Wybrane kierunki i systemy etyczne
Ze względu na kryterium źródeł norm moralnych wyróżniamy systemy autonomiczne i
heteronomiczne:

1.

Etyka autonomiczna- zakłada, że źródło norm moralnych odnajdujemy wewnątrz

człowieka. W jego rozumności i wolnej woli. Człowiek sam tworzy normy i je
świadomie respektuje. Np. etyka I. Kanta.

2.

Etyka heteronomiczna- przyjmuje, że normy moralne człowieka wytwarzane są przez

zewnętrzne jednostki, np. przez Boga, państwo czy grupy społeczne- np. personalizm
chrześcijański.

Przeciwko sofistom występował Sokrates, który twierdził, że wszyscy ludzie są rozumni,
racjonalni, zdolni do myślenia racjonalnego.
Legalizm- wierność praw, samo prawo jest wartością moralna.
Ze względu na kryteria sposobu uzasadnienia sadów moralnych wyróżniamy: systemy
konsekwencjalistyczne i deontologiczne.

1.

Etyka konsekwencjalistyczna- przyjmuje, że kryterium oceny moralnej stanowią

skutki działań człowieka lub skutki stosowania reguł, nakazujących określone
działanie.

2.

Etyka deontologiczna- przyjmuje, że kryterium oceny moralnej jest zawartej w

określonych czynach niezależnie od ich konsekwencji. Jesteśmy zatem zobowiązani
do wybierania czynów moralnych.

Klasyfikacja systemów etycznych

KONSEKWENCJONALIZM

OGRANICZONY

UNIWERSALNY

FIRMIZM TRYBALIZM NEPOTYZM UTILITARYZM
Firmizm- mnożenie pozytywnych konsekwencji w firmie.
Kantyzm- charakter autonomiczny

DEONTOLOGIZM

MIESZANY

CZYSTY

SYSTEM ROSSA

KANTYZM ETYKA CHRZEŚCIJAŃSKA

UTYLITARYZM
Twórcy: Jeremy Bentham oraz John Stuart Mill (XVIII i XIX w.).
Zasada użyteczności: przyjmuje, że jeśli postępowanie prowadzi do uzyskania największej
ilości dobra dla największej ilości ludzi, jest to postępowanie moralne.
Odmiany utylitaryzmu:

a)

Utylitaryzm hedonistyczny- definiuje największe dobro przy pomocy kategorii

przyjemności (epikureizm).

b)

U. eudajmonistyczny- def. największe dobro, przy pomocy kategorii szczęścia

(arystotelizm).

c)

U. idealistyczny- def. największe dobro przy pomocy kategorii dobra, piękna, prawdy

(kalokagatia).

Wynaturzenia:

a)

Firmizm- sytuacja kalkulacji korzyści dla firmy, w której pomija się następstwo dla

wielu innych osób.

b)

Trybalizm- sytuacja kalkulacji korzyści dla plemienia, narodu, mniejszości etnicznej,

w której pomija się następstwa dla wielu innych osób.

c)

Nepotyzm- sytuacja kalkulacji korzyści dla najbliższej rodziny, w której pomija się

następstwa dla pozostałych osób.

Epikureizm- powstał w Grecji w II w. p.n.e.- Epikur, dobro jako przyjemność, zło jako ból,
Epikur zastanawia się co nas boli w życiu, czyli co jest złe.
Rowls- „Teoria sprawiedliwości”
Współcześnie istnieją dwie wersje utylitaryzmu różniące się „techniką” ocen moralnych:

1)

Utylitaryzm czynów- twierdzi, że przedmiotem użytecznościowej oceny powinien być

każdy czyn, oddzielnie badany, we wszystkich swych szczegółach i odmiennościach.
Np. jeśli złamany zostanie kontrakt to należy go zbadać jako konkretną sytuację
oceniając jego rzeczywiste, bliższe i dalsze skutki.

2)

Utylitaryzm reguł- twierdzi, że zasadę użyteczności należy stosować do klasy czynów,

nie zaś do poszczególnych czynów. Np. na podstawie warunków kontraktu można
sformułować regułę głoszącą iż złamanie umów jest niemoralne.

Etyka Immanuela Kanta
Dzieło: Uzasadnienie matafizyki moralności.

1.

Etyka autonomiczna- kryterium uzasadnienia norm moralnych człowiek szuka w

swojej rozumności.

2.

Etyka imperatywna- poszukuje wskazówek moralnych a’priori, które określałyby

obowiązki niezależnie od rodzaju czynu i jego konsekwencji (krytyka utylitaryzmu).

3.

Normy moralne powinny spełniać warunki:

a)

Uniwersalności

b)

Respektować istotę rozumną człowieka jako cel wszelkich działań

c)

Respektować autonomię rozumnej istoty

Imperatyw kategoryczny
„Nie powinien nigdy inaczej postępować, jak tylko tak, żebym mógł także chcieć, aby
maksyma mojego postępowania stała się powszechnym prawem.”
Imperatyw hipotetyczny
„Postępuj tak, abyś człowieczeństwa tak w swojej osobie jak też w osobie każdego innego,
używał zawsze zarazem jako celu, nigdy jako środka.”
Trójstopniowy test oceny moralnej Immanuela Kanta

1)

Sprawdź, czy norma moralna w obszarze uniwersalnym jest wewnętrznie

niesprzeczna, tj. czy jej powszechne zastosowanie, nie spowoduje jej zaprzeczenia
(test prawdy).

2)

Sprawdź, czy zastosowanie normy moralnej w obszarze uniwersalnym nie doprowadzi

do instrumentalnego traktowania ludzi.

3)

Sprawdź, czy norma moralna może zostać zaakceptowana przez wszystkich członków

społeczności.

Personalizm chrześcijański
Twórcy: Emmanuel Mourier, Jacgnes Mantain, Kard. Wojtyła.

Etyka heteronomiczna- etyczne uzasadnienie moralności odwołuje się do obowiązków
człowieka względem Boga.
Bazę personalizmu chrześcijańskiego jest DEKALOG (charakter trybalistyczny) oraz
przykazanie „miłości bliźniego” (charakter uniwersalistyczny).
Podstawowym argumentem w ocenie moralnej czynu jest wiara w Boga i w boskie
pochodzenie norm moralnych.
Personalizm przyjmuje, że każda osoba posiada najwyższą wartość, wszystkie osoby są równe
i równoważne, dlatego godność osoby ludzkiej nakłada obowiązek tworzenia wspólnoty i
dążenia do wspólnego dobra. Podstawową zasadę etyki personalistycznej jest więc działanie
na rzecz człowieka, oparte na miłości bliźnich (Społeczna Nauka Kościoła Katolickiego).
Personalizm stał się moralną podstawą Powszechnej deklaracji praw człowieka, ONZ 1948r.
Wstęp jej zawiera: „uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw
wszystkich członków rodziny ludzkiej stanowi podstawy wolności, sprawiedliwości i pokoju
na świecie.”
Zasada podwójnego skutku św. Tomasza z Akwinu:

1)

Cel działania musi być dobry i słuszny, a skutek uboczny jest praeter intentionem

(poza intencjami).

2)

Działalność prowadząca do danego celu jest dobra w całym swoim przebiegu.

3)

Negatywne skutki uboczne są rzeczywiście uboczne, sporadyczne, wyjątkowe.

4)

Powód działania, w którego toku przewiduje się negatywne skutki uboczne, jest

ostatecznie doniosły, ratio proportionale gramis.

Przykładowe zastosowania: ustalenie granic obrony koniecznej, rozstrzygnięcie w dylemacie
aborcyjnym.
Pytania pomocnicze:

1.

Jakie kryteria służą do klasyfikacji systemów etycznych?

2.

Jakie są założenia utylitaryzmu?

3.

Jakie kryterium oceny moralnej czynu proponuje utylitaryzm?

4.

Czym różni się utylitaryzm czynów od utylitaryzmu reguł?

5.

Jak jest zbudowana etyka oparta na personalizmie chrześcijańskim?

6.

Jak etyka personalistyczna uzasadnia prawa człowieka?

7.

Na czym polega zasada podwójnego skutku i jakie ma zastosowanie?

8.

Jak jest zbudowany system etyczny I. Kanta?

9.

Jaka jest treść imperatywu kategorycznego?

10.

Jak etyka I. Kanta dokonuje oceny moralnej czynu?

ODPOWIEDZIALNOŚĆ W BIZNESIE
Moralna odpowiedzialność w biznesie-relacja agencyjna:
PRYNCYPAŁ- osoba, która zleca wykonanie zadania
AGENT-osoba, która zgadza się działać na korzyść i pod kontrolą pryncypała.
RELACJA AGENCYJNA- powstaje między agentem i pryncypałem
Przykłady relacji agencyjnej
PRYNCYPAŁ

AGENT

-pacjent

-lekarz

-właściciel firmy

-menadżer firmy

-menadżer firmy

-pracownik firmy

-podatnik

-doradca podatkowy

-nabywca

-sprzedawca

Obowiązki pryncypała i agenta wynikają z relacji agencyjnej.
Obowiązki agenta:

1)

Lojalne wykonywanie zleconych zadań,

2)

Posłuszeństwo wobec pryncypała i jego zaleceń.

Obowiązki pryncypała:

1)

Wyrównywanie wartości usług wykonywanych przez agenta,

2)

Opłacanie kosztów poniesionych przez agenta w trakcie wykonywanego zlecenia na

rzecz pryncypała.