Zasady postępowania leczniczego w
ostrych zatruciach

Przerwanie narażenia
Doraźne zabiegi ratownicze – ocena stanu

chorego i zabezpieczenie podstawowych
funkcji życiowych

Wywiad i wstępna diagnostyka
Usunięcie trucizn z miejsc wchłaniania –

DEKONTAMINACJA

Zastosowanie odtrutek dostępnych w

miejscach narażenia

Zabezpieczenie pacjenta na czas transportu do

szpitala

Przerwanie narażenia

wyniesienie lub wyprowadzenie chorego z

toksycznej atmosfery

wszczęcie tlenoterapii - nie wystarcza

wietrzenie pomieszczenia

ratownik powinien zachować ostrożność
o używać aparatu tlenowego
o przy jego braku dopuszczalne jest

przebywanie ratownika w atmosferze
toksycznej na czas wstrzymania oddechu

o ratownik nieużywający aparatu tlenowego

powinien być zabezpieczony liną

o w zatruciu cyjankami i pestycydami

fosforoorganicznymi nie podejmować
sztucznej wentylacji metodą usta-usta

Doraźne zabiegi ratownicze

•

Obowiązuje zasada pierwszeństwa oceny
podstawowych funkcji życiowych przed
rozpoznaniem choroby i jej przyczyn.

•

Dopiero po zabezpieczeniu podstawowych
funkcji życiowych należy podjąć czynności
ratownicze oraz proces diagnostyczny i
terapeutyczny mający na celu eliminację
działania trucizny na organizm.

Dekontaminacja - usuwanie niezresorbowanej trucizny
z miejsc wchłaniania w celu ograniczenia wchłaniania
oraz działania miejscowego tej trucizny

Dekontaminacja :

usunięcie skażonej odzieży
zmywanie skażonej skóry
natychmiast zdjąć skażoną odzież i zmywać

skażoną skórę, najlepiej wodą, przez co
najmniej 15 minut

dekontaminacja przewodu pokarmowego
zmywanie skażonej skóry natychmiast zdjąć

skażoną odzież i zmywać skażoną skórę
bieżącą wodą, przez co najmniej 15 minut

przemywanie oczu --przemywać oczy dużą

ilością letniej, czystej wody, przez co najmniej
15 minut, używając ok. 1 litr wody na każde
oko.

u osób noszących soczewki kontaktowe należy

je jak najszybciej wyjąć i ponownie przemyć
oczy dużą ilością letniej, czystej wody

NIE WOLNO stosować zobojętniania np. przy
skażeniu kwasem polewanie zasadą i odwrotnie.

Dekontaminacja przewodu pokarmowego

o prowokowanie wymiotów
o płukanie żołądka
o zastosowanie węgla aktywowanego
o podawanie środków przeczyszczających
o całkowite płukanie jelit

Prowokowanie wymiotów - wskazania

krótki czas od spożycia trucizny
zatrucie toksynami wolno rozpuszczającymi

się w żołądku (np.leki SR, substancje o
konsystencji stałej)

przewidywany długi czas transportu do

szpitala

u pacjentów przytomnych, współpracujących,

zachowujących samodzielnie postawę
siedzącą, wykonujących polecenia ratownika

Polega na podaniu do wypicia porcjami ciepłej, czystej
wody ofierze zatrucia w dawce:

•

200-300 ml dorosłym,

•

5 ml/kg masy ciała dzieciom (50 ml) z
domieszką soli kuchennej - 1łyżka/szklankę
wody (dzieci - czysta woda ze względu na
ryzyko hipernatremii)

•

Następnie mechaniczne drażnić tylną ścianę
gardła palcem (pacjent swoim) lub szpatułką
owiniętą bandażem w celu uzyskania
wymiotów

•

należy sprowokować wymioty w ilości
równoważnej do wypitej porcji wody.

•

prowokować je należy tak długo, aż płyn
uzyskany z żołądka będzie przejrzysty,
pozbawiony resztek substancji toksycznej i
resztek pokarmu

•

pierwszą porcję wymiocin należy
zabezpieczyć do badania toksykologicznego

•

wykonana w ciągu 1-szej godziny – usunięcie
80% spożytej trucizny

•

wykonana po 2 godzinach - usunięcie 20%
spożytej trucizny

Kryteria czasowe wykonywania prowokacji
wymiotów:

do 4 h po spożyciu toksycznej substancji

płynnej

do 6 h po spożyciu toksycznej substancji

płynnej

do 12 h po spożyciu tabletek o przedłużonym

działaniu i uwalnianiu

do 12 h po spożyciu salicylanów,

neuroleptyków, leków p-histaminowych,
TLPD oraz po spożyciu dużej liczby tabletek

niezależnie od upływu czasu po spożyciu

grzybów

Prowokacja wymiotów – przeciwwskazania

•

zaburzenia świadomości uniemożliwiające
komunikowanie się z pacjentem

•

poniżej 9 m-ca życia

•

zaburzenia odruchu kaszlowego i połykania

•

wstrząs

•

zaburzenia oddychania

•

choroby przełyku - żylaki

•

drgawki lub dłuższy czas po zażyciu leków
drgawkotwórczych

•

krwawienie z przewodu pokarmowego (wyj.
zatrucie salicylanami)

•

objawy ostrego brzucha

•

zatrucie środkami żrącymi,

•

zatrucie detergentami

•

zatrucie pochodnymi ropy naftowej i
rozpuszczalnikami organicznymi

•

zaburzenia rytmu serca – p-wskazanie
względne

•

wysokie wartości ciśnienia tętniczego –
p-wskazanie względne

•

zabiegu nie należy wykonywać rutynowo w
przypadku gdy czas od zatrucia jest dłuższy od
1 h oraz, gdy ilość przyjętej trucizny nie
zagraża życiu

Płukanie żołądka

najlepiej w ciągu 1-szej godziny po zatruciu
u nieprzytomnych – niezależnie od czasu, jak

upłynął od zatrucia (duża dawka leków →
porażenie perystaltyki)

nie ma wskazań do płukania żołądka u

chorych, którzy zjawiają się po upływie
dłuższego czasu (3 godz.) od spożycia znanej
ilości wiadomej substancji toksycznej nie
zwalniającej perystaltyki, w takich
przypadkach należy podać jedną lub kilka
dawek węgla aktywowanego, w zależności od
rodzaju trucizny.

u nieprzytomnych płukanie żołądka spełnia

rolę diagnostyczną

nie zaleca się jako zabiegu rutynowego –

obarczone powikłaniami

przeciwwskazania – takie jak do prowokacji

wymiotów

można wykonać u chorych nieprzytomnych, u

zatrutych pochodnymi ropy naftowej i
rozpuszczalnikami organicznymi – warunek
intubacja

w zatruciach kwasami – do 15-30 min od

zatrucia, lepiej podać do picia mleko z
zawiesiną białka jaja kurzego

Płukanie żołądka – wykonanie

ułożyć chorego na lewym boku
upewnić się, czy zgłębnik znajduje się w

żołądku

•

0,45% roztwór NaCl (mieszanina 1:1 soli
fizjologicznej i wody, sporządzana ex
tempore)

•

temperatura płynu użytego do płukania nie
była niższa od temperatury pokojowej;
powinna być zbliżona do temperatury ciała

całkowita ilość płynu – dorosły 10l, dziecko

50ml/k m.c.

prowadzić płukanie do uzyskania czystych

popłuczyn

po zakończeniu można podać zawiesinę węgla

aktywowanego 0,5-1 g/kg masy ciała -u
młodzieży i dorosłych maks. 60 g

delikatnie usunąć zgłębnik

Płukanie żołądka u dzieci – wykonanie

•

wprowadzaj zgłębnik przez usta (u małych
dzieci, ze względu na ich ruchliwość,
wprowadzenie zgłębnika przez nos zapewnia
lepszą jego stabilizację).

•

odmierz dokładnie odległość, na jaką powinien
zostać wprowadzony zgłębnik: przy
wprowadzaniu przez nos - odległość ucho-nos-
wyrostek mieczykowaty, przy wprowadzaniu
przez usta - odległość usta-wyrostek
mieczykowaty + 8-10 cm.

•

odmierzoną odległość zaznacz wyraźnie na
zgłębniku niezmywalnym pisakiem lub
plastrem

•

sprawdź położenie zgłębnika, aspirując treść
żołądkową lub wdmuchując ok. 20 ml
powietrza i równocześnie osłuchując okolicę
żołądka (nadbrzusze środkowe).

•

zabezpiecz zgłębnik przed wysunięciem,
przyklejając go do nosa (przy wprowadzeniu
przez nos) lub wargi górnej (przy
wprowadzeniu przez usta), bardzo często
konieczne jest jednak przytrzymywanie
zgłębnika palcami na wyznaczonej wysokości
przez osobę asystującą.

•

przed rozpoczęciem płukania ułóż starsze
dziecko w pozycji Trendelenburga i na lewym
boku. W tej pozycji żołądek jest ułożony
częścią przedodźwiernikową ku górze, co
utrudnia przechodzenie podawanego płynu do
jelit. U młodszych dzieci wykonuj płukanie w
pozycji siedzącej, umieszczając dziecko na
kolanach rodziców, co pozwala nieco je
uspokoić.

•

płucz małymi porcjami po 10-15 ml/kg, aby
nie spowodować przechodzenia płynu przez
odźwiernik - dostosuj objętość płynu do
pojemności żołądka w zależności od wieku
dziecka:

niemowlęta - 50-100 ml
dzieci w wieku 2-5 lat - 100-150 ml
dzieci 5-10 lat - 150-200 ml
dzieci powyżej 10 roku życia - do 250 ml
•

Po każdym wprowadzeniu porcji płynu staraj
się odzyskać tę samą objętość przez
odciągnięcie strzykawką lub zdrenowanie siłą
ciężkości przez luźno opuszczony zgłębnik

•

Do ostatniej porcji płynu do płukania dodaj
węgiel aktywowany w ilości 0,5-1 g/kg masy
ciała (u młodzieży i dorosłych maks. 60 g).
Należy sporządzić roztwór 50 g węgla w 400
ml wody destylowanej i podawać 5-10 ml/kg
masy ciała.

Powikłania płukania żołądka

aspiracja treści żołądkowej do dróg

oddechowych

aspiracja węgla aktywowanego do dróg

oddechowych

mechaniczne uszkodzenie przełyku i żołądka
zaburzenia wodno-elektrolitowe

Płukanie żołądka – węgiel aktywowany

•

podaje się przez sondę po zakończeniu
płukania żołądka w postaci zawiesiny wodnej

•

stosować w okresie do 1 godz. od przyjęcia
potencjalnie toksycznej dawki substancji, po
zabezpieczeniu dróg oddechowych przed
zachłyśnięciem (osoby zamroczone,
nieprzytomne).

•

zwiększa ryzyko wymiotów, a zachłyśnięcie
zawiesiną węgla aktywowanego prowadzi do
znacznego uszkodzenia tkanki płucnej – ARD

•

inne powikłania – zaparcia, niedrożność
przewodu pokarmowego

Płukanie żołądka – węgiel aktywowany – działanie:

zmniejsza wchłanianie trucizn
powoduje redystrybucję trucizn z krwioobiegu

do przewodu pokarmowego

blokuje krążenie wątrobowo-jelitowe

Płukanie żołądka – węgiel aktywowany –
przeciwwskazania - nie stosować w zatruciach:

związkami ołowiu, żelaza, litu, baru
kwasem bornym
etanolem i innymi alkoholami
kwasami i zasadami
fluorkami,
cyjankami
pochodnymi ropy naftowej
pestycydami
substancjami nierozpuszczalnymi w wodzie
substancjami zaburzającymi perystaltykę

przewodu pokarmowego

Inne odtrutki nieswoiste:

•

Acidum Tannicum w zatruciach metalami
ciężkimi

•

płynna parafina w zatruciach
rozpuszczalnikami – niewchłanialne woski

•

zawiesina skrobi w zatruciach jodem

•

nadmanganian potasu w zatruciach
alkaloidami, nikotyną, fosforem, fosforkiem
cynku

Środki przeczyszczające

•

brak wyników badań klinicznych
potwierdzających skuteczność środków
przeczyszczających w leczeniu ostrych zatruć

•

zwyczajowo podaje się je równocześnie z
węglem np. zawiesinę węgla aktywowanego w
50% roztworze laktulozy.

•

przeciwwskazane - w zatruciu środkami
żrącymi, po niedawno przebytych zabiegach
operacyjnych na przewodzie pokarmowym i w
przypadku braku perystaltyki

•

Siarczan magnezu - ściśle monitorować
stężenie magnezu w surowicy, nie stosować
siarczanu magnezu w niewydolności nerek

Całkowite płukanie jelit

•

ograniczenie wchłaniania trucizny poprzez
usuwanie zawartości jelit podawaniem przez
sondę płynu płuczącego

•

stosuje się osmotycznie zrównoważony
roztwór glikolu polietylenowego i elektrolitów

•

wypicie 2-5 litrów z szybkością 500-1000
ml/godz. lub podanie przez zgłębnik -
wywołuje niepożądane wymioty lub silne
kurczowe bóle brzucha

Wskazania:

•

zatrucia solami żelaza

•

spożycie powlekanych tabletek uwalniających
swoją zawartość w jelitach (enteric-coated,
slow release)

•

zatrucie innymi substancjami słabo
adsorbowanymi przez węgiel

•

połknięte torebki z narkotykami

Przeciwwskazania do płukania jelit:

•

niedrożność

•

perforacja

•

krwawienie jelitowe

•

uporczywe wymioty

•

niestabilność hemodynamiczna

•

brak możliwości zabezpieczenia dróg
oddechowych (na wypadek uporczywych
wymiotów)

Inne metody przyśpieszonej eliminacji trucizn z
ustroju- przykłady:

•

forsowna diureza z alkalizacją

•

dializa pozaustrojowa (hemodializa)

•

hemoperfuzja przez kolumny adsorbcyjne

•

powtarzane dawki węgla aktywowanego

Forsowna diureza

•

przyspieszenie wydalania substancji
wydalanych z moczem

•

płyny (5% glukoza, PWE, 0,9% NaCl
naprzemiennie + 20-30 mEq KCl) - do 12l na
dobę, ewentualnie furosemid, mannitol

•

alkalizacja moczu – 8,4% Natrium
bicarbonicum – zatrucia słabymi kwasami:
salicylanami, fenobarbitalem

•

zakwaszanie moczu – do każdych 2l płynu 1,5
g NH4Cl – zatrucie chininą, chinidyną

•

p-wskazania: niewydolność nerek, serca,
wysokie ciśnienie tętnicze, podeszły wiek
chorego

•

powikłania: przewodnienie, obrzęk płuc,
hiponatremia i hipokalemia

Hemodializa

•

zatrucia substancjami wydalanymi przez nerki
– metanol, glikol etylenowy, salicylany, lit,
średnio i długodziałające barbiturany

Hemoperfuzja

•

zatrucia substancjami słabo wydalanymi przez
nerki – aminofilina, karbamazepina,
paracetamol, fenobarbital

•

zastosowanie kolumn absorpcyjnych z węglem
aktywowanym lub żywicami jonowymiennymi

Plazmafereza

•

oczyszczanie osocza z substancji toksycznych
związanych z białkami osocza i niezwiązanych
bez utraty elementów morfotycznych krwi

•

zatrucia chinidyną, chloramfenikolem,
hydantoiną, parakwatem, barbituranami,
solami chromu

Za antidotum wg definicji WHO uznano substancję
terapeutyczną używaną do przeciwdziałania
toksycznemu działaniu określonego ksenobiotyku.

•

związki żelaza – deferoksamina

•

dimerkaprol (BAL) – rtęć, arsen

•

dimerkaptopropanosulfon (DMPS, Unithiol) –
rtęć

•

kwas dimerkaptobursztynowy (DMSA) – rtęć,
ołów, złoto, arsen

•

wersenian disodowo-wapniowy (EDTA) –
ołów

•

penicylamina - miedź

•

pochodne kumaryny - witamina K

•

pochodne benzodiazepiny – flumazenil

•

zw. methemoglobinotwórcze - błękit
metylenowy

•

opiaty – nalokson

•

zw. fosforoorganiczne – obidoksym

•

zw. fosforoorganiczne, karbaminiany, leki
cholinergiczne – atropina

•

metanol, glikol etylenowy – etanol

•

CO, gazy duszące chemicznie – tlen

•

CaCl

2

– fluor

•

siarczan protaminy – heparyna

•

azotyn amylu – cyjanki

•

wersenian dikobaltowy (Kelocyjanor) –
cyjanki

•

pirydoksyna (wit. B

6

) – izoniazyd

•

penicylina krystaliczna – muchomor
sromotnikowy

•

fizostygmina – atropina i cholinolityki

•

glukagon - propranolol

Ukąszenia- pierwsza pomoc:

•

uspokoić ofiarę ukąszenia

•

przemyć ranę środkiem dezynfekującym /
wodą

•

unieruchomić ukąszoną kończynę

•

jak najszybciej przetransportować ofiarę
ukąszenia do szpitala

usunięcie żądeł przez pocieranie (nie pęsetą

lub igłą) i zastosowanie zimnych okładów po
użądleniu przez jadowite owady

założenie opaski uciskowej po ukąszeniu przez

jadowitego węża (?)

zastosowanie ciepłych okładów po ukłuciu

przez ryby tropikalne

Nie należy próbować schwytać zwierzęcia jadowitego
celem identyfikacji

Zatrucia gazami toksycznymi

Podział gazów

•

duszące fizycznie: azot, wodór, argon, hel,
neon, metan, propan, butan, etan, etylen,
acetylen

•

duszące chemicznie: arsenowodór,
cyjanowodór, fosforowodór, siarkowodór,
tlenek węgla,

•

drażniące: amoniak, chlor, fluor, tlenki azotu,
tlenki siarki

•

duszące fizycznie: azot, wodór, argon, hel,
neon, metan, propan, butan, etan, etylen,
acetylen

•

nie wchodzą w reakcje chemiczne w
organizmie

•

duszące działanie spowodowane jest
wypieraniem tlenu z atmosfery

•

niektóre tworzą z powietrzem mieszaniny
wybuchowe – wodór, metan

•

duszące chemicznie: arsenowodór,
cyjanowodór, fosforowodór, siarkowodór,
tlenek węgla, dwutlenek węgla

•

wpływają bezpośrednio na czynność ośrodka
oddechowego, hamują aktywność enzymów
oddechowych, łącząc się z Hb powodują
zaburzenia oddychania komórkowego

•

drażniące: amoniak, chlor, fluor, tlenki azotu,
tlenki siarki

•

drażnią śluzówki dróg oddechowych,
wyróżnia się:

gazy dobrze rozpuszczalne w wodzie –

amoniak, formaldehyd, chlorowodór,

gazy słabo rozpuszczalne w wodzie: chlor, jod,

dwutlenek siarki

gazy bardzo słabo rozpuszczalne w wodzie:

tlenki azotu, ozon, fosgen

Zatrucie dwutlenkiem węgla CO

2

Mechanizm zatrucia

•

nadmierne stężenie CO

2

hamuje ośrodek

oddechowy → niewydolność oddechowa

Objawy:

•

4% CO

2

– bóle, zawroty głowy, szum w

uszach, wzrost ciśnienia krwi, duszność

•

6% CO

2

– tachypnoe, niepokój ruchowy,

potliwość

•

> 10% CO

2

– duszność, omamy, śpiączka

•

> 20% CO

2

– natychmiast drgawki, utrata

przytomności

•

> 30% CO

2

– natychmiast śmierć

Leczenie:
Tlenoterapia czystym tlenem

Zatrucie tlenkiem węgla
Tlenek węgla – mechanizm działania

•

konkuruje z tlenem wiążąc się z atomem
żelaza w cząsteczce hemu z 220x większym
powinowactwem niż tlen

•

karboksyhemoglobina nie przenosi tlenu i
utrudnia oddawanie tlenu przez pozostałą
oksyHb - przesuwa krzywą dysocjacji
oksyhemoglobiny w lewo

•

wiąże się z oksydazą cytochromową

Stężenie COHb %

•

5 -10 - brak objawów

•

10-20 - lekki ból głowy, duszność,
”kołatanie” serca, złe samopoczucie,
występują objawy ze strony układu krążenia –
najczęściej tachykardia lub zaburzenia rytmu

•

20-30 - zawroty głowy, zaburzenia
świadomości, osłabienie

•

30-40 - utrata przytomności, przyspieszenie
oddechu, drgawki, prężenia, sinica skóry,
różowe zabarwienie śluzówek

•

40-60 - prężenia “odmóżdżeniowe”, oddech
Cheyne’a-Stokesa, hipotermia, porażenie
oddechu

Leczenie

•

Tlenoterapia100% tlenem(bez względu na czas
narażenia i stan kliniczny)

•

Leczenie hiperbarią

•

Leczenie obrzęku mózgu(100-200ml
mannitolu i.v., sterydy np.. Dexaven3x 8 mg)

•

Agresywne leczenie kwasicy metabolicznej

•

N-acetylocysteina, vit.E

•

Intensywna terapia zachowawcza

•

Hipotermia

Zatrucie cyjanowodorem
Drogi wchłaniania

•

inhalacyjna

•

przez skórę

•

doustna ( przyjęcie cyjanku sodu lub potasu
powoduje uwolnienie w żołądku
cyjanowodoru pod wpływem kwasu solnego,
dawka śmiertelna dla HCN -30-60 mg),
spożycie pestek o uszkodzonej powierzchni –
moreli, śliwek, brzoskwiń, wiśni –zawierają
amygdalinę uwalniającą cyjanowodór,
śmiertelne zatrucia – po spożyciu 30-60
gorzkich migdałów przez dorosłego, 10 –
przez dziecko, 3 pestki brzoskwini – dziecko

•

cyjanowdór = cyklon B

•

gaz ten odpowiada za wiele śmiertelnych
przypadków zatruć dymem w trakcie pożarów,
pomimo faktu łączenia zgonu osób
poszkodowanych w pożarze z zatruciami
tlenkiem

Objawy kliniczne zatrucia

Okres zwiastujący:
•

zmiany miejscowe (zaczerwienienie,
bolesność, oparzenie )

•

kaszel, drapanie w gardle, łzawienie, ślinotok,
hiperwentylacja

•

tachykardia, obrzęk płuc, zaburzenia rytmu
serca, asystolia, hipotonia

•

zaburzenia mowy, mrowienie kończyn,
pobudzenie, lęk, utrata przytomności

Okres duszności: ból i ucisk w klatce

piersiowej, nudności i wymioty, wytrzeszcz
gałek ocznych, oddech Kussmaula, silna
duszność

Okres drgawek: duszność, drgawki
Okres porażenia: utrata czucia i odruchów,

mimowolne oddanie stolca i moczu, oddech
Biota, zatrzymanie oddechu

narażenie na duże stężenia powoduje

natychmiastową utratę przytomności, zatruta
osoba wydaje charakterystyczny krzyk i pada

Objawy charakterystyczne: zapach gorzkich

migdałów, jasnoczerwona krew żylna,
ceglaste zabarwienie skóry - skóra chorego w
przypadku intoksykacji ma taką barwę nawet
w czasie zatrzymania krążenia

Zatrucia cyjankami
Rozpuszczalne sole, takie jak cyjanek sodu, potasu,
wapnia i amonu szybko powodują objawy zatrucia.

Ich działanie wynika nie tylko z wchłaniania

samych jonów cyjankowych ze światła jelita, ale także
z tworzenia w kwaśnym środowisku żołądka
cyjanowodoru, adsorbowanego następnie drogą
wziewną.
Sole słabo rozpuszczalne - cyjanek rtęci, oksycyjanek
miedzi, cyjanek srebra i cyjanek złota mogą
powodować zatrucia w przypadku połknięcia
znacznych ich ilości lub w przypadku wejścia w
reakcję z silnymi kwasami nieorganicznymi.
Inne związki cyjanowe - Chlorowcopochodne
związków cyjanowych (bromki i chlorki) powodują
ostre zatrucia cyjankami oraz dodatkowo mogą
powodować toksyczne uszkodzenia płuc z ich
obrzękiem włącznie.
Nitryle (R-CN) są powszechnie stosowane jako
rozpuszczalniki, produkty pośrednie w syntezach
chemicznych oraz substraty do produkcji tworzyw
sztucznych. Śmiertelne zatrucia u dzieci zdarzają się
najczęściej w wyniku połknięcia acetonitrylu
stosowanego do usuwania sztucznych paznokci.
śelazocyjanki (błękit pruski), izocyjaniany i
tiocyjaniany są trwałymi związkami i nie są
cyjanotwórcze.

Leczenie zatrucia

•

usunąć poszkodowanego ze skażonej
atmosfery – ratownik z aparatem tlenowym
lub z liną

•

podać 100% tlen do oddychania

•

płukanie żołądka przed lub po podaniu
antidotum, z dodatkiem nadmanganianu
potasu

•

podać antidotum

•

intensywna terapia zachowawcza

•

Odtrutki specyficzne

•

Azotyn amylu (wylać zawartość ampułki na
watę i dać do wdychania przez ok. 30 sek. co
4-5 min.) i azotyn sodu (i.v. 300mg 2%
roztworu w czasie 3-4 min.) w celu
wytworzenia methemoglobiny – duże
powinowactwo do CN-

•

Tiosiarczan sodowy (podać bezpośrednio po
infuzji azotanu sodu przez tą samą igłę w
dawce 50 ml 25% roztworu w czasie 7-10
min.) – przemiana cyjanków w nietoksyczne
rodanki

•

Wersenian dikobaltowy (i.v. 300-600 mg w
czasie do 2 min. , następnie 50-100 ml 40%
glukozy.

•

Hydroksokobalamina

Zatrucie siarkowodorem
Mechanizm działania

•

łączy się z trójwartościowym żelazem
oksydazy cytochromowe j(blokowanie procesu
oddychania komórkowego)

•

na powierzchni wilgotnej skóry i śluzówkach
tworzy siarczan sodu (działanie żrące !)

Objawy

•

podrażnienie spojówek, kaszel, kichanie

•

ból oczu, gardła i tchawicy, światłowstręt

•

tachykardia, męczący kaszel, duszność, obrzęk
płuc (do 72h od narażenia)

•

drgawki, porażenie oddechu, zgon

Odległe skutki zatrucia

•

zawał serca, dusznica bolesna, zaburzenia
przewodnictwa

•

bóle głowy, rozdrażnienie, osłabienie pamięci,
niepokój, senność, zaburzenia wegetatywne,
parkinsonizm, polineuropatia, osłabienie siły
mięśniowej,

•

uszkodzenie rogówki, bronchospazm

Leczenie

•

przerwać narażenie

•

tlenoterapia

•

usunąć soczewki kontaktowe

•

intensywna terapia zachowawcza -steroidy,
antybiotyk, acetylocysteina, dopamina,
diazepam

Zatrucie tlenkami azotu NO, NO

2

NO, NO

2

Działają po okresie utajenia potrzebnego do
przeprowadzenia reakcji chemicznych.

Objawy zatrucia
Faza I

•

podrażnienie górnych dróg oddechowych
(kaszel, kichanie, duszność, uczucie ucisku w
klatce piersiowej, obrzęk krtani, skurcz
oskrzeli, odruchowe zatrzymanie oddechu

•

podrażnienie spojówek oczu (łzawienie,
pieczenie, pogorszenie widzenia)

•

może wystąpić zasinienie powłok skórnych
spowodowane methemoglobinemią

Faza II

•

toksyczny nawracający obrzęk płuc

•

zwykle faza druga występuje po okresie
bezobjawowym trwającym od 3 do 36 godzin,
ale może wystąpić po kilku dniach,
śmiertelność wynosi ok.40%

Faza III

•

po około 2 -4 tygodniach nasilenie kaszlu,
pojawia się duszność spoczynkowa,
hipoksemia ,gorączka, zapalenie płuc, skurcz
oskrzeli

Leczenie

•

przerwać narażenie , zapewnić spokój i
bezruch (zmniejszenie ryzyka obrzęku płuc)

•

podać100% tlen do oddychania

•

niewydolność oddechowa-zwiotczenie
farmakologiczne, intubacja, sterydoterapia,
osocze, albumina, inhalacje z 5%
wodorowęglanu sodu

•

skażone oczy i skórę przemywać wodą-ze
względu na silny ból podać do worka
spojówkowego leki znieczulające

•

acetylcysteina

•

postępowanie objawowe

Zatrucia rozpuszczalnikami

Zatrucia benzenem, toluenem, ksylenem
Mechanizm działania

•

działanie narkotyczne na OUN – lipofilne

•

metabolizowane do toksycznych metabolitów
powodujących uszkodzenia narządowe

•

toluen – embriotoksyczny i teratogenny , także
na środek odurzający

•

benzen – kancerogenny - białaczki

Objawy zatrucia

•

skóra i błony śluzowe-wysuszenie - miejscowe
podrażnienie ( rumień)-pęcherze, krwawienie
miąższowe w miejscu złuszczenia naskórka

•

łzawienie, przekrwienie gałek ocznych

•

przewód pokarmowy-zaczerwienienie
śluzówki j. ustnej, pieczenie za mostkiem-bóle
brzucha, nudności, wymioty, biegunka

•

OUN - bóle i zawroty głowy, splątanie,
halucynacje, senność

•

płuca-charakterystyczny zapach powietrza
wydychanego, toksyczne lub zachłystowe
zapalenie płuc, toksyczny obrzęk płuc

•

zaburzenia rytmu serca

Objawy występujące później

•

zaburzenia czynności nerek i wątroby,
uszkodzenie szpiku kostnego - anemia
plastyczna

Zatrucie trichloroetylenem
Kumuluje wraz z metabolitami w tkance tłuszczowej,
układzie nerwowym, działa agonistycznie do amin
katecholowych

Stosowany jako środek odurzający – punk rock i
inhalatomania
Objawy zatrucia

•

OUN – najpierw euforia, potem senność i
śpiączka

•

skóra i błony śluzowe-działa wysuszająco i
drażniąco- długotrwała ekspozycja powoduje
rumień i oparzenia chemiczne, drażni i
uszkadza śluzówki oka

•

przewód pokarmowy - pieczenie w jamie
ustnej i przełyku, bóle brzucha, nudności,
wymioty, biegunka ( oparzenia okolicy krocza,
wtórne infekcje)

•

zaburzenia rytmu serca i przewodzenia

Zatrucie aniliną i nitrobenzenem
Mechanizm działania
Metabolity są methemoglobinotwórcze
(MetHb nie przenosi tlenu - norma we krwi – do 3%)
Objawy
do 20% - brak objawów klinicznych
do 40% - bóle i zawroty głowy, tachykardia, tachypnoe
do 50% - zaburzenia rytmu serca
do 60% - zaburzenia OUN – dezorientacja, senność
do 80% - śpiączka z zaburzeniami oddychania
80% - stężenie śmiertelne
Charakterystyczny brunatnoczerwony kolor krwi

•

typowy objaw methemoglobinemii – sinica o
niebieskim odcieniu (brunatnoniebieskim)

•

początkowo tylko na twarzy, obwodowe części
policzków, małżowiny uszne, nos, wargi,
potem kończyny

•

nie występuje na wewnętrznych częściach
policzków i na spojówkach

Zatrucie CCl

4

Mechanizm działania – magazynowany w tkankach
bogatych w lipidy, metabolity powodują peroksydację
lipidów – wolne rodniki uszkadzające błony
komórkowe
Fazy zatrucia

•

Faza narkotyczna – nudności, bóle i zawroty
głowy, oszołomienie, splątanie

•

Okres pozornej poprawy 1- 2 dni

•

Okres uszkodzenia narządów – wątroby,
nerek, OUN

CCl

4 –

czynnik kancerogenny i mutagenny

Zatrucie ropą naftową i jej pochodnymi

•

mieszanina węglowodorów alifatycznych i
aromatycznych

•

łatwo wchłania się przez płuca, skórę i
p.pokarmowy

•

lipofilne właściwości

Objawy

•

uszkodzenie OUN – objawy narkotyczne

•

drażniąco na skórę – grudkowe wypryski i
fotodermatozy

•

wymioty, kaszel, podrażnienie śluzówek,
krwioplucie, toksyczny obrzęk płuc

Zatrucia rozpuszczalnikami – leczenie
Skażenie skóry

•

natychmiast zdjąć skażone ubranie

•

przemywać miejsca skażone bieżącą wodą lub
wodą z mydłem przez ok. 15 min.

•

w przypadku długotrwałego narażenia odzież
należy zdejmować bardzo ostrożnie, miejsca
pozbawione naskórka zabezpieczyć jałowym
opatrunkiem, nie stosować mydła.

Zatrucie doustne

•

płukanie żołądka ( czystą wodą) po
zaintubowaniu, na zakończenie zabiegu
podać150 ml parafiny płynnej, nie podawać
mleka, oleju rycynowego, alkoholu

•

Prowokacja wymiotów - przeciwwskazana

•

intensywna terapia zachowawcza ( sterydy,
antybiotyki, hiperwentylacja) -stosownie do
stanu klinicznego, nie stosować amin
katecholowych!!!

Narażenie inhalacyjne

•

usunąć poszkodowanego ze skażonej
atmosfery

•

podać tlen do oddychania, intubacja

•

nieprzytomnego ułożyć w pozycji bocznej
ustalonej

Leczenie toksycznej methemoglobinemii – związki
redukujące
Stosowanie

•

błękitu toluidyny (uwaga na osoby z
wrodzonym niedoborem G-6-P)

•

błękitu metylenowego

•

kwasu askorbinowego

Zatrucie etanolem

•

Zatrucie drogą pokarmową – obecność treści
pokarmowej może opóźnić wchłanianie nawet
o 6h

•

90% etanolu ulega biotransformacji w
wątrobie

Etanol→(dehydrogenaza alkoholowa oraz NAD -
NADH) →aldehyd octowy →octan
Reakcja ta z powodu ↑NADH powoduje także:

•

↑wytwarzania kwasu mlekowego

•

zahamowanie glukoneogenezy – hipoglikemię

•

wytwarzanie kwasów tłuszczowych –
hiperlipidemię, stłuszczenie wątroby

•

↑wytwarzania ketonów – kwasicę, zwykle po
2-3 dniach

Objawy zatrucia:

•

0,1 – 0,5 ‰ – pierwsze zakłócenia układu
nerwowego

•

0,5-1 ‰ - osłabienie ostrości widzenia i
adaptacji do ciemności, polepszenie
samopoczucia, zwolnienie szybkości reakcji

•

1-1,5 ‰ – euforia, dalsze przedłużenie czasu
reakcji, pewność siebie, skłonność do kłótni i
awantur, bełkotliwa mowa

•

1,5-2 ‰ – brak krytycyzmu, zaburzenia
koordynacji ruchów

•

2-2,5 ‰ – narastają zaburzenia równowagi

•

2,5-3,5 ‰ – zamroczenie alkoholowe

•

3,5-4 ‰ – ciężkie zatrucie ze śpiączką,
drgawkami i zaburzeniami krążeniowo-
oddechowymi

•

4 ‰ – ciężka śpiączka toksyczna z brakiem
odruchów, hipotermią, spłyceniem oddechów

•

5 ‰ – śmierć

•

Zatrucie etanolem → 30% stanów
śpiączkowych

Leczenie:

•

uzależnione od depresji OUN i zaburzeń
oddychania

•

intubacja chorego w śpiączce

•

wlew glukozy

•

podawanie wodorowęglanu sodowego

•

leki uspokajające – hydroksyzyna
preferowana, benzodiazepiny p-wskazane,
etanol nasila działanie leków
psychotropowych

•

leczenie objawowe

Zatrucie metanolem
Metanol → dehydrogenaza alkoholowa →formaldehyd
→kwas mrówkowy→wolno→CO

2

i H

2

O

•

formaldehyd wiąże się z grupami NH

2

białek

enzymów

•

kwas mrówkowy powoduje ciężką kwasicę i
uszkodzenie OUN

•

duże stężenie tych toksyn w gałce ocznej

Objawy

•

Faza narkotyczna – po 12-24h

•

objawy jak w zatruciu etanolem, zaburzenia
widzenia – widzenie „za mgłą”, zaburzenia
widzenia barw, narastająca ślepota

•

Faza kwasicza

•

Faza uszkodzenia narządowego – OUN,
rozkojarzenie motoryczne

Leczenie

•

płukanie żołądka – skuteczne w ciągu 2
godzin, w przypadku spożycia dużej ilości

•

wodorowęglan sodowy lub trometamol –
zwlaczanie kwasicy

•

kwas foliowy – ułatwia eliminację
mrówczanów

•

zwalczanie zaburzeń krążeniowo-
oddechowych

•

podawanie antidotum

•

hemodializa – leczenie z wyboru

Leczenie – antidotum

•

alkohol etylowy – blokuje dehydrogenazę
alkoholową , co zwalnia metabolizm metanolu
do toksycznych metabolitów

•

podawany dożylnie we wlewie kroplowym
jako 5-15% roztwór w izotonicznym
roztworze glukozy lub NaCl

•

jego stężenie we krwi docelowe - 1 ‰

•

u pacjentów przytomnych – podawanie
etanolu doustnie

•

alternatywnie do alkoholu – podawać można
fomepizol

Zatrucie glikolem etylenowym

•

metabolity glikolu kumulują się w mózgu i
nerkach – uszkodzenia przez kryształy
szczawianów

•

powodują kwasicę metaboliczną

•

wiążą jony Ca powodując tężyczkę

Objawy

•

Faza I – dominujące objawy z OUN
(niezborność ruchów, drgawki, senność)

•

Faza II – dominujące objawy z układu
krążenia (zaburzenia rytmu serca, duszność,
sinica, toksyczny obrzęk płuc)

•

Faza III – dominujące objawy uszkodzenia
nerek (skąpomocz, bezmocz)

Kilka dni po zatruciu paraliż mięśni twarzy, utrata
słuchu, uszkodzenia nerwów czaszkowych
Leczenie

•

płukanie żołądka do 2 h

•

zwalczanie kwasicy

•

podawanie chlorku wapnia lub glukonianu
wapnia

•

zwalczanie zaburzeń krążeniowo-
oddechowych

•

podawanie alkoholu etylowego

•

hemodializa

Zatrucia pestycydami

Pestycydy chloro organiczne
Pestycydy chloroorganiczne mają wspólne cechy:

•

dobra rozpuszczalność w lipidach i zdolność
odkładania się w tkankach organizmów
żywych, zwłaszcza w tkance tłuszczowej,
wątrobie, nerkach, mózgu i w sercu.

•

ich mechanizm działania toksycznego polega
na uszkadzaniu struktur komórkowych tkanki
nerwowej i zaburzaniu jej podstawowych
funkcji.

•

Lindan - szampon owadobójczy, Szarik -
szampon owadobójczy, zaprawa do nasion

Objawy
Występują po 0,5–5 h:

•

niepokój, nadmierna pobudliwość nerwowa,
zaburzenia koordynacji ruchów, mrowienie i
drętwienie języka, drgawki toniczno-kloniczne

•

ślinotok, nudności, wymioty, duszność,
zaburzenia rytmu serca

•

następstwem ciężkich zatruć mogą być
porażenia wielonerwowe, zaniki mięśniowe,
upośledzenie słuchu i uszkodzenia OUN

Związki fosforoorganiczne

•

związki fosforoorganiczne wchłaniają się z
przewodu pokarmowego, przez układ
oddechowy, przez skórę i błony śluzowe,

ulegają szybkim przemianom i nie kumulują
się w organizmie.

•

paration metabolizowany do paraoxonu

Mechanizm działania

•

nieodwracalne blokowanie cholinoesteraz —
enzymów rozkładających estry choliny

•

cholinoesterazy ograniczają czas działania
acetylocholiny przez jej hydrolizę do choliny i
kwasu octowego. Ponowne uczynnienie
enzymu jest możliwe w wyniku hydrolizy
samoistnej lub wymuszonej przez użycie
reaktywatorów.

Objawy:

•

zespołu cholinergicznego rozwijają się szybko,
najczęściej w ciągu pierwszej godziny, czas
ten może się wydłużyć do 2–3 h w zatruciach
przezskórnych.

•

niektóre związki fosforoorganiczne wykazują
tzw. opóźnione działanie neurotoksyczne,
objawy te występują po 8–14 dniach od
zatrucia, kiedy zanikają inne objawy działania
toksycznego.

•

oznaczanie aktywności cholinoesterazy w
surowicy krwi: w zatruciach lekkich
aktywność ↓ o 40–60%, ciężkich o 90-100%

Karbaminiany
Preparaty: Mrówkozol, obroża owadobójcza
Karbaminiany wchłaniają się przez przewód
pokarmowy, drogi oddechowe oraz przez
nieuszkodzona skórę.
Mechanizm działania toksycznego karbaminianów jest
podobny do mechanizmu działania związków
fosforoorganicznych – cholinesteraza ulega szybkiej
reaktywacji – odwracalne inhibitory cholinesteraz
Objawy – zespół cholinergiczny szybko i
spontanicznie ustępujący, później uszkodzenia
narządów miąższowych i skórne reakcje alergiczne

Związki bispirydylowe
Parakwat

Słabo wchłaniają się, około 10 % dawki wiąże

się z tkankami i pozostaje w organizmie przez 2-3 tyg.
Mechanizm działania

Hiperoksydacja lipidów błon komórkowych,

wytwarzanie wolnych rodników, co prowadzi do
włóknienia płuc
Objawy:

•

duże dawki powodują śpiączkę i zgon

•

mniejsze – zapalenie i oparzenia przełyku,
krwiste wymioty, biegunka

•

po 1-3 dni – niewydolność nerek, martwica
wątroby i nadnerczy

•

od kilkudziesięciu godzin do 3 tygodni po
ekspozycji – zapalenie płuc prowadzące do
zwłóknienia

Pochodne kwasu fenoksyoctowego
Preparat Aminopielik
Orange agent – wojna w Wietnamie, cel – zniszczyć
dżunglę
Mechanizm działania
Zaburzenie oksydatywnej fosforylacji
Objawy

•

nudności, wymioty , biegunka

•

bóle mięśniowe , drżenia włókienkowe,

•

zaburzenia równowagi, niezborność,
parestezje

•

krwotoki z nosa i z p.pokarmowego

•

zatrzymanie akcji serca lub porażenie ośrodka
oddechowego

Leczenie zatruć pestycydami

•

Przerwać kontakt z substancją toksyczną

•

Skażoną skórę i błony śluzowe zmywać co
najmniej 15 min czystą wodą

•

Przy narażeniu wziewnym – podanie czystego
tlenu (wyjątek pochodne bispirydylowe)

•

Konieczna prowokacja wymiotów zatruciu
doustnym

•

Nie podawać mleka

•

W razie zaburzeń oddechowych intubacja

•

Leczenie objawowe zaburzeń krążeniowo-
oddechowych

•

Swoista odtrutka w zatruciach związkami
fosforoorganicznymi i karbaminianami -
atropina, podać natychmiast 2-5 mg dożylnie

•

Swoista odtrutka w zatruciach związkami
fosforoorganicznymi obidoksym reaktywator
cholinesterazy, podać do 24h, w dawce 250
mg, co 2–3 h przez pierwsze dwie doby
zatrucia.