TEMAT 6: DETERMINANTY ZJAWISK PRZEST
PCZYCH.
Literatura uzupełniająca:
1. H.J.Schneider, Zysk z przestępstwa. Środki masowego przekazu a zjawiska
przestępczości, Warszawa 1992
2. K.Ostrowska, Psychologiczne determinanty przestępczości młodocianych. Analiza
kryminologiczna, Warszawa 1981
Tezy do realizacji:
1. Syndrom i potencjał przestępczości.
- prezentacja pojęć: sytuacja kryminogenna, podmiot kryminogenny, ogólny syndrom
przestępczości i ogólny potencjał przestępczości;
2. Rozwój społeczno-ekonomiczny a przestępczość.
2.1. Warunki gospodarcze a przestępczość
- dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość
- zła sytuacja gospodarcza a przestępczość
2.2. Urbanizacja i industrializacja a przestępczość
2.3. Przestępczość w mieście i na wsi
3. Dysfunkcjonalność rodziny.
- pojecie socjalizacji i roli rodziny w jej kształtowaniu
- czynniki zewnętrzne i wewnętrzne wpływające na kontrsocjalizujące oddziaływanie
rodziny
4. Niedomagania funkcjonowania szkoły.
- rola i charakter niepowodzeń szkolnych w wykolejeniu społecznym nieletnich
- główne przejawy niedomagania  systemu szkolnego
5. Zjawiska kulturowe o negatywnej treści społecznej.
5.1. Prezentacja koncepcji dotyczących wpływu środków masowego przekazu na
zachowania agresywne
- katharsis
- powstrzymanie
- symulacja
- przyzwyczajenie
1. Syndrom i potencjał przestępczości
Jednym z najtrudniejszych zadań w analizie danych uzyskiwanych w kryminologicznych
badaniach empirycznych jest ustalenie związków przyczynowo-skutkowych. Szczególne
trudności występują przy próbie określenia psychospołecznych determinant zjawisk
przestępczych. Większość, bowiem przejawów zachowania człowieka znajduje swe z
ródło
nie w jednym czynniku czy też w określonej ich grupie, lecz determinowana jest praktycznie
nieograniczonym kompleksem równorzędnych sekwencji czynnikowych.
Jeśli w związku z określoną kombinacją czynników egzogennych częstość występowania
zachowań przestępczych u danej jednostki jest istotnie wyższa niż u innej jednostki jest
istotnie wyższa niż u innej jednostki, to taką sytuację nazywa się sytuacją kryminogenną.
Jeśli jednostka z określoną kombinacją czynników endogennych wkracza częściej na drogę
przestępczą niż jednostka tych cech nie mająca, to mówi się wówczas o takiej jednostce jako
o wyróżnionym na podstawie tych czynników podmiocie kryminogennym.
W nauce syndromem należy rozumieć jako zespół cech, które zbiegają się według określonej
relacji /od gr. syndromos  zbieżny/.
Syndrom obejmujący zarówno wszystkie wyróżnione cechy sytuacji, jak i cechy podmiotu
nazywany jest ogólnym syndromem przestępczości.
Prawdopodobieństwo występowania zachowań przestępczych, gdy spełnione są wszystkie
założone w takim syndromie warunki nazywa się ogólnym potencjałem przestępczości.
Przykładowo takie czynniki kryminogenne /egzogenne/ jak:
1. alkoholizm rodziców
2. rozbicie rodziny
3. brak opieki rodzicielskiej
4. zły wpływ grupy rówieśniczej
5. dysfunkcjonalność szkoły,
które działają w środowisku nieletniego w określonej relacji tworzą ogólny syndrom
wyróżnionej tu sytuacji kryminogennej. Jeśli stwierdza się np., że prawdopodobieństwo
popełnienia przestępstwa w określonym czasie przez jednostkę będącą pod wpływem
wszystkich wymienionych w syndromie czynników wynosi 0,36  to jest to właśnie ogólny
potencjał kryminogenności rozpatrywanego syndromu.
Stosując odpowiednie metody i techniki ustala się prawdopodobieństwo zachowań
przestępczych określonych jednostek, u których występują poszczególne kombinacje i
oddziaływanie pewnych czynników kryminogennych. Moc wyjaśniająca współczesnych
syndromów kryminologicznych jest rzędu ok. 40-50%.
Syndrom przestępczości należy traktować jako narzędzie przede wszystkim diagnostyczne,
ale też może służyć do właściwego ukierunkowania działań profilaktycznych.
2. Rozwój społeczno-ekonomiczny a przestępczość.
A. Warunki gospodarcze a przestępczość
Współczesne badania w ty zakresie opierają się na założeniu, że:
" Warunki ekonomiczne wpływają na prawie wszystkie aspekty życia
społecznego, są też, więc związane ze zjawiskiem przestępczości
" Warunki ekonomiczne mogą kreować pewne sytuacje, stany, w których
dochodzić może do przestępczości (np. dezorganizację społeczną, anomię)
" Ekonomiczne napięcia mogą powodować sytuacje stresujące dla ludności,
a wskutek ekonomicznej frustracji może dochodzić do przestępczości
Sytuacja ekonomiczna w danym społeczeństwie może być ustabilizowana (stagnacja),
pogarszać się (stagflacja, recesja, depresja) lub polepszać się (okres prosperity). Zakłada się,
że stabilizacji ekonomicznej, jeśli towarzyszy jej stabilizacja w funkcjonowaniu innych
instytucji społecznych, odpowiadać powinien ustabilizowany poziom przestępczości.
Założenia, co do związków między polepszaniem i pogarszaniem się warunków
ekonomicznych w kraju a przestępczością są zróżnicowane.
A.1 Dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość
W okresie dobrej sytuacji ekonomicznej rosną dochody w skali kraju oraz w skali
gospodarstw domowych indywidualnych jednostek. Wraz ze wzrostem dochodów rośnie
konsumpcja.
Oddziaływanie wzrostu konsumpcji na przestępczość powoduje:
Wzrost ilości dóbr, które mogą stać się obiektem kradzieży lub wandalizmu  efekt
okazji,
Zwiększenie możliwości legalnego osiągania dóbr, które redukuje pokusę
nielegalnego ich zdobywania poprzez kradzież  efekt motywacyjny
Zmianę wzoru okazji przestępczych, poprzez zmiany w sposobie codziennego
funkcjonowania  efekt stylu życia (np. większość czasu poza domem zwiększa
okazję do przestępstwa).
A.2 Zła sytuacja gospodarcza a przestępczość
W okresie złej sytuacji ekonomicznej zwraca się uwagę przede wszystkim na obniżanie
poziomu produkcji, zatrudnienia, zwiększanie bezrobocia i inflację. Przestępczość wtedy
wzrasta, gdyż zła sytuacja ekonomiczna motywuje do popełniania przestępstw zarówno
jednostki działające indywidualnie, jak i w instytucjach, instytucjach jest ona ukierunkowana
na przetrwanie.
Wyróżnia się również korelację pomiędzy wzrostem bezrobocia i wzrostem poziomu
przestępczości:
Pewne rodzaje przestępstw wymagają pracy zawodowej, aby były możliwe do
popełnienia (np. kradzieże pracownicze, przestępstwa  białych kołnierzyków ).
Wzrost bezrobocia w takich przypadkach będzie raczej wpływał na spadek niż wzrost
tego typu przestępstw.
Niektórzy przestępcy łączą pracę zawodową z przestępczością. Popełniają
przestępstwa  pod osłoną nocy (np. okradają samochody) lub też legalna praca jest
tylko przykrywką ich nielegalnej aktywności (np. działalność paserska). W pierwszym
przypadku strata pracy nie utrudni a nawet zwiększy możliwości aktywności
przestępczej w drugim zdecydowanie wpłynie utrudniająco.
Niektórzy ludzie, szczególnie ludzie młodzi, przed którymi pojawia się alternatywa:
praca lub przestępczość, przestępczość sytuacji bezrobocia czy też obniżenia
zatrudnienia na rynku pracy zwracają się raczej w kierunku nielegalnych sposobów
zdobywania dochodu.
Przestępcy, którzy stale popełniają przestępstwa dla zdobycia środków niezbędnych
do utrzymania (uważa się, iż stanowią około 5-10% sprawców przestępstw przeciwko
mieniu) nie zmienią charakteru swej działalności bez względu na rozmiary bezrobocia.
Przy wzroście inflacji zauważalna jest tendencja do  omijania podatków jak też w wyniku
spadku dochodów zwiększa się przestępczość pracownicza,  białych kołnierzyków, oszustwa
i sprzeniewierzenia.
A.3 Urbanizacja i industrializacja a przestępczość
Wiadomym jest, że współczynnik przestępczości w miastach jest większy niż na wsi, jak
również współczynnik przestępczości w wysoko uprzemysłowionych jest wyższy niż w
krajach będących w początkowej fazie uprzemysłowienia.
Mimo, że przy omawianiu kryminogennych skutków wzrostu gospodarczego zwykło się
łącznie prezentować zagadnienia urbanizacji i industrializacji, wydaje się celowe osobne
potraktowanie przestępczorodnych skutków zamieszkiwania w wielkich aglomeracjach
miejskich, chociażby z tego względu, że proces urbanizacji może, ale nie musi być wynikiem
industrializacji.
Kryminogenny charakter wielkich skupisk miejskich można rozpatrywać na dwóch
płaszczyznach:
- szeroko pojętych stosunków międzyludzkich
- zewnętrznych możliwości popełnienia przestępstwa
W Polsce nie obserwuje się wzrostu nasilenia przestępczości w miastach proporcjonalnie do
ich wielkości. Według badań A. Mościskiera wynika, że współczynnik nasilenia
przestępczości w miastach liczących od 100 tys. do 200 tys. mieszkańców jest niższy niż w
miastach liczących mniej niż 100 tys. Współczynnik ten nieznacznie wzrasta w miastach
powyżej 200 tys., gdzie zaznacza się szczególnie wysokie nasilenie pewnych typów
przestępstw jak kradzieże i włamania, przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu,
także rozboje i wymuszenia rozbójnicze.
Pod względem terytorialnym można stwierdzić, że nasilenie przestępstw jest większe w
pewnych obszarach miejskich. Szczególnie wysokie nasilenie można odnotować w rejonach o
charakterze centrum handlowo-usługowego, gdzie następuje duży przepływ ludności oraz
utrudniona jest kontrola społeczna.
Specyficznym problemem kryminologicznym jest przestępczość wielkich osiedli
mieszkaniowych. Cechuje je szczególna sytuacja społeczna:
- brak więzi osobistych
- brak lub zakłócenie kontroli społecznej
- duże skupienie ludności reprezentującej różne grupy społeczne, role społeczne, wzory
kulturowe i systemy norm
- izolacja, brak tożsamości osób zamieszkujących wielkie osiedla może rodzić stan stresu,
wyrażający się w podwyższonej neurotyczności i tendencji do zachowań agresywnych
- osiedla stwarzają szereg problemów natury wiktymologicznej
Szczególną wagę przywiązuje się do zjawiska przestrzennej ruchliwości ludności, która
towarzyszy industrializacji. Mobilność nie sprzyja bowiem procesowi socjalizacji ze względu
na częste zmiany środowiska wychowawczego. Sytuacje te w większości przypadków
wywołują poważne napięcia psychiczne u młodzieży.
Różnice w nasileniu i strukturze przestępczości miejskiej i wiejskiej Polsce
Nasilenie przestępczości nieletnich (do 17 lat) jest dwukrotnie większe w miastach
Nasilenie przestępczości dorosłych jest większe o 15% w miastach (biorąc pod uwagę
jedynie miejsce zamieszkiwania sprawcy)
Blisko dwukrotnie częściej przestępstwa popełniane są na terenach miejskich
W miastach przeważają przestępstwa przeciwko własności a na wsi przeciwko osobie
Najbardziej typowe przestępstwa dla miast to: kradzież, włamanie, rozbój i czyny o
charakterze chuligańskim
Dla terenów wiejskich charakterystycznymi przestępstwami są bójki i pobicia
Nasilenie poważnych przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu jest większe w miastach,
ale różnice w porównaniu z terenami wiejskimi nie są duże
3. Dysfunkcjonalność rodziny
Socjalizacja jest definiowana jako przygotowanie jednostki do życia w społeczeństwie
następujące pod wpływem środowiska społecznego.
Szczególna rola tutaj przypada rodzinie, która może wywierać pozytywny  socjalizujący
wpływ na jednostkę, lub przeciwnie  negatywny, kształtując określone, społecznie korzystne
lub niekorzystne, postawy życiowe.
W procesie kształtowania się cech psychicznych i sposobów postępowania główne znaczenie
mają przeżycia z okresu dzieciństwa, urazy i konflikty psychiczne.
Dysfunkcjonalność rodziny decyduje często o nieprawidłowym, sprzecznym z
obowiązującymi w danym społeczeństwie normami, zachowaniu dzieci i młodzieży.
/Alkoholizm i przestępczość rodziców sprzyjają z reguły dezorganizacji rodziny/.
W jakim stopniu rodzina działa socjalizacyjnie czy kontrsocjalizacyjnie zależy od wielu
czynników, które można podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne w stosunku do rodziny.
Czynniki zewnętrzne:
System wartości danego społeczeństwa
Sytuacja polityczna i społeczno-ekonomiczna danego społeczeństwa
Miejsce rodziny w strukturze społecznej i dystanse społeczne w danym
społeczeństwie
Zakres swobody działania jednostek i możliwości osiągania celów przedstawiających
wartość dla jednostek
Historycznie ukształtowany model rodziny
Czynniki wewnętrzne
Ukształtowanie ról społecznych w rodzinie
- zaburzona struktura rodziny /separacja/
- błędne pojmowanie zadań przez członków rodziny
Styl wychowania i klimat uczuciowy w rodzinie
- styl opiekuńczy (staranna opieka - łagodne sankcje)
- styl autorytarny (staranna opieka  surowe sankcje)
- styl laissez-faire (żadna lub słaba opieka  łagodne sankcje)
- styl chaotycznego despotyzmu (żadna lub słaba opieka  surowe sankcje)
Osobowość członków rodziny
 Stan zdrowia członków rodziny
Wzory zachowania w rodzinie (zwłaszcza występowanie albo brak wzorów zachowań
kryminalnych).
4. Niedomagania funkcjonowania szkoły
Obecny system szkolny nie wszystkim dzieciom zapewnia warunki optymalnego
rozwoju. Szacunkowe dane wskazują, że około 21 % populacji w wieku rozwojowym
wykazuje różne zaburzenia psychiczne, w tym około 6 % to osoby, których możliwość
adaptacji do warunków życia społecznego jest bardzo poważnie ograniczona, co wskazuje na
to, iż znaczny odsetek młodzieży uczącej się w szkołach wymaga zwiększonego
zainteresowania ze strony pedagogów. W Polsce szkolnictwo, szczególnie na szczeblu
podstawowym nastawione jest na uczniów przeciętnych. Stąd tez uczniowie traktowani są
jednakowo, bez różnicowania wymagań w stosunku do nich. Niejednokrotnie, więc dochodzi
do zderzenia możliwości dziecka z wymaganiami stawianymi przez szkołę, co może
powodować występowanie niepowodzeń w nauce.
Liczne badania potwierdzają występowanie niepowodzeń w nauce wśród
młodocianych i nieletnich przestępców. Są to następującego rodzaju niepowodzenia:
- opóz
nienia w nauce
- trudności wychowawcze
- wagary
- agresywne zachowania w stosunku do nauczycieli i kolegów
- ucieczki i itp.
Analizę przebiegu procesu wykolejenia nieletnich można przedstawić następująco:
- wystąpienie trudności szkolnych
- wagarowanie
- konflikty z rodzicami
- ucieczki z domu
- kontakty z młodzieżą zdemoralizowaną /używki i in./
- czyn przestępny dla zaspokojenia potrzeb życiowych lub za namową
- przestępstwa popełniane bez życiowej potrzeby;
Czynniki wywołane przez szeroko rozumiany system szkolny, odgrywające istotną
rolę w powstawaniu, utrwalaniu i pogłębianiu się trudności i niepowodzeń szkolnych:
" Słaba znajomość przez nauczyciela psychiki ucznia, jego stanu zdrowia
fizycznego i sytuacji rodzinnej
" Stawianie uczniom jednakowych wymagań, którym nie wszyscy mogą
sprostać. /szczególnie w wypadkach uczniów o obniżonej sprawności
umysłowej/
" Brak interwencji ze strony szkoły w momencie pojawienia się pierwszych
objawów niepowodzeń szkolnych oraz niewłaściwa reakcja kadry
nauczającej  na przejawy tych trudności /stosowanie środków głównie o
charakterze represyjnym/
" Trudności adaptacyjne uczniów przenoszonych do innych klas, do innych
szkól oraz uczniów powtarzających klasy /nałożenie się trudności w nauce
do problemów przystosowania się do nowej sytuacji/
" Prezentacja kontrsocjalizującego wzoru zachowania przez nauczyciela
/szykanowanie uczniów, surowe sankcje, przyjmowanie prezentów,
faworyzowanie wybranych uczniów& /
" Brak reakcji kadry na zachowania uczniów będące przejawem
demoralizacji /papierosy, pobicia, narkotyki/, co utwierdza w bezkarności
i bezsilności  systemu
5. Zjawiska kulturowe o negatywnej treści społecznej.
Kryminogenny charakter środków masowego przekazu (w szczególności filmu i TV,
ale też prasy, książek, gier komputerowych, zabawek) jest przedmiotem kontrowersji zarówno
wśród kryminologów, jak i psychologów zajmujących się problematyką agresji.
W tym kontekście rola środków masowego przekazu dyskutowana jest na
płaszczyz
nie wpływu prezentowanej przemocy na zachowania agresywne i przestępcze
nieletnich i młodocianych.
Najczęściej wyróżnia się tu następujące koncepcje:
" Katharsis (oczyszczenia), która zakłada, iż oglądanie przemocy w TV
pozwala na rozładowanie i redukowanie agresji, zwłaszcza u młodych widzów.
Przemoc telewizyjna stanowi dla odbiorcy przeżycia zastępcze, pozwala na
wyładowanie agresji w sposób nieszkodliwy;
" Powstrzymania, według której oglądanie przemocy w telewizji wywołuje
zahamowania psychiczne u odbiorcy i zanik popędów agresywnych.
Agresywne fantazje na temat przemocy stosowanej względem innych budzą
strach, poczucie winy oraz obawę przed karą, co powoduje tłumienie
agresywnych popędów. Strach przed agresją innych zmniejsza własną;
" Stymulacji, zgodnie z którą przemoc w środkach masowego przekazu
prowadzi do narastania agresji. Środki masowego przekazu mogą:
- wywoływać zachowania agresywne (pobudzenie może być oparte na
psychologicznej reakcji frustracji-agresji oraz ujawnionej skumulowanej
agresji tkwiącej w człowieku),
- umożliwiać uczenie się agresji,
- umożliwiać naśladowanie agresji /np. wprost z ekranu/
" Przyzwyczajania, według której konsekwencją oglądania przemocy jest
znieczulenie na agresje. Przemoc oglądana na żywo /realnie/ przeraża,
wzbudza strach i odrazę, natomiast oglądana często na ekranie osłabia emocje,
powszednieje, przestaje szokować, odbiorca się z nią oswaja.
Badania prowadzone w 1995r. w Polsce przez M. Braun-Gałkowską wykazały, iż na 68
programów przeznaczonych dla dzieci w ciągu tygodnia (w tym programy edukacyjne):
- 39 (57 %) zawierało sceny nasycone emocjami, przemocą, złośliwościami itp.
- w 35 % programów pojawiła się złośliwość i szyderstwo;
- w 28 % - podstęp, kłamstwo
- w 28 % - przemoc, znęcanie się;
- w ciągu jednej godziny (miedzy 19.00 a 20.00) były 34 sceny destrukcji, z tego 14
znajdowało się w wieczorynkach, wieczorynkach 20 w wiadomościach
Przyjmowaniu przez dzieci wzorów agresywnego zachowania z TV szczególnie sprzyja
sytuacja, gdy prezentowana agresja:
Przynosi satysfakcję, nagrodę lub nie jest ukarana;
Demonstrowana jest przez atrakcyjna osobę, z którą łatwo jest się widzowi
utożsamić;
Dokonywana jest jednocześnie przez wiele osób;
Usprawiedliwiana jest wyższymi racjami moralnymi lub społecznymi;
Przedstawiana jest jako aprobowana społecznie;
Przedstawiana jest w sposób realistyczny;
Nie widać negatywnych skutków agresji, np. cierpienia ofiary;
Agresor wykazuje symptomy emocjonalnego napięcia, które znikają po
zachowaniu agresywnym;
Widać wiele bodz
ców skojarzeniowych z agresją
Pytania kontrolne:
1. Wyjaśnij pojęcia sytuacja kryminogenna, podmiot kryminogenny,
syndrom przestępczości, ogólny potencjał przestępczości
2. Wskaż związek sytuacji społecznoekonomicznej z przestępczością
3. Przedstaw korelacje między dysfunkcjonalnością rodziny a
przestępczością.
4. Przedstaw korelacje między nieprawidłowosciami w funkcjonowaniu
systemu szkolnego a przestępczościa.
5. Wykaż wpływ zjawisk kulturowych o negatywnej treści na strukturę,
rozmiar przestępczości.
TEMAT 7: ALKOHOLIZM A PRZEST
PCZOŚĆ
Literatura uzupełniająca:
1.Biuletyn statystyczno-informacyjny KGP
2.K.Sławik, Patologia III Rzeczypospolitej, Katowice 1994,
3. Raport dotyczący demoralizacji i przestępczości nieletnich KGP /aktualny/
tezy do realizacji:
1.Pojęcia związane z alkoholizmem:
- definicja napoju alkoholowego,
- definicja alkoholizmu (encyklopedyczna, wg E.M. Jellinka, WHO Podkomitetu d/s
Alkoholizmu),
- definicja alkoholika,
- definicja alkoholizacji,
- stan po użyciu alkoholu,
- stan nietrzez
wości.
2. Etiologia i symptomatologia alkoholizmu
- rys historyczny,
- fazy alkoholizmu (objawowa-wstępna, zwiastunowa, krytyczna, przewlekła)
- modele picia (romański, anglosaski, skandynawski),
- teorie rozwoju alkoholizmu (psychologiczne, biologiczne, społeczne)
3. Następstwa spożywania napojów alkoholowych
- następstwa somatyczne, ich fazy w zależności od ilości wypitego alkoholu (pobudzenie,
działanie depresyjne, narkoza alkoholowa, wstrząs toksyczny)
- zaburzenia psychiatryczne, ich fazy i objawy:
" Upojenie alkoholowe zwykłe,
" Ostre zaburzenie alkoholowe,
- biała gorączka,
- upojenie patologiczne,
- omamica alkoholowa,
" przewlekłe zaburzenia alkoholowe ( otępienie alkoholowe, zespół Otella, zespół
Korsakowa)
4. Rozmiar, struktura i dynamika przestępczości związanej z alkoholem w Polsce
- związek alkoholu z przestępczością (bezpośredni, pośredni)
- rozmiar i struktura przestępczości związanej z alkoholem.
1. Pojęcia związane z alkoholizmem.
Alkoholizm
" /encyklopedycznie/ - oznacza chorobę powstającą na wskutek nadużywania
napojów alkoholowych; w szerszym znaczeniu  całokształt ujemnych
następstw wynikających stad dla jednostki i społeczeństwa.
" /wg Jellinka/ - jako rodzaj zjawiska należy rozumieć szeroko; jest to wszelkie
takie spożycie alkoholu, które pociąga za sobą szkodę dla jednostki ludzkiej
lub społeczeństwa.
" /wg Podkomitetu ds. alkoholizmu WHO/ - jest to każda forma pijaństwa, która
rozmiarami swymi przekracza granicę tradycyjnego, zwyczajowego,
dietetycznego uzytku, oraz granicę zgodności ze społecznymi zwyczajami
danej grupy społecznej w tej dziedzinie.
Alkoholikami są osoby nadmiernie pijące, u których zależność od alkoholu osiągnęła taki
stopień, że wykazują bądz
wyraz
ne zaburzenia psychiczne, bądz
zachowują się w sposób
przynoszący szkodę ich zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, ich stosunkom z osobami
drugimi, ich sytuacji społecznej i ekonomicznej. Są to również ludzie, którzy wykazują
objawy zwiastujące takie zaburzenia, a zatem wymagające leczenia.
W polskim prawie dopuszczalna zawartość alkoholu we krwi wynosi do 0.2 promila,
zawartość od 0.2 do 0.5 promila jest traktowana jako stan po spożyciu alkoholu
natomiast powyżej 0.5 promila jest to stan upojenia alkoholowego.
Objawy występujące w zależności od stężenia alkoholu we krwi:
0,30 - 0,5 Upośledzenie koordynacji ruchowo - wzrokowej, zaburzenia
(promili) równowagi, euforia i obniżenie krytycyzmu.
0,50-0,7 Zaburzenia sprawności ruchowej, nadmierna pobudliwość
(promili) i gadatliwość, obniżenie samokontroli oraz błędna ocena
własnych możliwości, które często prowadzą do fałszywej
oceny sytuacji przez kierowcę.
0,7 - 2,0 Zaburzenia równowagi, sprawności, koordynacji ruchowej,
(promili) błędy w logicznym myśleniu, wadliwe wyciąganie wniosków,
opóz
nienie czasu reakcji, wyraz
na drażliwość, zachowanie
agresywne, wzrost ciśnienia krwi, przyspieszona akcja serca.
2,0 - 3,0 Zaburzenia mowy i równowagi, wzmożona senność, znacznie
(promili) obniżona zdolność do kontroli własnych zachowań.
3,0 - 4,0 Spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, zanik
(promili) odruchów fizjologicznych, zaburzenia świadomości
prowadzące do śpiączki.
Ponad 4,0 Stan poważnego zagrożenia życia.
(promili)
2. Etiologia i symptomatologia alkoholizmu.
Przyczyny alkoholizmu można podzielić na:
1. psychologiczne /motywy spożywania: heroiczny, samobójczy, neurasteniczny, dionizyjski/
2. biologiczne
- czynniki genetyczne
- czynniki fizjologiczne
- czynniki neurologiczne
3. społeczne
- uwarunkowania historyczne
- wzory i modele spożywania alkoholu /model romański, anglosaski, skandynawski/
- tradycje kulturowe
W Polsce struktura spożycia alkoholu jest niekorzystna. W 1964r. spożywano 2,4l.
alkoholu i zajmowaliśmy drugie miejsce po Szwecji (mniej spożywano piwa i wina). W
latach 70 i 80 spożycie alkoholu wzrosło prawie do 7 litrów, a w ciągu lat 90-tych z 7 litrów
do 10,56 litra czystego spirytusu spożywczego przez jednego mieszkańca.
Problemy alkoholowe
Degradacja zdrowia uzależnionych dotyczy 600-800 tys. Osób, w lecznictwie
odwykowym zarejestrowanych jest ok.120 tys., ale możliwości skutecznej i
nowoczesnej terapii ma tylko 20-30% placówek.
Uszkodzenia zdrowia u nadmiernie pijących: 2 mln osób,
Uszkodzenia zdrowia psycho-fizycznego pijącej młodzieży: 10-15% zagrożonych
w grupie wieku 15-18 lat,
Szkody występujące u członków rodzin z problemem alkoholowym: mamy ok.3
mln dorosłych i dzieci współuzależnionych z problemami emocjonalnymi,
somatycznymi, ubóstwem, mniejszymi szansami życiowymi, demoralizacją,
Alkoholowa dezorganizacja środowiska pracy i bezrobotnych: zwłaszcza w
regionach o wysokim bezrobociu, gdzie dodatkowo brak odpowiednich placówek,
Naruszenie prawa i porządku publicznego przez osoby nietrzez
we: przestępczość
popełniania pod wpływem alkoholu, przemoc w rodzinie z problemami
alkoholowymi i w miejscach publicznych, prowadzenie pojazdów w stanie
nietrzez
wości,
Naruszenia prawa związanego z handlem alkoholem: szczególnie nielegalny
import, produkcja i sprzedaż(ok.20-25% legalnego obrotu), sprzedaż nieletnim i
nietrzez
wym, nielegalna reklama.
Objawy początku uzależnienia
" Alkohol odpręża i daje ulgę, ośmiela, ułatwia zaśnięcie itp.
" Organizowanie okazji do wypicia, wyprzedzanie kolejek
" Picie alkoholu w miejscach, gdzie nie powinno się tego robić
" Coraz mocniejsza głowa
" Słaba pamięć zdarzeń z okresu wypicia
" Picie alkoholu w samotności
" Próby ograniczania picia
" Unikanie rozmów, agresja, gniew na rozmowy o piciu
" Reagowanie rozdrażnieniem w sytuacjach utrudniających dostęp do alkoholu
" Picie alkoholu pomimo zaleceń lekarskich
" Prowadzenie samochodu po wypiciu
3. Następstwa spożywania napojów alkoholowych.
A. następstwa somatyczne, ich fazy w zależności od ilości wypitego alkoholu
(pobudzenie, działanie depresyjne, narkoza alkoholowa, wstrząs toksyczny)
B. zaburzenia psychiatryczne, ich fazy i objawy:
" Upojenie alkoholowe zwykłe,
" Ostre zaburzenie alkoholowe,
- biała gorączka,
- upojenie patologiczne,
- omamica alkoholowa,
" przewlekłe zaburzenia alkoholowe ( otępienie alkoholowe, zespół Otella, zespół
Korsakowa)
4. Rozmiar, struktura i dynamika przestępczości związanej z alkoholem w Polsce.
Związek alkoholu z przestępczością
Nadużywanie alkoholu ma wpływ na zachowanie przestępcze jednostki. Przestępstwa
zawierające w sobie element agresji (przestępstwa z użyciem przemocy) w większości
przypadków dokonywane są przez osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu. Jednakże
należy również pamiętać o tym, iż to czy wprowadzony do organizmu środek odurzający
zaowocuje ewentualnym zachowaniem agresywnym zależy również od innych okoliczności
jak, np.: predyspozycje osobowościowe, czynniki o charakterze sytuacyjnym  miejsce, czas
obecne osoby, przedmioty pozostające do dyspozycji itd.
Natomiast w przypadku klasycznych przestępstw skierowanych przeciwko mieniu takich
jak kradzież, czy kradzież z włamaniem odsetek sprawców znajdujących się pod wpływem
alkoholu był znacznie niższy i kształtował się w granicach lata 80  ponad 40 %, lata 90 
17-20 %.
Udział nietrzez
wych sprawców w wybranych kategoriach przestępstw w latach 2000 -2002
/dane  Temida/
%
PODEJRZANI DOROŚLI
NIETRZEy
WYCH
KATEGORIE ROK
WŚRÓD
PRZEST
PSTW
PODEJRZANYCH
OGÓA
EM NIETRZEy
WI
2000 1 138 589 51,8
ZABÓJSTWO
2001 1 220 623 51
2002 1 155 571 49,4
2000 8 468 2 497 29,5
USZCZERBEK NA
2001 7 802 2 157 27,6
ZDROWIU
2002 8 055 2 165 26,9
2000 17 343 5 163 29,8
UDZIAA
W BÓJCE LUB
2001 18 084 5 526 30,6
POBICIU
2002 18 066 5 155 28,5
2000 1 309 554 42,3
ZGWAA
CENIE
2001 1 343 521 38,9
2002 1 304 537 41,2
2000 38 679 6 252 16,1
KRADZIEŻ CUDZEJ
2001 40 620 6 073 15
RZECZY
2002 40 953 5 668 13,8
2000 17 080 5 673 33,2
ROZBÓJ, WYMUSZENIE
2001 18 037 5 869 32,5
ROZBÓJNICZE
2002 16 875 4 966 29,4
2000 6 422 3 960 61,7
PRZECIWKO
FUNKCJONARIUSZOM
2001 6 618 4 047 61,2
PUBLICZNYM
2002 7 050 4 397 62,4
1. Nadmierne spożywanie alkoholu wpływa również pośrednio na przestępczość 
zdobycie alkoholu lub środków na jego zakup to duża liczba przestępstw
przeciwko mieniu.
2.Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków komunikacyjnych. Skutki : zejścia
śmiertelne, obrażenia ciała, koszty leczenia, odszkodowania, dramaty rodzinne.
Najczęściej nietrzez
wi kierujący uczestniczyli w wypadkach drogowych w następujących
okolicznościach: rozwijanie niebezpiecznej prędkości jazdy, nieprawidłowe wyprzedzanie,
nieprzestrzeganie pierwszeństwa przejazdu. Nietrzez
wi piesi uczestniczyli w wypadkach
potrąceń z powodu: nieostrożnego wejścia przed jadący pojazd, nieprawidłowego
przekraczania jezdni w miejscach niedozwolonych, chodzenie nieprawidłową stroną jezdni.
Wśród nietrzez
wych kierujących dominowały osoby w wieku 21-40 lat.
3.Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków przy pracy.
W szczególności wykonywanie niektórych czynności zawodowych w stanie nietrzez
wości
może narazić na niebezpieczeństwo życie lub zdrowie ludzkie lub mienie w znacznych
rozmiarach, np.: obsługa dz
wigów w kopalni, porcie lub na budowie, walcowanie żelaza w
hucie, operacja chirurgiczna, wykonywanie czynności dróżnika kolejowego, który ma
obowiązek czuwać nad bezpieczeństwem związanym z przejazdem pociągów.
4. Demoralizacja nieletnich w rodzinach alkoholików ; dla zaspokojenia różnych potrzeb
życiowych , dzieci z takich rodzin najczęściej występują na drogę przestępstwa .
5. Alkohol jako czynnik wiktymogenny a więc czynnik decydujący o wyborze ofiary .
W wielu przypadkach , a w szczególnie dotyczy to przestępstw z użyciem przemocy w
momencie czynu pod wpływem alkoholu znajduje się nie tylko sprawca , ale także ofiara
np. bójki , pobicia , zgwałcenia , zabójstwa na tle nieporozumień rodzinnych ,
towarzyskich . W ok. 50 % przypadków ofiarami rozbojów ulicznych są mężczyz
ni
znajdujący się pod wpływem alkoholu .
6. Alkohol ma również związek z przestępstwami gospodarczymi polegającymi na
przemycie, nielegalnej produkcji czy sprzedaży alkoholu - bez uiszczenia opłat celnych ,
podatku VAT , podatku akcyzowego co powoduje olbrzymie straty dla budżetu państwa ,
chociaż przestępstwa te nie są zazwyczaj popełniane pod wpływem alkoholu , lecz z
chęci zysku .
7. Alkohol ma również związek z przestępstwami unormowanymi w Ustawie o
wychowaniu w trzez
wości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi . W tych przypadkach napój
alkoholowy stanowi ustawowe znamię czynu zabronionego . m.in. : zabrania ona
sprzedaży napojów alkoholowych bez wymaganego zezwolenia , lub kiedy jest to
zabronione ( na terenie szkół , zakładów pracy , w miejscach i czasie masowych
zgromadzeń itd. ) ; spożywanie napojów alkoholowych w miejscach zabronionych ,
nielegalnej sprzedaży , na ulicach , placach , w parkach itd.
Pytania kontrolne:
1. Podaj definicje alkoholizmu/alkoholika
2. Wskaż związki alkoholizm z przestępczością.
3. Określ przyczyny alkoholizmu.
4. Scharakteryzuj zjawisko alkoholizmu w Polsce.
TEMAT 8: OSOBOWOŚCIOWE I SPOA
ECZNE UWARUNKOWANIA
NARKOMANII - KRYMINOGENNY CHARAKTER ZJAWISKA.
Literatura uzupełniająca:
1. Raport KGP, Przestępczość w Polsce związana z narkotykami w latach 1985-1999,
Warszawa 2000
2. Cz.Cekiera, Ryzyko uzależnień, Lublin 1994
3. B.Hołyst, Narkomania. Problemy prawa i kryminologii, Warszawa 1996
4. B.Hołyst, Narkomania a przestępczość, Warszawa 1993
B.Hołyst, Na granicy życia i śmierci, Warszawa 1999
Tezy do realizacji:
1.Podstawowe pojęcia (toksykomania, lekomania, narkomania).
" Charakterystyka uzależnienia i jego rodzajów
" Wprowadzenie do aparatury pojęciowej z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii
(środek odurzający, substancja psychotropowa, środek zastępczy, prekursor& )
" Klasyfikacja środków psychoaktywnych wg WHO i ze względu na oddziaływanie
na ośrodkowy układ nerwowy
2.Przyczyny rozwoju narkomanii.
5.1. Indywidualne (genetyczne, fizjologiczne, psychologiczne)
5.2. Społeczne
3.Symptomatologia narkomanii.
" Rozwój narkomanii w Polsce
" Charakterystyka współczesnych tendencji rozwoju zjawiska
4.Narkomania a przestępczość.
" Związek bezpośredni
" Związek pośredni
" Przestępczość związana z narkomanią w Polsce (prezentacja aktualnych
danych KGP)
1. Podstawowe pojęcia (toksykomania, lekomania, narkomania).
" Charakterystyka uzależnienia i jego rodzajów
- uzależnienie psychiczne
- uzależnienie fizyczne
- uzależnienie społeczne
" Wprowadzenie do aparatury pojęciowej z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii
(środek odurzający, substancja psychotropowa, środek zastępczy, prekursor& )
NARKOMANIA
Narkomania  stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków
odurzających lub substancji psychotropowych, albo środków zastępczych, w wyniku
czego może powstać lub powstało od nich uzależnienie.
prekursor - każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego, która może być
przetworzona na środek odurzający lub substancję psychotropową albo może służyć do
ich wytworzenia, określoną w wykazie prekursorów stanowiącym załącznik nr 1 do
ustawy,
środek odurzający - każdą substancję pochodzenia naturalnego lub syntetycznego działającą
na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w wykazie środków odurzających stanowiącym
załącznik nr 2 do ustawy,
substancja psychotropowa - każdą substancję pochodzenia naturalnego (w tym grzyby
halucynogenne) lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określoną w
wykazie substancji psychotropowych stanowiącym załącznik nr 3 do ustawy,
środek zastępczy - substancję w każdym stanie fizycznym, która jest trucizną lub środkiem
szkodliwym, używaną zamiast lub w takich samych celach niemedycznych jak środek
odurzający lub substancja psychotropowa,
" Klasyfikacja środków psychoaktywnych wg WHO i ze względu na oddziaływanie
na ośrodkowy układ nerwowy
a. Opiaty  przetwory maku lekarskiego /opium, morfina, heroina czy
syntetyczne  methadon/.
b. Barbiturany  pochodne kwasu barbiturowgo i barbituropodobne środki o
działaniu nasennym i uspokajającym /relanium, valium/
c. kokaina i jej pochodna crack  uzyskiwane z liści krzewu coca /crack 
zanieczyszczona kokaina/.
d. Amfetamina i jej pochodne metaamfetaminy /MDA, MDMA, EXTASY/.
e. Cannabis  przetwory konopi indyjskich  marihuana, haszysz, olej
haszyszowy.
f. Khat  wytwarzany z rośliny catha edulis
g. Halucynogeny  pochodzenia roślinnego: psylocybina, meskalina;
pochodzenia syntetycznego: np. LSD
h. Inhalanty  środki pochodzące głównie z art. gospodarstwa domowego
(lakiery, kleje, gaz z zapalniczki) zawierające takie składniki jak toluen,
benzen, keton, aceton
" Rodzaje narkotyków  klasyfikacja wg sposobu działania na ośrodkowy układ
nerwowy:
1. Substancje działające opóz
niająco , wygląd i sposoby przechowywania.
Ogólnie zwane depresorami lub psycholeptykami, których zażywanie powoduje efekty
znieczulające i uspokajające.
Do tej grupy narkotyków zalicza się:
Opium  w stanie surowym składa się z naturalnego zakrzepłego soku, uzyskiwanego
ze świeżych makówek. Opium jest narkotykiem i stanowi zarazem surowiec służący do
otrzymywania narkotyków o silniejszym działaniu, jak: morfina, heroina i kodeina. Jako
samoistny narkotyk przyjmowany jest doustnie w postaci naparu, ale jest także palony w
specjalnych fajkach opiumowych. Polscy narkomani stosują go najczęściej doustnie lub w
postaci zastrzyku.
Objawy zatrucia:
 Najszybciej obserwowane objawy stosowania doustnego to niszczenie uzębienia i
dolegliwości przewodu pokarmowego. Wstrzykiwanie narkotyku, może powodować
niebezpieczeństwo zapalenia żył, wszczepienia żółtaczki zakaz
nej, zapalenia mięśnia
sercowego, chorób wenerycznych, AIDS, zakażenia gronkowcem oraz inne. Dawka
śmiertelna opium wynosi ok. 2 - 3 gram .5
Morfina  jest głównym alkaloidem pochodzącym z opium, występuje pod postacią
białego proszku lub w pigułkach, a także w stanie płynnym w ampułkach. W zależności od
rodzaju występowania może być przyjmowana doustnie, przez inhalację lub wstrzykiwanie.
Wśród polskich narkomanów morfina stosowana jest w postaci produktu powstałego ze słomy
makowej jako tzw.  makiwara lub  zupa przyjmowana doustnie. Objawy abstynencji
występują z reguły po 6 - 8 godzinach i osiągają szczyt po około 12 godzinach od czasu
przyjęcia narkotyku. Morfina działa przeciwbólowo, silnie uspokajająco. Użytkownik
przechodzi przez stadia euforii, zobojętnienia i uśpienia.
Objawy zatrucia:
Zwężenie z
renic, znużenie, wymioty. Po pewnym czasie głęboki sen narkotyczny, z
którego nie można dobudzić nawet najboleśniejszymi bodz
cami. Skóra,
początkowo wilgotna, staje się sucha, zimna i blada. Śmierć może nastąpić
po kilku lub kilkunastu godzinach na skutek porażenia układu
oddechowego albo po kilku dniach na skutek obrzęku płuc.
Heroina  jest produktem półsyntetycznym, działa w sposób podobny do morfiny, jest
jednak od niej od 20 do 25 razy silniejsza i dwa razy mocniejsza w powodowaniu nałogu.
Heroina występuje w postaci żwirowatej bądz
granulowanej w kolorze beżowym, szarym i
niekiedy różowym. Po kilkakrotnym filtrowaniu i suszeniu przez odparowanie otrzymuje się
najwyższy gatunek heroiny występujący jako sypki i lekki proszek w kolorze białym lub o
odcieniu beżowym. Heroina czasem wydziela słaby zapach octu, ma gorzkawy smak. W
detalicznej sprzedaży czysta heroina jest mieszana z różnymi innymi substancjami
sproszkowanymi, np. laktozą, talkiem czy sodą oczyszczoną. Sposób zażycia bywa różny,
można ją wstrzykiwać, nasączać nią papierosy bądz
wciągać przez nos (pozostawia żółtawy
nalot).
Objawy zatrucia:
Zwężenie z
renic oczu, mdłości, zakłócenia układu oddechowego, zakłócenia układu
krążenia, wzrost temperatury ciała. Po dłuższym używaniu występują poważne zakłócenia w
układzie wydalniczym, moczowym i wewnętrzne krwawienia. U osób używających heroinę
stwierdza się silną depresję psychiczną połączoną z obniżeniem aktywności funkcji
życiowych organizmu i brakiem jakichkolwiek zainteresowań.
Barbiturany  (pochodne kwasu barbiturowego), od pewnego czasu są wypierane w
medycynie przez inne grupy leków, są też niestety, nadużywane przez narkomanów. Do
grupy tej należą: amobarbital, barbital, fenobarbital, secobarbital, najbardziej znane w handlu
to veronal i luminal. Barbiturany mają właściwości hipnotyczne i uspokajające. Najczęściej
występują w postaci pastylek, tabletek, czopków lub w płynie (ampułki). Przyjmuje się je
doustnie, doodbytniczo lub jako zastrzyki. Duża część narkomanów łączy je z heroiną,
amfetaminą lub alkoholem.
Objawy zatrucia:
Gwałtowne zapadanie w sen, w stan bliski śpiączki lub paradoksalnie stan euforii.
Często bywa to stan podobny do upojenia alkoholowego, charakteryzujący się zaburzeniami
równowagi, niepewnymi ruchami, trudnościami w wysławianiu się, nadpobudliwością, poza
tym barbiturany mogą powodować przejawy amnezji, napady delirium itp. Nagłe odstawienie
środka rodzi ryzyko powikłań, a nawet śmierci.
Leki uspokajające i hipnotyczne  lekarstwa tego typu mają szerokie zastosowanie w
medycynie z racji ich działania przeciwbólowego i właściwości uspokajających, coraz szerzej
są nadużywane przez narkomanów.
Przemysł farmaceutyczny produkuje te środki pod postacią pigułek, kapsułek, kropli i
czopków lub ampułek. Najbardziej znane, to: elenium i librium, diazepan, znane też jako
valium i relanium, nitrozzepam, oksozepam itd. Środki te przyjmowane są doustnie,
doodbytniczo lub w formie zastrzyków.
Objawy zatrucia:
Odczucie błogości, luzu, odprężenia, euforii, jednak systematyczne ich przyjmowanie
prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego.
2 Substancje pobudzające , wygląd i sposoby przechowywania
Do tej grupy zalicza się następujące produkty:
Kokaina  jest alkaloidem występującym w liściach koki, wywiera silne działanie
pobudzające i wywołuje objawy potężnej siły fizycznej, braku zmęczenia, euforii, przyczynia
się do lepszej koncentracji umysłowej.
Kokaina ma postać białego, krystalicznego proszku o gorzkim smaku, w języku
potocznym nazywanego  śniegiem lub  białą damą . Najczęściej jest pakowana i
sprzedawana w woreczkach foliowych. W Polsce w detalicznej sprzedaży jest jej mało ze
względu na bardzo wysoką cenę. Najczęściej kokainę zażywa się przez inhalację nosową
nazywaną z angielskiego sniffing lub wprowadza się ją do organizmu przez wstrzykiwanie
(czasami miesza się ją z alkoholem lub heroiną).
Objawy zatrucia:
Bardzo szybko powoduje zakłócenia systemu nerwowego, niespokojne zachowanie,
wzrost temperatury ciała, nadciśnienie i nadmierne pocenie się. Po dłuższym używaniu częste
wciąganie jej przez nos powoduje uszkodzenie przegrody nosowej i wywołuje egzemę. Silnie
uzależniony narkoman kokainowy narażony jest na stany konwulsyjne łącznie z ustaniem
pracy płuc i serca.
Crack  jest to szczególna odmiana kokainy. Pod względem chemicznym crack jest
surową, nieoczyszczoną kokainą, występuje pod postacią kamyków (przypominających żwir
lub popcorn) koloru białego, beżowego lub brązowego. Sprzedaje się opakowany w małe
flakoniki, w woreczki foliowe albo w folię aluminiową.
W odróżnieniu od czystej kokainy crack nie jest rozpuszczalny w wodzie,
a więc nie daje się wstrzykiwać. Dodawany do tytoniu lub marihuany i palony
w papierosie lub fajce szybko przedostaje się do ośrodkowego układu nerwo-
wego. Posiada duży potencjał uzależnienia, gdyż już po 3 - 5 sekundach od przyjęcia
powoduje uczucie euforii o intensywności większej niż po dożylnym wstrzyknięciu, które
może trwać ponad 5 minut, po czym euforia opada i w tym krótkim czasie następuje uczucie
wielkiej mocy połączone z pożądaniem seksualnym i halucynacjami.
Istnieje realna obawa, że crack stanie się popularny i zacznie szybko się
rozprzestrzeniać, ponieważ jest relatywnie tani, można go używać w dogodny sposób oraz
daje użytkownikowi natychmiastowy, pożądany efekt odurzający (po około 22 sekundach).
Objawy zatrucia:
Czerwony nos z krostami i objawami egzemy, bladość twarzy, mała masa ciała, ogólne
osłabienie, gadatliwość, częste zawroty głowy i wymioty, ataki paranoidalne. Nadużywanie
prowadzi do uzależnienia psychicznego i fizycznego, przedawkowanie może też spowodować
śmierć.
Uwaga:
Kokaina i crack wywołują podniecenie płciowe i mogą być powodem przestępstw na tle
seksualnym.
Khat  jest krzewem rosnącym głównie w regionie Rogu Afrykańskiego
i Afryce Wschodniej. Liście khat są purpurowo - brązowe, błyszczące, z czasem stają się
ciemno - żółto - zielone i skórzaste o bardzo silnym zapachu. Khat jest towarem łatwo
psującym się z powodu rozkładu alkaloidów podczas wysuszania się liści i dlatego musi być
transportowany do konsumentów w ciągu 2 - 3 dni po zbiorze. Khat daje efekt euforyczny,
porównywalny do działania amfetaminy, pobudza centralny układ nerwowy. Daje energię
potrzebną do wykonywania codziennej pracy, ale powoduje uzależnienie.
Objawy zatrucia:
Daje uczucie dużego pragnienia i objawy podobne do zatrucia alkoholowego, powoduje
poważne dolegliwości systemu trawiennego, a także wywołuje zaburzenia psychiczne.
Amfetamina  występuje pod różnymi postaciami i w różnym składzie
np. w pigułkach, kapsułkach, jako biały lub beżowy proszek, w postaci płynnej. Zażywana
jest doustnie, przez inhalację i przez dożylne wstrzykiwanie w czystej postaci lub w
połączeniu z innymi substancjami odurzającymi, najczęściej psychotropowymi. Do
najbardziej znanych zalicza się:
 benzedrynę,
 preludin,
 metaamfetaminę.
Polska od połowy lat 80. jest krajem wytwarzającym amfetaminę dla nielegalnych
celów. Najwyższy stopień czystości produktu wynosi od 90 do 99 proc. W sprzedaży
detalicznej czystość środka jest najczęściej redukowana do 40 proc. poprzez dodanie
węglowodanów w postaci glukozy i laktozy, dla wzmocnienia produktu dodaje się kofeinę,
prokainę itp.
Przyjmowanie amfetamin, nawet sporadycznie, powoduje czasowy wzrost energii
psychomotorycznej, zwiększa pewność siebie, dodaje odwagi, wywołuje wrażenie
 rozjaśnienia umysłu , nasilenia zdolności uczenia się, człowiekowi wydaje się, że jest
zdolny do wykonania wielkiego wysiłku fizycznego. Taki stan trwa zazwyczaj 2 - 3 godziny,
potem używający zapada w sen trwający 12 - 14 godzin, z którego budzi się z bardzo złym
samopoczuciem.
W wyniku niemedycznego przyjmowania środków z grupy amfetamin bardzo szybko
rozwija się zależność psychiczna i zjawisko tolerancji powodujące konieczność aplikowania
coraz większych dawek dla uzyskania takich samych efektów. W wyniku rozwijającego się
przyzwyczajenia dawki muszą być zwiększone nawet kilkaset razy.  Trzeba zaznaczyć, że
dawka śmiertelna dla zdrowego człowieka wynosi 1 g, a dla dziecka 0,1 g .
Objawy zatrucia:
Powoduje nadciśnienie z zakłóceniami pracy serca, przykro odczuwalną depresję,
wywołującą z kolei pragnienie ponownego zażycia produktu. W skrajnych przypadkach mogą
wystąpić drgawki, zapaść, gorączka a nawet śmierć.
Ecstasy narkotyk, który początkowo robił karierę USA i w Europie Zachodniej,
dostępny jest także w Polsce w postaci białych, brązowych, różowych lub żółtych tabletek
albo kolorowych kapsułek. Środek ten wyostrza percepcję kolorów i dz
więków. Z tego też
powodu przyjmowany jest najczęściej na dyskotekach i koncertach muzyki techno
(największą tego typu imprezą jest Parada Miłości w Berlinie odbywająca się w pierwszy
weekend lipca). Efekt rozpoczyna się po około 20 minutach i trwa kilka godzin. Ecstasy może
zachwiać koordynację ruchów, w związku z czym bardzo niebezpieczne jest prowadzenie
pojazdów. Przy zwiększonej dawce, podobnie jak po amfetaminie użytkownik może
odczuwać lęk i dezorientację. Jeżeli narkotyk przyjmowany jest dłużej niż kilka dni, może
powodować czasową bezsennośći paranoję. Tolerancja zmusza do zwiększania dawki dla
uzyskania oczekiwanych efektów. Szczególnie niebezpieczne jest przyjmowanie narkotyku
przez osobę z kłopotami sercowymi, nadciśnieniem lub mające ataki epileptyczne. Notowane
są śmiertelne wypadki związane z zażywaniem przez młodych ludzi ecstasy (ostatnio  UFO
 połączenie ecstasy, amfetaminy i LSD). Przyczyny zgonów są jak dotąd niejasne.
3. Substancje wywołujące zaburzenia halucynogenne, wygląd i sposoby przechowywania
Do tej grupy zalicza się następujące produkty:
Marihuana  wytwarzana jest z konopi indyjskich. Marihuanę otrzymuje się zbierając
szczytowe części kwiato- i owoconośne konopi. Po posiekaniu i wysuszeniu marihuana
uzyskuje postać tytoniu lub herbaty, częstokroć wraz z nasionami. Aktywnym komponentem
jest tutaj THC (tetrahydrokannabinol). Marihuanę pali się na ogół w postaci papierosów lub w
fajce. Inną formą używania marihuany jest picie wywaru w postaci czystej lub zmieszanego z
alkoholem.
Haszysz  wytwarzany jest z konopi indyjskich, a dokładnie mówiąc z nasion oraz
przez zeskrobywanie żywicznych wydzielin z liści konopi indyjskich. Występuje w postaci
brązowych i czarnych kuleczek i kostek, które dają się rozgniatać. Haszysz pali się zmieszany
z tytoniem w formie papierosów lub czysty w specjalnych fajkach.
Objawy zatrucia:
Do najczęściej obserwowanych objawów należą: przekrwienie gałek ocznych, suchość
w ustach, zawroty głowy, bladość skóry, potrzeba częstszego oddawania moczu. Duże dawki
wywołują halucynacje, zaburzenia oceny sytuacji, opóz
niony czas reakcji, dezorientację w
czasie i przestrzeni, urojenia, pobudzenie, a nawet uczucie paniki.
LSD to najbardziej niebezpieczny narkotyk ze wszystkich halucynogenów. Ma on
postać bezbarwnego płynu, bez zapachu i smaku, bywa też rozprowadzony w postaci białego,
krystalicznego proszku, nierozpuszczalnego w wodzie. Najpowszechniej zaś występuje w
postaci małych znaczków, pigułek, kostek cukru lub kamieni do zapalniczek. Na ogół LSD
przyjmuje się doustnie. Ślina rozpuszcza narkotyk naniesiony na podłoże (znaczek) i
molekuły LSD przenikają do krwiobiegu. Tak zwany  odlot trwa od 5 do 8 godzin. Między 8
a 12 godziną po zażyciu narkotyku następuje stopniowy powrót do stanu normalnego.
Towarzyszy temu zmęczenie i stan napięcia. LSD powoduje koszmarne widzenia, które
doprowadzają do samobójstwa, samouszkodzeń ciała i agresji w stosunku do osób trzecich.
Najniebezpieczniejsze jest jednak to, że molekuły LSD chwilowo uśpione w organizmie
reaktywują się po kilku godzinach, dniach lub nawet miesiącach i docierają nagle do mózgu,
powodując nieoczekiwany i groz
ny nawrót halucynacji.
Objawy zatrucia:
Zawroty głowy, osłabienie, drżenie mięśni, nudności, omamy, zmiany nastroju,
trudności w skupieniu uwagi, lęk i panika.
Psylocybina narkotyk pochodzenia organicznego uzyskiwany głównie z grzybów
występujących w Meksyku i Ameryce Środkowej. Niektóre gatunki grzybów spotykanych w
Polsce posiadają znaczące ilości substancji aktywnej. Omawiane grzyby zbiera się i spożywa
w stanie świeżym lub suszone. Bezpośrednio po spożyciu występują objawy zawrotów głowy,
potem pojawiają się barwne obrazy o zamglonych, ruchomych konturach, dziwaczne formy,
niespotykane kolory.
Objawy zatrucia:
Bardzo często występują stany lękowe i otępienia, które w skrajnych przypadkach
kończą się samobójstwem.
PCP  narkotyk dość ciekawy ze względu na to, iż wywołuje niespodziewane objawy,
charakterystyczne dla wszystkich kategorii środków odurzających. I tak w niewielkich
ilościach przyspiesza czynność serca i podwyższa ciśnienie krwi, jednocześnie upośledza
koordynację psychoruchową i spowalnia czynność oddechową. Osoby zażywające PCP mogą
w jednej chwili być bliskie śpiączki, by za chwilę stać się niebezpiecznie agresywne.
Objawy zatrucia:
Długotrwałe zażywanie doprowadza do zaburzeń toku myślenia, problemów z mową
(jąkanie się lub niemożność mówienia), silnego lęku i depresji, a nawet
samobójstwa, upośledza zapamiętywanie.
Bieluń dziędzierzawa  jest swoistego rodzaju novum na rynku polskim. Roślina ta
zawiera silnie trujące alkaloidy: skopolaminę, atropinę oraz hiascyminę, a tym samym
posiada właściwości halucynogenne. Nasiona tej rośliny spożywane są w ilości minimum 100
szt., co u zażywających powoduje halucynacje przez 12 godzin. Po spożyciu dużej ilości
nasion (ok. 500 sztuk) halucynacje występują przez okres 3 dni.
Jest to roślina zielna (wysokości około 1 m) z rodziny psiankowatych.
W okresie kwitnięcia posiada duże, lejkowate kwiaty koloru białego. Owocem jest kolczasta
torebka przypominająca owoc kasztanowca. Każda roślina posiada od 6 owoców wzwyż, z
których w każdym znajduje się około 400 - 600 nasion koloru czarnego.
3. Przyczyny rozwoju narkomanii.
a. Indywidualne (genetyczne, fizjologiczne, psychologiczne)
b. Społeczne
c. Motywy zażywania narkotyków
Do najczęstszych motywów zaliczyć należy:
 zaspokojenie ciekawości;
 potrzeba osiągnięcia świadomości przynależności do grupy i akceptacji (dotyczy to
osób, które z powodu nieprawidłowości w wychowaniu, niewłaściwego oddziaływania
rodziny i szkoły nie mają umiejętności przystosowania się i istnienia w grupie
rówieśniczej;  wejście do środowiska, do grupy narkomańskiej staje się jedynym
sposobem zaspokojenia tej podstawowej, w pewnym okresie rozwoju człowieka
potrzeby);
 szukanie nowych wrażeń, chęć przeżycia przygody;
 wyrażanie swojej niezależności (czasem wrogości) w stosunku do otaczającego
świata, także niechęci do stosowania ogólnie przyjętych norm społecznych,
zamanifestowanie własnego stanowiska i poczucie niezrozumienia przez innych;
 uleganie powszechnym opiniom i brak krytycyzmu, chęć  pełniejszego zrozumienia
własnej natury i świata, chęć  znalezienia nowych wartości, przekonanie o wzroście
możliwości twórczych i percepcyjnych różnych dziedzin sztuki;
 chęć osiągnięcia stanu odprężenia, błogości, euforii albo stanu zobojętnienia, które
mają być łatwym sposobem rozwiązania kłopotów, ucieczką od rzeczywistości, złego
nastroju, lęku;
 ogólnie panująca nuda oraz przekonanie o tym, że alkohol to przeżytek;
 brak realnych perspektyw na podjęcie godziwej pracy.
Podłożem nadużywania substancji uzależniających w większości przypadków są  nie
tragiczne przeżycia czy dylematy życiowe, ale zaburzenia emocjonalne spowodowane
nieprawidłowościami w wychowaniu. Osoby sięgające po środki odurzające wykazują z
reguły wyjątkowo małą odporność psychiczną, posiadają słabą zdolność radzenia sobie z
przeciętnymi problemami, są bezkrytyczne i łatwo ulegają potocznym sądom.
4. Symptomatologia narkomanii.
" Rozwój narkomanii w Polsce
- okres medyczny
- okres narkomanii  hippisowskiej
- narkomania po 1989r.
" Charakterystyka współczesnych tendencji rozwoju zjawiska
Narkomania jest zjawiskiem coraz bardziej rozszerzającym się w naszym kraju. Wskazuje
na to zarówno wzrastająca liczba osób uzależnionych jak i coraz większa liczba osób
podejmujących próby narkotyzowania się. W 1999 r. ESPAD (Europejskie badania w
szkołach na temat używania alkoholu i narkotyków) przeprowadziło badania wśród
młodzieży w 30 krajach Europy. Z badań tych wynikało, że 18 % polskich uczniów
zażywa leki uspakajające bez zezwolenia lekarza. Również 18 % miało kontakt z tzw.
 twardymi narkotykami , co stawia polskich uczniów na 13 miejscu w Europie.
Ostatnie szacunki policyjne (2000 r.) mówią o 600 tys. Narkomanów w Polsce, z czego
leczenie podjęło zaledwie 8 % czyli ok. 5 tys. osób.
5. Narkomania a przestępczość.
Związek narkomanii z przestępczością
1. Narkomania nie jest karalna, ale może być czynnikiem stymulującym przestępczość osób,
które same nie muszą być narkomanami. Przestępstwa te unormowane są w Ustawie o
przeciwdziałaniu narkomanii. Produkcja, przemyt, wprowadzanie do obrotu, udzielanie
innej osobie, udzielanie celem osiągnięcia korzyści majątkowych, posiadanie środków
odurzających lub substancji psychotropowych jest przestępstwem. Bez narkotyków nie
istniałyby przestępstwa związane z narkomanią.
Dane dotyczące rozmiarów tego typu przestępczości w)g danych statystyki policyjnej
przedstawiają się następująco:
Przestępstwa stwierdzone (Ustawa z dn. 31.01.85 r. o zapobieganiu narkomanii,
Ustawa z dn. 24.04.97 r. o przeciwdziałaniu narkomanii)
1985 r.  1763
1989 r.  2278
1991 r.  3376
1992 r.  2173
1997 r.  7915
1998 r. 16432
2000 r. 19649
2001 r. 29230
2002 r. 36178
Jak widać z powyższych danych dynamika przestępczości narkotykowej w Polsce
wykazuje dużą tendencję wzrostową. W ciągu czterech lat 1997-2001 r. tj. od roku 1997, w
którym weszła w życie Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii- poziom ujawnionej
przestępczości wzrósł prawie czterokrotnie , wykazując stałą tendencje wzrostową. Jednakże
należy stwierdzić, iż dane te nie w pełni obrazują faktyczne zagrożenie przestępczością
narkotykową. Tzw.  ciemna liczba w przypadku przestępstw narkotykowych jest zawsze
bardzo wysoka i tylko od sprawnej pracy organów ścigania zależy jej zmniejszenie.
 Od roku 1989 (zmiany ustrojowe w kraju) Polska staje się rynkiem zbytu narkotyków
klasycznych. Obserwuje się ścisłe powiązania polskich środowisk przestępczych z innymi
krajami w zakresie produkcji narkotyków klasycznych (amfetaminy), tranzytu i przemytu
narkotyków, udziału obywateli polskich w przemycie narkotyków na terenie innych państw.
Od roku 1996 Polska przestała być krajem , w którym notowana największa liczba
przestępstw narkotykowych związana była z nielegalną uprawą maku i domowym wyrobem
opiatów. Największą liczbę przestępstw związanych z narkotykami stanowią obecnie
przypadki nielegalnego wprowadzania do obrotu, udzielania, posiadania środków
odurzających, substancji psychotropowych.
2. Potrzeba zażycia narkotyku powoduje, że narkomani najczęściej dokonują przestępstw
skierowanych na zdobycie narkotyków . Do przestępstw tych zaliczamy: kradzieże,
kradzieże z włamaniem (obiekty  apteki otwarte i szpitalne, szpitale, przychodnie
lekarskie, pogotowia ratunkowe, prywatne gabinety lekarskie), fałszowanie recept,
szantażowanie w celu zdobycia narkotyku.
3. Narkomani celem zdobycia środków finansowych na zakup narkotyków dokonują
również przestępstw przeciwko mieniu. Najczęściej popełniane to: kradzieże domowe,
drobne kradzieże sklepowe, mieszkaniowe, kradzieże z włamaniem do piwnic, komórek
strychów, altanek na ogródkach działkowych. Odnotowano również pewien udział
narkomanów w przestępstwach rozbójniczych i pobiciach.
4. Kobiety narkomanki, celem zdobycia narkotyków lub środków finansowych potrzebnych
na ich zakup uprawiają prostytucję (prostytucja nie jest karalna ale ściśle związane z tym
zjawiskiem są takie przestępstwa jak stręczycielstwo, sutenerstwo, kuplerstwo). Ponadto
narkomanii obok homoseksualistów i prostytutek należą do grupy wysokiego ryzyka
zarażenia wirusem HIV.
5. Narkotyk odgrywa również wspomagająca rolę w działaniu przestępczym. Osoby będące
pod wpływem działania środków narkotycznych popełniają czyny przestępne na wpół
świadomie lub nieświadomie. Do czynów tych należą: zabójstwa, zgwałcenia, pobicia,
naruszenie porządku publicznego, powodowanie wypadków komunikacyjnych.
Należy jednak zaznaczyć, że żaden narkotyk sam w sobie nie prowadzi do przestępstwa. O
przestępczości wśród narkomanów decydują również inne czynniki, takie jak: osobowość
uzależnionego, wcześniejsze bądz
aktualne warunki socjalne, wcześniejsze doświadczenia
przestępcze, środowisko itd.
Związek przestępczości najłatwiej zaprezentować jako:
" Związek bezpośredni  dokonanie przestępstwa pod wpływem narkotyku, np.
rozbój, zgwałcenie, prowadzenie pojazdu mechanicznego&
" Związek pośredni  dla zaistnienia przestępstwa nie jest istotne bycie pod
wpływem środka /przestępstwo popełnione w celu zdobycia narkotyku,
przestępstwa popełnione przez osoby nie będące narkomanami np. obrót,
przemyt, produkcja, posiadanie.., przestępstwa wynikające z psychofizycznej
degradacji narkomana, których by się wcześniej nie dopuścił itp./.
Pytania kontrolne:
1. Wyjaśnij pojęcia narkomania, uzależnienie.
2. Wskaż uwarunkowania narkomanii.
3. Wymień i opisz środki odurzające i substancje psychotropowe działające pobudzająco
na ośrodkowy układ nerwowy.
4. Wskaż związki narkomanii z przestępczością.
Temat 9: Prostytucja jako czynnik kryminogenny.
Literatura uzupełniająca:
1. B.Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1999, Rozdział XXVI
2. red. B.Urban, Problemy współczesnej patologii społecznej, Kraków 1998,
3. K.Sławik, Patologia III Rzeczypospolitej, Katowice 1994,
4. M.Antoniszyn, A.Marek, Prostytucja w świetle badań kryminologicznych, W-wa 1985,
5. K.Imieliński, Manowce seksu i prostytucja, A
ódz
1990,
Tezy do realizacji:
1.Pojęcia określające zjawisko prostytucji oraz jej geneza i rozwój
def. Prostytucji,
def.prostytutki (wg.M.Jasińskiej),
geneza i rozwój prostytucji (prostytucja gościnna, świątynna, dziecięca)
2. Rodzaje prostytucji
a. homo i heteroseksualna
b. rodzaje prostytutek (ze względu na miejsce pracy  call girls,
hotelowe, uliczne, pracujące w agencjach towarzyskich, trudniące się nierządem
okazjonalnie)
3. Uwarunkowania prostytucji
a. indywidualne (czynniki osobowościowe, cechy psychopatologiczne,
niski poziom wykształcenia)
b. czynniki środowiskowe (wadliwa struktura rodzinna, zła atmosfera
wychowawcza)
c. czynniki społeczne (bezrobocie, sytuacja ekonomiczna kraju)
4. Systemy regulacji prawnej prostytucji na świecie i w Polsce
" prohibicjonizm,
" reglamentaryzm,
" neoreglamentryzm,
" abolicjonizm.
5. Związki prostytucji z przestępczością
a. przestępstwa kk związane z prostytucją i handlem ludz
mi
b. czyny zabronione popełniane przez prostytutki,
c. czyny zabronione popełniane na szkodę prostytutek
d. związek funkcjonowania agencji towarzyskich z przestępczością
1. Pojęcie i rozwój prostytucji
Prostytucja jest od wieków światowym, nie rozwiązanym dotąd problemem społecznym. W
starożytności, w krajach Bliskiego Wschodu występowała w dwóch formach:
- gościnnej  gospodarz oddawał do dyspozycji gościa żonę lub córkę z wdzięczności, gdyż
jego obecność miała przynieść domowi szczęście,
- religijna (świątynna)  młode kobiety obowiązkowo raz w życiu oddawały się mężczyznom,
a otrzymane pieniądze przeznaczały na ofiarę na rzecz świątyni, bogów.
Poprzez Fenicję i Syrię prostytucja religijna przeniknęła na Cypr i do innych krajów
basenu Morza Śródziemnomorskiego, przybrała postać prostytucji zbliżoną do współczesnej:
odpłatne stosunki seksualne nawiązywane przez sutenera. W starożytnym Rzymie popularna
była prostytucja nieletnich chłopców. W kolejnych wiekach prostytucja traktowana była
rozmaicie, przeważało jednak podejście prohibicyjne  zakazujące tego procederu, stosowano
surowe kary. Na tym tle ciekawa jest wypowiedz
Tomasza z Akwinu na temat prostytucji:
 Prostytucja należy do społeczeństwa jak kloaka do najwspanialszego pałacu. Prostytucja
równa się kloace pałacu, gdy zostaje usunięta, stanie się pałac nieczystym, cuchnącym
miejscem .
PROSTYTUCJA  utrzymywanie przypadkowych, odpłatnych stosunków seksualnych
bez uczuciowego zaangażowania,
Prostytutka  (wg.M.Jasińskiej)  to osoba, która zaspokaja potrzeby seksualne
przygodnych partnerów za zapłatą, bez zaangażowania uczuciowego i w zasadzie bez
wyboru
Prostytutką zawodową jest osoba, dla której zaspokajanie potrzeb seksualnych
przygodnych partnerów stanowi stałe z
ródło dochodu.
Definicji prostytucji jest wiele. Badacze tego zagadnienia nie są często zgodni co do
podawanych przez nich elementów wchodzących w skład definicji. Można jednak dla
różnych określeń tego zjawiska znalez
ć wspólne elementy.:
- osiąganie korzyści materialnej,
- częsta zmiana partnerów,
- uczuciowa obojętność.
Prostytucję zalicza się do zjawisk patologii społecznej, a głównymi kryteriami zaliczenia
jej do zachowań typu dewiacyjnego są niezaprzeczalne związki z przestępczością i
nadużywaniem alkoholu. Prostytucja zwiększa rozmiary sieroctwa społecznego, w wyniku
którego rośnie liczba dzieci pozbawionych częściowo lub całkowicie opieki rodzicielskiej.
Konsekwencją prostytucji jest wzrost zachorowań na choroby weneryczne.
2. Rodzaje prostytucji i jej uwarunkowania
2.1. Najpowszedniejszą formę prostytucji stanowią związki seksualne o charakterze
heteroseksualnym, w których kobieta oddaje się mężczyz
nie, choć coraz bardziej
rozpowszechniona staje się prostytucja męska. Uprawiają ją najczęściej młodzi mężczyz
ni
utrzymujący kontakty ze starszymi zamożnymi kobietami. Nierzadko spotykana jest także
prostytucja homoseksualna zarówno kobiet jak i mężczyzn, choć zauważyć należy, że ta
forma nierządu częściej uprawiana jest przez mężczyzn. Znana jest także prostytucja
biseksualna i transwestytyczna (która może być homo- i heteroseksualna).
W populacji prostytutek charakterystyczne było i jest zróżnicowanie w zależności od
klasy, jaką dana kobieta prezentuje, a na którą składają się umiejętności zawodowe,
wykształcenie, kultura osobista, aparycja, miejsce uprawiania nierządu. Wśród prostytutek
tworzą się pewne umowne kategorie, z przynależnością do których wiąże się nie tylko
wysokość zarobków prostytutek, ale i kontakty z określonymi kręgami osób, które mogą stać
się potencjalnymi klientami. Cechą charakterystyczną współczesnej prostytucji jest stopniowe
zacieranie się różnic między poszczególnymi kategoriami.
Prostytutki działające na terenie naszego kraju można podzielić na następujące kategorie:
1 . Call girls . Kobiety młode, wykształcone, znające języki obce, posiadają mieszkania
własnościowe. Kontakty zawierają przez telefon, głównie z cudzoziemcami, ludz
mi biznesu i
kultury. Nie popełniają przestępstw, nie są znane policji. Prostytucja jest jedynym z
ródłem
zarobkowania.
2. Kobiety pracujące w hotelach i nocnych klubach, znane służbom hotelowym i personelowi
lokali. Niektóre pracują samodzielnie, inne mają sutenerów. Z reguły nie popełniają
przestępstw. Prostytucja jest ich głównym z
ródłem dochodu.
3.Prostytutki uliczne. Pracują w miejscach określanych mianem  pigalaków  . Zazwyczaj
mają sutenerów i ochronę ze strony taksówkarzy z nimi współdziałających. Niektóre
nadużywają alkoholu i narkotyków, wśród nich znajdują się młode narkomanki traktujące
prostytucję okazjonalnie jako z
ródło zdobywania pieniędzy na narkotyk. Zdarza się, że
prostytutki uliczne popadają w konflikt z prawem. Nie zawsze stosują metody bezpiecznego
seksu, mogą być zagrożeniem w rozprzestrzenianiu się chorób wenerycznych i HIV/AIDS.
4. Prostytutki zatrudniane w agencjach usług towarzyskich i salonach masażu erotycznego.
Pracują w dość komfortowych warunkach, są bardziej anonimowe. Współdziałają z
ochraniarzami i taksówkarzami zatrudnianymi przez właścicieli agencji. Według informacji
Komendy Głównej Policji na terenie kraju działa około 780 agencji towarzyskich i około 115
salonów masażu. Jest w nich zatrudnionych ponad 4300 osób. Najwięcej agencji jest w
Szczecinie (200), Warszawie (150) i A
odzi (100).
5. Kobiety trudniące się nierządem okazjonalnie.
Nowym rynkiem prostytucji stały się trasy szybkiego ruchu, zwłaszcza w rejonach
przygranicznych. Tam też spotyka się kobiety z Czech, Słowacji, Bułgarii, Rumunii, z państw
byłego ZSRR i Polski.
Aktualne tendencje:
" Szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest prostytucja nieletnich i młodocianych.
Niektóre komendy wojewódzkie policji informują o faktach uprawiania prostytucji przez
12-14 letnie dziewczynki, również z powodów ekonomicznych. Są też informacje o
faktach zatrudniania licealistek  na czarno w agencjach usług towarzyskich.
Kategoria ta ma specyficzne, środowiskowe nazwy: świnki (teren pogranicza),  mewki -
Wybrzeże,  zarazy - nazwa pochodzi od tego co za ile  razy dziewczyna może sobie
kupić.
" Poważny problem to pedofilia. Pedofile tworzą międzynarodowe siatki handlarzy żywym
towarem i pornografią dziecięcą. Nie stronią od przemocy: gwałcą lub płacą za usługi
seksualne. Ofiary znajdują w środowiskach patologicznych, wśród bezdomnych albo
kupują od rodziców.
" Nowym zjawiskiem stała się prostytucja młodych chłopców wyjeżdżających do Niemiec z
regionu pogranicza. Powodem ich kontaktów nie są preferencje seksualne , ale motywacja
do szybkiego zarobienia pieniędzy. Osoby oferujące seks wywodzą się z krajów
uboższych, klienci z krajów zamożniejszych.
" Od 1992 r. obserwuje się zjawisko stałego napływu do Polski kobiet z terenów byłego
ZSRR , które niezależnie od faktycznego powodu przybycia uprawiają prostytucję. Jest to
również prostytucja hotelowa, lokalowa, uliczna, a także bazarowa, kolejowa czy
okazjonalna. Prostytutki są młode, często z wyższym wykształceniem, ze znajomością
języków obcych, nierzadko o dobrej prezencji ogólnej.
" Nowe zjawisko to również werbunek, wywóz i sprzedaż kobiet do nocnych lokali
zakamuflowanych domów publicznych na terenie Europy Zachodniej.
3. Uwarunkowania prostytucji
a. Czynniki indywidualne
" Czynniki osobowościowe  tzw. osobowość prostytutki (niewłaściwa postawa wobec
siebie, zaburzana ocena relacji kobieta-mężczyzna, nieprawidłowy rozwój sfery
seksualnej)
" Zaburzenia psychopatologiczne (charakteropatia, niedojrzałość emocjonalna,
psychopatie, zaburzenia paranoidalne, zachowania histeryczne, depresje)
" Niski poziom wykształcenia
" Wczesna, wymuszona inicjacja seksualna,
b. Czynniki środowiskowe
" Czynniki rodzinne  wadliwa struktura rodziny, zła atmosfera wychowawcza
spowodowana złym pożyciem rodziców, zmienność środowisk wychowawczych,
niski status materialny rodziny, patologie występujące w rodzinie
" Czynniki środowiskowe  namowa, ciekawość, chęć zaimponowania w
środowisku posiadanymi dobrami materialnymi, trudności z nauką, ucieczki ze
szkoły, z domu
c. Czynniki społeczne  sytuacja gospodarczo-ekonomiczna kraju,
bezrobocie,
4.Systemy regulacji prawnej prostytucji
Regulacja prawna prostytucji nie jest wbrew pozorom sprawą łatwą, ponieważ zjawisko
które obejmuje jest bardzo skomplikowane, powiązane z różnymi dziedzinami życia
społecznego. Spojrzenie na prostytucję wyłącznie jak na problem psychospołecznej dewiacji
kobiet (jak to się często czyni)  upraszcza i zniekształca obraz rzeczywistości. Problematyka
prostytucji to szeroki zakres zagadnień dotyczący obu płci, zagadnień społeczno-
ekonomicznych, psychologiczno-lekarskich oraz moralnych.
Istnieją w zasadzie cztery podstawowe systemy normalizacji prawnej prostytucji:
a. Prohibicjonizm
System represyjny uznający prostytucję za przestępstwo i przewidujący kary za jej
uprawianie (np. bicie batami i wypędzenie z kraju, publiczna chłosta itp.), stosowany głównie
w średniowieczu. W czasach nowożytnych w większości krajów zerwano z nim. Dwa
czynniki zaważyły głównie na zaniechaniu tego systemu:
- praktyczny- zdano sobie sprawę z nieskuteczności metod represji, prostytucji nie
zlikwidowały żadne przepisy prawne, przeciwnie-wręcz utrudniały one resocjalizację
prostytutek,
- moralny  karanie wyłącznie kobiet za odpłatne stosunki, podczas gdy mężczyz
ni bezkarnie
współuczestniczyli w dokonywaniu czynów nierządnych wydawało się niezgodne z
poczuciem sprawiedliwości.
b. Reglamentaryzm
System ten obowiązywał w Europie od czasów Napoleona I. Opierał się na następujących
założeniach:
- uznawał fizjologiczną potrzebę mężczyzny do zaspokojenia popędu płciowego,
- uwzględniał, że warunki ekonomiczne nie pozwalają na zawieranie dość wczesnych
małżeństw,
- prostytutki należy zamykać w domach publicznych co ma ułatwić kontrolę sanitarną i
przymusowe leczenie w przypadku zarażenia się choroba weneryczną.
W praktyce system ten polegał na rejestracji kobiet uprawiających nierząd przez czynniki
administracyjne (zwykle Policję) od których zależało kogo wpisać na listę, a kogo z niej
skreślić co powodowało wiele nadużyć. Osoby zarejestrowane otrzymywały specjalne
dokumenty (czarne książeczki), pozwolenie na uprawianie swego procederu i traktowane
były jako zawodowe prostytutki. Poza koniecznością podporządkowania się różnym
zarządzeniom Policji do obowiązków ich należało systematyczne poddawanie się badaniom
lekarskim. W systemie tym uznaje się i aprobuje istnienie domów publicznych, które są
przeważnie licencjonowane przez państwo.
Omawiany system reglamentacji stosowany był w Polsce w okresie zaborów. Po I
Wojnie Światowej system ten został zniesiony i zastąpiony przez neoreglamentację.
c. Neoreglamentacja
Neoreglamentacja to modyfikacja poprzedniego systemu, polegająca na rejestracji
prostytutek nie przez organa policyjne lecz przez władze sanitarne. Głównym celem tego
systemu jest zapobieganie rozprzestrzeniania się chorób wenerycznych, realizowanym
poprzez zakaz prowadzenia domów publicznych. Prawo rejestrowania i kontroli prostytutek
uzyskały w tym systemie czynniki lekarskie - stąd nazwa reglamentacji lekarskiej w
odróżnieniu od poprzedniej  policyjnej. Pomimo tych zmian kobieta nadal była
dyskryminowana i miała małe szanse na resocjalizację.
d. Abolicjonizm
System ten powstał jako reakcja przeciw wszelkim próbom reglamentacji. Zainicjowany w
latach siedemdziesiątych XIX w Anglii. Wskazywał na krzywdzącą nierówność w
traktowaniu kobiety i mężczyzny, atakował instytucję domów publicznych i rejestrowanej
prostytucji. Abolicjoniści wskazują na fakt, że reglamentacja nie zmniejszyła nigdzie
rozmiarów prostytucji ani liczby zarażeń chorobami wenerycznymi. Reglamentacja nakłada
piętno na kobiety (stygmatyzuje) i uniemożliwia rehabilitację. Odbieranie kobietom ich
godności sprzeczne jest z podstawowymi zasadami humanitarnymi, tym bardziej, że wiele
kobiet stało się prostytutkami z powodów ekonomicznych, destrukcyjnych warunków
rodzinnych i wychowawczych, patologicznych cech osobowości czy też eksploatacji przez
ludzi czerpiących zyski z ich nierządu.
Przeciwstawiając się prohibicjonizmowi abolicjoniści wysuwają następujące argumenty:
- nieostrość pojęcia prostytucji powoduje trudności praktyczne w przypadku uznania jej za
przestępstwo (i prowadzić może do nadużyć i szantażu),
- karanie wyłącznie jednego z uczestników zachowania uznanego za przestępcze  godzi w
podstawowe poczucie sprawiedliwości,
- pobyt w więzieniu nie wpływa resocjalizująco na prostytutki,
- przekonanie, że przepis karny jest niezbędny ze względu na tzw. Niepoprawne prostytutki 
również nie jest rozwiązaniem problemu; tam gdzie można leczyć lub poddać rehabilitacji
nie należy stosować represji karnej.
Podstawowymi założeniami abolicjonizmu są:
- praca propagandowa, której celem jest stałe podnoszenie higieny psychicznej
społeczeństwa i krzewienie oświaty zdrowotnej;
- praca profilaktyczna mająca uchronić dziewczęta przed prostytucją;
- możliwie wszechstronna reedukacja prostytutek;
- surowe karanie wszystkich czynów związanych z eksploatacją prostytucji.
Zjawisko prostytucji, handel ludz
mi zaliczane są do przestępstw dotyczących patologii
społecznych. Obowiązujące przepisy prawne nawiązują do ratyfikowanych umów
międzynarodowych. Najbardziej znaczącą jest abolicyjna  Konwencja w sprawie
zwalczania handlu ludz
mi i eksploatacji prostytucji przyjęta przez ONZ w dniu
02.11.1949r., a ratyfikowana przez Polskę w dniu 29.02.1952r.
Stosując się do przepisów Konwencji, zaniechano w Polsce wszelkich form reglamentacji
(rejestracji policyjnej prostytutek) i ich dyskryminacji (represyjnych akcji policji). Mając na
uwadze naczelne hasło abolicjonizmu, którym jest walka z prostytucją jako zjawiskiem
patologii społecznej, a nie prostytutkami  Polska w swoich przepisach prawnych stosuje
penalizację eksploatacji prostytucji i handlu ludz
mi.
5.Związki prostytucji z przestępczością
Prostytucja nie jest karalna, ale karalna jest eksploatacja prostytucji . Przestępstwa
związane z prostytucją przewidziane są w art. 203-204 kk., tj.:
- doprowadzenie osoby do uprawiania prostytucji  przemocą, groz
bą bezprawną,
podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie (art. 203 kk);
- stręczycielstwo  nakłanianie do uprawiania prostytucji (art. 204 & 1 kk),
- kuplerstwo  ułatwianie uprawiania prostytucji (art. 204 & 1 kk),
- sutenerstwo  czerpanie korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę
(art. 204 & 2 kk),
- zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania przez nią prostytucji za
granicą , (art. 204 & 4).
- uprawianie handlu ludz
mi nawet za ich zgodą, przy czym to pojęcie oznacza transakcję
kupna  sprzedaży, połączoną z traktowaniem ludzi jak przedmiotów (art.253&1kk)
-
Ponadto prostytucja łączy się z przestępstwem doprowadzenia małoletniego poniżej lat 15-
tu do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej (art. 200 kk.) oraz
z rozpowszechnianiem pornografii (art. 202 kk).
Osoby uprawiające prostytucję często dopuszczają się czynów kolidujących z
prawem;
- najczęściej są to czyny wykraczające przeciwko porządkowi publicznemu, dokonane w
stanie pod wpływem alkoholu  awantury, zakłócenia porządku i spokoju publicznego,
bójki, wybryki chuligańskie, znieważenia, naruszenia nietykalności cielesnej, opór wobec
czynności podjętych przez funkcjonariusza publicznego,
- drugą grupę czynów stanowią przestępstwa przeciwko mieniu :
- kradzieże na szkodę amatorów płatnej miłości,
- rozboje  na wabia
- paserstwo.
Przestępstwa dokonywane przez tzw.  męskie dziwki  na homoseksualistach to: zabójstwa,
uszkodzenia ciała, kradzieże mieszkaniowe, zniszczenie mienia (za wyjątkiem tych
pierwszych najczęściej nie są one zgłaszane organom ścigania).
Prostytutki z obcym obywatelstwem pracujące w Polsce niejednokrotnie popełniają
wykroczenia związane z: niedopełnieniem obowiązków meldunkowych, przekroczeniem
czasu pobytu w naszym kraju, brakiem zezwolenia na pobyt, zakłócenia porządku
publicznego, stworzenie zagrożenia w ruchu drogowym
b. Prostytutki są bardzo często ofiarami przestępstw. Prostytutki są narażone na
wrogie akty ze strony sutenerów, konkurencji, a najczęściej klientów.
Najczęściej popełniane na nich przestępstwa to przestępstwa z użyciem
przemocy, jak np.: zabójstwa (samosądy stróżów moralności, chorych
umysłowo, niezadowolonych klientów), uszkodzenia ciała, pobicia,
zgwałcenia a nawet kradzież
c. Działalność agencji towarzyskich  instytucji działających na granicy prawa,
nie ogranicza się do świadczenia usług seksualnych. Towarzyszą jej także
przestępstwa innych kategorii np. handel narkotykami czy alkoholem bez
akcyzy i wymaganego zezwolenia, Bardzo często agencje są schronieniem dla
osób poszukiwanych przez organy ścigania lub nieletnich będących na
ucieczkach z domów lub placówek wychowawczych. Zdarzają się przypadki
przetrzymywania prostytutek siłą i zmuszania ich do uprawiania nierządu.
Ponadto tego rodzaju lokale są miejscem do werbowania kobiet, które
następnie przeznaczone są na sprzedaż do pracy w innych lokalach krajowych
lub zagranicznych
Według szacunkowych danych od początku lat 90-tych liczba kobiet trudniących się
prostytucją w Polsce wynosiła ok. 10.000. Wyjątkowo w roku 1997 wzrosła do 13.500
osób, z czego 3.500 stanowiły kobiety z krajów WNP i Bułgarii. Dane policyjne z 2001
wskazują, że aktualnie prostytucję uprawia ok. 7.500 kobiet w tym cudzoziemek ponad
1000. Dane pochodzące z innych placówek badawczych określają ogólną liczbę
prostytutek na 12.500. W roku 2001 ustalono ok.172 nieletnich zajmujących się
prostytucją. Obecnie w Polsce funkcjonuje ok.780 agencji towarzyskich i salonów
masażu, w których pracuje ok. 4.300 prostytutek.
Pytania kontrolne:
1. Zdefiniuj pojęcia prostytucja i prostytutka.
2. Wymień i scharakteryzuj systemy regulacji prawnej
prostytucji.
3. Wskaż uwarunkowania prostytucji.
4. Omów związki prostytucji z przestępczością.
Temat 10: Kryminologiczne aspekty powrotu do przestępstwa.
Literatura uzupełniająca:
1. B.Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1999, Część siódma, Rozdz. LXIV
2. J.Błachut, A.Gaberle, K.Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 1999,Rozdz. VI par.4
3. T.Szymanowski, Powrót skazanych do społeczeństwa, Warszawa 1989
4. M.Ciosek, Człowiek w obliczu izolacji więziennej, Gdańsk 1996
5. Więziennictwo Nowe Wyzwania, praca zbiorowa pod red. B.Hołysta, W.Ambrozika,
P.Stępniaka, Warszawa-Poznań-Kalisz 2001.
Tezy do realizacji:
1. Pojęcie recydywy i charakterystyka zjawiska w Polsce.
- pojęcie prawne
- pojęcie penitencjarne
- pojęcie kryminologiczne
- symptomatologia zjawiska w Polsce
2. Przyczyny powrotu do przestępstwa.
- recydywa w ujęciu psychologicznym
- recydywa w ujęciu środowiskowym
- teoria dysonansu poznawczego
3. Rola recydywistów przebywających w zakładach karnych i na wolności w procesie
wykolejenia społecznego.
- wpływ recydywisty odizolowanego
- wpływ recydywisty na wolności
Przestępstwa popełnione w ramach recydywy stanowią w Polsce ok. 40% wszystkich
przestępstw. Tak duży odsetek przestępstw w ramach powrotu do przestępstwa świadczy
o :
- małej skuteczności kar stosowanych przez sądy,
- małej skuteczności resocjalizacji przestępców,
- modzie na nieposzanowanie prawa wśród społeczeństwa,
- powstawaniu przestępczości  zawodowej ,
- powstawaniu przestępczości zorganizowanej,
Zjawisko przestępczości powrotnej można i należy rozważać w wielu aspektach,
bowiem każdy pojedynczy przypadek powtórnego przestępstwa znajduje swoje
uwarunkowanie w sferach psychologicznej, socjologicznej i etycznej. Dla praktyki
wymiaru sprawiedliwości zjawisko recydywy jest szczególnie interesujące ze względu na
to, że stanowi dowód i miarę niepowodzeń praktycznego działania prawa karnego jako
środka społecznego oddziaływania. Jeśli się doda, że recydywa jest czynnikiem wysoce
dynamizującym przestępczość i w znacznym stopniu określającym jej strukturę, wówczas
badanie tego zjawiska staje się konieczne i pilne. Analiza zjawiska recydywy jest
niezbędna dla kształtowania właściwej polityki karania, a zatem dla doskonalenia
wymiaru sprawiedliwości. Polityka karania bowiem rozumiana jako program adekwatnej
reakcji państwa na zjawisko przestępczości powinna uwzględniać rozmiary tego zjawiska
oraz zachodzące w nim ciągłe zmiany ilościowe i jakościowe.
1. Pojęcie recydywy oraz zakres tego zjawiska w Polsce
Termin recydywa jest wieloznaczny i bywa używany w wielu aspektach i dla różnych
celów. Recydywa semantycznie (od.łac.recedere  ponownie wpadać) nawiązuje do
powrotności, do ponownego podpadnięcia pod daną sytuację.
W ujęciu kryminologicznym recydywa oznacza -
każdy powrót do przestępstwa i przyjmuje się ją bez względu na to czy sprawca
przestępstwa został skazany, czy odbył karę, jaka to była kara i jaki upłynął okres od
jej odbycia
Kryminologię więc interesuje recydywa w jej najszerszym ujęciu, gdyż studia nad
osobowością i zachowaniem człowieka służą do zwalczania i ograniczania tego zjawiska.
W ujęciu penitencjarnym recydywa oznacza 
Ponowne odbycie kary pozbawienia wolności za nowe przestępstwo
W tym znaczeniu określa się zatem problem nieskuteczności kary pozbawienia wolności.
Wobec recydywistów penitencjarnych stosuje się specjalny rygor wykonania kary
(zakłady karne o zaostrzonym rygorze)
W ujęciu jurydycznym 
Oznacza tę część zjawiska recydywy, która odpowiada kryterium ustawowym, a
także określa jakie czyny uważa się za popełnione w warunkach recydywy
jednocześnie określając te warunki
Art 64 kk  recydywa
&1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności
popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu conajmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo
podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć kare
przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy
ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę,
&2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w &1 , który odbył
łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości
lub części ostatnie kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub
zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo
przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groz
bą jej użycia, sąd wymierza
karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości
powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy
ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę
Zgodnie z taką konstrukcją w języku prawniczym jako przestępca powrotny nie jest
traktowany każdy skazany lecz tylko taki:
" Poprzednio został skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwo
umyślne;
" Odbył conajmniej 6 miesięcy ( przy tzw. recydywie kwalifikowanej określone w
&2 art.64kk  conajmniej 1 rok) pozbawienia wolności);
" Został skazany za popełnione w ciągu 5 lat po odbyciu kary umyślne przestępstwo
podobne do tego, za które był już poprzednio skazany (przy recydywie
kwalifikowanej  skazany ponownie za przestępstwo wymienione w art. 64&2
kk).
W prawie karnym recydywa oznacza najogólniej ponowne popełnienie przestępstwa.
Należy jednak wiedzieć, że recydywa ograniczona jest tylko do pewnych przypadków
powrotu do przestępstwa, gdyż w prawie karnym można wyróżnić kilka form
kilkakrotnego popełnienia przestępstwa lecz nie wszystkie stanowią recydywę:
- popełnienie kolejno kilku czynów może być określone jako odrębne przestępstwa np.
uszkodzenie mienia i kradzież lub jako jedno włamanie,
- popełnienie kolejnego przestępstwa, kiedy poprzednie nie było jeszcze osądzone
określone jest w prawie karnym jako zbieg przestępstw i stanowi podstawę do
wymierzenia kary łącznej,
- popełnienie kilku odrębnych przestępstw, kiedy żadne z nich nie było jeszcze osądzone,
przy zaistnieniu pewnych dodatkowych przesłanek i przy pewnych stanach faktycznych,
bywa traktowane jako jedno przestępstwo  przestępstwo ciągłe,
- popełnienie przestępstwa po uprzednim osądzeniu lub ukaraniu za przestępstwo lub
przestępstwa popełnione uprzednio stanowią formę powrotu do przestępstwa, które pod
pewnymi warunkami można przyjąć za recydywę
Przestępca powrotny  osoba co najmniej raz skazana za popełnienie przestępstwa,
która ponownie zostaje skazana za przestępstwo popełnione po poprzednim skazaniu
(skazana po raz drugi i każdy następny)
Sprawca wielokrotnie karany  najczęściej uważa się osobę skazaną za przestępstwo
co najmniej po raz czwarty
Według danych z 2001r z ogólnej liczby 48 006 osób skazanych odbywających kary w
jednostkach penitencjarnych 23 907 to osoby wielokrotnie karane,
10 715  po raz drugi,
6 584  po raz trzeci,
3 611  po raz czwarty,
1 692  po raz piąty,
790 - po raz szósty,
515 - po raz siódmy i więcej.
Każde skazanie zwiększa prawdopodobieństwo ponownego skazania np. drugie skazanie
zwiększa do 40% szansę na skazanie po raz trzeci, od szóstego skazania szansa na
ponowne wynosi 60-70%. Jak wykazują badania karier przestępczych, liczba skazań
zmniejsza się wraz z przechodzeniem do wyższego przedziału wiekowego, a skazania po
raz trzeci i czwarty odnoszą się do osób coraz bardziej zaawansowanych wiekowo.
2. Przyczyny powrotu do przestępstwa
Przyczyn powrotu do przestępstwa należy dopatrywać się w wielu czynnikach. Powrót
do przestępstwa winien być rozpatrywany łącznie i bez oderwania od procesów
motywacyjnych, które doprowadziły do popełnienia pierwszego przestępstwa.
Recydywa w ujęciu biopsychologicznym
Czynniki biopsychologiczne mające wpływ na przestępczość powrotną:
" Pochodzenie z niskich warstw społecznych,
" Nadużywanie alkoholu,
" Poczucie pokrzywdzenia, chęć uzyskania rekompensaty oraz brak poczucia winy,
" Stan agresji domagający się rozładowania,
" Radość w przypadku uzyskania upragnionego przedmiotu bądz
sukcesu
społecznego np. aprobaty kolegów, pochwały, zdobycia władzy nad innymi,
" Chęć sprawdzenia własnych zdolności, zaradności życiowej, sprytu, odwagi itp.
" Poczucie zależności od osoby, która nakazuje popełnienie przestępstwa,
" Brak dostatecznej kontroli sfery emocjonalno-popędowej, niezdolność do
odkładania w czasie gratyfikacji i kierowanie się doraz
nymi impulsami,
" Brak krytycyzmu w ocenie własnego postępowania.
Teoria dysonansu poznawczego L.Festingera  wpływ braku poczucia winy na
skuteczność resocjalizacji i zakres recydywy  z założeń teorii wynika, że skazany po
zamknięciu za nim bram więzienia uświadamia sobie, że jest przegrany godny pogardy i
litości, poniósł porażkę. Stracił podziw kolegów wynikający z dotychczasowej zręczności w
popełnianiu przestępstw,. Przekonanie to było nagrodą i podstawą do wysokiej samooceny.
Skazanie odbierane jest w kategoriach zaburzenia równowagi psychicznej i zwątpienia w
własną ocenę i wartość. Każdy dysonans działa jak kara i człowiek stara się go usunąć, dążąc
do odzyskania równowagi. Powstaje w związku z tym przekonanie, że nic się nie stało, nie
przestał być bohaterem. W funkcji usuwania dysonansu  grypsera okazuje się oparciem
psychicznym, wyrabia przekonanie, że nic się nie stało, dalej są mocni, posiadają władzę.
Grypsera posiada funkcje podtrzymujące recydywę, gdyż:
" niesie ze sobą pewne prawa: solidaryzm, pomoc, które obowiązują również po
opuszczeniu zakładu,
a także ma wpływ i determinuje przyszłe działania przestępcze poprzez :
" planowanie przyszłych przedsięwzięć,
" zakładanie spółek przestępczych,
" konstruktywną krytykę niepowodzeń w celu uniknięcia błędów z przeszłości,
" wpływa na profesjonalizację sprawców poprzez poznawanie nowych technik
sposobów popełniania przestępstw,
Recydywa w ujęciu społeczno-środowiskowym
Czynniki mające wpływ na recydywę w ujęciu środowiskowym
1. wpływ środowiska rodzinnego
" niekorzystne warunki wychowawcze w domu rodzinnym ,
" rozpad rodziny,
" występowanie w niej negatywnych wzorców postępowania,
" antyspołeczne zachowania rodziców,
" brak pozytywnych relacji uczuciowych między członkami rodziny.
" brak ochrony dziecka przed niepożądanymi wpływami innych środowisk
społecznych,
2. wpływ środowiska szkolnego i rówieśniczego
" niepowodzenia szkolne,
" negatywne wzorce koleżeńskie,
" brak reakcji na naruszenia prawa wyrabiające przekonanie bezkarności
" patologie w rodzinach rówieśników
3. wpływ czynników społecznych
" zła sytuacja ekonomiczna, bezrobocie powodujące ponowne popełnianie p-tw w
celu zdobycia środków materialnych,
" nieprawidłowy dobór środków reakcji prawnokarnej wobec osób wielokrotnie
karanych lub stosowanych jeszcze w okresie ich nieletniości
" stygmatyzacja  naznaczanie utrudnia lub wręcz uniemożliwia ułożenie sobie
stosunków społecznych w sposób redukujący szansę ponownego popełnienia
przestępstwa (proces prowadzący do wtórnej dewiacji),
" selektywność działania sformalizowanych agend kontroli społecznej 
naznaczanie przyciąga uwagę tych agend, powoduje, że osoby skazane znajdują
się pod szczególną kontrolą w celu łatwiejszego wychwycenia ponownego
przypadku popełnienia przestępstwa, ponadto agendy te ostrzej kontrolują niższe
warstwy społeczeństwa, margines społeczny, wobec czego obraz przestępczości
powrotnej jest zafałszowany ponieważ zachowania antyprawne w wyższych
warstwach społeczeństwa ujawniane są znacznie rzadziej
3. Rola recydywistów przebywających w zakładach karnych i na wolności w procesie
wykolejenia społecznego.
- wpływ recydywisty odizolowanego
" wpływ pozytywny  odizolowanie od społeczeństwa  zdrowego , rodziny,
nieletnich z otoczenia recydywisty,
" wpływ na społeczność więzienną  grypsujący osadzeni
- wpływ recydywisty na wolności
" zagrożenie dla porządku prawnego,
" zagrożenie demoralizacją nieletnich,
" bezpośrednie zagrożenie dla rodzin recydywistów np. skazanych z art.207kk.
Pytania kontrolne:
1. Porównaj zakres pojęcia recydywy w ujęciu kryminologicznym i prawa karnego.
2. Wskaż uwarunkowania przestępczości powrotnej.
Temat 11: Zaburzenia psychiczne a przestępczość.
Literatura uzupełniająca:
1. B.Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1999, Część szósta, Rozdz. L.
2. J.Moczulski, Zarys psychopatologii kryminalnej, Warszawa 1974.
3. A.Bilikiewicz, Psychiatria, Warszawa 1992.
4. B.Hołyst, Na granicy życia i śmierci, Warszawa 1999
Tezy do realizacji:
1. Rodzaje zaburzeń psychicznych i ich charakterystyka.
- psychozy
- psychonerwice
- inne zaburzenia
- niedorozwój umysłowy
2. Choroby psychiczne a przestępczość.
- schizofrenia a przestępczość
- cyklofrenia a przestępczość
- inne choroby psychiczne i ich związek z przestepczością
3. Psychonerwice a przestępczość.
" Przestępstwo jako z
ródło urazu psychicznego
" Przestępstwo jako skutek psychonerwicy (fobie, natręctwa, nerwice
depresyjne)
4. Niedorozwój umysłowy a przestępczość.
Upośledzenie umysłowe a przestępczość
- upośledzenie umysłowe lekkie
- upośledzenie umysłowe umiarkowane i znaczne
- upośledzenie umysłowe głębokie
1. Rodzaje zaburzeń psychicznych i ich charakterystyka.
Zaburzenia psychiczne  zakłócenie czynności organizmu uniemożliwiające utrzymanie
równowagi wewnętrznej lub zrównoważonej wymiany z otoczeniem w sferze psychicznej
/m.in. nerwice, psychozy, psychopatie, upośledzenia umysłowe, uzależnienia, dewiacje
seksualne, zaburzenia osobowości, niektóre zaburzenia psychopatyczne/.
Ogólny podział zaburzeń psychicznych obejmuje
1. Psychozy
2. Nerwice
3. Inne zaburzenia
4. Niedorozwój umysłowy
Ad 1. Psychozy  to choroby psychiczne, które dzielą się na:
a. Organiczne /egzogenne/
b. Funkcjonalne /endogenne/
c. Psychozy inwolucyjne
ad. A. Psychozy organiczne /egzogenne/ - wywołane są przez szkodliwe czynniki
zewnętrzne działające na organizm nagle lub przewlekle (np. uraz, środek toksyczny) w
wyniku czego dochodzi do zakłócenia działania mózgu i występowania zaburzeń /następuje
organiczne uszkodzenie mózgu/.
Do psychoz organicznych zalicza się przede wszystkim:
- porażenie postępujące /paraliż postępujący/
- otępienie starcze
- padaczka /epilepsja/
Porażenie postępujące  jest to choroba mózgu wywołana przez zarazek kiły. Nieleczona
kiła prowadzi do śmierci, a w ostatnim okresie choroby stwierdza się porażenie funkcji
cielesnych i psychicznych (ok. po 10-15 latach od zarażenia). Poza objawami cielesnymi i
serologicznymi występują zmiany psychiczne takie jak zaburzenia mowy /mowa zwolniona,
zamazana, przechodząca w bełkot/, otępienie, znaczny bezkrytycyzm i sugestywność,
pogorszona pamięć, zmienność nastroju. Ponadto występują zaburzenia postrzegania,
myślenia, pamięci i uczuć. Chorzy skłaniają się do popełnienia szeregu przestępstw; jak
zabójstwa, pobicia, przejawiają również skłonność do zniewag.
Otępienie starcze  do objawów psychicznych znamiennych dla normalnej starości zalicza
się obniżenie zdolności zapamiętywania, zanikanie energii, usztywnienie toku myślenia.
W literaturze psychiatrycznej wskazuje się na fakt, że otępienie starcze rozwija się u
oligofreników, którzy od dzieciństwa wykazywali objawy niedorozwoju umysłowego.
Występują zaburzenia pamięci, stany depresyjne i urojenia . Depresje mogą być przyczyną
samobójstw. Urojenia maja charakter prześladowczy i łączą się z lękami: przed okradzeniem i
przed śmiercią głodową. Występują też konfabulacje. Mogą osoby te dopuszczać się czynów
lubieżnych wobec nieletnich.
Padaczka  jest chorobą cechującą się licznymi objawami. Do najważniejszych objawów
padaczki należą charakterystyczne napady drgawek i utraty przytomności. Do najczęstszych
przyczyn wywołujących padaczkę objawową należą: następstwa urazów czaszkowo 
mózgowych, przebyte zapalenia mózgu, guzy mózgu, patologiczne zmiany naczyń
krwionośnych mózgu, przewlekłe zatrucia organizmu, ostre zatrucia. Padaczka samoistna
pojawia się najczęściej w dzieciństwie /przyczyną mogą być cechy wrodzone/.
Zjawiskiem towarzyszącym chorobie są mniej lub bardziej głębokie zaburzenia świadomości
napadami drgawkowymi lub bez. Zwykle rozróżnia się padaczkę:
a. z dużymi napadami  całkowita utrata pamięci ale w czasie poprzedzającym
napad chorzy są drażliwi i bardzo napastliwi (łatwo o przestępstwo p-ko życiu
i zdrowiu)
b. z małymi napadami  krótkotrwały stan zaniku świadomości, po którym
następuje szybki powrót do zupełnej normy.
c. Różne postacie tzw. równoważników padaczkowych  z punktu widzenia
kryminologicznego przy padaczce odgrywają równoważniki psychiczne. Są to
stany pomroczne. W tych stanach może dojść do poważnego czynu
skierowanego przeciwko sobie i innym
Ad. B. Psychozy funkcjonalne /endogenne/ - charakteryzują się brakiem organicznego
uszkodzenia mózgu, zaliczamy do nich:
- paranoję
- cyklofrenię
- schizofrenię
PARANOJA  uporczywe urojenia, przy których jednostka trwa, mimo że przekonanie to nie
jest zgodne z danymi obiektywnymi i mimo braku poparcia ze strony społeczeństwa.
TYPY
- urojenia wielkościowe  osoba żywi przekonanie, że jest wybitną jednostką;
- urojenia odniesienia  osoba błędnie interpretuje dane zdarzenia jako odnoszące się do niej;
- urojenia prześladowcze- osoba ma się nieustannie baczności przed  wrogami .
PSYCHOZA MANIAKALNO-DEPRESYJNA, czyli CYKLOFRENIA- znamionuje ją
okresowy przebieg niezwykle silnych zaburzeń nastroju.
Objawy to:
- depresja- towarzyszy jej spowolnienie aktywności umysłowej i fizycznej, ponure,
chorobliwe myśli o śmierci lub chorobie oraz poczucie braku własnej wartości;
- mania- przeciwieństwo depresji, charakteryzuje ją silne podniecenie, euforia i nieustanna
aktywność.
SCHIZOFRENIA- polega na uszkodzeniu struktury osobowości w związku, z czym dochodzi
do zaburzeń życia uczuciowego, myślenia i napędu psychoruchowego, odbijających się
ujemnie na dynamice rozwojowej osobowości i jej stosunku do środowiska.
Jest jedną z najczęstszych chorób psychicznych, jednakże chory nie ma poczucia choroby
psychicznej, a jeżeli ma to powierzchowne albo dotyczące drugorzędnych, cielesnych
objawów.
Objawy schizofrenii:
- autyzm- objaw psychopatologiczny, polegający na znacznej przewadze zainteresowania się
chorego swoimi przeżyciami wewnętrznymi i na postępującej utracie istotnego kontaktu ze
światem zewnętrznym;
- zaburzenia w sferze uczuć, polegające na obniżeniu (rozszczepieniu) uczuciowości wyższej
i jej zobojętnieniu ( od chorego wieje chłód uczuciowy i obojętność ) ;
- rozszczepienie osobowości- dotyczy ono wszystkich aspektów struktury osobowości ,
zakłóceniu ulega współżycie jednostki ze środowiskiem, ani rzeczywistość nie odbija się w
poznawczych czynnościach chorego, ani reakcje uczuciowe nie są do niego dostosowane;
- zaburzenia spostrzegania ( złudzenia, omamy ) ;
-urojenia charakteryzujące się brakiem logicznej spójności;
-zaburzenia pamięci;
-poczucie obcości własnej osoby (depersonalizacja);
-przejawianie dolegliwości i objawów innych osób (personalizacja);
-przypisywaniu otoczeniu własnych przeżyć psychotycznych ( transyktywizm ) ;
-zaburzenia mowy (neologizmy dziwaczne sformułowania nacechowane swoistą symboliką)
TYPY SCHIZOFRENII:
-prosta;
-paranoidalna (dominują omamy i urojenia);
-haberfreniczna ( objawy rozprężenia całego życia uczuciowego ) ;
-katatoniczna ( dwie postacie zaburzeń napędu psychoruchowego- zahamowania bądz

pobudzenie );
-somatopsychiczna (hipochondryczna ) ;
-dziecięca ( autyzm ).
ad.2 NERWICE - to psychopochodne zaburzenia czynnościowe, w którym dominują zmiany
w zakresie procesów emocjonalnych.
(Zaburzenia psychopochodne  tzn. przyczyną nerwicy jest szeroko rozumiany uraz
psychiczny )
 Nerwica ,  psychonerwica to określenia synonimiczne.
POSTACIE NERWIC :
A). Nerwica lękowa  z
ródłem lęku są niebezpieczeństwa wewnętrzne ( np. przekonanie
osoby o tym, że nie powinna przeżywać pewnych uczuć, pragnień seksualnych ) , gdy się
pojawiają , osoba może doznawać objawów fizjologicznych np. duszności, przyspieszone
bicie serca.
B). fobie  lęk związany jest z określonym przedmiotem w środowisku zewnętrznym, który
nie jest z reguły z
ródłem fizycznego zagrożenia czy biologicznego niebezpieczeństwa.
C). nerwice natręctw obejmujące :
- natręctwa myślowe  obsesja jest uporczywa i irracjonalną myślą, która pojawia się w
świadomości niepotrzebnie i której dobrowolnie nie można usunąć;
- czynności przymusowe  powtarzające się czynności o charakterze rytualnym, które z
reguły uciążliwe są jednie dla osoby, która je wykonuje.
D). nerwice histeryczne - stan anormalny, powstały w wyniku przewidywanego stresu,
jednakże bez defektu organicznego ( osoba np. cierpi na utratę pamięci lub zostaje fizycznie
sparaliżowana ).
E). nerwice depresyjne  zniekształcenie rzeczywistości pod względem ilościowym przez
osobę cierpiącą ( osoba nieustannie pogrążona jest w żałobie, bo na stratę reaguje większym
smutkiem i przez dłuższy czas niż większość ludzi, może zdawać sobie sprawę ze z
ródła
depresji lecz przecenia jego znaczenie ).
Ad.3 INNE ZABURZENIA
" ZABURZENIA OSOBOWOŚCI  są to zaburzenia psychiczne powodujące przede
wszystkim nieprawidłowe zachowanie oraz utrudniające lub uniemożliwiające
przystosowanie do środowiska społecznego, niezależnie od poziomu inteligencji.
PRZEJAWY ZABURZEC
OSOBOWOŚCI :
a. uzależnienia, nałogi (fizyczne, psychiczne)  dotyczą zachowania jednostki, które stało
się dla niej przymusowe i jednostka nie ma nad nim wystarczającej dowolnej kontroli, np.
uzależnienie od alkoholu, papierosów, narkotyków, leków, hazardu itp.
Konsekwencje utraty zdolności autoregulacji :
- liczne  związane bezpośrednio lub pośrednio ze zdrowiem jednostki, która wpadła w nałóg;
- psychologiczne  związane z utratą zaufania do siebie i poczucia samokontroli, a więc
obniżenie samooceny, nadto utrata zainteresowania zwykłymi czynnościami i celami
życiowymi;
- społeczne- mierzone sumą strat pieniężnych ( utracone zarobki, roztrwonione rodzinne
oszczędności, wydatki na opiekę społeczną i próby rehabilitacji, straty spowodowane
przestępczością ), utratą produktywności jednostki, a także niszczenia związków
interpersonalnych ( co prowadzi do staczania się coraz niżej , do więzienia czy prostytucji ).
b. zboczenia seksualne, które rzadko bywają wrodzone, najczęściej są nabyte w życiu
osobniczym przez wadliwe oddziaływanie środowiskowe w przebiegu rozwoju.
Obejmują one :
- zaburzenia ukierunkowania popędu i zalicza się do nich :
* homoseksualizm ( pederastia i miłość lesbijska )  popęd płciowy skierowany do tej samej
płci :
* pedofilię  popęd do nieletnich ( w RP poniżej 15 lat, Wielka Brytania  18, Austria  21 );
* nekrofilia  popęd do zwłok ;
* gerontofilia  popęd do starców
* zoofilia  popęd do zwierząt;
* kazirodztwo  popęd do osób o bliskim pokrewieństwie lub uznawanych za bliskie ( wg
k.k.- art. 201  wstępny, zstępny, przysposabiający, brat lub siostra ) ;
* narcyzm  popęd ukierunkowany na samego siebie;
* fetyszyzm  przenoszenie uczuć erotycznych na części ciała lub przedmioty należące do
osób ukochanych (jeżeli wiąże się z zabieraniem przedmiotów staje się czynem
zabronionym);
* pigmalionizm  podniecanie się płciowe widokiem obrazu, rzez
by , ryciny, posągu
niekoniecznie o charakterze pornograficznym.
- Zaburzenia realizacji popędu ( mogą się nakładać z zaburzeniami ukierunkowania popędu ):
* ekshibicjonizm  redukowanie napięcia seksualnego poprzez publiczne obnażanie się ;
* sadyzm  znajdowanie zadowolenia lub rozkoszy płciowej w zadawaniu udręczeń
partnerowi ;
* masochizm  znajdowanie podniecenia seksualnego i rozkoszy na skutek doznawania bólu z
rak partnera miłosnego;
* transwestytyzm  uzyskiwanie podniecenia seksualnego i rozkoszy na skutek przebierania
się w odzież płci przeciwnej;
* oglądactwo  znajdowanie zadowolenia płciowego podczas przyglądania się jawnie lub z
ukrycia osobom płci przeciwnej lub zachowaniom seksualnym;
* ocieractwo  przytulanie się niby niechcący do kobiet lub nieletnich dziewcząt przez
mężczyzn, przy czym wskutek ocierania się lub za pomocą rękoczynów próbuje wywołać u
siebie szczytowanie;
* onanizm / samogwałt, masturbacja / - zaspokojenie popędu płciowego bez udziału drugiej
osoby.
c. PSYCHOPATIE  najczęściej rozumiane jako wrodzone odchylenia struktury osobowości
od przeciętnej miary, szczególnie w zakresie charakteru, włącznie z nieprawidłowościami
życia uczuciowo-popędowego, uczuciowości wyższej, temperamentu, sposobu reagowania na
bodz
ce oraz napędu psychoruchowego.
TEZA 2
2. CHOROBY PSYCHICZNE I ICH WPA
YW NA PRZEST
PCZOŚĆ
Choroby psychiczne stanowią podłoże motywacyjne przestępstw.
Osoby ujawniające defekty psychiczne wskazują skłonności do:
- popadania w konflikty interpersonalne,
- łamania norm obyczajowych i prawnych,
- powracania do przestępstwa,
- zachowań samodestrukcyjnych / samobójstwo, alkoholizm /.
Problem wpływu upośledzenia psychicznego na zachowania przestępcze człowieka jest
przedmiotem zainteresowań kryminologii. Zagadnieniem tym lecz w kontekście badań
klinicznych nad niepoczytalnością sprawcy czynu przestępczego, zajmują się psychiatrzy .
Zdaniem psychiatrów, u podłoża popełnionych czynów przestępczych przez oskarżonych
leżą choroby psychiczne lub inne
I tak:
Chorzy na schizofrenię popełniają zamachy na życie i zdrowie. Działają w stanie halucynacji
i urojeń, nie są zdolni d rozpoznawania czynu, do przeżywania poczucia winy. Osobnicy
dotknięci obłędem, pod wpływem zakłócenia funkcji myślenia, traumatycznych napięć
emocjonalnych, dopuszczają się czynów agresywnych
W odniesieniu do osób chorych na  cyklofrenię stwierdza się zachowania, których
efektem są czyny zabronione. W fazie maniakalnej pojawiać się mogą tendencję do
agresywności, natomiast w fazie depresji  charakter czynów może polegać na zaniechaniu (
np. brak opieki nad niemowlęciem może doprowadzić do jego zejścia śmiertelnego w wyniku
przykładowo braku pokarmu, zimna ), jak również obejmować akty samoagresji wynikiem
czego są samobójstwa rozszerzone.
Do popełnianych przestępstw dochodzi także na tle innych zaburzeń psychicznych, jak
zaburzenia w sferze emocjonalnej, myślenia, świadomości, które spowodowane są m. in.
Urazami czaszkowo  mózgowymi, organicznymi chorobami ustroju, epilepsji.
Uzależnienia mogą mieć bezpośredni bądz
pośredni związek z przestępczością.
Psychopatię uznaje się za cechę znamionującą osobowość jednostki i z uwagi na jej rozmaite
odmiany dokonano wiele typologii psychopatów.
Popularna jest typologia K. Schneidera, która wyróżnia 10 typów psychopatów, wskazując
jednocześnie charakter czynów przestępnych jakie są zdolni popełnić:
1. psychopaci hypertymiczni  lekkomyślni, skłonni do żartów o nastroju wesołym,
popełniają niekiedy sprzeniewierzenie, przestępstwa seksualne;
2. p. depresyjni  pesymiści, mizantropi, rzadko popełniają przestępstwa;
3. p. nieśmiali  nieśmiali poczuciu małowartościowości, nie zaobserwowano skłonności
przestępczych;
4. p. fanatyczni  steniczni, aktywni, uparci, o poczuciu własnej nadwartości, nie
zaobserwowano skłonności przestępczych;
5. p. żądni znaczenia  próżni, wśród których odróżnia się wyrafinowanych, kłamliwych,
skłonnych do oszustw oraz prymitywnych;
6. p. o zmiennych nastrojach  w fazie przygnębienia dopuszczają się podpaleń,
kradzieży;
7. p. impulsywni  pobudliwi, agresywni, przejawiają skłonności do przestępstw
przeciwko własności;
8. p. tępi, bezwzględni  uczuciowo oziębli, o stałym poczuciu moralnym, co jest
podłożem skłonności do kradzieży oszustw, włamań, częściej powracają na drogę
przestępstwa;
9. p. bezwolni  są to często upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim ( debile ), którzy
stają się narzędziem cudzych rękach, częściej powracają na drogę przestępstwa;
10. p. asteniczni- bierni ze strony ich nie obserwuje się przestępczych skłonności.
W badaniach kryminologicznych psychopatię określono szeroko, jako wszelkie
cechy, stany, skłonności psychopatyczne, mogące mieć wpływ na zachowania
przestępcze.
Trudno jest jednak określić, czy cechy psychopatii SA samoistnym czynnikiem
kryminogennym. Trudność ta wynika z tego, iż cechy psychopatii mogą być zewnętrznym
przejawem nieprzystosowania społecznego, powstałego gruncie złych warunków
środowiskowych, społecznych, wychowawczych, ciężkich przeżyć różnej natury.
Wobec faktu, że psychopatia uważana jest za plagę społeczną, objawiającą się w
różnych natężeniach wielu jednostek, których zdrowie psychiczne uważa się za
doskonałe, stan i cechy psychopatyczne rodzą się na gruncie napiętych krytycznych
sytuacji, w których ludzie się znajdują, problem nośności kryminogennej psychopatii jest
trudny do rozwikłania.
3. ZWI
ZKI PSYCHONERWIC Z PRZEST
PCZOŚCI

Nerwice są reakcją na urazy psychiczne, tzn. na różnorodne trudne sytuacje
życiowe.
Sytuacje te są trudne do zniesienia i mogą obejmować drobne niepowodzenia do
wydarzeń wstrząsających, które wywierają ujemny wpływ na stan psychiczny.
Urazem psychicznym może być silny jednorazowy bodziec sytuacyjny, np.
wiadomość o śmierci osoby bliskiej, stanie się ofiarą działania przestępczego sprawcy lub
być świadkiem takiego zdarzenia, albo sytuacje konfliktowe, polegające na jednoczesnym
występowaniu nie dających się pogodzić dążeń, np. pragnienie dziecka do pozostania z
dwojgiem rodziców, rodziców może z uwagi na rozpad rodziny pozostać z jednym,
pozostawienie kobiety z dziećmi wspólnie z mężem, który znęca się nad nią z uwagi na
brak środków finansowych na utrzymanie rodziny, bo sama nie pracuje, jak również
sytuacje frustracyjne, które polegają na udaremnianiu dążenia, które napotyka na
przeszkodę. Przeszkodą mogą być czynniki zewnętrzne, np. presja społeczna, jak i
wewnętrzne związane z właściwościami osoby np. brak wymaganych kwalifikacji,
skłonność do wygórowanych reakcji emocjonalnych, które staja się przyczyną zatargów
zatargów otoczeniem.
Mówiąc o związku psychonerwic z przestępczością należy wskazać dwa
kierunki owego związku.
Pierwszy dotyczy przestępstwa jako z
ródła urazu psychicznego psychicznego w
konsekwencji psychonerwicy jako reakcji na ów uraz ( osoba stała się ofiarą przestępstwa
np. zgwałcenia ).
Drugi związek jawi przestępczość jako skutek psychonerwicy, np. :
- fobie mogą spowodować możliwość dokonania przestępstwa na szkodę osoby , która
wyśmiewa się z osoby dotkniętej tym zaburzeniem;
- natręctwa myślowe dotyczące chorobliwych myśli o śmierci, samobójstwie, nieustanne
fantazje o popełnieniu morderstwa w brutalny sposób mogą spowodować działanie osoby
i realizacja myśli;
- nerwice depresyjne, które pozostawiają osobę w nieustannym przygnębieniu mogą
doprowadzić do czynów samobójczych.
Urazy psychiczne różnią się siłą oddziaływania oraz okresem trwania, stąd ich podział na
doraz
ne i przewlekłe.
4. WPA
YW NIEDOROZWOJU UMYSA
OWEGO NA PRZEST
PCZOŚĆ
UPOŚLEDZENIE UMYSA
OWE ( oligophrenia )  to powstały w okresie rozwojowym
stan, w którym ogólna sprawność intelektualna jest ogólnie mniejsza od przeciętnej.
Wiąże się to z zaburzeniami w zakresie jednej lub więcej dziedzin takich jak:
dojrzewanie, uczenie się i przystosowanie społeczne / definicja przyjęta przez światową
organizację zdrowia / .
Tradycyjny podział niedorozwoju umysłowego obejmował trzy stopnie :
- ograniczenie umysłowe czyli debilizm;
- imbecylizm czyli głuptactwo;
- idiotyzm.
Współczesny podział wyróżnia cztery stopnie:
- upośledzenie umysłowe lekkie ( I. I. = 50  70 );
- upośledzenie umysłowe umiarkowane ( I. I. = 35-49 );
- upośledzenie umysłowe znaczne ( I. I. = 20-34 );
- upośledzenie umysłowe głębokie ( I. I. mniejsze od 20 );
" Upośledzenie umysłowe lekkie / odpowiednik debilizmu / - znamionuje upośledzenie
myślenia przyczynowo  skutkowego oraz abstrakcyjnego.
Lekko upośledzeni maja trudności w nauce, powtarzają klasy, mimo starań
nie dorównują rówieśnikom. Są mało zaradni. Potrafią nauczyć się prostego zawodu i są
zdolni do przystosowania społecznego. W trudniejszych warunkach życiowych często
wymagają pokierowania.
Ten stopień upośledzenia spotyka się najczęściej u dzieci pochodzących z zaniedbanych
grup społecznych.
Upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim są podatni na wpływy otoczenia i bywają
wykorzystywani przez elementy przestępcze do udziału w różnych czynach przestępczych.
Jeżeli występuje zbieżność cech niedorozwoju z cechami charakteropatii, to dochodzi bardzo
szybko do zatargów z otoczeniem. W zależności od stanu ich umysłu mogą być
zakwalifikowane jako osoby o znacznie ograniczonej poczytalności.
" Upośledzenie umysłowe umiarkowane i znaczne /obejmuje pojęcie imbecylizmu/ - do
tej grupy należą osoby, które nie mogą nabyć umiejętności czytania i pisania, a nadto u
upośledzonych w stopniu znacznym mowa jest gramatycznie wadliwa, zapas słów ubogi,
jednak porozumiewanie z otoczeniem możliwe.
Występuje niemożność przyswojenia sobie elementarnych wiadomości szkolnych.
Upośledzona jest również zdolność zapamiętywania, jednakże osoby mogą przyswoić sobie
dużo wiadomości bez ich rozumienia, czyli mechanicznie. Pojęcia abstrakcyjne są im
nieznane, niezrozumiałe. Sugestywność tych osób jest niezwykle wysoka, gdyż zupełnie nie
potrafią rozpoznać ludzi i przeniknąć ich zmysłów. Jednakże, jeżeli przemawia się do ich
pobudek nieosobistych i poczucia wartości ogólnych, sugestywność jest wówczas bardzo
niska. Upośledzeni ci, nie ogarniając dalej leżących związków przyczynowych, dadzą się
namówić do wszystkiego, jeżeli tylko widzą w tym chwilową swoja korzyść lub przyjemność.
Stają się, dlatego częstym narzędziem przestępczych zamysłów drugich ludzi.
Także sami z siebie popełniają czyny przestępcze, gdyż nie rozumieją pojęć etycznych i
znaczenia swoich czynów, czynów w postępowaniu kierują się chwilową korzyścią i
popędami.
SA sprawcami takich przestępstw jak: nieprzemyślane kradzieże, niedołężne oszustwa,
zabójstwa za obrazę słowna czy podpalenia z zemsty np. za uderzenie. Częste są także czyny
nierządne w stosunku do nieletnich lub staruszek, ekshibicjonizm i sodomia.
W stosunku do tej grupy osób upośledzonych występuje ponadto zjawisko
nieznoszenia napojów alkoholowych i dokonywanie czynów zabronionych pod ich wpływem,
gdyż osoby te po spożyciu alkoholu stają się nagle przestępcami mimo, że przez wiele lat
zachowywały się nienagannie.
Upośledzeni ci są osobami niepoczytalnymi, nie podlegają odpowiedzialności karnej.
" Upośledzenie umysłowe głębokie /odpowiada idiotyzmowi/ - obejmuje te przypadki
niedorozwoju umysłowego, w których nie doszło wcale lub tylko w niedostatecznym
stopniu do wytworzenia się drugiego układu sygnałowego, tzn. zdolności porozumiewania
się za pomocą mowy. Rozpiętość w tej dziedzinie obejmuje pełną niemożność rozumienia
mowy lub mówienia, do rozumienia prostych poleceń czy zadań.
Najczęstsze postacie takiego upośledzenia osiągają poziom noworodka, wymagają
Niedorozwój umysłowy Niedorozwój umysłowy Niedorozwój umysłowy
Niedorozwój umysłowy Niedorozwój umysłowy Niedorozwój umysłowy
Niedorozwój umysłowy pielęgnacji przez całe życie. Wyraz twarzy jest tępy,
bezmyślny, chociaż i tutaj istnieją możliwości pomyłki. Gniew tych osób zmienia się
natychmiast, w sposób niepohamowany w czyn gwałtowny, który najczęściej zwraca
się przeciw otoczeniu, czasem przeciw własnej osobie prowadząc do samookaleczeń.
Osoby te mogą zachowywać popęd płciowy, który ujawniają w postaci samogwałtu
dokonywanego na oczach otoczenia, a interwencja w takiej sytuacji powoduje gniew.
U głęboko upośledzonych spotyka się towarzyszące wady narządów zmysłów
oraz budowy ciała.
Osoby o tym stopniu upośledzenia wyjątkowo popełniają czyny przestępcze,
jako niepoczytalne  nie podlegają odpowiedzialności karnej.
Pytania kontrolne:
1. Wskaż związek niedorozwoju umysłowego z przestępczością.
2. Wskaż związek psychonerwic z przestępczością.
3. Wskaż związek chorób psychicznych z przestępczością.
Temat 12: Problematyka nieformalnych grup młodzieżowych i sekt w Polsce.
Literatura uzupełniająca:
1. B.Hołyst, Kryminologia, Warszawa 1999, Rozdział XXIII, XXXIV
2. T.Muller, Podkultury młodzieżowe, W-wa 1987,
3. J. Wójcik, Od hippisów do satanistów, W-wa,1992,
4. B.Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 1997,
5. A.Marszałek, Podkultury młodzieżowe w środowisku szkolnym i
pozaszkolnym, Toruń 1998,
Tezy do realizacji:
1. Pojęcie grupy społecznej w odniesieniu do grup nieformalnych;
" Pojęcie grupy społecznej, podział na grupy formalne i nieformalne,
" Pojęcie subkultury młodzieżowej,
" Pojęcie niedostosowania społecznego, kontestacji młodzieżowej,
2. Cechy charakteryzujące współczesne grupy nieformalne w Polsce:
" Typowy tylko dla niej język, kod,
" Charakterystyczna poezja, muzyka,
" Zachowanie członków grupy,
" System wartości,
3. Przegląd współczesnych subkultur młodzieżowych w Polsce:
" Skinheadzi,
" Punki,
" Szalikowcy,
" Heavymetalowcy,
" Sataniści,
" Dresiarze,
" Jumole,
" Sprajowcy,
" Squatersi,
" Technomani,
" Skateboardowcy
" Hackerzy,
" Free Kings
4. Relacje zachodzące między grupami  sympatie, antagonizmy
5. Pojęcie sekty.
6. Przyczyny wstępowania do sekt.
7. Sposób zorganizowania sekty, techniki i sposoby indoktrynacji.
8. Symptomy przynależności do sekt.
9. Przegląd wybranych sekt.
Subkultury młodzieżowe są elementem każdego społeczeństwa, struktura, rozmiary i
dynamika ich funkcjonowania zależy jednak w znacznym stopniu od układów społeczno-
politycznych państwa, uwarunkowań ekonomicznych i gospodarczych, w których powstają i
działają te grupy. Od chwili powstania subkultury młodzieżowe (pomimo ich dewiacyjnego
często charakteru) na tyle wrosły w funkcjonowanie społeczeństwa, że zaczynają być
postrzegane jako normalne zjawisko. Pomimo, że subkultury młodzieżowe stanowią jedynie
mniejszy akcent społecznych zachowań, zawsze należy mieć na względzie fakt ,że należą do
nich również ludzie, którzy od innych różnią się tylko tym ,że ich poglądy ukształtowały się
odmiennie od powszechnie przyjętych. Jest to również wskazówka, że zjawiska tego nie
należy zwalczać, a jedynie permanentnie kontrolować, posiadać możliwie najlepsze
rozpoznanie w tym zakresie.
Znajomość ideologii i działalności poszczególnych podkultur przyczynić się może w
znacznym stopniu do przeciwdziałania nie tylko zachowaniom patologicznym ale przede
wszystkim naruszaniu porządku publicznego.
Podstawowe pojęcia.
Subkultura  względnie spójna grupa społeczna pozostająca na marginesie dominujących w
danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez
zanegowanie lub podważenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów
kulturowych
Grupa społeczna  określona liczba osób powiązanych systemem stosunków uregulowanych
przez instytucje posiadających wspólne wartości i oddzielonych od innych zbiorowości
pewną zasadą odrębności,
Grupa formalna  (grupa celowa)  organizowana w sposób administracyjny dla realizacji
określonego celu, funkcjonująca w obrębie struktury formalnej, zadania członków, zasady
działania oraz granice odpowiedzialności są regulowane przepisami, regulaminami,
zachowania członków grupy podlegają sformalizowanej kontroli
Grupa nieformalna  grupa, w której więz
wewnętrzna polega tylko na organizacji instytucji
i kontroli nieformalnej,
Podział grup nieformalnych:
- grupy koleżeńskie, towarzyskie, których istnienie ma pozytywny charakter i sprzyja
integracji,
- gangi  organizacje przestępcze realizujące interesy swoich członków wbrew interesowi
społeczeństwa, działają w konspiracji w stosunku do otoczenia,
- kliki  małe grupy, które zakulisowo dążą do takiego kształtowania stosunków w
grupie, by zapewnić sobie dominującą pozycję i związane z nią maksymalne korzyści.
Niedostosowanie społeczne młodzieży  względnie trwałe zachowanie nacechowane
najczęściej zespołem objawów świadczących o nieprzestrzeganiu podstawowych zasad
postępowania, norm społecznych i prawnych,
Przejawy niedostosowania społecznego:
" wagary,
" ucieczki z domu,
" przebywanie w towarzystwie zdemoralizowanych kolegów,
" agresywne zachowania,
" wandalizm,
" picie alkoholu,
" odurzanie się,
" popełnianie czynów karalnych,
" wiązanie się z destruktywnymi podkulturami młodzieżowymi.
Kontestacja  bunt młodzieżowy, sposób wyrażania własnego zdania co do zastanej
rzeczywistości, odmowa uczestnictwa w zastanej sytuacji społecznej. Kontestować można
poprzez bunt intelektualny (twórczość artystyczna  muzyka, poezja, graffiti) lub
parareligijny (sekty religijne).
Przyczyny wstępowania do subkultur:
Czynniki społeczno  polityczne
" przemiany polityczne,
" przemiany ekonomiczne,
" zanik systemu wartości,
"  dozwolona przemoc w mediach,
" bezrobocie,
" niski standard życia,
Czynniki środowiskowe
" wpływ szkoły,
" wpływ grupy rówieśniczej,
" dysfunkcjonalność rodziny (rodziny rozbite, uzależnienia rodziców, brak
zainteresowania dzieckiem)
" niezagospodarowanie czasu wolnego,
" zamieszkiwanie w przestępczym rejonie,
Czynniki wewnętrzne
" niska inteligencja,
" nadmierna agresywność,
" uległość, chęć zaimponowania,
" chęć  wyżycia się ,
2. Elementy składowe subkultury (cechy subkultury):
" typowy tylko dla niej język (zastrzeżony kod),
" tonacja uczuciowo emocjonalna (poezja, muzyka),
" zachowanie jej członków (ubiór, ozdoby, miejsce przebywania, charakter, tematyka
rozmów, system wyznawanych i praktykowanych wartości)
Przegląd współczesnych subkultur młodzieżowych
Skinhedzi  skinheads, łysi, skórogłowi  ruch powstał na początku lat 60 w Wielkiej
Brytanii,
Wygląd i atrybuty  głowy ogolone, dżinsy, mundury z demobilu, robocze koszule
flanelowe, drelichy, szelki, okute, wysoko sznurowane buty wojskowe, ubranie jest
czyste dla zamanifestowania zamiłowania do porządku, uzbrojeni w noże, kastety,
łańcuchy, dbają o sprawność fizyczną, propagują kult siły
Przekonania  skrajnie prawicowe, konserwatywnie nacjonalistyczne, zwolennicy
faszyzmu, antysemityzmu.
Skini  Oi  ruch centroprawicowy, nacjonalistyczny, z tego odłamu wywodzą się
polscy skini, pseudokibicie futbolowi
Red Skins  czerwoni skini, zwolennicy idei lewicowych, sympatycy partii
komunistycznych,
S.H.A.R.P  skini przeciwni rasowym uprzedzeniom, przeciwnicy szowinizmowi,
rasizmowi,
Rodzimi skini  nacjonaliści, antysemici, rasiści, narodowcy
Skini są najbardziej antagonistycznie nastawioną do innych subkultur formacją, są
agresywni wobec Policji.
Szalikowcy  radykalno szowinistyczne grupy kibiców piłkarskich, demolują stadiony,
wszczynają  zadymy . Podkultura szalikowców jest przejawem międzynarodowego
ruchu młodzieży o postawach aspołecznych, destrukcyjnych, agresywnych i brutalnych.
Wygląd i atrybuty  charakterystyczne szaliki, czapki, koszulki w kolorystyce barw
klubowych, uzbrojeni w kamienie, kije bejsobolowe, noże, kastety, twarze maskują
chustami lub kominiarkami,
Przekonania  zajadle zwalczają kibiców przeciwnych drużyn, mecz jest pretekstem do
demonstracji siły grupy, często działają odurzeni alkoholem lub innymi środkami.
Punki - ruch powstał w Wielkiej Brytanii w połowie lat 70tych, zwolenników znalazł
wśród bezrobotnej młodzieży wywodzącej się z robotniczych rodzin, przeciwnej
podziałom klasowym , uznającym za z
ródło zła państwo i jego instytucje
Wygląd i atrybuty  fryzura  irokez , czarna skórzana wyćwiekowana kurtka
tzw.ramoneska, wąskie spodnie, glany, agrafki, kolczyki, łańcuchy, skórzana bransoleta
tzw.pieszczocha, sprawiają niechlujne wrażenie, charakterystyczny taniec  pogo
Przekonania  bunt przeciwko podziałom klasowym, rasowym, politycznym, zastanemu
porządkowi, rasizmowi i dyskryminacji
Punki  Anarchiści
 Dzikie Punki
Okazjonaliści
Hevymetalowcy  początek ruchu lata 70te, jako kontestacja skomercjalizowanej muzyki
rozrywkowej, konserwatywnej, propagowanie ostrego rocka,
Wygląd i atrybuty  długie włosy, czarne stroje, wąskie spodnie, skórzane kurtki z
symbolami dot. zespołów, preferowanej muzyki, symboliką satanistyczną
Przekonania  wartością nadrzędną jest muzyka, uczestniczą w koncertach, tworzą muzykę,
nie są antagonistycznie nastawieni do innych subkultur, jednak sprowokowani bronią
się, pod wpływem alkoholu na koncertach może dochodzić do naruszeń porządku
publicznego
Sprejowcy  ruch narodził się w USA jako bunt przeciwko  szaremu, nieludzkiemu
miastu
Grafficiarze (murales)  uzdolnieni plastycznie ludzie malujący wizerunki na ścianach
budynków za pomocą farb w spreju
Sprajowcy  ludzie wyrażający swoją opozycyjność wobec układów politycznych czy
społecznych poprzez napisy nanoszone na ściany krytykujące władzę, kościół, obłudę
życia codziennego
Wygląd i atrybuty  młodzi ludzie działający w nocy, ukrywający się wyposażeni w
drabiny, liny, farby w spreju
Przekonania  nie uważają się za wandali lecz artystów ubarwiających mury miast
Sataniści  ruch na pograniczu ugrupowania parareligijnego, sekty,
W Polsce mamy do czynienia na ogół z pseudosatanizmem, subkulturą wyróżniającą
się zachowaniem i wyglądem ( czarne ubrania, odwrócone krzyże, charakterystyczne
tatuaże, symbole pentagramu, symbole  666 , słuchają muzyki black metal, niszczą
miejsca kultu religijnego, głoszą hasła zniszczenia i zła. Satanizm w tej formie dotarł do
Polski na początku lat 80tych z USA, gdzie w roku 1966 Anton Sandor La Vey powołał
do życia Kościół Szatana, w roku 1968 opublikował Biblię Szatana. Głównym
założeniem ruchu jest teza, że światem rządzi zło i ono zawsze zwycięża w walce z
dobrem, a Szatan jest potężniejszy od Boga i to jemu należy się cześć. Wyznawcy
szatana są zorganizowani w zhierarchizowanych wspólnotach , posługują się
specyficzną symboliką i uczestniczą w ceremonialnych  czarnych mszach . W Polsce
wyróżnia się następujące odłamy satanizmu:
1. Szataniści  demolują cmentarze, składają ofiary ze zwierząt, brutalny i
niebezpieczny odłam ruchu,
2. Sataniści  uczestniczą w czarnej mszy, na której składana jest symboliczna ofiara z
dziewicy,
3. Lucyferianie  składają ofiarę z białego wina,
Dresiarze  subkultura powstała na początku lat 90tych w Polsce, jej członkowie to młodzi
ludzie, charakterystycznie ubrani, o umięśnionej sylwetce, zajmują się kradzieżami
samochodów, włamaniami, rozbojami, eksploatacją prostytucji, wymuszaniem haraczy,
handlem narkotykami, często tworzą zorganizowane grupy przestępcze, z uwagi na
zażywanie środków dopingujących i sterydów są pobudliwi, agresywni wobec innych. W
ostatnim czasie pomiędzy rożnymi grupami dresiarzy dochodzi do krwawych porachunków
oraz prób podporządkowania sobie mniejszych grup przez większe.
Jumole  młode wilki  młodzi ludzie głównie z Polski zachodniej utrzymujący się z
kradzieży za granicą art spożywczych, alkoholi, perfumów, wygląd zbliżony do dresiarzy,
obie subkultury przenikają się wzajemnie,
Squatersi  młodzi ludzie zamieszkujący opuszczone, przeznaczone do rozbiórki budynki,
będący w opozycji do ludzi sukcesu Yuppie. Squatersi żyją w swoistej komunie, wszystko
jest wspólne, są wobec siebie lojalni, w skład grupy wchodzą ludzie o różnych poglądach
:anarchiści, feministki, zieloni, autonomiści...
Technomani  subkultura popularna w Polsce, należą do nie wielbiciele muzyki techno,
ubierający się na ulubione imprezy kolorowo,  kosmicznie . Podczas technoparty członkowie
tej subkultury przy pomocy muzyki, alkoholu, czy środków odurzających wprowadzają się w
trans taneczny.
Rolkarze (skateboardowcy)  HipHop Generation, ubrani w zbyt obszerne stroje sportowe,
czapki basebolówki młodzi ludzie, których pasją jest jazda na deskorolce, wykonywanie
trudnych ewolucji, nie są zagrożeniem dla społeczeństwa, zdarzają się jednak naruszenia
przepisów ruchu drogowego,
Hackerzy  młodzi ludzie doskonale posługujący się sprzętem komputerowym w celu
rozpracowania cudzych kodów dostępu i wykradzenia danych stanowiących tajemnicę
wojskową, handlową itd, jest to subkultura intelektualna, bez znamion przemocy, choć
łamiąca obowiązujące prawo,
Freekerzy  osoby młode znające systemu telekomunikacyjne, wykorzystujące znajomość
technik montażu publicznych aparatów telefonicznych, zasady pracy central telefonicznych,
tajne kody telekomunikacyjne podłączają się do aparatów i dzwonią na rachunek firm
telekomunikacyjnych lub osób prywatnych
Relacje zachodzące między grupami
Najbardziej antagonistycznie nastawioną subkulturą jest
subkultura skinheadów, są oni agresywnie nastawieni wobec subkultór punków,
heavymetalowców, hippisów, rastafarian. Również członkowie subkultury punków,
szalikowców atakują przedstawicieli innych grup młodzieżowych. Wzajemne konfrontacje
grup subkulturowych mają często charakter tzw. zadym, bójek połączonych z niszczeniem
mienia. Ewentualna interwencja Policji powoduje zjednoczenie sił dotąd zwalczających się
subkultur przeciw służbom policji. Możliwe jest także  zawieszenie broni , przyjęcie
swoistego paktu o nieagresji podczas np. koncertów muzyki młodzieżowej na które zjeżdżają
się przedstawiciele różnych subkultur.
Sekta  ruch totalitarny, najczęściej podszywający się pod grupę religijną, kulturalną
lub terapeutyczną, wymagający od swoich członków całkowitego posłuszeństwa,
oddania się idei oraz darmowej pracy dla tej niewielkiej społeczności i jej przywódcy, a
wskutek stosowania rozbudowanego systemu kontroli, zakazów oraz kar i technik
psychologicznych, doprowadzający do całkowitej zależności adeptów, niszczący
jednocześnie ich związki rodzinne i społeczne
Przyczyny wstępowania do sekt:
" chęć spróbowania czegoś nowego, zaspokojenia ciekawości,
" znudzenie codziennością,
" zrezygnowanie spowodowane niepowodzeniami,
" przekonanie o małej atrakcyjności Kościoła katolickiego i jego zasad,
" chęć nawiązania mistycznego kontaktu z bogiem,
" dążenie do uzyskania wsparcia moralnego, duchowego,
" potrzeba akceptacji grupy, miłości, zrozumienia,
" nadmierna wrażliwość.
Objawy świadczące o przynależności do sekty:
" zmiana diety,
" nagła wyraz
na zmiana zachowania,
" kłopoty ze zdrowiem, koncentracją,
" wrażenie nieobecności, tajemniczość,
" posługiwanie się nowym językiem,
" nowe kontakty towarzyskie,
" agresywna postawa obronna,
" utrata poczucia humoru,
" ograniczenie zdolności do zawierania związków intymnych,
" brak uczuć i chłód w stosunkach z rodziną,
" zmiana wyglądu zewnętrznego,
" zachowania neurotyczne, skłonności samobójcze
Sposób zorganizowania sekty:
" struktura grupy jest kształtowana przez przywódcę, który stoi na jej czele,
" poniżej stoją jego pomocnicy, potem zwyczajni wyznawcy,
" lider obdarzony jest szacunkiem, nabożną czcią,
" sekta daje wrażenie posiadania niedostępnej innym tajemnicy, wybrania
" sekta mieszka w jednym miejscu,
" sekta prowadzi działalność misyjną, ma własne obrzędy i praktyki
religijne,
" życie członków sekty wypełnione jest pracą i modlitwą,
" członkowie nigdy nie pozostają sami, nie mają czasu na zastanowienie się,
" wszelkie dobra materialne oddają liderowi sekty,
" nawiązują się silne związki emocjonalne między członkami grupy,
" powstaje przekonanie, że poza sektą nie można osiągnąć zbawienia.
Techniki i sposoby indokrynacji:
1. Etap delikatnego wprowadzania konwertyty i stopniowe
uświadamianie mu kto jest prawdziwym gospodarzem
" Bombardowanie miłością,
" Okazywanie chęci pomocy,
" Gotowe odpowiedzi,
" Technika flirtu,
2. Etap izolacji
" Pranie mózgu,
" Bombardowanie intelektualne,
3. Etap silniejszego wiązania się z grupą.
Przegląd wybranych sekt:
Antrovis  sekta wierząca w ewakuacje na inne planety jako sposobu uniknięcia
zagłady na Ziemi. Sekta oskarżana o  pranie mózgu i stosowanie środków
halucynogennych, kontrolowanie życia prywatnego, a także zastraszanie wyznawców,
Chrystianie  uważają się za jedynych prawidłowo interpretujących Biblię. Stosują
agresywne i bezwzględne metody pozyskiwania wyznawców. Metodą działania często
stosowaną jest werbowanie nowych wyznawców wśród najżarliwszych uczestników
uroczystości kościelnych.
Kościół Scjentologiczny  sekta oferuje techniki terapeutyczne, wewnętrznego
oczyszczania, realizowane na bardzo drogich kursach. W naszym kraju odnotowano
działalność sekty pod nazwą organizacji Marconon zajmującej się leczeniem
narkomanów.
 Zbiór Chrześcijański Leczenia Duchem Bożym  ( Niebo )  założycielem sekty
był Bogdan Kacmajor, który uważał się za uzdrowiciela i jasnowidza. Sekta siedzibę
miała w Majdanie Kozłowieckim, w sekcie łamano przepisy administracyjne (np. nie
rejestrowano urodzonych dzieci), ukrywano przestępców, uprowadzone dzieci, nie
wolno było korzystać z pomocy lekarza.
Sataniści  ruch na pograniczu sekty religijnej i subkultury  kult o charakterze
destrukcyjnym, powstały w roku 1966 kiedy Anton Sandor La Vey powołał do życia
Kościół Szatana, w oku 1968 opublikował Biblię Szatana. Głównym założeniem ruchu
jest teza, że światem rządzi zło i ono zawsze zwycięża w walce z dobrem, a Szatan jest
potężniejszy od Boga i to jemu należy się cześć. Wyznawcy szatana są zorganizowani w
zhierarchizowanych wspólnotach , posługują się specyficzną symboliką i uczestniczą w
ceremonialnych  czarnych mszach .
Pytania kontrolne:
1. Wyjaśnij pojęcia grupa formalna, grupa nieformalna, subkultura.
2. Udowodnij na przykładzie wybranej subkultury jej kryminogenny charakter.
3. Omów etapy werbowania do sekt religijnych.
4. Wskaż przyczyny wstępowania do sekt religijnych.
5. Podaj definicję sekty destrukcyjne.
Temat 13: Wybrane zagadnienia wiktymologii.
Literatura uzupełniajaca:
1. B.Hołyst, Wiktymologia, Warszawa 1997.
2. E.Bieńkowska, Wiktymologia  zarys wykładu, Warszawa 2000.
3. C.Kulesza, Rola pokrzywdzonego w procesie karnym, Białystok 1995.
4. J.Błachut, A. Gaberle, K.Krajewski, Kryminologia, Gdańsk 1999
Tezy do realizacji:
1. Pojecie i zakres wiktymologii.
" Geneza i kierunki rozwoju wiktymologii,
" Podstawowe pojęcia
- wiktymologia,
- wiktymologia kryminalna,
- wiktymologia penalna (indywidualna, grup, społeczna),
- wiktymizacja, wiktymizacja wtórna
- wiktymność,
" Zadania wiktymologii.
2. Relacje między ofiarą a sprawcą.
" Pojęcie ofiary,
- ofiara, ofiara bezpośrednia, ofiara pośrednia, ofiara wielokrotna (wg Ewy
Bieńkowskiej), ofiara w rozumieniu Polskiej Karty Praw Ofiary,
" Typologie ofiar i związków ofiary ze sprawcą (koncepcja ofiary
przyśpieszającej S.Schafer, typologie: B.Mendelsohna, J.Bafii
3. Elementy sytuacji wiktymologicznej.
" Nieostrożność (incydentalna, trwała),
" Predestynacja (zawiniona, niezawiniona),
" Prowokacja (świadoma, nieświadoma).
4. Zjawisko przemocy w życiu codziennym.
" Przemoc w rodzinie.
" Przemoc w szkole.
" Przemoc w środkach masowego przekazu.
Termin  wiktymologia (od łac. victima  ofiara, logos  nauka: nauka o ofierze) pojawił się
w literaturze kryminologicznej dopiero z końcem lat czterdziestych XXw. Za twórców
wiktymologii uznaje się:
" Hansa von Hentiga, który w artykule  Uwagi na temat interakcji między sprawcą i
ofiarą z 1941r., zwrócił uwagę na rolę ofiary w kreowaniu sytuacji, w wyniku której
dochodzi do popełnienia przestępstwa.
" Beniamina Mendelsohna, który w referacie wygłoszonym w 1947 r. w Bukareszcie
pt. Nowe bio-psycho-społeczne horyzonty: wiktymologia , po raz pierwszy użył nazwy
wiktymologia.
Idea wiktymologii została wywiedziona z rozważań nad zjawiskiem przestępczości jako de
facto idea nauki o ofierze przestępstwa lub inaczej  jak niekiedy się ją obecnie nazywa 
wiktymologii kryminalnej lub penalnej.
Wiktymologia kryminalna jest to nauka, której przedmiotem są ofiary pokrzywdzone
przestępstwem.
Prof. B.Hołyst wprowadził w 1979r. w Muenster (III Sympozjum Wiktymologii) pojęcie
wiktymologia penalna, której zakres nie sprowadza się jedynie do zainteresowania i badania
cech osoby ofiary
czy ofiar, lecz również do antycypowania szkód i krzywd, jakie ponosić mogą określone
kategorie społeczne, a nawet społeczeństwa czy ludzkość w wyniku czyjegoś umyślnego bądz

nieumyślnego działania.
W związku z tym można wyróżnić trzy rodzaje wiktymologii:
" Wiktymologię indywidualną zajmującą się osobą ofiary, która w danym konkretnym
przypadku ze względu na jakiś rodzaj cech stała się bądz
może się stać w
konkretnospołecznym i konkretnoprzestrzennym usytuowaniu przedmiotem czynu
przestępnego. Osoby posiadające cechy, które stymulują działania przestępne innych
osób, należą do zbioru nieformalnego.
" Wiktymologię grup, która zajmuje się cechami grup społecznych i cechami kategorii
społecznych, które posiadają wspólne elementy kondycji, czy to biologicznej, jak wiek
i płeć, czy kondycji kulturowej, jak obyczajność światopoglądowa i wynikająca z niej
ideologia, a także ekonomicznej, wyrażającej się standardem ekonomicznym, wreszcie
organizacyjnej, jak określony sposób i rodzaj działalności, wreszcie również
społecznej, jak np. prestiż zawodu i zakres powiązań w społeczeństwie,
społeczeństwie także zakres wpływu i władzy.
" Wiktymologię społeczną, zajmującą się cechami społeczeństwa jako całości czy
ludzkości w ogóle z punktu widzenia tych wszystkich priorytetów, które stanowią
szczególną wartość dla utrzymania życia, rozwoju i postępu. Przeciwieństwem będą
wojny czy zagrożenia warunków bytowania (wolność i warunki biofizyczne życia).
WIKTYMIZACJA 
1). jest to pokrzywdzenie, czyli doznanie szkód i krzywd w wyniku jakiegoś zdarzenia.
2). jest to proces przekształcenia się ofiary potencjalnej w rzeczywistą.
WIKTYMIZACJA WTÓRNA  dalsze, mające miejsce w związku z doznaniem wiktymizacji
pierwotnej, negatywne doświadczenia, których z
ródłem jest niewłaściwe traktowanie przez
otoczenie społeczne i oficjalne instytucje. Jest to tzw. niewłaściwa reakcja społeczna ze
strony zarówno sformalizowanych jak i niesformalizowanych czynników społecznych.
WIKTYMNOŚĆ  oznacza występowanie charakterystycznych cech, które w konkretnych
przypadkach prowadzą do powstawania, np. zagrożenia dla zdrowia, życia, nietykalności
Zadania wiktymologii
1. Diagnoza sytuacji i interpretacja sytuacji  stworzenie obrazu rzeczywistości
społecznej z uwzględnieniem wszystkich zagrożeń w tym przestępczych, polegające
na analizie wtórnej cech ofiary i sprawcy, którzy weszli w interakcje w konkretnych
stwierdzonych przypadkach oraz głębokiej, wielostronnej i wielodyscyplinarnej
analizie systemu wartości danego społeczeństwa. Chodzi bowiem o uzyskanie
bieżącej dynamicznie potraktowanej informacji o tym jako obszar wartości poprzez
ich np. psychiczną, społeczną, ekonomiczną reglamentację może być przedmiotem
szczególnego pożądania. Samo pożądanie jakichś wartości nie tworzą jednak
zjawiska przestępczości, dlatego niezbędne jest posiadanie wiedzy o tym jakie wzory
przeciwstawiania się wartościom obowiązują w danej kulturze. Np. osoby przez fakt
posiadania wartości pożądanych powszechnie, a niepowszechnie osiągalnych, w
trybie przyspieszonego działania legalnego narażone są na atak przestępcy.
2. Diagnoza zagrożenia poszczególnych kategorii demograficznych, np. sprecyzowanie
wniosków odnośnie zagrożeń, jakie niosą ze sobą tak obiektywne cechy człowieka
jak płeć, wiek, wygląd zewnętrzny, a także takie cechy zachowania, jak niezbędność
poruszania się w określonych godzinach po określonych terenach,
3. Powszechna edukacja społeczna na rzecz zrozumienia stosunków społecznych,
rozumienia własnej roli w społeczeństwie, własnej odpowiedzialności za
nieostrożność i prowokację, ochrony samego siebie przed staniem się ofiarą czynu
przestępnego,
4. Powszechna edukacja, a także instytucjonalne, formalne i nieformalne zabezpieczenia
pełnego powrotu osoby poszkodowanej do społeczeństwa w przypadku przestępstw,
które godzą w godność osobistą i stwarzają problem niezdrowej sensacji wokół osoby
ofiary, zapobiegania wiktymizacji wtórnej np. w przypadku ofiary p-twa o
charakterze seksualnym,
5. Proces psycho i socjoterapii osobników podatnych na uleganie sytuacjom zagrożenia
kryminogennego.
6. Stworzenie w makro i mikroskali społecznej polityki antywiktymizacyjnej służącej
zapobieganiu sytuacjom niepożądanym i wysuwaniu propozycji tworzenia sytuacji
pożądanych, np czy w danej sytuacji można było uniknąć niebezpieczeństwa, jak
jednostka powinna modelować swój sposób postępowania, aby zmniejszyć stopień
podatności wiktymologicznej, jaka jest rola różnych nauk, np. psychologii, socjologii,
w zakresie zmniejszenia stopnia wiktymizacji określonych grup społeczno-
zawodowych.
2. Relacje między ofiarą a sprawcą
Ofiara  osoba, która w wyniku jakiegoś zdarzenia doznała krzywd i szkód, czyli została nim
pokrzywdzona,
Ofiara bezpośrednia  osoba dotknięta wprost ujemnymi następstwami jakiegoś zdarzenia,
Ofiara pośrednia  osoba, która z uwagi na swoje osobiste związki z ofiarą bezpośrednią 
również odczuwa negatywne skutki danego zdarzenia
Ofiara uboczna  osoba, która przypadkowo doznaje szkód i krzywd w wyniku zdarzenia
wymierzonego przeciwko ofierze bezpośredniej
Ofiara wielokrotna  osoba, która więcej niż raz została ofiarą bezpośrednią
Współofiara  druga lub jedna z wielu ofiar bezpośrednich danego zdarzenia
Wiktymologia kryminalna jest to nauka, której przedmiotem są ofiary pokrzywdzone w
wyniku przestępstwa
Wiktymologia penalna - jej zakres nie sprowadza się jedynie do zainteresowania i badania
cech osoby ofiary,
czy ofiar, lecz również do antycypowania szkód i krzywd, jakie ponosić mogą określone
kategorie społeczne, a nawet społeczeństwa czy ludzkość w wyniku czyjegoś umyślnego bądz

nieumyślnego działania.
" Wiktymologia indywidualna zajmującą się osobą ofiary, która w danym konkretnym
przypadku ze względu na jakiś rodzaj cech stała się bądz
może się stać przedmiotem
czynu przestępnego.
" Wiktymologia grup - zajmuje się cechami grup społecznych i cechami kategorii
społecznych, które posiadają wspólne elementy kondycji, czy to biologicznej, czy
kulturowej, a także ekonomicznej, wreszcie organizacyjnej, wreszcie również
społecznej.
" Wiktymologia społeczna - zajmuje się cechami społeczeństwa jako całości czy
ludzkości w ogóle z punktu widzenia priorytetów, które stanowią szczególną wartość
dla utrzymania życia, rozwoju i postępu. Przeciwieństwem będą wojny czy zagrożenia
warunków bytowania
Wiktymizacja 
1). Jest to pokrzywdzenie, czyli doznanie szkód i krzywd w wyniku jakiegoś zdarzenia.
2). Jest to proces przekształcenia się ofiary potencjalnej w rzeczywistą.
Wiktymizacja wtórna  dalsze, mające miejsce w związku z doznaniem wiktymizacji
pierwotnej, negatywne doświadczenia, których z
ródłem jest niewłaściwe traktowanie przez
otoczenie społeczne i oficjalne instytucje. Jest to tzw. Niewłaściwa reakcja społeczna ze
strony zarówno sformalizowanych jak i niesformalizowanych czynników społecznych.
Wiktymność 
Oznacza występowanie cech charakterystycznych, które w konkretnych przypadkach
prowadzą do powstawania, np. Zagrożenia dla zdrowia, życia, czy nietykalności
Ofiara  osoba, która w wyniku jakiegoś zdarzenia doznała krzywd i szkód, czyli została nim
pokrzywdzona,
Ofiara  (wg polskiej karty praw ofiary)  jest to osoba fizyczna, której dobro prawem
chronione zostało naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, a także jej najbliżsi
Ofiara bezpośrednia  osoba dotknięta wprost ujemnymi następstwami jakiegoś zdarzenia,
Ofiara pośrednia  osoba, która z uwagi na swoje osobiste związki z ofiarą bezpośrednią 
również odczuwa negatywne skutki danego zdarzenia
Ofiara uboczna  osoba, która przypadkowo doznaje szkód i krzywd w wyniku zdarzenia
wymierzonego przeciwko ofierze bezpośredniej
Ofiara wielokrotna  osoba, która więcej niż raz została ofiarą bezpośrednią
Współofiara  druga lub jedna z wielu ofiar bezpośrednich danego zdarzenia
TYPOLOGIA OFIAR WG B.MENDELSONA
1. OFIARA CAA
KOWICIE NIEWINNA,
2. OFIARA WINNA W TAKIM SAMYM STOPNIU JAK SPRAWCA,
3. OFIARA WA
ASNEJ IGNORANCJI,
4. OFIARA, KTÓRA JEST BARDZIEJ WINNA NIŻ SPRAWCA,
5. OFIARA, KTÓRA WYA

CZNIE JEST WINNA
TYPY PRZEST
PSTW W UJ
CIU WIKTYMOLOGICZNYM (WG J.BAFII)
1. przestępstwa, w których ofiara jest przypadkowa,
2. przestępstwa, w których ofiara jest biernie podatna,
3. przestępstwa będące wynikiem konfliktu między sprawcą a ofiarą
4. przestępstwa obejmujące sytuację, gdy ofiara pozostaje w stosunku zależności
wobec sprawcy,
5. czyny przestępcze mające na celu uzyskanie określonego zachowania się ofiary,
6. przestępstwa, w których ofiarą jest sam sprawca,
7. przestępstwa popełnione za zgodą lub na żądanie ofiary,
8. przestępstwa o złożonej strukturze wiktymologicznej
ELEMENTY SYTUACJI WIKTYMOLOGICZNEJ:
1. NIEOSTROŻNOŚĆ  ofiara nieświadoma skutków swojego zachowania stwarza
warunki dogodne do zaistnienia przestępstwa
" nieostrożność incydentalna  ofiara stwarza sytuację jednorazowo i
przypadkowo,
" nieostrożność trwała  ciągłe stwarzanie sytuacji niebezpiecznych,
lekkomyślność,
2. PREDESTYNACJA  zbiór pewnych cech osób, ich sytuacja społeczno-
zawodowa i in., które mają wpływ na większe uprawdopodobnienie, że staną się
ofiarami p-tw
ELEMENTY SYTUACJI WIKTYMOLOGICZNEJ cd.:
" predestynacja zawiniona  ujemne cechy osobowe,
" predestynacja niezawiniona  zachowanie sprzyjające zaistnieniu p-twa
spowodowane było  koniecznością życiową ofiary,
3. PROWOKACJA  sposób zachowania ofiary
" prowokacja świadoma  ofiara zdaje sobie sprawę, że jej postawa może
doprowadzić do p-twa, przypuszcza jednak, że uniknie niebezpieczeństwa,
" prowokacja nieświadoma  ofiara nie zdaje sobie sprawy, że jej
zachowanie zawiera elementy obniżające próg wrażliwości przestępcy,
Głównym celem wiktymologii w jej szerokim ujęciu jest udział tej dziedziny
naukowej w systemie szeroko pojmowanej profilaktyki społecznej, w której zakresie
mieszczą się także przedsięwzięcia o charakterze wychowawczym, odnoszące się także do
małych grup społecznych jak i jednostek narażonych na stanie się ofiarami nie tylko
przestępstw, lecz także innych zjawisk patologicznych. Z tegoż względu niezbędne są
propozycje działań /opracowane na bazie badań natury wiktymologicznej/ neutralizujących
biologiczne i środowiskowe czynniki wiktymologiczne.
Przy zapobieganiu przestępstwom w kontekście polityki antywiktymizacyjnej chodzi
o:
" nauczanie potencjalnych ofiar  technik przestępnych,
" jak też o zmniejszenie lub usunięcie predyspozycji ofiary,
" o unikanie sytuacji wiktymogennych,
" o wnikliwą analizę czasowo-przestrzenną zachowań ofiary,
" o maksymalne zmniejszenie wiktymizacji,
" o bieżący monitoring przestępczości i błyskawiczne informowanie o nowych
zagrożeniach.
Pamiętać należy, iż największa liczba przestępstw może zostać dokonana tylko
dlatego, że znaczna część obywateli zbyt beztrosko traktuje swoje życie, zdrowie i mienie.
Profilaktyka wiktymologiczna pozwala na wyszukiwanie potencjalnych ofiar
przestępstw oraz poznanie ich cech osobowości w celu wypracowania metod chroniących je
przed przestępstwem, zapobiegających recydywie wiktymologicznej i ochraniających ofiary
przed zjawiskiem wtórnej wiktymizacji.
Wiele tego typu informacji uzyskiwanych jest w drodze prowadzonych badań
wiktymologicznych (np. victimization surveys, analiza spraw karnych& ). Stanowią one
istotne z
ródło wiedzy o ofiarach i sytuacjach, w jakich dochodzi do przestępstwa. Informują o
tym, które osoby są szczególnie narażone na doznanie wiktymizacji oraz jakie sytuacje są z
tego punktu widzenia najbardziej niebezpieczne.
Analiza takich informacji może być podstawą do konstruowania pewnych
teoretycznych modeli prawdopodobieństwa zostania ofiarą przestępstwa skierowanego
przeciwko osobie. Model teoretyczny może być skonstruowany przy uwzględnieniu np. stylu
życia (aktywność zawodowa, wypoczynkowa, związki towarzyskie i sytuacje, w których
jednostka może się znalez
ć). Styl życia często wpływa na to, jak często dana jednostka trafia
w określone miejsca w określonym czasie i ma kontakty z osobami, ze strony których może
jej grozić wiktymizacja. Innym kryterium przy opracowywaniu modelu teoretycznego może
być np. sytuacja ekonomiczna lub kondycja bio-psychologiczna itp.
Badania dotyczące wiktymizacji są niezwykle ważne, jako że identyfikacja osób i grup
społecznych zagrożonych oraz przyczyn tego stanu rzeczy ma niewątpliwie bardzo ważne
znaczenie ze względów profilaktycznych. Pokazują one w odniesieniu do kogo i do jakich
sytuacji należałoby prowadzić działalność profilaktyczną. Obszerna wiedza o tym, kim są
najczęściej ofiary, gdzie mieszkają i jaki prowadzą styl życia, a także o tym, w jakich
sytuacjach dochodzi do wiktymizacji, pozwala prowadzić właściwiej ukierunkowaną
działalność ostrzegawczą, dążyć do wyuczenia pewnych wzorów postępowania
zmniejszających ryzyko doznania wiktymizacji, przestrzegać przed odwiedzaniem
określonych miejsc w określonym czasie.
Jak wynika z wielu badań, z punktu widzenia wiktymizacji, jak też i zapobiegania
przestępczości niebagatelne znaczenie ma nie tylko sama osoba ofiary ale też właściwe
zaplanowanie budynków mieszkalnych, usługowych, handlowych, parkingów czy
rozmieszczenia oświetlenia. W działalności antywiktymizacyjnej ponadto szczególną rolę
odgrywają nie tylko same ofiary ale też społeczności lokalne /np. grupy sąsiedzkie, których
zadaniem jest obserwowanie otoczenia i zwracanie uwagi na nietypowe zachowanie, osoby
obce w danym miejscu itp./.
Profilaktyka wiktymologiczna może mieć dwojaki charakter:
" Ogólny  przez pojecie ogólnej profilaktyki należy rozumieć zespół
długofalowych działań zmierzających do obrony najszerszych warstw
społeczeństwa przed agresją przestępczą, poprzez eliminację z życia
społecznego tych zachowań, które dla przestępcy stanowią impuls lub
ułatwienie działania. /Może przybierać różne formy: prasa, radio i TV,
spotkania, wystawy, odczyty& /
" Szczególny  polega na bezpośrednim działaniu na osoby np. z uwagi na jej
zatrudnienie w określonych zawodach czy prowadzony tryb życia,
charakteryzujący się dużą podatnością wiktymogenną /policjanci, taksówkarze,
pracownicy stacji paliw& / oraz inne osoby o cechach osobowościowych
ułatwiających działanie sprawcom /hazardziści, dewianci seksualni itp./.
/Może przybierać różne formy np. służba prewencyjna policji, prowadzenie
inwigilacji wiktymogennej, bezpośrednia rozmowa z osobą, instruktaż,
ujawnianie potencjalnych ofiar (np. przy okazji prowadzonych postępowań
przygotowawczych) itp./.
zagadnienia przemocy w życiu codziennym:
" Przemoc domowa,
" Przemoc w mediach
" Przemoc w szkole, zjawisko  fali ,
" Przemoc w grupach rówieśniczych
Pytania kontrolne:
1. Omów pojęcie ofiary w ujęciu kryminologicznym.
2. Podaj typologię ofiar.
3. Wskaż i omów elementy sytuacji wiktymologicznej.