Osobowość ćw. 5 Oniszczenko
Elementy genetyki zachowania
Genetyka zachowania  celem jest ustalenie wkładu czynników genetycznych w wariancję
fenotypową cech lub zachowań, przy jednoczesnej kontroli wpływów środowiska.
Genetyka molekularna  badanie czynników determinujących rozwój wewnątrzosobniczy,
strukturą DNA, procesami kodowania informacji w DNA, poznawaniem układu i znaczenia
DNA, a zwłaszcza genomu jako całości informacji genetycznej, mechanizmów ekspresji
genów itp.
Genetyka ilościowa  związaną teorią ewolucji i rozwojem metod statystycznych zajmuje się
zmiennością miedzyosobniczą, różnicami fenotypowymi. Uzasadnianie badan
molekularnych. Badanie zmienności wynikającej z interakcji alleli, mutacji, koncentracja na
RI w zakresie cech i związkach między nimi.
Metody analizy:
- metoda bliz
niÄ…t, metoda adopcyjna, studia rodzinne
- dopasowanie modeli ( pozwala wyodrębnić składowe czynników genetycznych i
środowiskowych, uwzględnia symultanicznie takie zmienne jak wiek, płeć i interakcje tych
czynników.
Zmienność cech populacji jest wynikiem wpływu genetycznego i środowiskowego. Ważny
problem ciągłości i zmiany w rozwoju.
1. Podstawowe założenia genetyki zachowania:
- jednostki w populacji różnią się zarówno z przyczyn genetycznych jak i środowiskowych.
Zakłada się przy tym, e genotyp i środowisko nie są skorelowane - badanie wielkości
wkładu czynnika genetycznego.
- Zmienność w zakresie większości cech lub zachowań wynika z wpływów poligenicznych.
Metoda badawcza  QTL ( quantitative trait loci)  wykrywanie genów o różnym
umiejscowieniu i zmiennym zakresie wpływów. Umożliwia wykrycie genu, którego wpływ w
porówaniu z innymi wpływami jest niewielki. Metoda OGOD( one gene, one disorder) 
pojedyncze cechy determinujÄ…ce zachowanie, ale w jednym miejscu.
- Zmienność fenotypowa cechy stanowi sumowanie się wpływów czynnika genetycznego
addytywnego i nieaddytywnego oraz zmienności środowiskowej, interakcji i korelacji.
1.1 Charakterystyka składników zmienności genotypowej:
1.1.1 Wariancja addytywna  mechanizm przekazywania materiału genetycznego z
pokolenia na pokolenie ( pamiętać o mejozie, crossing  over, rekombinacji alleli, każde z
rodziców i rodzeństwo ma połowę wspólnych genów ( 50%)
1.1.2 Selektywny dobór rodziców
Tendencja polegająca na doborze partnerów w sposób nielosowy na podstawie
charakterystyk psychologicznych. Jeśli ich podobieństwo genetyczne będzie większe to
podobieństwo ich dzieci do siebie będzie większe. Wzrasta odziedziczalność wspólnych cech.
Pozytywny dobór rodziców (podobieństwo)  zwiększa zmienność danej cechy w kolejnych
pokoleniach
Dopełniający ( komplementarny) dobór rodziców  zmniejsza zmienność danej cechy w
populacji, bo ludzie będą zbliżać się do średniej. Ważne dla zmienności IQ.
1.1.3. Wariancja nieaddytywna  interakcja alleli mających to samo lub różne loci.
Czynniki nieaddytywne, majÄ…ce charakter procesualny, wynikajÄ…cy z interakcji
dziedziczonych genów nie są wspólne dla rodziców i dzieci, ale mogą być wspólne dla
rodzeństwa, czego prawdopodobieństwo wynosi 1:4. U MZ czynnik ten jest wspólny. Jej
wpływ obniża poziom odziedziczalności ( stosunku wariancji addytywnej do genotypowej  w
wÄ…skim rozumieniu, a w szeroku powoduje wzrost wskaz
nika odziedziczalności)
Dominacja  wynika z interakcji dwóch alleli tego samego genu z czego jeden wywiera
silniejszy wpływ na fenotyp, więc zmniejsza się podobieństwo fenotypowe dla DZ.
Epistaza  wynika z interakcji genów mających różne umiejscowienie w chromosomie,
wpływ na fenotyp może być nie do przewidzenia, zmniejszą podobieństwo DZ.  Skrajnie
występuje emergeneza( mechanizm polega na tym, że wariancja określonej cechy
determinowana jest nie wpływem addytywnym, ale unikatową konfiguracją kilku lub więcej
niezależnych bądz
częściowo niezależnych genów mających różne loci).
1.1.4. Czynniki środowiskowe  wspólne i specyficzne
Środowisko wspólne  wspólne doświadczenia osób tworzących rodzinę ( osobowość
członków rodziny, ich zachowania względem siebie, interakcji rodzinnych, otoczenia
fizycznego, statusu ekonomiczno  społecznego, tradycji rodzinnych itd.)  ten czynnik
niewiele wyjaśnia, za to jest ważny przy IQ.
Środowisko specyficzne  odnosi się do zasobu indywidualnych doświadczeń danej
jednostki, różnych dla osób o odmiennej wrażliwości na bodz
ce środowiskowe. Z wyjątkiem
zdarzeń losowych działają w sposób systematyczny. Są to przypadkowe zdarzenia ( choroba),
interakcje między rodzeństwem, struktura rodziny, sposób postępowania rodziców, czynniki
pozarodzinne. Istotny wpływ na cechy osobowości. Tu zalicza się także błąd pomiaru.
1.1.5. Interakcja i korelacja genotypu i środowiska 
Wpływy genetyczne są modyfikowane przez środowisko, a genotyp może być czynnikiem
pośredniczącym. Interakcja i korelacja.
Interakcja genotypu i środowiska oznacza, że cześć wariancji, która może być przypisana
statystycznej interakcji pomiędzy różnymi genotypami a środowiskiem. Optymalizacja
rozwoju danego genotypu przez środowisko.
Korelacja genotypu i środowiska oznacza tendencje do poszukiwania środowiska
odpowiadajÄ…cego zdeterminowanym genetycznie cechom jednostki - korelacja pozytywna.
Korelacja ujemna występuje kiedy człowiek o niskim poziomie uwarunkowanej cechy
funkcjonuje w warunkach wymagajÄ…cych wysokiego jej poziomu.
3 rodzaje korelacji wg. Plomina, DeFries i Leohlin:
1. Korelacja pasywna  zachodzi wtedy gdy przekazowi genetycznemu towarzyszy
jednocześnie stworzenie warunków sprzyjających rozwojowi tych cech, które uwarunkowane
są przekazywanymi genami. Ten typ występuje tylko między osobnikami spokrewnionymi i
nie wymaga aktywnego uczestnictwa podmiotu. Wpływ na osobowość jest niewielki, ma
wpływ na inteligencję.
2. Korelacja reaktywna  oznacza, że dziecko podlega wpływom środowiskowym
wynikajÄ…cym z reakcji ludzi na jego zachowanie zdeterminowane cechami uwarunkowanymi
genetycznie.
3. Korelacja aktywna  odnosi się do wyboru przez dziecko warunków środowiskowych
odpowiadajÄ…cych jego genotypowi.
1.2. Pojęcie odziedziczalności
Inne pojęcia:
Dziedziczność  podstawowa właściwość każdego żywego organizmu, obejmująca całokształt
mechanizmów genetycznych warunkujących następstwo organizmów w kolejnych
pokoleniach.
Dziedziczenie  odtwarzanie w kolejnych pokoleniach struktury, funkcji i poszczególnych
cech u osobników tego samego gatunku.
Odziedziczalność (h2) odnosi się do całej populacji organizmów. Jest to opisowa miara
statystyczna, która oznacza stosunek wariancji genotypowej do fenotypowej albo inaczej
proporcje obserwowalnych cech fenotypowych, które można wyjaśnić wariancją genetyczną.
Odnosi się tylko do populacji, dla której została policzona. Obciążona błędem. Może się
zmienić z czasem i między populacjami. Ważne tez wpływy środowiskowe na ekspresje
cechy. Nie oznacza, ze dana cecha pojawi siÄ™ od razu po urodzeniu.
1.2.1 Odziedziczalność w szerokim i wąskim rozumieniu.
Odziedziczalność w szerokim rozumieniu ujmuje w sposób bardzo ogólny tylko główne
składniki zmienności fenotypowej, nie uwzględniając składników genetycznych i
środowiskowych.
Odziedziczalność w wąskim rozumieniu może być określona jako stosunek wariancji
addytywnej do wariancji fenotypowej. Przydatne do zrozumienia sposobu określania
odziedziczalności w diadzie rodzic  dziecko.
1.2.2. Współczynnik odziedziczalności wg Faloonera
Współczynnik odziedziczalności stanowi podwojoną różnicę współczynników korelacji
badanej zmiennej w MZ i DZ. Tej formule zarzuca siÄ™ nadmierny genetyczny determinizm
oraz niedokładne rozróżnienie czynników genetycznych i środowiskowych.
2. Metody badawcze stosowane w genetyce zachowania człowieka.
- metoda bliz
niÄ…t, studia rodzinne, metoda adopcyjna- dajÄ… rezultaty tylko w badaniach
różnic międzyosobniczych, międzygrupowych i międzygatunkowych.
2.1 Metoda bliz
niÄ…t.
Badania bliz
niąt polegają na porównaniu fenotypowych różnic wewnątrz par bliz
niÄ…t MZ i
DZ. Odpowiedz
na pytania ile zależy od genotypu, a ile od środowiska wspólnego i
specyficznego.
- Problem  pytanie o zygotyczność  metody badania ( badanie błon płodowych, analiza
grupy krwi lub diagnoza morfologiczna, a także metoda kwestionariuszowa  kolor oczu,
kolor włosów itd.)
2.1.1. Metoda bliz
niÄ…t monozygotycznych i dyzygotycznych wychowywanych razem
- Założenia:
a) MZ są genetycznie jednakowe więc jakiekolwiek różnice wynikają z wpływu środowiska, u
DZ i geny i środowisko.
b) Jeśli podobieństwo MZ jest większe niż DZ to można wnioskować , że mniejsze
podobieństwo między DZ wynika ze zmienności ich genotypów, a tym samym różnice
genotypowe maja związek z różnicami fenotypowymi badanymi tą metodą.
c) Dobór rodziców jest losowy, a wpływ środowiska taki Am w przypadku obu bliz
niÄ…t.
- Jeśli tylko wpływ genetyczny  to różnice fenotypowe MZ powinny być mniejsze niż DZ.
- Jeśli tylko wpływ środowiskowy  nie powinno być żadnego podobieństwa między nimi.
- Jeśli większy wpływ wspólnego środowiska to podobieństwo między bliz
niętami powinno
wzrastać.
Nie ma dostatecznych dowodów na potwierdzenie różnic w zakresie osobowości u bliz
niÄ…t i
nie bliz
niÄ…t.
2.1.2. Badanie bliz
niÄ…t wychowywanych osobno.
- Ma na celu sprawdzenie czy wspólne środowisko ma istotny wpływ na podobieństwo
fenotypowe pomiędzy bliz
niętami czy nie. Czy wpływ tego czynnika jest taki sam dla obu
rodzajów bliz
niÄ…t.
2.2. Studia rodzinne
Ważne dla badania osobowości i temperamentu.
Proporcje genów: ½ dla rodzeÅ„stwa i par rodzic  dziecko
ź dla rodzeństwa przyrodniego i par wuj  siostrzenica
1/8 dla rodzeństwa ciotecznego i stryjecznego.
- Podobieństwo między rodzeństwem może być większe niż podobieństwo między rodzicami a
dziećmi, ponieważ w diadzie rodzic  dziecko nie odzwierciedlają się wpływy czynnika
nieaddytywnego, który nie jest dziedziczony. Dotyczy to tylko tych cech, w których wariancje
istotny wkład wnosi nieaddytywny czynnik genetyczny.
2.3. Metoda adopcyjna
Opiera się na porównaniu stopnia podobieństwa pomiędzy dziećmi adoptowanymi a
rodzicami adopcyjnymi z podobieństwem występującym między tymi samymi dziećmi a ich
rodzicami biologicznymi.
- przeciwstawienie genów środowisku. Przy założeniu ze brak podobieństwa genetycznego
między wspomnianymi jednostkami.
- Zalety: oddzielenie wpływu genetycznego od środowiska wspólnego
- Badania takie potwierdzają silny wpływ czynnika genetycznego i mały wpływ wspólnego
środowiska.
3. Metody analizy wyników : dopasowanie modelu
- Stwarza więcej możliwości analizy układu czynników genetycznych i środowiskowych w
wariancji fenotypowej. Umożliwia włączenie do analizy wyników pochodzących z róznych
typów badań.
- Punkt wyjścia  modele ścieżkowe ( przyczynowe):
* ujmują zmienne ukryte (czynnik środowiskowy i genetyczny) i obserwowalne ( fenotyp) jako
wpływ a także w korelacji.
- Każda ścieżka  wpływ zmiennej latentnej na badaną cechę obserwowalną.
- Obserwacja diagramu  stwierdzenie zależności
- Opiera się na takich samych założeniach jak metoda bliz
niÄ…t czy metoda adopcyjna
- Kryterium dopasowania modelu jest albo maksymalne prawdopodobieństwo albo ważone
najmniejsze kwadraty różnic, przy czym obie metody prowadzą do podobnego oszacowania
parametrów dopasowania.
- Wynik fenotypowy stanowi sumę czterech niezależnych czynników:
Czynnik A  addytywny wpływ genetyczny
Czynnik D  nieaddytywny wpływ genetyczny
Czynnik C  wpływ wspólnego środowiska
Czynnik E  wpływ specyficznego środowiska
- obliczenia za pomocÄ… programu LIS REL
- Poziom dobroci dopasowania modeli  pełnego obejmującego wszystkie parametry i
zredukowanych, w których eliminuje się poszczególne składniki oceniany jest przy pomocy
testu chi 2 ( służy do oceny dopasowania modelu do matrycy kowariancji, a raczej do oceny
braku dopasowania, ma być nieistotna statystycznie a będzie cacy.)