Moralna odpowiedzialność w biznesie
Argumenty przeciwko moralnej odpowiedzialności firmy:
1. Argumentacja legalistyczna- firmy powinny działać w granicach prawa, a
odpowiedzialność moralna dotyczy poszczególnych ludzi działających w ramach
stosunku agencyjnego. Jest to argument podnoszony przez Herberta Simona, argument
na rzecz legalizmu przeciw moralnej odpowiedzialności
2. Argumentacja neoliberalna- w wolnej gospodarce jedyną odpowiedzialnością firmy
jest odpowiedzialność za użytkowanie zasobów i zaangażowanie ich w sposób mający
na celu powiększenia zysków, zgodnie z regułami otwartej i wolnej gospodarki, tj. bez
nadużyć i oszustw. Argument na rzecz tzw. „ niewidzialnej ręki rynku”, której celem
jest produkcja podtrzymująca wysoki poziom zysku, sformułowany przez Miltona
Friedmana i Theodora Levitta.. Żadne normy moralne nie powinny blokować rynek-
rozwój gospodarczy. Friedman dodaje, że etyka stoi w przeczności z rozwojem
gospodarczym.
3. Argumentacja behawioralna- podkreśla, że działanie jednostki ludzkiej w ramach
organizacji typu firma, determinuje ją w sposób wykluczający odpowiedzialność
moralną. Z działu psychologii- wymusza określone zachowanie, przykład:
demoralizujący stanfordzki eksperyment więzienny Zimbardo: eksperyment polegał
na tym, że cześć przypadkowych, przeciętnych ludzi na podstawie rzucania monetą
przybrało rolę strażników więziennych, a cześć więźniów. Zadziwiające było to , że
natychmiast każdy wszedł w swoją rolę, bez najmniejszych problemów. Cała
struktura, funkcja fikcyjna tak zdeterminowała ludzi, że przestali logicznie myśleć,że
to tylko eksperyment.
Firma powinna ponosić moralną odpowiedzialność za swoją strukturę. Firma nie posiada
osobowości moralnej, świadomości moralnej tylko osobowość prawną, generuje świadomość
moralną i psychiczną. Firma swoją strukturą rodzi skutki o charakterze moralnym i psychicznym. Np.1) działalność Nestle na rynku afrykańskim wyparła konkurencję, stała się
monopolem, łamiąc wszelkie standardy moralne, zmuszając matki do ponoszenia wysokich
kosztów karmienia dziecka mlekiem zastępczym. Moralnej działalności firmy nie można ocenić, ale ma skutki moralne u konsumentów. 2) procesy przeciwko korporacją tytoniowym
są na zasadzie moralnym. 3) w przypadku dopalaczy- skutek moralny to likwidacja sklepów
mimo, że działalność legalna, władza wykonawcza stała się władzą sądowniczą.
FIRMA
Wierzyciele, konkurenci
Klienci, doradcy
Pracownicy, sprzedawcy, udziałowcy
Rząd, Agendy rządowe, Rządy innych państw
Grupy biznesu, grupy doradców, grupy inwestorów
Opinie publiczne
Wspólnoty lokalne
Tayloryzm: Taylor zakładał. Że każdy pracownik jest leniwy, głupi, trzeba go kontrolować,
więc przy braku zaufania, było dużo kontrolingu. Pracodawca nie wymagał innowacyjności,
pracownik miał być tylko trybikiem w machinie. Uzwiązkowienie było niekorzystne dla cyklu produkcji. Najważniejsze dla w tayloryzmie było:
- dużo kontroli,
- niska innowacja pracownika
- brak związków (zawodowych, wspólnotowych)
Pracownicy nauczeni byli posłuszeństwa, byli mało aktywni, nie potrafili tworzyć wspólnot
lokalnych. Nie potrafiąc inaczej funkcjonować (zarówno w firmie jak i w życiu osobistym,
codziennym), stworzyli totalitarny rodzaj państwa. Zarządzanie przez jedną osobę, reszta jest
posłuszna. Tayloryzm został odrzucony z początkiem XX w.
Deinfluadyzacja- dzielenie się wiedzą, humanizacja, liberalizacja- wysoka samoocena
pracowników.
Doświadczenia II wojny światowej, zmieniły charakter gospodarki w kierunku gospodarki
opartej na wiedzy, doprowadziło to do etycznej władzy zarządzania.
Powody rosnącej popularności kodeksów etycznych firm:
1) Presja interesariuszy, a zwłaszcza konsumentów produktów, firmy jako użytkowników
środowiska oraz opinii publicznej, czułej na poszanowaniu praw ludzi i zwierząt.
2) Dążenie do polepszenia wizerunku publicznego firmy i osiągnięcia z tego tytułu korzyści ekonomicznych, tj. wzrost zdolności konkurencyjnej,
3) Odcinanie się od negatywnych działań niektórych firm uprawiających oszustwa
bankowe, defraudacje, celowe bankructwa,
4) Dążenie do ujednolicenia systemów wartości, norm moralnych i standardów
postępowania w działalności ponadnarodowej np., w koncernach,
5) Kodeksy pomagają osiągnąć efekt synergii (zgody) w zespołach pracowniczych dzięki
jasnemu sformułowaniu celów i stworzeniu atmosfery zaufania.
Gospodarka nie jest oderwana od życia codziennego.
Treść Kodeksów Firmy
Zagadnienia:
Działania wobec właścicieli- zapewnienie siły finansowej przedsiębiorstwa,
wygospodarowanie stosownego zysku, planowanie dla przyszłości, informowanie
właścicieli.
Działanie wobec współpracowników-tworzenie dobrego, motywującego klimatu do
pracy, jasny podział obowiązków i odpowiedzialność, zapewnienie humanitarnych
warunków pracy, tworzenie możliwości awansu, zapewnienie wynagrodzenia socjalnego i
wynagrodzenia za rezultaty, informowanie pracowników.
Działanie wobec dostawców i nabywców- dostarczanie dobrych produktów, systematycznie poprawianie ich jakości, wzorowe traktowanie klientów, niezawodna
dostawa, nienaganny serwis, gwarantowanie dostawcom niezależności, informacja i
porada dla klientów.
Działanie wobec kontrahentów- popieranie wolności gospodarczej, akceptacja
liberalnego ładu gospodarczego, popieranie uczciwego współzawodnictwa
gospodarczego.
Działanie wobec sąsiadów i społeczeństwa- troska o ochronę środowiska, rozwój gospodarki sprzyjającej środowisku, współpraca ze społeczeństwem danego kraju,
informowanie opinii publicznej.
Działanie wobec państwa- lojalna współpraca z instytucjami publicznymi,
wywiązywanie się z obowiązków publicznych, odpowiedzialność obywatelska.
Koncepcja „monologowej” i „dialogowej” odpowiedzialności firmy.
Monologowa:
1. odpowiedzialność za wyniki,
2. decyzje dla pracowników,
3. komunikacje strategiczne,
4. niezależność i nieopłacalność pracowników.
HORYZONT TECHNOKRATYCZNY-przeszłość
Dialogowa:
1. odpowiedzialność za konsensus,
2. decyzje z pracownikami,
3. komunikacja dyskursywna,
4. współodpowiedzialność uczestników dialogu.
HORYZONT DEMOKRATYCZNY-współczesność
PYTANIA POMOCNICZE:
1. W jakich relacjach gospodarczych pojawia się problem odpowiedzialności moralnej?
2. Na czym polega odpowiedzialność moralna w relacji między pryncypałem a agentem?
3. Na czym polega konflikt interesów?
4. Jakie są argumenty przeciwko moralnej odpowiedzialności firmy?
5. W jaki sposób można rozwiązywać problemy moralne firmy?
6. Na czym polega koncepcja dialogowej odpowiedzialności firmy?
Konkurencja w świetle etyki:
Założenia:
1. Konflikt występujący miedzy firmą a interesariuszem tj. między agentem a
pryncypałem zawsze występuje co do ceny i innych warunków umowy, jednak na
ogół w interesie obu stron leży by doszło do zawarcia transakcji. Jeśli wymiana
odbywa się między ludźmi wolnymi (wymóg prawdziwościowy oraz osobowy)
możliwe jest uzgadnianie interesów. Rozbieżności celów SA akceptowane jako
nieodzowny składnik gospodarowania. Konflikt słaby.
2. Inny rodzaj konfliktu występuje w ramach konkurencji gospodarczej. Konkurencja
to działanie co najmniej dwóch osób, z których każda dąży do uzyskania tego
samego dobra, które jest niepodzielne tzw. dobra rzadkie. Konkurencja
gospodarcza może przybierać formę: -walki- starcie przeciwników odczuwających
wrogość i pragnących zniszczenia przeciwnika. –gry- starcie przeciwników
świadomych antagonizmu, lecz nie odczuwających wrogości, przeszkadzającym
sobie nawzajem by uzyskać dane dobro, tzw. uczciwa konkurencja.
Reguły uczciwej konkurencji.
1. Zasada inicjatywy niezależnej-opowiada, że wszystkie firmy konkurują ze sobą,
kierują się własnymi celami i na własną odpowiedzialność, w taki sposób, że nie jest
im potrzebna wiedza o działaniach konkurentów. Ma ona charakter pozytywny i
stanowi, że firmy powinny podejmować decyzje niezależnie od siebie. Firmy powinny
być zorientowane na nabywców, ich potrzeby i gusty, co oznacza traktowanie klientów
jako cel działań i jest zgodne z imperatywem hipotetycznym I. Kanta.
2. Zasada działań konstruktywnych- określa obowiązek działania najlepszego na jakie
stać firmę. Oznacza to, że należy dokładać wszelkich starań, by być przedsiębiorczym
w relacji do klientów, a nie w relacji konkurentów. Innowacyjność, kreatywność,
zdolność do ponoszenia ryzyka to cechy osobowości „dynamicznego przedsiębiorcy”
(Joseph Schumper).
3. Zasada formalnej równości- przyjmuje, że o ile realne szanse uczestnictwa w
konkurencji ekonomicznej są zawsze zróżnicowane, o tyle szanse formalne powinny
być równe (J. Rawls „Teoria sprawiedliwości”). Szanse konkurencji są różne ponieważ:
• Firmy dysponują różnym doświadczeniem w prowadzeniu interesów,
• Zasoby czynników produkcji i możliwości ich zwiększenia przez firmę są
różne,
• Przedsiębiorczość menadżerów jest wrodzona, różni menadżerowie posiadają
ją w różnym stopniu,
• Ryzyko statystyczne związane np. z chorobą lub śmiercią menadżerów
dotykają firmę w różny sposób, w różnym stopniu.
Firmy nie powinny wykorzystywać swoich realnych przewag, jeśli stanowiłoby to
naruszenie zasad formalnej równości szans.
4. Zasada poszanowania podmiotów zewnętrznych- określa, że słuszne są tylko takie
działania konkurencyjne, które nie naruszają godności klientów lub konkurentów (np.
reklama).
5. Zasada poszanowania reguł- pozytywna konkurencja powinna być zgodna z wszelkimi
ogólnie przyjętymi normami moralnymi oraz obowiązującym prawem.
Mechanizmy niepożądane w uczciwym konkurowaniu.
Założenia: Sprawdzenie czy sposoby konkurowania są uczciwe, czy też nieuczciwe, musi być
poprzedzona ustaleniem reguł obowiązujących wszystkich uczestników rynku. Pełnej
enumeracji podać nie można. Łatwiej podać jakie sposoby konkurowania nie są pożądane:
1. Naruszenie praw własności firmy w odniesieniu do wynalazków, wzorów użytkowych,
wzorów przemysłowych, znaków towarowych, nazw handlowych i oznaczeń
pochodnych lub nazwy pochodzenia.
2. Działanie wprowadzające w błąd, mogące narazić konkurentów na stratę dobrej opinii
wśród klientów lub na inne szkody.
3. Działanie wprowadzające w błąd klientów co do tożsamości przedsiębiorstwa lub
produktu.
4. Działanie wprowadzające w błąd klientów co do składu produktu, jego jakości i ryzyka używania.
5. Przekazywanie, ujawnianie lub wykorzystywanie informacji stanowiących tajemnice
przedsiębiorstwa w celu zaszkodzeniu przedsiębiorstwu konkurencyjnemu.
6. Nakłanianie pracowników firm konkurencyjnych lub klientów do działania na
niekorzyść tych firm,
7. Utrudnianie dostępu do rynku.
8. Reklama uchybiająca godności człowieka, wprowadzające w błąd lub nierzeczowa.
Podstawową strategią to strategia cenowa, wprowadzanie w błąd i nierzeczowa.
Mechanizmy utrudnienia dostępu do rynku jako sposób konkurowania polega na
podejmowaniu działań, które uniemożliwiają rywalom wejścia na rynek, o ile działania te
polegają na celowym szkodzeniu firmom konkurencyjnym lub o ile zagrażają samej
konkurencji.
Przykłady:
1. Zastosowanie metody przymusu w formie groźby, użycie siły itp. Oparte jest na
wrogości i to decyduje o jego negatywnej ocenie.
2. Działanie naruszające istotę wymiany rynkowej, takie jak np. bezpłatne i
długotrwałe rozdawnictwo towarów (nestle- mleko w Afryce),
3. Uniemożliwienie konkurentom prowadzenie działalności gospodarczej, np. w
wyniku wykupienia surowców czy zastrzeżenia u jego dostawcy, ze nie sprzeda
swego produktu konkurentowi (zwłaszcza w sytuacji monopolisty na rynku),
4. Niektóre formy konkurencji cenowej, które służą do wyeliminowania
konkurentów- 3 metody:
• Metoda Mark-up pricing. Ma miejsce w typach konkurencji niedoskonałej,
w której firma ma możliwość wpływu na kształt cen w granicach bariery
popytu. Wątpliwości budzą przeceny, jeśli są elementem strategii
marketingowej, polegającej na celowym przeszacowaniu narzutu, by
następnie go obniżyć i sprzedać towar jako „szczególną okazję 2+1”.
Takie strategie są zwodnicze i wprowadzają klientów w błąd, zmniejszają
możliwość konkurowania na rynku.
• Mark-down pricing, tzw. „sprzedaż ze stratą”, czyli ustalenie jednolitej
ceny dla wszystkich klientów poniżej przeciętnego kosztu produkcji. Jeśli
ta strata ma na celu wejście na rynek i jest formą konkurowania mającą
zapewnić firmie stosującą ja pozycję monopolisty oraz wyeliminowania
konkurencji to ocenia się ją jako nieuczciwą formę konkurencji.
• Zróżnicowane traktowanie klientów polegające na uprzywilejowaniu lub
dyskryminowaniu klientów w zakresie ich sytuacji na rynku. Występuje w
formie odmowy zawarcia kontraktu, zerwanie lub zróżnicowanie jej
warunków umowy. Jej przejawem jest tzw. „dyskryminacja cenowa”,
która różnicuje klientów wykorzystując pozycje monopolistyczną firmy i
sztucznie dzieli rynek na segmenty, w którym za ten sam produkt,
wytwarzany po identycznych kosztach pobiera się różne ceny. Z punktu
widzenia klienta dyskryminacja cenowa nie ma usprawiedliwienia. W
określonych wypadkach konsekwencjonalistycznie można ją
usprawiedliwić, np. lekarz różnicujący klientów pod względem
zamożności, pokrywając sobie koszty leczenia biednych.
5. Bojkot konkurentów. Jeśli utrudnia dostęp do rynku i uniemożliwia konkurencje
jest oceniany negatywnie. Bojkot konsumentów zaś jest oceniany pozytywnie, np.
bojkot futer prawdziwych, zamiana lub zmuszenie do noszenia futer sztucznych.
REKLAMA
Marketing to działalność gospodarcza mająca na celu korzystną sprzedaż produktu. Działania
marketingowe próbują determinować decyzje konsumentów stosując przy tym niedozwolone
techniki tj.:
1. Opakowania sugerujące większą wagę produktu,
2. Drobna czcionka,
3. Zawiłe sformułowania.
W celu przeciwdziałania przekraczaniu przez reklamę granic moralnie dopuszczanych stosuje
się następujące nakazy prawne, gdy:
1. Naruszona jest w reklamie godność człowieka lub występują w niej treści skierowane
przeciw tzw. dobrym obyczajom. W praktyce oznacza to zakaz reklamowania: gier
hazardowych, alkoholu, narkotyków i innych substancji (dóbr) uważanych za
niekorzystne społecznie, a także postaw antyspołecznych i antydemokratycznych, tj.
rasizm, nietolerancja religijna, seksualna, światopoglądowa, itp. a także treści
naruszające uczucia religijne lub patriotyczne.
2. Występują w niej niebezpieczeństwo, że odbiorcami reklamy zostaną osoby
nieprzygotowane merytorycznie do jej odbioru. W praktyce oznacza to zakaz
emitowania reklam: leków, lekarzy, adwokatów i reklam odwołujących się do opinii
dzieci.
3. Reklama jest fałszywa, czyli wprost wprowadza w błąd lub bazując na uczuciach
klientów, ich uprzedzeniach i fantazjach, jest reklamą nierzeczową.
4. Gdy reklama jest ukryta np., reklamy podprogowe- możliwe jest przekazanie treści
pod wpływem dostrzegalności- nie wiedząc wprost o tej reklamie.
Pytanie pomocnicze:
1. Jakie wymogi musi spełniać pozytywna konkurencja?
2. Wymień rodzaje nieuczciwej konkurencji.
3. Jakie są rodzaje nieuczciwego utrudniania dostępu do rynku?
4. Wymień z własnego doświadczenia przykłady, w których wystąpiło zjawisko
nieuczciwego utrudniania dostępu do rynku.
5. Na czym polega zjawisko bojkotu produktów w życiu gospodarczym?
6. Wymień rodzaje bojkotu i oceń je z punktu widzenia etyki gospodarczej.
7. Wymień przypadki, w których reklama uznawana jest za moralnie niedopuszczalną.