PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA, NR 5/2014

MAŁGORZATA TOEPLITZ-WINIEWSKA

Uniwersytet Warszawski, Wydział Psychologii

Polskie Towarzystwo Psychologiczne

OPIEKA NAD DZIEĆMI – STANDARDY OPINIOWANIA

PSYCHOLOGICZNEGO W SPRAWACH ROZWODOWYCH

dres do korespondencji:

A

[e-mail]

Streszczenie: Celem artykułu jest wskaza-

nie specyfiki i trudności w diagnostyce ro-

dziny w kryzysie rozwodowym oraz relacji

między rodzicami (opiekunami) a dziećmi.

Diagnoza taka jest wykonywana na zlece-

nie sądu rodzinnego, który określa cel po-

stępowania, stawiając pytania; psycholog

przekształca pytania na hipotezy i operacjo-

nalizuje zmienne, dobiera metody diagno-

styczne. Omówione zostały dwa podstawo-

we problemy – jak rozumieć „dobro dziecka”

i jakie są wskaźniki kompetencji wychowaw-

czych rodziców. Poruszono także problemy

metodologiczne, szczególnie dobór metody –

status i ograniczenia technik projekcyjnych.

Zasygnalizowano etyczne dylematy w dia-

gnozie sądowej oraz wskazano kompetencje

biegłego sądowego i jego odpowiedzialność

za konsekwencje diagnozy.

Słowa kluczowe: rozwód, metody diagno-

zy, dobro dziecka, kompetencje psychologa

WPROWADZENIE

Opiniowanie psychologiczne w sprawach rodzinnych – rozwodowych i opiekuńczych –

należy do diagnoz najczęściej wykonywanych przez psychologa dla potrzeb wymiaru

sprawiedliwości. Celem diagnozy jest zazwyczaj określenie relacji w rodzinie, więzi emo-

cjonalnych dziecka z poszczególnymi członkami rodziny, a także analiza kompetencji

wychowawczych każdego z rodziców w kontekście stworzenia dziecku optymalnych wa-

runków rozwoju. Sądy rodzinne niemal całkowicie, często wprost automatycznie, kieru-

ją się opinią psychologiczną, nie odnosząc jej konkluzji do innych dowodów w sprawie.

Rodzice zdają sobie doskonale sprawę ze znaczenia opinii psychologa dla orzeczenia są-

du, dlatego też, jeśli jest ono dla jednego z nich „niekorzystne”, to odpowiedzialnością

obarczają psychologów. Kwestionują przy tym ich obiektywizm, rzetelność i trafność za-

stosowanych metod diagnostycznych, wreszcie kompetencje zawodowe psychologa. Te

wątpliwości są nagłaśniane w mediach i artykułowane w sposób coraz bardziej atakujący

psychologów. Warto więc zanalizować te elementy psychologicznej ekspertyzy sądowej

w sprawach rodzinnych, które są najtrudniejsze i wymagają szczególnych kompetencji

diagnostycznych. Psychologowie sądowi zgodnie uważają, że ten rodzaj opiniowania na-

leży do ich najtrudniejszych zadań zarówno ze względów merytorycznych, jak i etycz-

nych. Można wskazać na trzy podstawowe powody trudności. Pierwszym problemem są

niezwykle silne emocje towarzyszące procesowi diagnozy. Rodzice wrogo do siebie na-

DOI: 10.5604/00332860.1124059

OPIEKA NAD DZIEĆMI – STANDARDY OPINIOWANIA PSYCHOLOGICZNEGO W SPRAWACH...

181

PSY

CHOLOGIA WY

CHOW

AWCZA, NR 5/2014

stawieni walczą wszelkimi możliwymi sposobami o uzyskanie opieki nad dziećmi. Każ-

de z rodziców stara się obarczyć odpowiedzialnością za niepowodzenia związku drugą

osobę, jednocześnie przedstawiając siebie w możliwie pozytywnym świetle. W nasyco-

nej wrogością, złością, często też i agresją atmosferze dzieci żyją dłuższy czas, a ich do-

minującym uczuciem jest niepewność i lęk, co stanie się z nimi w przyszłości, po rozwo-

dzie. Drugim ważnym elementem wyznaczającym specyfikę tej diagnozy jest konieczność

charakterystyki funkcjonowania każdego z  rodziców i  dzieci a  także relacji między

wszystkimi tymi osobami. Często nie wszyscy dorośli chcą poddać się diagnozie, a ich

zgoda na badanie ma zazwyczaj charakter przymusu psychologicznego. Dzieci zawsze

uczestniczą w badaniu pod presją jednego lub obojga rodziców. Często są one traktowa-

ne jak element w rozgrywce między rodzicami, którzy manipulując uczuciami dzieci,

ignorują całkowicie ich potrzeby. Warto przypomnieć, że udział w badaniu psycholo-

gicznym jest dobrowolny nawet wtedy, gdy rodzina kierowana jest postanowieniem sądu

rodzinnego. Trzecim ważnym czynnikiem określającym specyfikę tej diagnozy jest po-

ziom kompetencji psychologa, który musi mieć obszerną wiedzę o rodzicach i dzieciach

poddawanych ocenie, procesach rozwojowych, systemach rodzinnych, zaburzeniach

w funkcjonowaniu itd. Te wszystkie problemy dostrzegają psychologowie sądowi nieza-

leżnie od różnic w systemie prawnym, na użytek którego sporządzają diagnozy w spra-

wach rozwodowych i o opiekę nad dzieckiem (Greene, Heilbrun, 2011).

Prześledźmy podstawowe problemy, z którymi musi zmierzyć się psycholog – biegły

sądowy w sprawach rodzinnych.

CEL POSTĘPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO

Sąd rodzinny powołuje biegłego psychologa zgodnie z art. 278 kodeksu postępowania

cywilnego (Dz.U. z 1964 r. nr 43, poz. 296 z późn. zm.), w przypadku gdy w postępo-

waniu dowodowym niezbędna jest wiedza specjalistyczna. Biegły jest zobowiązany do

przeprowadzenia badań psychologicznych i na ich podstawie odpowiada na konkretne

pytania sądu. Aby odpowiedzi były użyteczne dla sądu, muszą być jasno sformułowane

i zrozumiałe dla osób, które są laikami w dziedzinie psychologii. Tak więc to sąd powo-

łując biegłego, wyznacza swoimi pytaniami cel diagnozy. W sprawach rozwodowych za-

zwyczaj badanie psychologiczne powinno dostarczyć przesłanek do ustalenia, czy roz-

wód rodziców nie narusza „dobra dziecka” oraz któremu z rodziców powierzyć stałą

opiekę nad dzieckiem. Pytania sądu to przeważnie:

1) Przeciwwskazania w udzieleniu rozwodu ze względu na dobro dziecka.

2) Wskazanie opiekuna, który daje lepsze gwarancje zapewnienia prawidłowych wa-

runków wychowawczych.

3) Ocena kompetencji wychowawczych osób starających się o opiekę nad dzieckiem.

4) Wskazówki co do form i zakresu opieki ze strony drugiego opiekuna.

5) Wskazówki dotyczące więzi uczuciowej i zasad kontaktów z rodzeństwem.

6) Pytania specyficzne – np. dotyczące potrzeby terapii dziecka czy całej rodziny.

Skoncentrujemy się na omówieniu trudności przy próbie odpowiedzi na trzy pierwsze

pytania. Pozostałe są bowiem w dużej mierze zależne od wcześniejszych odpowiedzi.

Pierwszym zadaniem psychologa jest zapoznanie się z aktami sprawy, a następnie

określenie psychologicznego problemu wynikający z pytań sądu. Podstawową wartością

w orzecznictwie rodzinnym jest „dobro dziecka”. W art. 56 § 2 Kodeksu Rodzinnego

i Opiekuńczego (Dz.U. 1964 nr 9, poz. 59 z późn. zm.) wyraźnie wskazano, że przesłan-

MAŁGORZATA TOEPLITZ-WINIEWSKA

182

PSY

CHOLOGIA WY

CHOW

AWCZA, NR 5/2014

ką negatywną dla udzielenia rozwodu jest właśnie dobro małoletnich dzieci. Trzeba więc

zapytać, jak definiuje się tą wartość. W piśmiennictwie prawniczym nie znajdziemy ani

definicji, ani bliższego opisu, jakie atrybuty są przypisywane „dobru dziecka”. Psycholo-

gowie wskazują raczej potrzeby dziecka, które powinny być zaspokojone, by to dobro nie

było naruszone. Wojciech Poznaniak (2005) analizując „dobro dziecka” w kontekście je-

go potrzeb, wskazuje jako nadrzędną potrzebę bezpieczeństwa, a następnie miłości i ak-

ceptacji. Diagnozując sytuację dziecka w  konkretnym konflikcie między rodzicami,

trudno wskazać pojedyncze czynniki wpływające na to, jak bardzo zaburzone będzie za-

równo jego poczucie bezpieczeństwa, jak i  potrzeba miłości, troski i  akceptacji. Jest

praktycznie niemożliwe, by po jednorazowym badaniu psychologicznym rodziny stwier-

dzić, czy dobro dziecka bardziej jest zagrożone, gdy wychowuje się w atmosferze niechę-

ci, wrogości i stałego niepokoju, czy też wtedy, gdy jedno z rodziców odejdzie, a dziecko

ma poczucie utraty i odrzucenia. W takiej diagnozie psycholog zawsze odwołuje się nie

tylko do obiektywnych danych, lecz także do swojego systemu wartości. Łatwo więc

o subiektywizm dokonywanej oceny. W standardach opiniowania w sprawach rodzin-

nych rekomendowanych przez Curta Bartold i Anne Bartold (2004) proponuje się, by

zastąpić określanie „dobra dziecka” odwoływaniem się do warunków mniej krzywdzą-

cych, mniej szkodliwych dla niego. Obszerna wiedza psychologiczna pozwala dobrze

diagnozować zjawiska w rodzinie, które mogą szkodzić dziecku, tworząc sytuacje trudne

i problemowe. Łatwiej diagnozować przejawy patologii czy zaburzeń w funkcjonowaniu

rodziny niż określić, które z rodziców będzie lepiej niż drugie opiekować się dzieckiem.

Poznaniak (2005) podkreśla także, że psycholog może wskazać przesłanki negatywne,

a więc te warunki, które zaburzają prawidłowy rozwój dziecka, takie jak uzależnienia ro-

dziców, ich przestępczość, przemoc domowa. Trudno natomiast określić, jakie warunki

opiekuńcze tworzone przez każdego z rodziców, gdy nie ma żadnych elementów patolo-

gii, są rzeczywiście lepsze dla dziecka. Tak więc w większości opiniowanych spraw roz-

wodowych zadaniem psychologa jest analiza „dobra dziecka” w kontekście całej rodziny.

Nie można przy tym zapominać, że psycholog powinien kontrolować, czy jego własny

system wartości i przekonania nie zniekształcają obiektywnego obrazu diagnozowanych

relacji rodzinnych.

Pytanie o kompetencje wychowawcze rodziców stawia przed psychologiem koniecz-

ność określenia, w  jakich relacjach i  zachowaniach wobec dziecka są one wyrażana.

W  literaturze poświęconej charakterystyce psychologicznego opiniowania sądowego

(Czerederecka, 2010) kompetencje wychowawcze rodziców definiuje się ogólnikowo,

wskazując na aspekt prawny działań rodziców – na ile są oni zdolni do pełnienia roli

opiekuna. Ta zdolność wyraża się w umiejętności stworzenia dziecku stabilnego środo-

wiska wychowawczego, dostrzegania, rozumienia i zaspokajania jego potrzeb, oraz pra-

widłowej więzi emocjonalnej z dzieckiem. Próbując opisać wskaźniki każdego z tych

trzech wymiarów relacji rodzice–dziecko, Czerederecka (2010) konstruuje własną skalę

do oceny, uwzględniającą takie obszary działania rodzica, jak:

a) wykorzystanie warunków obiektywnych, a więc zaspokajanie potrzeb bytowych,

dysponowanie czasem dla dziecka, stabilność warunków życiowych (mieszkania,

szkoły, pracy itp.);

b) stymulowanie rozwoju dziecka – fizycznego, poznawczego, społecznego, emocjo-

nalnego;

c) system wychowawczy – prawa i obowiązki, zakres autonomii i współdziałania,

konsekwencja itp.;

d) kształtowanie relacji dziecka z drugim opiekunem.

OPIEKA NAD DZIEĆMI – STANDARDY OPINIOWANIA PSYCHOLOGICZNEGO W SPRAWACH...

183

PSY

CHOLOGIA WY

CHOW

AWCZA, NR 5/2014

Przy ocenie wykorzystuje się wszystkie dostępne źródła informacji, przede wszyst-

kim pogłębiony wywiad z rodzicami, pamiętając o tym, że możemy uzyskać autoprezen-

tację daleką od ich rzeczywistych zachowań czy przekonań. W praktyce najczęściej dia-

gnoza kompetencji ogranicza się do postaw wychowawczych rodziców i charakterystyki

stylu wychowawczego wynikającego z wypełnionych przez nich kwestionariuszy. Trzeba

wyraźnie podkreślić, że funkcjonujące narzędzia kwestionariuszowe do badania postaw

rodzicielskich nie pozwalają na ocenę faktycznych sposobów oddziaływania wychowaw-

czego na dziecko. Kwestionariusze te są metodami samoopisowymi, deklaratywnymi,

które dostarczają często jedynie wyobrażeń rodziców, jak powinni się zaprezentować, by

uzyskać prawo opieki nad dzieckiem. Dane uzyskane z kwestionariusza należy więc ze-

stawiać i konfrontować z wywiadem uwzględniającym przede wszystkim próbki zacho-

wań, których interpretacja pozwala dostrzec faktyczne postawy rodziców. Jednym

z podstawowych pytań teoretycznych zadawanych przez psychologów jest relacja mię-

dzy opisanymi wcześniej kompetencjami wychowawczymi a psychicznymi cechami ro-

dziców. Innymi słowy, czy konieczna jest diagnoza osobowości rodzica dla określenia

jego zdolności opiekuńczych. Ten problem budzi najwięcej oporu i niechęci rodziców,

ale także biegli sądowi nie są zgodni co do tego, w jakim zakresie należy diagnozować

osobowość rodziców. Jest oczywiste, że różne aspekty funkcjonowania człowieka, w tym

pełnienie ról rodzicielskich, zależą od struktury jego osobowości, sposobu widzenia sie-

bie, spostrzegania świata i innych ludzi, dojrzałości społecznej i emocjonalnej. Pojawia

się jednak pytanie, jak głęboko wolno psychologowi wnikać w psychikę rodziców, jeśli

celem diagnozy jest jedynie określenie ich zdolności do pełnienia ról opiekuńczych. To

poważny problem etyczny przestrzegania granic między możliwościami i  umiejętno-

ściami profesjonalisty a diagnostyczną potrzebą naruszania prywatności jego klientów.

W tej sytuacji trzeba pamiętać, by nie ulec pokusie poszukiwania dodatkowych, często

zbędnych informacji o badanych.

METODY STOSOWANE W PSYCHOLOGICZNEJ DIAGNOZIE RODZINY

Na etapie planowania kolejnych kroków postępowania diagnostycznego najważniejszym

momentem jest wybór metod diagnostycznych. Liczne prace (Bartold, Bartold, 2004)

analizujące metody stosowane w sprawach opiekuńczych wskazują, że psychologowie

wykorzystują najwięcej informacji uzyskanych w wywiadach. Jednocześnie z analiz tych

wynika, że dostępne metody testowe są mało użyteczne przy tego rodzaju diagnozie.

Trzeba wyraźnie podkreślić, iż to psycholog dokonuje wyboru właściwych metod dia-

gnostycznych, a więc w pełni jest odpowiedzialny za trafność i rzetelność całego postę-

powania. Nieporozumieniem jest przekonanie, że można określić, jakimi narzędziami

w konkretnych przypadkach powinien posługiwać się profesjonalista. Takie próby są

podejmowane przez nadzór merytoryczny Ministerstwa Sprawiedliwości nad Rodzinny-

mi Ośrodkami Diagnostyczno-Konsultacyjnymi. Psycholog wybierając narzędzie dia-

gnostyczne, musi uwzględniać jego walory psychometryczne. W opiniowaniu dla celów

sądowych metody psychologiczne muszą spełniać podstawowe warunki trafności, rze-

telności, standaryzacji, normalizacji i obiektywizmu. Tak więc stosując odpowiednie te-

sty, dobieramy je:

1) do określonego problemu wynikającego z postawionych pytań sądu i sformułowa-

nych hipotez;

2) do badanych osób, ich możliwości poznawczych, wieku itp.;

MAŁGORZATA TOEPLITZ-WINIEWSKA

184

PSY

CHOLOGIA WY

CHOW

AWCZA, NR 5/2014

3) do kompetencji psychologa, który musi znać teorię leżącą u podłoża konkretnego

narzędzia diagnostycznego, mieć praktykę w stosowaniu go oraz w interpretacji.

Zalecenie stosowania obiektywnych testów polskich lub adaptowanych do naszych

warunków kulturowych nie wyczerpuje wszystkich dostępnych psychologowi metod

diagnostycznych. Do nich należą metody analizowane jakościowo, w tym metody pro-

jekcyjne. Stosowanie metod projekcyjnych w badaniach na potrzeby sądu budzi szereg

wątpliwości. Wybierając metodę projekcyjną, podobnie jak przy doborze testu, psycho-

log musi znać jej wartość diagnostyczną. W przypadku metod projekcyjnych nie wystar-

czy odwołać się tylko do podręcznika, konieczna jest także znajomość badań weryfiku-

jących jakość takiego narzędzia. W praktyce psychologicznej funkcjonują bowiem obok

technik o określonych walorach diagnostycznych takich jak TAT, CAT czy Test Zdań

Niedokończonych Rottera, metody o wątpliwej wartości, takie jak tzw. Test Drzewa Ko-

cha czy Test Schondiego (Paluchowski, Stemplewska-Żakowicz, 2013). Stosowanie ich

przez psychologów neguje wartość stawianych diagnoz i sprzyja podważaniu ich profe-

sjonalizmu i kompetencji. Stosowanie metod projekcyjnych do charakterystyki osobo-

wości rodziców budzi także wątpliwości natury etycznej. Badani mogą czuć się zagroże-

ni i  bezradni wobec procedury, której istoty nie rozumieją (np. stosowanie Testu

Rorschacha w badaniach Czeredereckiej, 2011). To poczucie zagrożenia i niepewności

wzmaga dodatkowo pretensje do psychologa, jeśli w efekcie jego diagnozy, nie w pełni

zrozumiałej dla badanego, rozstrzygnięcie sądu jest dla jednego z rodziców niekorzystne.

Warto więc podjąć refleksje nad tym, czy potrzebna jest tak głęboka diagnoza osobowo-

ści rodziców, by odpowiedzieć na pytania sądu o kompetencje wychowawcze.

Podstawową wątpliwość budzi także subiektywny sposób interpretacji narzędzi pro-

jekcyjnych. Nawet niezbędna znajomość teorii leżącej u podłoża narzędzia oraz charak-

terystyki zmiennych, które są diagnozowane, nie zabezpieczają diagnosty przed wpły-

wem jego własnych przekonań na interpretację uzyskanego materiału.

Szczególną natomiast rolę pełnią techniki projekcyjne w diagnostyce dzieci, zwłasz-

cza małych. Mogą dostarczać istotnego materiału diagnostycznego, jednak najczęściej

służą nawiązaniu kontaktu i okazji do rozmowy o ważnych dla dziecka sprawach. Wy-

konywany przez dziecko rysunek rodziny jest okazją do wywiadu i poznania dziecięcego

punktu widzenia na jej problemy. Podobna role może pełnić zabawa pacynkami. Obser-

wacja i wywiad są więc zawsze podstawowymi źródłami informacji.

Stosowanie metod projekcyjnych w opiniowaniu sądowym stało się okazją do dyskusji

nad ich wartością diagnostyczną, przydatnością czy też dopuszczalnością użycia w kon-

kretnym przypadku. W dyskusję tę zaangażowali się także w mediach nie tylko profesjo-

naliści, ale i osoby badane przez psychologów, które czuły się pokrzywdzone. Potoczna,

zniekształcona wiedza o istocie diagnostyki psychologicznej, znajduje swoje odzwierciedle-

nie na sali sądowej, gdy pełnomocnicy rozwodzących się ludzi dyskutują o stosowanych

w opinii metodach oraz podważają kompetencje biegłego. Decydując się na zastosowanie

tych subiektywnych i trudnych interpretacyjnie narzędzi, psycholog musi rozważyć, czy

będzie potrafił merytorycznie bronić swojego wyboru także w sądzie.

KOMPETENCJE PSYCHOLOGA I ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA EKSPERTYZĘ

Jak zaznaczono na wstępie, opiniowanie psychologiczne w sprawach o opiekę nad dziec-

kiem należy do najtrudniejszych zadań biegłego psychologa. Najczęściej sprawy takie

sąd zleca Rodzinnym Ośrodkom Diagnostyczno-Konsultacyjnym, w których psycholog

OPIEKA NAD DZIEĆMI – STANDARDY OPINIOWANIA PSYCHOLOGICZNEGO W SPRAWACH...

185

PSY

CHOLOGIA WY

CHOW

AWCZA, NR 5/2014

opiniuje albo z innym psychologiem, albo z pedagogiem. Taka para biegłych zapewnia

większy obiektywizm i bezstronność, niż w przypadku pojedynczego diagnosty. W każ-

dej jednak sytuacji biegły musi posiadać obszerną wiedzę psychologiczną dotyczącą roz-

woju dziecka, rodziny, komunikacji interpersonalnej i wielu innych obszarów funkcjo-

nowania, także patologii. Wiedza profesjonalna biegłego powinna być uzupełniona

o znajomość prawa, szczególnie rodzinnego i opiekuńczego, ale także procedury sądo-

wej. Dodatkowym ważnym elementem, moim zdaniem, niezbędnym dla dobrego peł-

nienia tej roli, jest doświadczenie życiowe biegłego. Pozwala ono dostrzegać skompliko-

wane problemy rodziny z różnych perspektyw. Przygotowanie opinii dla sądu wiąże się

z  wielką odpowiedzialnością za losy osób diagnozowanych. Taka ekspertyza jest co

prawda tylko jednym z dowodów w sprawie, ale w sądach rodzinnych traktowana jest

jako dowód rozstrzygający. Psycholog jest więc odpowiedzialny za metodologiczny po-

ziom opinii, stosowanie sprawdzonych metod diagnostycznych i interpretowanie wy-

łącznie uzyskanego materiału diagnostycznego. Dobrze przygotowana merytorycznie

opinia wtedy jest użyteczna w procedurze sądowej, gdy jest logiczna, odpowiada na py-

tania sądu i została sformułowana językiem zrozumiałym. Te elementy składają się na

odpowiedzialność psychologa wobec osób, które diagnozował. Biegły musi zachowywać

bezstronność i obiektywizm, ale w trakcie badania jego rolą jest ochrona zarówno doro-

słych, jak i dzieci przed negatywnymi skutkami stresu związanego z całą sytuacją dia-

gnozy. W trakcie badania etycznym obowiązkiem jest respektowanie praw całej rodziny

i każdego jej członka, prawa do podmiotowości, prywatności czy poufności. Istotną rolę

odgrywa więc jasne, klarowne przedstawienie celu diagnozy, proponowanych metod, ale

także konsekwencji, jakie ona może przynieść.

Udzielenie wszystkim członkom rodziny informacji o kierunku przygotowywanej

dla sądu opinii pozwala zrozumieć, jakie będą zmiany w życiu dorosłych i dzieci, jeśli

sąd uwzględni konkluzje psychologa. Jeśli opinia nie jest klarowna, logiczna i użyteczna

dla sądu, to może zostać zakwestionowana przez którąś ze stron konfliktu.

Konsekwencją podważenia opinii przez pełnomocnika jednej ze stron bądź odrzuce-

nia przez sąd jest powołanie kolejnego biegłego lub biegłych i ponowne poddanie wszyst-

kich procedurze diagnostycznej. Każda diagnoza jest poważnym, stresującym przeży-

ciem dla badanych. W przypadku spraw rodzinnych jest to okazja do eskalacji konfliktu,

a przede wszystkim przedłużania się postępowania sądowego i braku rozstrzygnięć po-

zwalających dorosłym normalizować swoją sytuację i sytuację dzieci.

ZAKOŃCZENIE

Diagnostyka psychologiczna relacji rodzinnych oraz umiejętności pełnienia przez każde

z rodziców roli opiekuna jest zadaniem niezwykle trudnym i złożonym. W przypadku

rodziny w trakcie rozwodu, gdy eskalacja negatywnych emocji oraz prób wykorzystania

dzieci do walki ze współmałżonkiem narasta, zadanie psychologa wydaje się praktycznie

niemożliwe. Opiniowanie sądowe w przypadkach rodzinnych wymaga więc szczegól-

nych kompetencji profesjonalnych, ale też wrażliwości, by nie dostarczać, zwłaszcza

dzieciom, dodatkowych doświadczeń stresujących.

Opisując trudności tej diagnozy, wskazano te obszary, które powinny zostać podda-

ne szczególnej refleksji psychologów biegłych sądowych opiniujących w sprawach ro-

dzinnych. Dyskusja taka może przyczynić się do poprawy jakości sporządzanych opinii.

MAŁGORZATA TOEPLITZ-WINIEWSKA

186

PSY

CHOLOGIA WY

CHOW

AWCZA, NR 5/2014

Bartold, C.R., Bartold, A.M. (2004). Intro-

duction to Forensic Psychology. Thousand

Oak, London, New Delhi: Sage Publica-

tions.

Czerederecka, A. (2010). Rozwód a rywaliza-

cja o opiekę nad dziećmi. Warszawa: Lexis-

Nexis.

Greene, E., Heilbrun, K. (2011). Wrightsman’s

Psychology and Legal System. Wadsworth:

Cengage Learning.

Paluchowski, W.J., Stemplewska-Żakowicz, K.

(2013). Wiarygodność technik projekcyj-

nych jako narzędzi diagnozy psychologicz-

nej. Część 1: Czemu niektóre techniki nie-

słusznie nazywa się projekcyjnymi?

Problems of Forensic Sciences, 94, 421–520.

Poznaniak, W. (2005). Psychologia sądowa –

wybrane zagadnienia. W: H.  Sęk (red.),

Psychologia kliniczna (s.  287–312). War-

szawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

BIBLIOGRAFIA

CHILD CUSTODY – STANDARDS FOR PSYCHOLOGICAL EVALUATIONS

IN DIVORCE CASES

Abstract: The article aims to show the spe-

cific character of and difficulties in the

evaluation of the family in divorce crisis

and the relationships between the parents

(guardians) and children. Such an evalua-

tion is performed when ordered by the fam-

ily court, which determines the goal of the

proceedings by asking questions; the psy-

chologist turns the questions into hypothe-

ses, operationalizes the variables and choos-

es evaluation methods. The article discusses

two fundamental issues: how to understand

the “child’s welfare” and what the indicators

of parenting competence are. It also raises

methodological issues, especially the choice

of the method – the status and limitations

of projective techniques. It mentions ethical

dilemmas in judicial evaluations and points

out the competency of the expert witness

and his/her responsibility for the conse-

quences of the evaluation.

Key words: divorce, evaluation methods,

child’s welfare, psychologist’s competence