Czekanie na cud pośród ruin Kuby

Marcin Żurek, Hawana
2008-05-16

- Ten system długo się nie utrzyma. Nie daję mu więcej niż pięć czy
siedem lat i będziemy mieli demokrację - mówi mi znany dysydent
Vladimiro Roca. Ale zabarykadowana w urzędach nomenklatura klepie
świetlane komunały

W zrujnowanej Hawanie bezustannie słucham opowieści jej mieszkańców o zrujnowanym życiu.
Idę zatem do siedziby Partii Komunistycznej, bo gdzież indziej szukać optymizmu i jasnej wizji
przyszłości.

Przedstawiam się, mówię, o co chodzi, każą czekać, więc stoję na werandzie wytwornej niegdyś
willi w eleganckim dawno temu Vedado. Po półgodzinie wołają: - Towarzyszu, proszę wejść!

Partia nie pęka

Rozmawiam z Lazarą, Murzynką w średnim wieku.

- Co zmienia się na Kubie? - pytam.

- Jest projekt zmian, sytuacja się poprawia, ludzie żyją coraz lepiej, właściwie nie ma na co

narzekać.

- Na czym polega ten projekt?

- Tego to my nie wiemy, pracują nad nim nasi przywódcy, oni wiedzą najlepiej, czego potrzebuje

naród.

Mnie się raczej zdaje, że przez 50 lat dali oni niezliczone dowody, że o tym akurat nie mają
zielonego pojęcia, ale to pewnie nie najlepszy moment, by wszczynać podobną dyskusję.

- Czyli jedyne zmiany to takie, że Kubańczycy mogą teraz kupować telefony komórkowe,
komputery i DVD, pod warunkiem że skłonni są wydać roczne czy kilkuletnie zarobki?

- Nie, nie, to nie tak, ludzie zawsze mogli takie rzeczy kupować.

To ciekawe, bo jak Hawana długa i szeroka nie udało mi się znaleźć jednej osoby, która by to

potwierdziła. Ale Lazara jest stanowcza. Jest, jak mówi, i koniec, kropka.

A jak wyobraża sobie Kubę za powiedzmy dziesięć lat?

- Ty mnie tu przychodzisz przesłuchiwać!

- Nie, pytam z ciekawości, bo na ulicy słyszę jedno, a w oficjalnej telewizji zupełnie co innego.

- My nie jesteśmy od udzielania wywiadów!

A jednak daje się namówić na krótką deklarację: - Nie ma żadnych zmian i nie będzie. Bronimy
ideałów rewolucji i idziemy za naszym komendantem. Wszystko wynika tu z myśli Fidela.

Strażnicy prawomyślności

Wracam z Vedado przez Centro Habana. Co parę kroków grupy nastolatków grają w baseball
kawałkiem kija i czymkolwiek, co przypomina piłkę. To jak metafora kubańskiej rzeczywistości.
Tak jak kij nie jest tu kijem, a piłka piłką, tak nic na Kubie nie jest tym, za co się podaje. Tylko

dyktatura jest jak najbardziej prawdziwa i nieudawana.

Wchodzę do jednego z niezliczonych komitetów obrony rewolucji. Przyjmują mnie serdecznie i
ochoczo opowiadają rewolucyjne fikcje. Oto znów okazuje się, że wbrew utyskiwaniom

nieuświadomionych malkontentów ludziom żyje się nieźle, więc bronić będą rewolucji do
upadłego. Nie ma potrzeby, by cokolwiek reformować, wszystko zmierza w jak najlepszym
kierunku i jest na najlepszej drodze.

A czym to zajmują się same komitety? - Strzeżemy porządku na naszej ulicy, by komuś nie
wpadło do głowy wyrwać ci plecak.

Co robią z takimi, co podważają rewolucyjne ideały? - Jak widzimy, że któryś się wyłamuje, to się
go przywołuje do porządku.

A jeśli taki antyrewolucyjny element puszcza reprymendy mimo uszu? - O, to wtedy się

zawiadamia szefa sekcji i już się takim przypadkiem wyższe komórki zajmują.

Juana poznaję tuż obok komitetu. Jest blisko 70-letnim synem Włocha i Hiszpanki. Mieszka od
urodzenia w tej samej kamienicy w Centro Habana i barwnie opowiada o czasach dyktatora
Batisty, o dobrobycie, w jakim się wychował, o złotych latach Hawany. A co myśli o tych z
komitetu?

- Oni to robią z zamiłowania, takie typy. Zajmują się wyłącznie szpiegowaniem i donoszeniem na
sąsiadów. Że np. ten który nie pracuje, a ma buty za 70 dol., jest pewnie wrogiem rewolucji na

usługach imperialistów. No to wzywają delikwenta, zadręczają pytaniami i upomnieniami.

Reformy nie mogą być karą

Oswaldo Paya, laureat Nagrody im. Sacharowa, mieszka w nie mniej zrujnowanej niż Stara
Hawana dzielnicy Cerro. Na ścianie tuż obok jego domu rewolucyjne hasła i wielkie farbą

wymalowane na murze hasło-przestroga: "Esta es una plaza sitiada. Disidencia es traicion" ("To
oblężona twierdza. Sprzeciw to zdrada").

- Zmienia się coś na Kubie? - pytam.

- Rząd stwarza obraz wirtualnych zmian, a prasa zagraniczna myli często pragnienia z
rzeczywistością i ogłasza jako fakty coś, o czym władze się nawet nie zająknęły.

Wzburzony Paya pokazuje fotokopię hiszpańskiego dziennika "El Pais" (dostaje prasę z
zagranicznych ambasad), który obwieszcza, że Kuba się otwiera, a jej rząd znosi przeszkody w
podróżach zagranicznych.

- To nieprawda, rząd nic o tym nie wspominał. Postawa rządu jest jeszcze bardziej reakcyjna niż
wcześniej. To, że Kubańczycy mogą się teraz zatrzymywać w hotelach, pokazuje tylko, w jakim
żyjemy apartheidzie. Nadal działają wszystkie mechanizmy represji i inwigilacji. Bezpieka grozi

mi bezustannie, stosują wszelkie mechanizmy represji wobec mojej rodziny.

Oswaldo podnosi się z fotela i za chwilę przynosi mikrofon, który znalazł w gniazdku
telefonicznym w sypialni. Jest też bezustannie obserwowany przez funkcjonariuszy bezpieki z

okolicznych domów.

- Z jednej strony mamy grupę ludzi kurczowo trzymających się władzy i przywilejów. Ponadto
rząd Raula Castro dostaje czek in blanco od niektórych rządów europejskich i lewicy, których
pojęcie o rzeczywistości kubańskiej jest w najlepszym przypadku powierzchowne - mówi Paya. -
A my chcemy prawdziwych reform. Żądamy bezwarunkowego uwolnienia tych, którzy walczą o

podstawowe prawa obywatelskie. Ale reformy nie mogą zamienić się w karę dla ludzi, którzy o
nie walczą, dlatego trzeba zadbać, by z niewolnictwa Kuba nie popadła w niepohamowany
kapitalizm.

Światło w tunelu

W nieodległej dzielnicy Santos Suarez odwiedzam też Marthę Beatriz Roque. Traf chce, że jest u

niej inny ze znanych dysydentów Vladimiro Roca.

Martha Beatriz o zmianach mówi sceptycznie. Na komputer i tak nikogo nie stać, na telefon
komórkowy nielicznych.

- Podnoszą pensje, ale głównie ludziom z aparatu represji i manipulowanych sądów, gdzie
żadnego znaczenia nie ma, czy ktoś jest winny. Potrzebne są głębokie zmiany gospodarcze.
Ludzie mają dość sprzedawanej im od 50 lat przyszłości, która nigdy nie nadchodzi.

Rząd Raula Castro nie budzi w niej żadnych nadziei: - To terroryści. Mówi się, że na Kubie nie
ma tortur, że nie maltretuje się więźniów, ale ja mam setki, dosłownie setki świadectw.

Roque opowiada o ludziach wieszanych na trzy dni metr nad podłogą za skute kajdankami ręce
albo o morderstwach upozorowanych na samobójstwa.

- Za rządów Raula Castro represje się tylko wzmogły. Nie będzie żadnych reform, bo on nie
powie przecież, że jego brat przegrał - podkreśla Martha Beatriz.

Uczynni i rewolucyjnie usposobieni sąsiedzi wymalowali jej na murze, na który wychodzi się
wprost z mieszkania, potężny portret Fidela i rewolucyjne hasła: - Czemu ja muszę z czymś
takim żyć? Organizują actos de repudio (wiece potępienia), biją, kopią, wdzierają mi się do
domu albo trąbią godzinami przez okno.

Z nieco większą nadzieją mówi o Raulu Castro Vladimiro Roca. Wierzy, że przemiany są możliwe
w nieodległej przyszłości: - Być może za dwa, trzy lata będziemy mieli pewną swobodę

gospodarczą, bo

Raul Castro

nie ma już pieniędzy, by to dłużej ciągnąć. W tej chwili nawet ludzie

z Partii Komunistycznej zaczynają mówić o reformach. Fidela partia nigdy nie interesowała.
Raul ją umacnia, a partia może stworzyć jakieś perspektywy przemian. Raul jest poza tym
bardziej pragmatyczny. Ten system długo się nie utrzyma. Nie daję mu więcej niż pięć czy

siedem lat i będziemy mieli demokrację.