Wady postawy w płaszczyźnie strzałkowej
Istotą wad w płaszczyźnie strzałkowej jest zwiększenie lub zmniejszenie którejś z fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Kasperczyk wyróżnia cztery postacie tych wad:
Plecy okrągłe (dorsum rotundum)
Plecy wklęsłe (dorsum concavum)
Plecy okrągło - wklęsłe (dorsum rotundo - concavum)
Plecy płaskie (dorsum planum)(kasper)
Nieco odmienną klasyfikację przedstawia Zeyland-Malawka:
Plecy wklęsło - wypukłe
Plecy kołyskowe
Plecy płaskie
Plecy okrągłe(Malawka)
Plecy okrągłe
Istotą tej wady jest zwiększenie kifozy piersiowej, czyli nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi. Pogłębiona kifoza prowadzi do niewydolności oddechowej poprzez pracę mięśni międzyżebrowych w pozycji zbliżenia przyczepów (kucner), zmian strukturalnych kręgów oraz predysponuje do dyskopatii na szczycie kifozy.
Możemy wyróżnić kilka postaci tej wady:
Hiperkifoza piersiowa - nadmierne uwypuklenie fizjologicznej krzywizny piersiowej, które często pociąga za sobą zmiany kompensacyjne sąsiednich krzywizn: lordozy szyjnej i lędźwiowej.
Układ mięśniowo - więzadłowy
Mięśnie grzbietu (prostownik grzbietu w odcinku piersiowym ,równoległoboczny i czworoboczny) oraz mięśnie karku są osłabione i rozciągnięte.
Mięśnie piersiowe oraz zębaty przedni są nadmiernie napięte i przykurczone(kucner)
Postać siedzeniowa (kifoza totalna)- wygięcie ku tyłowi dotyczy całego kręgosłupa.
Głowa i barki wysunięte ku przodowi, odstające łopatki, zanik lordozy lędźwiowej.
Układ mięśniowo - więzadłowy
Osłabione mięśnie grzbietu na całej długości kręgosłupa, równoległoboczne, czworoboczne i biodrowo - lędźwiowe, przykurcz mięśni piersiowych, pośladkowego wielkiego, zginaczy dwustawowych stawu kolanowego oraz prostego brzucha.(kasper, malawka, kucner)
Kifoza wysoka - szczyt kifozy przypada na górne kręgi piersiowe zaczynając od Th6. Często dochodzi do kompensacji poniżej - przez długą lordozę przeciągającą się na odcinek piersiowy, oraz powyżej - przez duże wychylenie szyi ku przodowi(kucner)
Układ mięśniowo - więzadłowy
Podobnie jak w hiperkifozie piersiowej
Kifoza niska - szczyt kifozy przemieszczony na odcinek piersiowy dolny z wydłużeniem na odcinek lędźwiowy(kucner)
Układ mięśniowo - więzadłowy
Podobnie jak w hiperkifozie piersiowej
Etiologia wady
Plecy okrągłe mogą być wrodzone lub nabyte. W grupie pleców okrągłych wrodzonych wymienia się dziedziczność wady lub plecy okrągłe osteogenne powstałe w wyniku sklinowacenia kręgu piersiowego(kucner). Plecy okrągłe nabyte mogą powstawać na podłożu chorobowym (krzywica, gruźlica, choroba Scheuermanna, zzsk) lub na wskutek dystonii mięśniowej - zaburzenia równowagi mięśniowej będącej wynikiem np. przeciążenia pracą statyczną prostowników grzbietu.(Kasper).
Plecy wklęsłe
Wada dotyczy dolnego - lędźwiowego odcinka pleców. Istotą jest z reguły pogłębienie fizjologicznej lordozy lędźwiowej połączone ze zmianami w jej zasięgu i kształcie(kucner). Odcinek lędźwiowy przez swoje umiejscowienie pomiędzy sztywnymi strukturami miednicy i klatki piersiowej skupia w sobie większość funkcji kinetycznych kręgosłupa i stanowi jednocześnie statyczną podstawę dla części ciała położonych wyżej. Wszelkie anomalie w ustawieniu miednicy i odcinka piersiowego kręgosłupa spowodują w odcinku lędźwiowym określone reperkusje(kucner).
Wyróżniamy różne postacie tej wady:
Hiperlordoza lędźwiowa - polega na nadmiernym uwypukleniu fizjologicznej krzywizny lędźwiowej, w wyniku której często dochodzi do kompensacji w odcinku piersiowym.(kasper) Zwykle wadzie tej towarzyszy zwiększone przodopochylenie miednicy.(kucner)
Układ mięśniowo - więzadłowy
Dystonia mięśniowa polega na nadmiernym napięciu mięśnia biodrowo - lędźwiowego, prostego uda, prostownika grzbietu w odcinku lędźwiowym, mięśnia czworobocznego lędźwi. Mięśnie pracują w pozycji zbliżenia pryczepów(kucner). Mięśnie pośladkowe wielkie, prosty brzucha oraz mięśnie kulszowo - goleniowe są osłabione i rozciągnięte. (kucner)
Lordoza niska, krótka - polega na obniżeniu łuku lordozy w stosunku do jej fizjologicznego położenia. Kifoza piersiowa jest wydłużona na górny odcinek lędźwiowy.(kasper, kucner)
Układ mięśniowo - więzadłowy
Podobnie jak w hiperlordozie lędźwiowej. Najbardziej osłabione są partie mięśni brzucha w okolicy podpępkowej, natomiast mięśnie grzbietu na wysokości połączenia lędźwiowo - krzyżowego są najbardziej przykurczone, jak również miesień biodrowo - lędźwiowy.(kucner)
Lordoza długa, rozległa - obejmuje wygięciem lordotycznym także dolny odcinek piersiowy, dochodzi czasem do Th6. Towarzysząca jej kifoza piersiowa jest krótka i wysoka. (kasper) Kość krzyżowa najczęściej ustawiona jest prawidłowo. Klatka piersiowa jest płaska, łopatki odstające. (kucner)
Układ mięśniowo - więzadłowy
Rozciągnięty i osłabiony jest prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym, natomiast w odcinku piersiowym jest on zbyt napięty.
Etiologia wady
Plecy wklęsłe mogą być wrodzone lub nabyte(kasper). W grupie pleców wklęsłych wrodzonych możemy wymienić spondylolisis (przerwanie łuku pomiędzy wyrostkami stawowymi górnymi a dolnymi i powodujące przemieszczenie się trzonu kręgu wraz z wyżej leżącym - ku przodowi, po kości krzyżowej.(kucner). Nadmierna wklęsłość odcinka lędźwiowego może być również spowodowana nieprawidłowym ustawieniem kości krzyżowej, która położona jest zbyt płasko, co powoduje strome nachylenie podstawy krzywizny lędźwiowej.(kucner). Wrodzonym podłożem do powstania wady jest również sakralizacja kręgu L5 raz lumbalizacja kręgu S1. (kasper). Do pleców wklęsłych nabytych zalicza się hiperlordoze statyczną Huca. Możemy zaobserwować ją u kobiet otyłych w okresie przekwitania. Ciężar trzewi oraz słabe mięśnie brzucha powodują zwiększone przodopochylenie miednicy i pogłębienie lordozy lędźwiowej.(kucner). Plecy wklęsłe nabyte mogą być spowodowane różnymi jednostkami chorobowymi, powodującymi anomalie w odcinkach wyżej ,lub niżej położonych(garb gruźliczy, choroba Scheuermanna, usztywnienia pourazowe, porażenia mięśni).(kucner)
Plecy okrągło - wklęsłe
Schematycznie wada ta jest połączeniem pleców wklęsłych i okrągłych(kucner). Charakteryzuje się zwiększoną kifozą piersiową i lordozą lędźwiową. Zwykle głowa wychylona jest ku przodowi a klatka piersiowa spłaszczona.(kasper). Obserwujemy również wysunięcie i odstawanie od klatki piersiowej łopatek oraz uwypuklenie pośladków (http://www.fizjoterapia.com/kinezyterapia/wady_postawy/plecy_okraglo_wklesle.htm)
Rodzaje i etiologia wady
Plecy okrągło - wklęsłe powstałe na tle biernego dostosowania się w przypadkach budowy wiotkiej.
Mięśnie grzbietu są zbyt słabe aby czynnie podtrzymywać ciężar tułowia, tak więc w celu zachowania pozycji wyprostnej dochodzi do cofnięcia górnej części tułowia poprzez zwiększenie lordozy lędźwiowej po to, aby pas barkowy znalazł się nad pasem miednicznym. Ustawienie takie przeciąża z kolei aparat więzadłowo - torebkowy i wada stale się pogłębia oraz ulega utrwaleniu.(kucner)
Układ mięśniowo - więzadłowy
Mięśnie grzbietu (szczególnie odcinka piersiowego), mięśnie brzucha, mięśnie pośladkowe są zbyt słabe i rozciągnięte(malawka). Przykurcz zginaczy uda (m. biodrowo - lędźwiowych) i mięśni piersiowych - zależny od stopnia wiotkości i stopnia utrwalenia wady .
Plecy okrągło - wklęsłe powstałe w wyniku konieczności skompensowania usztywnienia jednego z odcinków(kucner).
Najczęściej dochodzi do usztywnienia odcinka piersiowego w wyniku przebytej choroby(gruźlica kręgosłupa, choroba Scheuermanna) lub urazu.(kucner). Powoduje to kompensacje w odcinku lędźwiowym poprzez zwiększenie lordozy.
Układ mięśniowo - więzadłowy
Usztywnienie odcinka piersiowego, osłabienie i rozciągnięcie mięśni prostownika grzbietu w tej okolicy. (kucner)Zwiększona kompensacyjnie lordoza powoduje skrócenie mięśni prostownika grzbietu w okolicy lędźwiowej oraz przesuwa narządy jamy brzusznej do przodu i pod ich naporem ulegają rozciągnięciu mięśnie brzucha. Mięśnie pośladkowe są osłabione(kasper)
Plecy płaskie
Ta wada charakteryzuje się spłaszczeniem lub brakiem fizjologicznych krzywizn kręgosłupa(kasper). Zmniejsza się funkcja amortyzująca kręgosłupa, poszczególne elementy podlegają przeciążeniom i szybszemu zużyciu. Istnieje większa tendencja do bocznych skrzywień kręgosłupa.(kucner). Pojemność i ruchomość klatki piersiowej są upośledzone.(kasper)
Rodzaje i etiologia wady
Plecy płaskie występujące w przypadku budowy o wiotkiej, słabej muskulaturze.
Zrównoważenie ciała uzyskane jest w drodze biernego usytuowania segmentów ciała(kucner).Jako czynnik sprzyjający powstaniu wady upatruje się sedenteryjny tryb życia .Pojemność i ruchomość klatki piersiowej są upośledzone.(kasper)
Układ mięśniowo - więzadłowy
Osłabienie i rozciągnięcie mięśni odpowiedzialnych za kształtowanie odpowiednich krzywizn kręgosłupa: mięśni grzbietu w odcinku lędźwiowym, mięśni zginaczy uda, mięśnie unoszących barki (naramienne, górna część mięśni czworobocznych). Skrócenie mięśni brzucha, pośladkowych i kulszowo - goleniowych.(malawka) .
Plecy płaskie występujące w przypadku budowy o silnej muskulaturze, szczególnie u dzieci wcześnie i intensywnie ćwiczących.(kucner)
Układ mięśniowo - więzadłowy
Zbyt silne mięśnie brzucha, mięśnie pośladkowe, kulszowo - goleniowe, mięśnie grzbietu szczególnie w odcinku piersiowym. Rozciągnięte mięśnie prostownika grzbietu w odcinku lędźwiowym, mięśnie zginaczy uda, mięśnie piersiowe.
Wady postawy w płaszczyźnie czołowej
Pomimo, iż praca ta jest poświęcona głównie wadom w płaszczyźnie strzałkowej, boczne skrzywienia kręgosłupa czyli skoliozy, z racji częstego występowania i swej nie do końca poznanej etiologii stanowią poważny problem, wymagający chociaż częściowego przybliżenia .
„Skoliozy są to boczne skrzywienia kręgosłupa charakteryzujące się odchyleniem osi anatomicznej kręgosłupa od mechanicznej w trzech płaszczyznach: czołowej, strzałkowej i poprzecznej. Są one chorobą ogólnoustrojową, powodują szereg zmian wtórnych w układach narządu ruchu, oddychania oraz krążenia[...]”(kucner).
Bez względu na patogenezę, pod wpływem zadziałania czynnika etiologicznego następuje zaburzenie wewnętrznej równowagi statyczno - dynamicznej kręgosłupa.(kasper) Najpierw dochodzi do powstania skrzywienia pierwotnego, czyli łukowatego wygięcia w jednym kierunku. W pierwszej fazie obserwuje się zwężenie krążków międzykręgowych po stronie wklęsłości łuku, lecz szybko dołączają do tego zmiany strukturalne kręgów - klinowacenie kręgów. Równocześnie z wygięciem bocznym dochodzi do rotacji i torsji kręgów stronę wypukłości łuku skrzywienia.(kasper) Pojawia się garb żebrowy, szczególnie widoczny podczas skłonu tułowia w przód. Organizm kompensuje utratę równowagi poprzez skrzywienie wtórne kręgosłupa, czyli wygięcie kręgosłupa w stronę przeciwną poniżej i (lub)powyżej wygięcia pierwotnego.(kasper)
W wyniku skoliozy dochodzi do zniekształceń klatki piersiowej i miednicy. Następuje zmiana ustawienia łopatek, barków. Narządy wewnętrzne przemieszczają się, co niekorzystnie wpływa na ich działanie(np. uciśnięte po stronie wypukłej łuku płuco jest niemalże całkowicie wyłączone z oddychania). Zwężenie otworów międzykręgowych po stronie wklęsłej skrzywienia może być przyczyną dolegliwości bólowych.(kasper).
Podział skolioz wg Cobba:
1. czynnościowe
2. strukturalne(kasper)
Podział ten świadczy o stopniu zaawansowania procesu patologicznego.(kucner)
Skoliozy czynnościowe to takie w których nie ma utrwalonych zmian w kręgosłupie.
Skoliozy strukturalne to takie, w których stwierdza się utrwalone zmiany.
Ze względu na etiologie dzielimy je na:
kostno pochodne(wrodzone, torakopochodne, układowe)
neuropochodne( wrodzone, porażenne wiotkie i spastyczne, inne)
mięśniowo-pochodne ( wrodzone, dystrofie mięśniowe, inne)
idiopatyczne - o nie znanej etiologii (80-90% skolioz strukturalnych)(kasper)
Istnieje wiele innych podziałów skolioz w zależności od przyjętych kryteriów oceny, takich jak:
lokalizacja skrzywienia: piersiowe, lędźwiowe, szyjne
liczba łuków: jednołukowe, wielołukowe
pierwotność skrzywienia: pierwotne i wtórne
stopień mechanicznego wyrównania skrzywienia: wyrównane, nie wyrównane
stopień anatomicznego czynno - biernego wyrównania się skrzywienia(kucner)
wiek dziecka, w którym pojawia się skrzywienie: niemowlęce (poniżej 3 roku życia), wczesnodziecięce (3-10 rok życia), dorastających (powyżej 10 roku życia do okresu zakończenia wzrostu) (http://www.skolioza.pl/przyklad/skolioza.htm)
Etiopatogeneza bocznych idiopatycznych skrzywień kręgosłupa
Uwagę badaczy w ostatnich latach skupiły następujące uwarunkowania mogące mieć wpływ na wystąpienie bocznych idiopatycznych skrzywień kręgosłupa u dzieci(dobosiewicz):
czynniki genetyczne
czynniki mięśniowe
czynniki szkieletowe i wzrost
rola klatki piersiowej
rola chodu - ruchy tułowia
mechanizmy postawy i równowagi
rola wrzeciona mięśniowego
Czynniki genetyczne
Możliwość dziedziczenia skoliozy została wielokrotnie udowodniona przez wielu badaczy: Wynne - Davies, McEwen i Cowell jak również przez Archera i Dicksona.(dobosiewicz) Ostatecznie przyjmuje się, że skolioza idiopatyczna związana jest z dominującym genem o niepełnej penetracji i zróżnicowanej ekspresji, sprzężonym z chromosomem X. Oznacza to, że ociec może przekazać skoliozę córce, ale nie synowi, natomiast matka może przekazać skrzywienie boczne zarówno córce, jak i synowi.(dobosiewicz)
Czynniki mięśniowe
W tej grupie wyróżnia się czynniki bioelektryczne jak i histochemiczne.
Badania elektromiograficzne mięśni tułowia pokazują wzrost czynności bioelektrycznej po stronie wypukłości skrzywienia.(dobosiewicz) Zjawisko to jest bardzo różnie interpretowane i istnieje szereg teorii próbujących je wytłumaczyć.
Badania histochemiczne mięśni dowiodły, że po stronie wypukłej na szczycie skrzywienia istnieje przewaga włókien typu I (ST), czyli włókien mało męczliwych.(Fidler i Jowett 1976). Interpretacja tego zjawiska jest jednak różnorako interpretowana.(dobosiewicz)
Czynniki szkieletowe i wzrost
Badania sugerują że wiele bocznych skrzywień pogłębia się w okresie pokwitania. Rozważa się wiele czynników mogących mieć wpływ na tworzenie(pogłębianie) się w tym okresie wady: opóźniony wiek kostny, wadliwa kalcyfikacja, wady kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej( wysoka lordoza wypłaszczająca kifozę piersiową prowadzi do lordo - skoliozy)(dobosiewicz)
Rola klatki piersiowej
Według Roaf(1974) progresja skoliozy związana jest z dysfunkcją odruchu postawy i oddychania. W skoliozie strona wypukła klatki piersiowej porusza się swobodniej od strony wklęsłej. Uważa się, że mięśnie międzyżebrowe są odpowiedzialne za rotację tułowia w odcinku piersiowym kręgosłupa i pojawiająca się deformacja(skrzywienie), może być przez mechanizm żebrowo - mięśniowy zatrzymana lub przyspieszona.(dbosiewicz).
Rola chodu - ruch tułowia
W chodzie fizjologicznym ruch odbywa się w 3 płaszczyznach: czołowej, poprzecznej i strzałkowej. W płaszczyźnie poprzecznej rotacja miednicy powoduje rotację kręgosłupa lędźwiowego i dolnego odcinka piersiowego z kontrrotacją górnego odcinka piersiowego. Jeśli klatka piersiowa jest rozwojowo niezdolna do kontrolowania siły mięśniowej kręgosłupa, następuje cykliczne zaburzenie równowagi rotacyjne tułowia, któremu towarzyszy skrzywienie boczne i krótkosegmentarna lordoza. Zjawisko to prowadzi do trójpłaszczyznowej deformacji - skoliozy idiopatycznej(Burwell 1992). Istnieją również teorie oparte na założeniu, że zaburzenia chodu i postawy prowadzące do rozwoju skrzywienia mają swoje podłoże w uszkodzeniach pnia mózgu modulującego odruchy rdzeniowe(Roaf1974) oraz zaburzenie pracy ośrodkowych generatorów wzorców ruchowych w rdzeniu kręgowym(Burwell i Dangerfield1992).
Mechanizmy i równowagi
Zaburzenie pracy elementów układu nerwowego odpowiedzialnych za proces regulujący odruchy postawy i równowagi spotykane jest w różnorakich jednostkach chorobowych. Japońscy badacze(Yamada, Itaka, Nakagawa) w 1969 roku wykazali korelację pomiędzy zaburzeniami równowagi a kątem skrzywienia, szybkością progresji i stopniem dojrzałości kośćca. Ich zdaniem opóźniony rozwój równowagi może być czynnikiem etiologicznym w skoliozie idiopatycznej.(dobosiewicz). Wyniki tych badań zostały potwierdzone w latach póżniejszych(dobosiewicz).
Rola wrzeciona mięśniowego
W tej grupie czynników wyróżnia się następujące elementy mogące mieć wpływ lub towarzyszące skoliozie: asymetryczna czułość wrzeciona mięśniowego po stronie wklęsłej, osłabienie odruchu segmentarnego mięśni głębokich grzbietu po stronie wypukłej, zaburzenia powtarzalności zjawisk bioelektrycznych w mięśniach, niedobór wrzecion mięśniowych.(dobosiewicz)