Â

WIAT

N

AUKI

Grudzieƒ 1999 17

Strach przed Piratem

Nowy pestycyd drugim DDT?

P

o 20 latach ciàg∏ego spryskiwania
Malathionem kwieciak bawe∏no-
wiec nie zagra˝a ju˝ amerykaƒ-

skim uprawom bawe∏ny. Tymczasem
s∏aw´ owadów potrafiàcych doprowa-
dziç do ∏ez najtwardszych plantatorów
zyska∏a Êwiat∏o∏ówka naziemnica (Spo-
doptera exigua), a ÊciÊlej – jej nies∏ycha-
nie ˝ar∏oczne larwy. Powodem plagi by-
∏o to, ˝e niechcàcy ofiarà Malathionu pa-
d∏a ˝ywiàca si´ nimi b∏onkówka. „To
wr´cz niewiarygodne – mówi Geoffrey
E. Hill, ornitolog z Auburn University. –
Widzia∏em, jak dos∏ownie ogo∏oci∏y po-
le. Nic nie zosta∏o.”

Philip Barbour, farmer z Missisipi,

zna to z w∏asnego doÊwiadczenia.
W 1995 roku zniszczone zosta∏y ca∏e
zbiory jego i wielu plantatorów w po-
∏udniowym Teksasie, delcie Missisipi
oraz w niektórych rejonach na wscho-
dzie. „Âwiat∏o∏ówek naziemnic by∏o tak
wiele, ˝e oblaz∏y s∏upy telefoniczne” –
wspomina. Nie majàc skutecznego pe-
stycydu, Barbour wraz ze zbiorami stra-
ci∏ wszystko.

Póêniej pojawi∏ si´ chlorofenapir pod

handlowà nazwà Pirat. Nale˝y on do
nowej rodziny zwiàzków zwanych piro-
lami. Jego producent, firma American
Cyanamid z siedzibà w Parsippany
w stanie New Jersey i wytwórniami w
Hannibal w stanie Missouri, chce, aby
Environmental Protection Agency (EPA)
zatwierdzi∏a ten Êrodek przeciwko Êwia-
t∏o∏ówce naziemnicy. W 30 paƒstwach,
∏àcznie z Australià, Chinami, RPA, Za-
mbià i Zimbabwe, ju˝ si´ go stosuje;
w toku jest za∏atwianie odpowiednich
zezwoleƒ tak˝e w Kanadzie i paƒstwach
Unii Europejskiej. Spó∏ka ma nadziej´
rozszerzyç zastosowanie Pirata równie˝
na uprawy innych roÊlin, m.in. warzyw
i owoców.

Niektórzy naukowcy obawiajà si´ ka-

tastrofy ekologicznej: chlorofenapir, jak
twierdzà, to drugi DDT. Ich zdaniem
mo˝e on, podobnie jak jego os∏awiony
poprzednik, gromadziç si´ w organizmie
po spo˝yciu przez zwierz´, upoÊledza-
jàc prac´ uk∏adu wydzielania wewn´trz-
nego i rozrodczego. Kontrowersje uwi-
doczni∏y si´ szczególnie w ostatnich
miesiàcach, kiedy to American Bird Con-
servancy og∏osi∏a za poÊrednictwem In-

ternetu „stan pogotowia”. Fala listów za
zwiàzkiem i przeciw niemu zala∏a EPA.
Przyczynà by∏o wydanie przez EPA na
poczàtku sierpnia br. zakazu stosowa-
nia parationu metylowego i azynfosu
metylowego – dwóch bardzo rozpo-
wszechnionych pestycydów dzia∏ajà-
cych na uk∏ad nerwowy cz∏owieka.

Chlorofenapir, nieczynny przed spo-

˝yciem, powoduje przerwanie przez mi-
tochondria produkcji ATP – czàsteczki
magazynujàcej energi´. Zak∏óca on
funkcjonowanie kilku enzymów biorà-
cych udzia∏ w cyklu ATP, a wyst´pujà-
cych we wszystkich organizmach ˝y-
wych. Spó∏ka twierdzi jednak, ˝e tylko
owady majà poziom tych enzymów tak
wysoki, by zwiàzek zadzia∏a∏; wi´kszoÊç
organizmów jest wi´c bezpieczna.

To w∏aÊnie ingerowanie w cykl ATP

budzi obawy naukowców. Przyznajà
oni, ˝e chlorofenapir dzia∏a bardzo ró˝-
nie na rozmaite organizmy, a ich niepo-
kój bierze si´ g∏ównie z niezrozumienia
powodów tej odmiennoÊci. Dotychczas
EPA zdecydowanie odmawia∏a zezwo-
lenia na jego stosowanie. Kalkulacja za-
gro˝enia opiera si´ na okresie pó∏trwa-
nia zwiàzku w glebie (1.4 roku), co
upowa˝nia agencj´ do stwierdzenia:
„Organizmy làdowe stanowiàce po-
karm dla ptaków mogà, niezale˝nie od
wielkoÊci zgodnej z instrukcjà dawki,
byç dla nich bardzo niebezpieczne, po-
wodujàc natychmiastowà Êmierç lub za-
k∏ócajàc ich zdolnoÊci rozrodcze.”

Mimo to American Cyanamid zdo∏a-

∏a ju˝ wprowadziç Pirata w amerykaƒ-

skim rejonie uprawy bawe∏ny jako sku-
teczny pestycyd przeciwko Êwiat∏o∏ów-
ce naziemnicy. Wysi∏ki garstki poli-
tyków zaowocowa∏y zezwoleniem na
u˝ywanie go w „nag∏ej potrzebie” w
11 stanach. Rzecznicy American Cyana-
mid nie potwierdzili wprawdzie po-
g∏oski, ˝e spó∏ka zainwestowa∏a w ten
Êrodek 100 mln dolarów, ale powie-
dzieli, i˝ taka kwota „nie by∏aby niczym
niezwyk∏ym”.

Nikt nie kwestionuje toksycznoÊci

chlorofenapiru. W badaniach przepro-
wadzonych pod kontrolà EPA przez
American Cyanamid nakarmiono kacz-
ki krzy˝ówki paszà zawierajàcà 2.5 ppm
chlorofenapiru, która to iloÊç, zgodnie
z opinià agencji, bliska jest pozosta∏o-
Êciom trafiajàcym do Êrodowiska. Pta-
ki te z∏o˝y∏y 30.13 jaj (w porównaniu
z 50.75 w grupie kontrolnej), z których
wyklu∏o si´ 48% pisklàt (65% w grupie
kontrolnej). Ârednia masa kaczek po do-
roÊni´ciu równie˝ by∏a ni˝sza.

Przeciwnicy chlorofenapiru sà liczni.

Diane S. Henshel, neurotoksykolog z In-
diana University zajmujàca si´ wp∏y-
wem trucizn na rozwój organizmów,
w oÊwiadczeniu skierowanym do EPA
pyta: „Czy naprawd´ chcemy znowu
ryzykowaç, i to ze zwiàzkiem w oczywi-
sty sposób bardziej szkodliwym dla
Êrodowiska naturalnego ni˝ DDT?”
Chemik analityk Edward L. Sones, pra-
cujàcy dla niemieckiego (nie konkurujà-
cego z American Cyanamid) producen-
ta artyku∏ów gospodarstwa domowego
mówi, ˝e przygotowa∏ dla EPA wiele

NAUKA

I

LUDZIE

EKOLOGIA

UPRAWY BAWE¸NY sta∏y si´ polem bitwy mi´dzy producentami Pirata i ekologami

obawiajàcymi si´ wyrzàdzenia powa˝nych szkód w Êrodowisku naturalnym.

RICHARD HAMILTON SMITH

Corbis

Pami´tliwy jak... mysz?

Wszyscy miewamy od czasu do czasu k∏opoty
z pami´cià. Byç mo˝e jednak wkrótce si´ one
skoƒczà. Jak donosi Nature z 2 wrzeÊnia br.,
Joe Tsien z Princeton University oraz jego
wspó∏pracownicy odkryli sposób na jej
poprawienie. Uda∏o im si´ wyhodowaç
transgeniczne myszy majàce dodatkowy gen,
który koduje bia∏ko NR2B odpowiedzialne
za przyswajanie kojarzenie informacji.
Odznaczajà si´ one znakomità pami´cià
i uczà si´ znacznie szybciej od swych
zwyk∏ych pobratymców. Metoda podwajania
tego genu mo˝e okazaç si´ przydatna
w leczeniu niektórych uwarunkowanych
genetycznie chorób (np. zespo∏u Downa),
ale kto wie, czy z czasem nie zostanie tak˝e
zastosowana do „usprawniania” zwyk∏ych,
tylko nieco zapominalskich osób...

Spada emisja dwutlenku w´gla

IloÊç w´gla wyrzucanego do atmosfery
w 1998 roku wynios∏a 6.32 mld ton, co
oznacza spadek o 0.5% w stosunku do roku

poprzedniego pomimo
wzrostu gospodarki Êwiatowej
w tym czasie o 2.5%. Szacunki
Worldwatch Institute wskazujà,
˝e zaostrzenie przepisów
o ochronie Êrodowiska
nie zawsze êle wp∏ywa
na tempo wzrostu
gospodarczego. Zmniejszenie
emisji dymu jest nast´pstwem
zaostrzonych przepisów

i cofni´cia dotacji. Polityka taka doprowadzi∏a
do poprawienia wydajnoÊci procesów produkcji
energii i mniejszego zu˝ycia w´gla. Wed∏ug
badaƒ og∏oszonych przez World Wildlife Fund
przedsi´wzi´cia zmierzajàce do ograniczenia
emisji dwutlenku w´gla odpowiedzialnego
za efekt cieplarniany mogà daç zatrudnienie
870 tys. ludzi w Stanach Zjednoczonych
i zaoszcz´dziç rocznie 43 mld dolarów.

Neandertalczyk ludo˝erca

Neandertalczycy, uwa˝ani poczàtkowo
za istoty na po∏y zwierz´ce, w ostatnich
dziesi´cioleciach doczekali si´ miana
„pierwszych ludzi-kwiatów” za sprawà
udekorowanego ponoç kwiatami pochówku
swego kalekiego pobratymca w jaskini
Szanidar w Iraku. Skojarzenia z ich
pacyfistycznà i kontemplacyjnà naturà,
jakie si´ w zwiàzku z tym nasuwajà,
trzeba jednak zweryfikowaç. Neandertalczycy
mo˝e i wierzyli w ˝ycie poÊmiertne
wspó∏plemieƒców, ale nie gardzili te˝
walorami od˝ywczymi ich doczesnej pow∏oki.
Mi´dzynarodowy zespó∏ naukowców
z udzia∏em Tima White’a i Albana Defleura
doniós∏ na ∏amach Science o znalezieniu
we francuskiej jaskini Moula-Guercy
licznych szczàtków cz∏owieka
neandertalskiego sprzed oko∏o 100 tys. lat,
przemieszanych z koÊçmi zwierzàt
i noszàcych Êlady roz∏upywania i okrawania
kamiennymi narz´dziami. Wyglàda wi´c na to,
˝e neandertalczycy przynosili do jaskini
upolowane zwierz´ta i cia∏a martwych ludzi
(z obcego plemienia?), by je tam zjeÊç.

18 Â

WIAT

N

AUKI

Grudzieƒ 1999

W SKRÓCIE

Ciàg dalszy na stronie 20

ocen dotyczàcych zagro˝enia powodo-
wanego przez stosowanie chlorofena-
piru, i dodaje: „Nigdy nie bra∏em pod
uwag´ dalszego prowadzenia badaƒ
nad zwiàzkiem tak bardzo niebezpiecz-
nym dla Êrodowiska.” U.S. Fish and
Wildlife Service sàdzi, ˝e Pirat stanowi
„niemo˝liwe do zaakceptowania zagro-
˝enie, wywierajàc niekorzystny wp∏yw
na ptactwo, ryby, wodne bezkr´gowce
i owady zapylajàce”. Odczucie to po-
dzielajà liczni zapytani przez nas urz´d-
nicy instytucji rzàdowych, takich jak Ca-
nadian Wildlife Service i amerykaƒski
Departament Rolnictwa.

Mark W. Atwood, prezes American

Cyanamid ds. badaƒ produktów rolni-
czych, uwa˝a te obawy za przesadzone,
t∏umaczàc, ˝e nie wzi´to pod uwag´
wszystkich danych. EPA umieÊci∏a w In-
ternecie za zgodà American Cyana-
mid dokumenty dotyczàce tej sprawy
(www.epa.gov/opprd001/chlorfena-
pyr/toc.htm). Atwood utrzymuje jednak,
˝e EPA udost´pni∏a tylko materia∏y
potwierdzajàce jej stanowisko, a pomi-
n´∏a te przemawiajàce na korzyÊç spó∏ki.

Przedstawiciele American Cyanamid

zarzucajà EPA, ˝e jej metoda ekstrapo-
lacji danych laboratoryjnych do „Êwia-
ta realnego” jest nadmiernie ostro˝na.
Twierdzà, ˝e organizmy dziko ˝yjàce
nigdy nie spo˝yjà ani nie zakumulujà
dawki toksyny mogàcej im zaszkodziç,
jeÊli pestycyd b´dzie stosowany zgod-
nie z instrukcjà.

Obecnie zaleca si´ na przyk∏ad farme-

rom pozostawianie stref buforowych –
nie spryskiwanych brzegów pól, co we-
d∏ug Atwooda ograniczy niebezpieczeƒ-
stwo zatrucia ptaków. Jego zdaniem po-
równanie do DDT to wyraz pogoni za
sensacjà. Utrzymuje, ˝e naukowcy i agen-
cje ochrony przyrody „nie analizowali
wszystkich dost´pnych danych. Skon-
centrowali si´ na toksycznoÊci, a nie na
zagadnieniach ekspozycji.” A przecie˝
choç zwiàzek ten stosuje si´ na Êwiecie
od kilku lat, nikt nie udokumentowa∏, ˝e
przyczynia si´ do Êmierci zwierzàt. Po-
twierdza to ornitolog Hill, piszàc do EPA,
˝e jego badania (finansowane przez
American Cyanamid) nie wykaza∏y, ja-
koby Pirat uÊmierca∏ ptaki. „Uwa˝amy,
˝e po uwzgl´dnieniu wszystkich danych,
∏àcznie z faktycznymi iloÊciami chloro-
fenapiru trafiajàcymi do Êrodowiska, po-
winien on zostaç dopuszczony do u˝yt-
ku” – twierdzi Rebecca Rasmussen,
wiceprezes American Cyanamid.

„Szukacie skutków, które mogà nie

objawiç si´ przez lata – ripostuje Susan
H. Wayland, odpowiedzialna za osta-
tecznà decyzj´ EPA. – Co b´dzie na przy-
k∏ad, gdy oka˝e si´, ˝e ograniczyliÊmy
ich zdolnoÊci rozrodcze?” Wielu obser-

watorów wyra˝a irytacj´ z powodu po-
litycznych zagrywek, majàcych ich zda-
niem na celu wywarcie nacisku na EPA.
Senator z Missisipi, Trent Lott, wezwa∏
Wayland do swego biura i za˝àda∏ od-
powiedzi na pytania przedstawicieli
American Cyanamid. Atwood zaprze-
cza, jakoby spotkanie to mia∏o na celu
nak∏onienie do czegokolwiek pracowni-
ków EPA. Wayland zaÊ twierdzi, ˝e
udzielenie zezwolenia na doraêne stoso-
wanie Pirata by∏o wynikiem ˝àdaƒ plan-
tatorów bawe∏ny, a nie dzia∏aƒ Lotta.

Spraw´ komplikuje to, ˝e inne pro-

dukty mogà si´ okazaç równie skutecz-
ne. EPA wymienia kilka zwiàzków ma-
jàcych wkrótce pojawiç si´ na rynku
i dzia∏aç równie dobrze jak chlorofena-
pir, choç zdecydowanie mniej toksycz-
nych (na przyk∏ad spinosad, pestycyd
nowego rodzaju wytwarzany przez
Dow Chemicals). Nie jest jednak pew-
ne, czy któryÊ z nich zdo∏a zastàpiç Pi-
rata. Chip Morgan z Mississippi’s Delta
Council, reprezentujàcy oko∏o 500 plan-
tatorów bawe∏ny, zwraca uwag´, ˝e ˝ad-
na substancja chemiczna nie jest pana-
ceum. Dzia∏anie pestycydu zale˝y od
wielu czynników, takich jak stan upra-
wy oraz stadium cyklu rozwojowego,
w którym znajdujà si´ szkodniki w mo-
mencie zastosowania zwiàzku.

Tymczasem, jak na ironi´, tegorocz-

ne zbiory bawe∏ny wydajà si´ najlepsze
od d∏ugiego czasu, a ceny najni˝sze od
24 lat. Z tego powodu niektórzy po˝ycz-
kodawcy sà wed∏ug Morgana „bardzo,
ale to bardzo zaniepokojeni” co do sp∏a-
ty przez farmerów d∏ugów. Sytuacja ta
mo˝e sk∏oniç wielu plantatorów do u˝y-
cia silniejszych pestycydów, by zapew-
niç op∏acalnoÊç upraw.

Co zrobià w sytuacji, gdy gra idzie

o wysokà stawk´, farmerzy tacy jak Phi-
lip Barbour, który ma 360 ha bawe∏ny?
„Pirat to dobry Êrodek – oÊwiadcza Bar-
bour. – Nie boj´ si´ go. Trzeba tylko zde-
cydowaç, komu nale˝y wierzyç.”

Wendy Williams

NORM THOMAS

Photo Researchers, Inc.

PIRAT ma zwalczaç gàsienice

Êwiat∏o∏ówki naziemnicy.