Tanie zwierciad∏o,

prosz´

Moc obliczeniowa komputerów

otwiera nowà er´

niskobud˝etowej astronomii

K

to budowa∏by olbrzymi tele-
skop, który nie mo˝e si´ poru-
szaç w gór´ i w dó∏? Konsor-

cjum, któremu przewodzà University
of Texas w Austin oraz Pennsylvania
State University, oto kto. SprzecznoÊç
pomi´dzy coraz ambitniejszymi plana-
mi obserwatorów a brutalnà rzeczywi-
stoÊcià sk∏oni∏a uniwersytety do fi-
nansowego wsparcia budowy Telesko-

pu Hobby-Eberly (HET) w McDonald
Observatory w Teksasie. Podstawowa
konstrukcja teleskopu obiecuje wysokà
wydajnoÊç po okazyjnej cenie. Jego naj-
wi´ksze w Êwiecie zwierciad∏o zbiera-
jàce Êwiat∏o ma 11 m Êrednicy, lecz sza-
cowany na 13.5 mln dolarów koszt
budowy stanowi drobnà cz´Êç wydat-
ków ponoszonych na inne gigantyczne
teleskopy.

HET wymyÊlili we wczesnych, trud-

nych latach osiemdziesiàtych Lawren-

ce W. Ramsey i Daniel Weedman z
Pennsylwania State University. Poszu-
kujàc sposobów zwi´kszenia wydaj-
noÊci obserwacji, rozpatrzyli na nowo
prawie wszystko, co jest zwiàzane z te-
leskopem – tak˝e mo˝liwoÊç jego nasta-
wiania w dowolnà stron´. Teleskop „pa-
trzy” w kierunku odchylonym na sta∏e
o 35 stopni od pionu, chocia˝ mo˝e si´
obracaç na podstawie. Niewielki, rucho-
my instrument ogniskujàcy ponad
g∏ównym zwierciad∏em Êledzi zjawiska
astronomiczne na ca∏ym niebie. Zmniej-
szona mobilnoÊç to o wiele prostszy,
taƒszy teleskop. „Dostajemy 70% nieba
za 15% ceny” – mówi Ramsey.

Innowacje HET obejmujà jego budo-

w´ oraz prowadzenie. „Pierwsze Êwia-
t∏o”, czyli inauguracyjne testy telesko-
pu odby∏y si´ 10 grudnia ub. r. pod
kierunkiem szefa projektu Thomasa A.

Sebringa – dok∏adnie w trzy lata od roz-
pocz´cia prac ziemnych. Gdy jesienià
bie˝àcego roku rozpocznie si´ jego re-
gularna eksploatacja, HET b´dzie pra-
cowaç wed∏ug elastycznego planu,
zgodnie z którym czas obserwatora mo-
˝e byç dzielony na bloki w ciàgu kilku
nocy, co spowoduje maksymalne pod-
niesienie sprawnoÊci, z jakà teleskop
przesuwa swój „wzrok” z obiektu na
obiekt. Elektroniczne detektory b´dà
g∏adko (bez przerw) magazynowaç

Êwiat∏o z poszczególnych sesji obserwa-
cyjnych. Ma∏a reklama wokó∏ projektu
wynika ze szczup∏oÊci jego kierownic-
twa. „Grupa «nag∏aÊniajàca» projekt to
grupa go realizujàca; byliÊmy zaj´ci bu-
dowà teleskopu” – wyjaÊnia Ramsey.

W rezultacie uzyskano bardzo du˝e

oszcz´dnoÊci w porównaniu z podob-
nych rozmiarów teleskopem Keck I
z Mauna Kea na Hawajach, który kosz-
towa∏ blisko 100 mln dolarów. Ramsey
szybko zauwa˝a, ˝e Keck jest urzàdze-
niem znacznie bardziej elastycznym
i o wi´kszych mo˝liwoÊciach. Ale za-
daƒ czekajàcych HET te˝ nie brakuje.
Teleskop zajrzy w centralne rejony
aktywnych galaktyk i kwazarów, gdzie
gigantyczne czarne dziury zdajà si´ roz-
be∏tywaç rozpalony do bia∏oÊci gaz. Po-
mocny b´dzie tak˝e w pomiarach odle-
g∏oÊci i sk∏adu chemicznego najbardziej

odleg∏ych kwazarów i gromad
galaktyk oraz poszukiwaniu
planet wokó∏ gwiazd.

Inni astronomowie równie˝

dostrzegajà ekonomiczne ko-
rzyÊci wynikajàce z zauto-
matyzowania urzàdzenia oraz
zaw´˝enia jego celów. Jet Pro-
pulsion Laboratory w Pasade-
nie (Kalifornia) wraz z U.S. Air
Force wspó∏pracowa∏y przy
budowie nowej kamery elek-
tronicznej Near-Earth Aste-
roid Tracking System (Syste-
mu Âledzenia Bliskich Ziemi
Planetoid). Za skromny milion
dolarów uk∏ad ten umo˝liwia
niezwykle dok∏adny przeglàd
planetoid i komet zapuszcza-
jàcych si´ niepokojàco blisko
Ziemi.

Kolejnà innowacjà jest kosz-

tujàcy 500 tys. dolarów Kat-
zman Automated Imaging Te-
lescope (Zautomatyzowany
Teleskop Obrazujàcy Katzma-
na), projekt University of Ca-
lifornia w Berkeley, prowadzà-
cy sterowane komputerowo

poszukiwania wybuchów supernowych
w odleg∏ych galaktykach, co pomo-
˝e okreÊliç wiek i dalsze losy Wszech-
Êwiata.

Wyglàda na to, ˝e astronomowie uczà

si´ minimalizacji kosztów. „HET do-
skonale wype∏nia luki – zauwa˝a Ram-
sey. – Mo˝emy na nim realizowaç
wszystko, co zechcemy, za du˝e pienià-
dze, lub tylko pewne rzeczy, ale p∏acàc
znacznie mniej.”

Corey S. Powell

20 Â

WIAT

N

AUKI

Maj 1997

ASTRONOMIA

TECHNIKA

I

BIZNES

TELESKOP HOBBY-EBERLY dowodzi, ˝e wielka nauka nie musi du˝o kosztowaç.

THOMAS A. SEBRING