaskie

2

4,76

7

12,07

9

9,00

Chi kw=1,588 df=1 p>0,05

Plecy wklęsłe

2

4,76

1

1,72

3

3,00

Chi kw=0,054 df=1 p>0,05

Plecy okrągło-

wklęsłe

7*

16,67*

3

5,17

10

10,00

Chi kw=3,579 df=1 * p<0,05

Bez wad
postawy

22

52,38

45

77.60

67

67,00

W II badaniu częstość występowania pleców okrągłych u dziewcząt we

wszystkich grupach wiekowych zmniejszyła się z 13,56% do 3.44% (tab.2 i 3).
Natomiast u chłopców zwiększyła się z 5,02% (tab. 2) do 21.43% (tab. 3). Różnica
między dziewczętami i chłopcami była znamienna statystycznie (p< 0,05).

Częstość występowania pleców okrągło-wklęsłych w drugim badaniu

stwierdzono większą u chłopców niż u dziewcząt, a różnica między nimi była istotna
statystycznie (p<0,05) –(tab. 4). Natomiast w grupie dziewcząt częściej niż u
chłopców wystąpiły plecy płaskie; różnica nie była istotna statystycznie ( p>0,05).

Wzrost częstości występowania pleców okrągłych u chłopców (mężczyzn),

wiąże się z powiększeniem kąta kifozy piersiowej, ale również może wynikać ze
zmniejszenia kąta lordozy lędźwiowej. Częstość występowania wady postawy o
typie pleców okrągło-wklęsłych zwiększyła się na poziomie statystycznie istotnym
(p<0,05). W przypadku pozostałych wad postawy tj. pleców okrągłych, płaskich i
wklęsłych nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic częstości między
badaniami I i II.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Plecy

okrągłe

Plecy

płaskie

Plecy

wklęsłe

Plecy

okrągło-

wklęsłe

Bez wad
postawy

chłopcy-mężczyźni
dziewczęta-kobiety

Ryc. 4. Częstość w (%) występowania wad postawy u dziewcząt i chłopców

w badaniu II.

Zestawienie zmian postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej u osób w
grupie badanej po 10 latach.

Analizie porównawczej poddano zmiany kształtu krzywizn przednio-tylnych

kręgosłupa (lordozy lędźwiowej i kifozy piersiowej) badanej populacji dzieci
i młodzieży po dziesięciu latach.

W tabeli 4 i 5, oddzielnie dla dziewcząt i chłopców, zestawiono (w %) wyniki

drugiego badania (rubryki A, B i C), odnoszące się do poszczególnych wad postawy
występujących przy pierwszym badaniu (pierwsza rubryka).

W rubryce (A) zestawiono (w %) osoby z wadą postawy (lub bez wady)

stwierdzoną w 1997 roku, u których po dziesięciu latach stwierdzono ten sam typ
wady postawy (lub nadal bez wady postawy).

W rubryce (B) zestawiono (w %) te osoby z daną wadą postawy stwierdzoną w

1997 roku, u których po 10 latach danej wady nie stwierdzono ( wada ustąpiła).

W rubryce (C) zestawiono (w %) te osoby z daną wadą postawy (lub bez

wady) stwierdzoną w 1997 roku, u których powstała inna wada, (lub dopiero
stwierdzone w 2007 roku).

U 71% chłopców z wadą postawy o typie pleców okrągłych stwierdzoną

w pierwszym badaniu, wada ta utrzymywała się nadal, a u pozostałych tj. 29% osób
wada postawy ustąpiła-(tab. 4).

U chłopców z wadami postawy o typie pleców wklęsłych i płaskich w

pierwszym badaniu, w badaniu kontrolnym tych wad postawy nie stwierdzono. W
grupie chłopców bez wad postawy w pierwszym badaniu, u 64% nie stwierdzono
wady postawy również w drugim badaniu, natomiast u 36% stwierdzono powstanie
wady postawy w okresie między I a II badaniem.

Tabela 4. Zmiany wady postawy w płaszczyźnie strzałkowej kręgosłupa u

chłopców po 10 latach.

Historia
wady
Wada
Postawy
(początkowa)

A

B

C

% osób u których
wada występuje
nadal

% osób u
których wada
postawy ustąpiła

% osób u których
powstała nowa
wady postawy

Plecy okrągłe

71%

29%

Plecy wklęsłe

100%

Plecy płaskie

100%

Plecy okrągło-
wklęsłe

Bez wady postawy

64%

36% w tym:
Płaskie-10.8%
Okrągłe-14.4%
Okr-wklęsłe-10.8%

Wśród powstałych wad postawy najczęściej stwierdzono plecy okrągłe

(14.4%), następnie płaskie (10.8%) i okrągło-wklęsłe (10.8%).

U 33.3% dziewcząt z wadą postawy o typie pleców okrągłych stwierdzoną

w pierwszym badaniu, wada ta utrzymywała się nadal, u pozostałych 66.7%
badanych wady postawy nie stwierdzono- (tab. 5).

Spośród dziewcząt z wadą postawy o typie pleców płaskich stwierdzoną

w pierwszym badaniu - u 50% w badaniu kontrolnym stwierdzono utrzymywanie się
wady nadal, natomiast u 50% dziewcząt wady postawy nie stwierdzono.

Podobną częstość zaobserwowano w przypadku wady postawy o typie pleców

okrągło-wklęsłych. Również u 50% osób w badaniu kontrolnym wada postawy
nadal się utrzymywała, natomiast u 50% osób ustąpiła.

U 12% dziewcząt, u których w I badaniu nie stwierdzono wady postawy,

doszło do jej powstania - u 6% były to plecy płaskie, natomiast u 6% plecy okrągło-
wklęsłe –(tab.5).

Tabela 5. Zmiany wady postawy w płaszczyźnie strzałkowej kręgosłupa u

dziewcząt po 10 latach.

. Poniższe dane obrazują, jak zmieniają się krzywizny kręgosłupa w

płaszczyźnie strzałkowej u danego dziecka, kiedy przechodząc przez okres
dojrzewania osiąga fazę dojrzałości osobniczej.

Postawa ciała dziecka od wieku przedszkolnego wykazuje tendencje do

zwiększania kąta przodopochylenia miednicy. Po okresie 10 lat częstość wad
postawy w badanej grupie 100 osób zwiększyła się z 23% do 32 %.

Nastąpiły wyraźne zmiany częstości występowania poszczególnych typów

wad w zależności od płci.

U dziewcząt zmniejszyła się częstość pleców okrągłych z 13.56% do 3.44 %,

natomiast u chłopców zwiększyła się z 5,02% do 21.43%. Zauważalna była

Historia wad

Wada
postawy
(początkowo)

A

B

C

% osób u

których wada

występuje nadal

% osób u

których wada

postawy

ustąpiła

% osób u których

powstała nowa wady

postawy

Plecy okrągłe

33,3%

66,6%

Plecy wklęsłe
Plecy płaskie

50%

50%

Plecy okr-wklęsłe

50%

50%

Bez wady postawy 88%

12% - w tym : płaskie -
6.0 %, okr-wklęsłe -6.0%

wyraźnie tendencja do zmniejszania się z wiekiem u dziewcząt kifozy piersiowej
natomiast pogłębiania lordozy lędźwiowej.

W grupie chłopców natomiast odwrotnie, stwierdzono wyraźnie tendencję do

zwiększania kifozy piersiowej i zmniejszania lordozy lędźwiowej.

Prezentowane spostrzeżenia znajdują potwierdzenie w badaniach

Skolimowskiego i wsp. [6] u młodzieży w wieku 14-17 lat.

Wojna i wsp.[7] w swoim materiale oceniają postawę dzieci stosując metodę

fotogrametryczną, z klasyfikacją Wolańskiego w modyfikacji Zeyland-Malawki[8].
Klasyfikacja tą metodą dzieli postawy na kifotyczne, zrównoważone i lordotyczne.
Postawę kifotyczną określa kąt kifozy „x”, który jest sumą kątów gamma i beta,
czyli kąta nachylenia górnego odcinka piersiowego kręgosłupa i kąta piersiowo-
lędźwiowego. Jeśli kąt x < 29 stopni jest to postawa kifotyczna typu K I, jeśli kąt x
zawiera się między 29 stopni a 31, jest to typ K II, jeśli powyżej 31 stopni jest to typ
K III. Przyjmuje się, że typ postawy K I jest najbardziej pożądany.

Postawy zrównoważone określane są przez sumę kątów: alfa – kąta

nachylenia części lędźwiowo-krzyżowej kręgosłupa, beta- kąta nachylenia odcinka
piersiowo-lędźwiowego, oraz gamma- kąta nachylenia górnej części piersiowej.
Postawa równoważna typ R I , najbardziej pożądana jest wtedy, gdy kąt delta będący
sumą w/w kątów jest mniejszy od 33 stopni, Typ R II postawy równoważnej jest
wtedy, gdy kąt delta zawiera się między 33 stopnie a 41 stopni. Typ R III jest, gdy
kąt delta jest powyżej 41 stopni. Postawy lordotyczne również zawierają 3 typy i
określane są przez kąt lambda, który jest sumą kąta alfa i beta czyli kąta nachylenia
odcinka lędźwiowo-krzyżowego i kąta nachylenia odcinka piersiowo-lędźwiowego.
Typ I postawy lordotycznej jest wtedy, gdy kąt lambda jest mniejszy od 25 stopni,
Typ II jest, gdy kąt lambda zawiera się między 25 a 29 stopni. Typ III postawy
lordotycznej jest, gdy kąt lambda jest powyżej 29 stopni.

W materiale Wojny i wsp.[7] postawa typu K III u chłopców nie

występowała. Również plecy wklęsłe i okrągło- wklęsłe u chłopców nie
występowały natomiast plecy płaskie w badaniach w/w autorów stwierdzono u
(6%).

Wyniki Rudzińskiej i wsp. [9] oraz Nowotnego [10] były zdecydowanie

wyższe, gdyż prawidłową postawę stwierdzili tylko u 18 % badanych.

W opublikowanych pracach z łódzkiego Ośrodka Rehabilitacji Dzieci i

Młodzieży Kaczmarek i wsp. [11] stwierdzili występowanie wad postawy u 78%
dzieci.

Hagner i wsp. [12] badając dzieci ze szkół bydgoskich stwierdzili

występowanie wad postawy u 17.8% uczniów w wieku 7-18 lat , co daje wynik
bardzo zbliżony do prezentowanego w niniejszej pracy.

W badaniach przeprowadzonych w województwie opolskim przez Mastalerz-

Migas i wsp. [13] stwierdzono występowanie wad postawy u dzieci w wieku 7-18
lat w zakresie od 24% do 59% badanych.

W doniesieniach Prętkiewicz-Abajcew [14] wady postawy w przedziale

wiekowym ( 8-11 lat) stwierdzono u 56% badanych. Przeważała pogłębiona lordoza
u 28% dziewcząt oraz u 20% chłopców. Zmniejszenie krzywizn natomiast
stwierdzono częściej w części piersiowej niż lędźwiowej kręgosłupa.

Kratenowa [15] badając populację 3520 dzieci czeskich metodą sylwetkową,

stwierdziła pogłębienie kifozy u 36% badanych, a pogłębienie lordozy u 32 %
badanych.

W badaniach Wilczyńskiego [16] w przedziale wiekowym 14-16 lat częstość

wad postawy była na podobnym poziomie, i tak plecy płaskie stwierdzał u 9%

dziewcząt, przeważały natomiast postawy zrównoważone oraz o typie K I i w
mniejszym procencie K II.

Przytoczony sposób określenia typu postawy w materiale Wojny i wsp. jest

dość skomplikowany i w wielu przypadkach wydaje się być zbyt rozbudowany.
Wydaje się, że kluczem do określenia czy dziecko ma wadę postawy, czy też nie jest
w miarę precyzyjne określenie kąta kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej.

W piśmiennictwie medycznym podawane są różne wartości kątowe dla kifozy

piersiowej i lordozy lędźwiowej np. wg Stauffera [8] kifoza piersiowa przybiera
wartości 15-50 stopni, a lordoza 30-60 stopni. Cytowany przez Tylmana [17]
Humprey jako przeciętną wartość dla kifozy podaje 42 stopnie, a dla lordozy 80
stopni. Z kolei White i Panjabi [18] kifozę większą od 40 stopni uważają za
nieprawidłową.

W przedstawionych badaniach przyjęto za Dobosiewicz [19], metodę pomiaru

jak i normę dla kąta kifozy i lordozy 24-36 stopni. Poniżej 24 stopni jest to
zmniejszenie kifozy, i jeśli współistnieje ze zmniejszonym kątem lordozy określa się
wówczas wadę postawy jako plecy płaskie, natomiast jeśli współistnieje ze
zwiększonym kątem lordozy, określa się wówczas taką postawę jako plecy wklęsłe.
Gdy kąt kifozy jest większy od 36 stopni, i gdy współistnieje z lordozą ( kątem
lambda w kwalifikacji Wolańskiego) poniżej 24 stopni, mówimy o plecach
okrągłych, natomiast, gdy współistnieje ze zwiększoną lordozą powyżej 36 stopni,
mówimy o plecach okrągło-wklęsłych.

Według Kasperczyka [20] średni kąt kifozy u dzieci szkolnych i młodzieży w

przedziale wiekowym 7-18 lat, u chłopców mieści się w granicach 19.5-33.5 stopni,
natomiast u dziewcząt między 12.5 a 26 stopni.

Ferguson [21] w swoich badaniach określa normę kifozy w granicach 20-45

stopni. Podobnie normę przedstawiają Aluisio i wsp.[22] podając przedział normy
dla kifozy piersiowej wartość 20-40 stopni.

Nitzschke i Hildenbrand [23] ocenili kifometrem Debrunner’a wartość kifozy

piersiowej u dzieci w wieku 10-17 lat i określili normę dla płci żeńskiej 12 stopni, a
dla płci męskiej na 15.3 stopni. Natomiast wartość kąta kifozy piersiowej powyżej
40 stopni uznali za patologię.

Kiwerski [24] natomiast podaje średnią wartość kąta kifozy dla 19 letnich

chłopców przeciętnie 25 stopni (zakres 8-39) oraz 26 stopni (zakres 9-40) dla
dziewcząt.

Szczygieł i Ślusarczyk [25] posługując się plurimetrem Rippsteina, i stosując

sposób badania zgodny z prezentowanym przez autora dysertacji, określili średnią
wartość kąta kifozy dla dziewcząt w wieku 10-11 lat na 26 stopni, natomiast dla
dziewcząt w wieku 12-13 lat odnotowano wzrost kifozy do średniej wartości 34.5
stopnia.

Z powyższych danych wynika, że wartości normy dla kąta kifozy piersiowej i

lordozy lędźwiowej przyjęte w prezentowanych badaniach nie odbiegają znacząco
od kryteriów innych autorów.

Barczyk i Skolimowski [26], stwierdzili wyższą częstość występowania wad

w/w postawy o 30-35% w stosunku do prezentowanych badań.

Rozbieżność wynika prawdopodobnie z wspomnianych różnic w metodzie

badania, gdyż wspomniani autorzy posługiwali się tylko komputerową oceną
postawy ciała.

Odmienne wyniki uzyskali Rudzińska i wsp.[9], którzy najczęściej w grupie

dzieci młodszych stwierdzili plecy płaskie. W w/w pracy Rudzińskiej i wsp. średni
kąt kifozy w przedziale wiekowym 4-7 lat wynosił 26 stopnie dla dziewcząt i 27

stopni dla chłopców, przy czym nie stwierdzono statystycznie znamiennych różnic
(p>0.05) między dziewczynkami i chłopcami. Średni kąt lordozy lędźwiowej u
dziewcząt wynosił 26 stopni natomiast u chłopców 25 stopni. Różnice między
osobami płci męskiej i żeńskiej nie były statystycznie istotne.

W materiale Zeyland -Malawki [27] u 7 letnich chłopców średni kąt kifozy

piersiowej zawierał się w przedziale 17-25 stopni, lordozy lędźwiowej podobnie
między 17-24.5 stopnia, a różnica między chłopcami i dziewczętami nie była istotna
statystycznie.

Natomiast w badaniach Barczyk i Skolimowskiego[26] u dzieci 7 letnich

przeważał typ kifotyczny; u dziewcząt stanowił 66%, u chłopców 53%, a średni kąt
kifozy piersiowej zawierał się w przedziale 20.2-25.5 stopni, lordozy natomiast
między 17-25 stopni.

Roussouly i wsp.[28] u 160 dorosłych wolontariuszy analizowali kąt lordozy

w badaniu radiologicznym w pozycji stojącej, wykazując dużą jego zmienność. W
ocenie ustawienia miednicy i kąta lordozy za główne punkty odniesienia uznali
położenie- (nachylenie) pierwszego kręgu krzyżowego oraz krąg szczytowy dla
lordozy (najgłębiej położony). Wyznaczyli między nimi tzw. dolny kąt lordozy.
Udowodnili, że ma on podstawowe znaczenie w kształtowaniu się lordozy i kifozy.
Dolny kąt lordozy odpowiada praktycznie kątowi nachylenia kości krzyżowej tzw.
kątowi Fergussona. W/w autorzy za oczekiwany uznali kąt lordozy zawarty między
28-45 stopni. Obserwacje powyższe potwierdzają kapitalne znaczenie pomiaru kąta
lordozy lędźwiowej w sposób prezentowany w materiale dla oceny postawy ciała
dziecka.

W badaniach 21- latków w Finlandii Dunk i wsp.[29,30] średni kąt kifozy

mierzony metodą fototopograficzną podają w zakresie od 34-37 stopni u kobiet i 36-
38 stopni u mężczyzn, również zwracając uwagę na zwiększoną kifozę w grupie
mężczyzn. Natomiast kąt lordozy zawierał się między 31-34 stopnie u kobiet i 26-29
stopni u mężczyzn.

W przedstawionych obecnie badaniach średni kąt lordozy jest nieco wyższy u

kobiet. Nasuwa się sugestia, by zakres górnej granicy normy dla lordozy
lędźwiowej, dla młodzieży po 17 roku życia zwiększyć z 36 do 45 stopni i kifozy
piersiowej również z 36 do 45 stopni. Ten przedział normy dla dorosłej osoby
wydaje się być w przedstawionej ocenie właściwy i zgodny z doniesieniami innych
autorów [21,28,29,30].

Ścisłe kryterium, odnoszące się do kształtu i wielkości krzywizn przednio-

tylnych kręgosłupa wydaje się być właściwym do rozpoznawania wady postawy.

Analizując zmiany postawy ciała dzieci i młodzieży w badanej grupie należy

stwierdzić, że okres dziesięciu lat u większości badanych dzieci wpłynął znacząco
na ich postawę, co niewątpliwie wynika z faktu, że u większości był to czas ich
dojrzewania.

W populacji chłopców z wadą postawy o typie pleców okrągłych u 29 % nie

stwierdzono w/w wady w badaniu kontrolnym po 10 latach.
U chłopców z plecami wklęsłymi i płaskimi, w badaniu kontrolnym nie stwierdzono
u żadnego z nich tego typu wady. Natomiast z 64% dzieci, u których nie
stwierdzono w pierwszym badaniu żadnej wady, u 36% stwierdzono wady postawy,
takie jak plecy płaskie (10.8%), okrągłe-(14.4%) i okrągło-wklęsłe (10.8%).

Prętkiewicz –Abajcew [31] analizując zmiany przed i popokwitaniowe w

populacji dzieci gdańskich zaobserwowała podobne zależności a mianowicie
częstsze występowanie u chłopców postaw kifotycznych, a rzadsze lordotycznych.

W prezentowanych badaniach u dziewcząt z plecami okrągłymi u większości

(66.6%) wady tej w badaniu kontrolnym nie stwierdzono. Można stwierdzić, że u
dziewcząt obserwuje się wycofywanie się po okresie dojrzewania wady postawy o
typie pleców okrągłych.

Pleców płaskich podobnie jak pleców okrągło-wklęsłych u połowy dziewcząt

w badaniu kontrolnym nie stwierdzono.

W grupie dziewcząt bez wad postawy u 6% doszło do powstania pleców

płaskich i u 6% pleców okrągło-wklęsłych.

Podobne spostrzeżenia przedstawili Poussa i wsp. [32] oraz Nissinen i wsp.

[33] w pracach, w których analizowali parametry postawy ciała u tych samych osób
badanych w odstępie czasowym 11 lat tj. w wieku 11 i 22 lat. Tendencja wzrostu
kifozy piersiowej odnotowywana była u mężczyzn, natomiast u kobiet z kolei
odnotowywano tendencje malejącą, przy wysoce znamiennej istotności statystycznej
(p< 0.0001). Natomiast lordoza lędźwiowa wykazywała tendencję wzrostową u
kobiet a malejącą u mężczyzn (p<0,05).

Wobec przytoczonych danych nie stanowią problemu medycznego plecy

okrągłe u dziewcząt, gdyż w procesie dojrzewania wada ta u większości ustępuje
samoistnie. Natomiast zwraca uwagę w przedstawionym materiale zwiększenie tejże
wady postawy u płci męskiej, co stanowi sygnał dla lekarzy, pielęgniarek i
fizjoterapeutów zajmujących się młodzieżą.

Wnioski:

1.

W okresie 10 lat w badanej grupie dzieci zwiększyła się częstość wad

postawy, a wzrost dotyczył głównie chłopców.

2.

Odmienne zmiany typu wad postawy zaobserwowano u dziewcząt i

chłopców.

3.

U dziewcząt po okresie dojrzewania stwierdzono transformacje

postawy w kierunku zmniejszania kifozy piersiowej i zwiększania lordozy
lędźwiowej, natomiast u chłopców obserwowano zmiany postawy w kierunku
odwrotnym- powiększania się kifozy piersiowej i zmniejszania lordozy lędźwiowej.

Piśmiennictwo:

1.

Berger W.: Normal and impaired development of gait , Adv. Neurol.,

2001, 4: 965-70.

2.

Browne J. E., O, Hare N.J.: Przegląd metod badania zdolności

utrzymywania równowagi w pozycji stojącej, Physiotherapy, 2001,87,9: 489-495.
opublikowane w – Rehabilitacja Medyczna, 2002,6,(1): 72-76.

3.

Śliwa W.: Posturometr S jako urządzenie diagnozująco-pomiarowe.

Powstawanie wad postawy ciała, ich ocena i postępowanie korekcyjne. (red. Śliwa
W), POSMED- Wrocław, 1993: 5-15.

4.

Zeyland-Malawka E.: Wyniki pomiarów krzywizn kręgosłupa jako

układ odniesienia w badaniu postawy, Fizjoterapia, 2003, 11, 3: 5-12.

5.

Kluszczyński M.: Częstość występowania wad postawy i asymetrii

grzbietu w populacji dzieci wiejskich. Fizjoterapia Polska, 2007, 7(1): 71-79.

6.

Skolimowski T., Podhorski M., Bibrowicz K.: Zastosowanie

fotogrametrycznej metody oceny postawy ciała w badaniach skriningowych.
W: Dysfunkcje kręgosłupa, diagnostyka i terapia. (red. J. Nowotny) AWF Katowice,
1993: 157-168.

7.

Wojna D., Ankwajer J., Barczyk K.: Postawa ciała w płaszczyźnie

strzałkowej dzieci w starszym wieku przedszkolnym. Fizjoterapia, 2002, 14, 4: 29-
36.

8.

Zeyland-Malawka.: Klasyfikacja i ocena postawy ciała w

modyfikacjach metody Wolańskiego i Nowojorskiego Testu Klasyfikacyjnego.
Fizjoterapia, 1999, 7,4 :52-56;

9.

Rudzińska A., Nowotny J., Dabrowska J., Szymańska J.: Sposób

trzymania się siedmiolatków a budowa ciała. Fizjoterapia, 2006, 1,(4): 10.

10.

Nowotny J., Saulicz E.: Niektóre zaburzenia statyki ciała i ich korekcja.

Wyd. AWF Katowice, 1990: 12-16.

11.

Kaczmarek J., Raczkowski J., Krajewski T., Kilian Z.: Ocena częstości

występowania wad postawy u dzieci i młodzieży dzielnicy Łódź-Widzew w
trzyletnim okresie obserwacji. Kwart. Ortop., 1998, 4: 390-394.

12.

Hagner W., Kaźmierczak U.: Częstość występowania wad postawy i

sposób spędzania czasu wolnego przez uczniów Zespołu Szkół nr 8 w Bydgoszczy.
Fizjoterapia, 2003, 11(4): 12-15.

13.

Mastalerz-Migas A., Krupa T., Muszyńska A.: Epidemiologia wad

postawy u dzieci i młodzieży na terenie województwa opolskiego. Family
Medicine& Primary Care Review, 2006, 8, (3): 692-694.

14.

Prętkiewicz-Abajcew E., Zeyland-Malawka E., Wróblewska E.:

Nieprawidłowości postawy ciała u dzieci i młodzieży szkół gdańskich. Pediatria
Polska, 1997, 72, 12: 1121-1126.

15.

Kratenova J.: Prevalence and risk factor of poor posture in school

children in the Czech Republic. Journal of School Health, 2007, 77, 3: 131-137;

16.

Wilczyński J.: Postawa ciała a czas reakcji prostej na bodziec

wzrokowy dziewcząt w wieku 14-16 lat. Fizjoterapia, 2006, 14, (1): 34-42.

17.

Tylman D.: Patomechanika bocznych skrzywień kręgosłupa. Wyd.

Severus, Warszawa, 1995, 53-59.

18.

White A.A., Panjabi N.M.: Clinical biomechanics of the spine. J.B.

Lippincott Co., Philadelphia-Toronto 1978.

19.

Dobosiewicz K.: Niespecyficzny ból kręgosłupa u dzieci i młodzieży –

uwarunkowania biomechaniczne, neurofizjologiczne oraz psychospołeczne.
Neurologia Dziecięca, 2006, 15,30: 51-57.

20.

Kasperczyk T.: Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie. Wyd.

Kasper, Kraków, 1994: 9-14.

21.

Ferguson R. L.: Plecy okrągłe. [W] Ortopedia Dziecięca, (red.

Pizzutillo P. D.) Wyd. Czelej, Lublin, 1999: 25-29.

22.

Aluisio F. V., Christensen Ch. P., Urbaniak J. R.: Ortopedia, Wyd.

Medyczne Urban&Partner, Wrocław, 2000: 211-216.

23.

Nitzschke E., Hildenbrand M.: Epidemiology of kyfosis in school

children, Zeitschrift fur Orthopedie und ihre Grenzgebiete, 1990, 128, (5): 477-81;

24.

Kiwerski J.(red.).: Schorzenia i urazy kręgosłupa, PZWL, Warszawa,

2001: 136-137.

25.

Szczygieł A., Ślusarczyk A.: Ruchomość oraz ukształtowanie krzywizn

kręgosłupa u dzieci z wadliwą postawą ciała. Fizjoterapia Polska, 2003, 3, 3: 261-
271;

26.

Barczyk K., Skolimowski T., Hawrylak A.: Kształtowanie się asymetrii

tułowia u dzieci w młodszym wieku szkolnym. Fizjoterapia Polska, 2004, 4, (3): 10-
15;

27.

Zeyland-Malawka E.: Wyniki pomiarów krzywizn kręgosłupa jako

układ odniesienia w badaniu postawy, Fizjoterapia, 2003, 11, 3: 5-12.

28.

Roussouly P., Gollogly S., Berthonnaud E.: Classification of the normal

variation in the sagittal alignement of the human lumbar spine and pelvis in the
standing position. Spine, 2005, 30, 3: 346-353;

29.

Dunk N. M., Chung Y. Y., Sullivan D., Callaghan J.P.: The reliability

of quantifying upright standing postures as a baseline diagnostic clinical tool.
Journal of Manipulative and Physiological Therapeutics. 2004,.27, 2 : 91-96.

30.

Dunk N. M., Lalonde J., Callaghan J.P.: Implications for use of postural

analysis as a clinical diagnostic tool: Reliability of quantifying upright standing
spinal postures from photographic images. Journal of Manipulative and
Physiological Therapeutics ,2005, 28, 6: 386-392.

31.

Prętkiewicz –Abajcew E. : Wybrane cechy postawy ciała w

płaszczyźnie strzałkowej u chłopców i dziewcząt w okresie dojrzewania płciowego.
[W] Dysfunkcje kręgosłupa, diagnostyka i terapia. (red. J Nowotny), AWF
Katowice, 24-26.09.1993: 225-238.

32.

Poussa M.S., Heliovaara M.M., Seitsamo J.T., Nissinen M.J.:

Development of spinal posture in a cohort of children from the age 11 to 22 years.
Eur. Spine J., 2005, 14: 738-742.

33.

Nissinen M., Heliovaara M., Ylikoski M., Poussa M.: Trunk

asymmetry, posture, growth and risk scoliosis. A three-year follow-up study of
Finnish prepubertal school children. Spine, 1993, 18: 8-13.

Adres do korespondencji: dr n. med. Marek Kluszczyński

Oddział Rehabilitacji Wojewódzkiego Szpitala
Specjalistycznego
Częstochowa ul. Bialska 104/118
42-200
tel. [phone]
e-mail- [e-mail]