Centrum Edukacyjno - Szkoleniowe
HUMAN
ul. Zaporoska 29m27
53-519

Wrocław

tel.[phone]

www.human.edu.pl

7. Na podstawie kilku wybranych dzieł przedstaw różnorodne

sposoby wykorzystania wątku Wenus w sztuce od czasów

renesansu do XX wieku.

Mit Wenus, najpiękniejszej bogini greckiej, od czasów renesansu służył artystom dla

zobrazowania piękna fizycznego kobiety i ukazania jej w różnorodnej, często zaskakującej, scenografii.
Ponadto Wenus była personifikacją wielu filozoficznych prawd i pozwalała artystom na przedstawienia
alegoryczne.

Najbardziej znanym i lubianym przedstawieniem Wenus jest obraz jej narodzin z płótna Sandra

Botticel-lego. Bogini wygląda wspaniale, przybywając w pozłacanej muszli, naga i piękna ze świata bogów
na ziemię. Zefir, zachodni wiatr, wydyma policzki, energicznie dmuchając i popychając muszlę ku
brzegowi. Razem z nim, obejmując go w pasie, płynie w powietrzu nimfa Chloris, z którą pojawiły się
kwiaty zwiastujące wiosnę, lekko i swobodnie unoszące się obok stojącej w centrum kompozycji Wenus.
Na brzegu czeka na nią nimfa z płaszczem z pięknej tkaniny, ponieważ tak urzekająca piękność, nie
powinna być oglądana nago. Artysta ukazał Wenus w odrealniony sposób, jako piękno samo w sobie;
trudno nam wyobrazić sobie, aby portretowana przez niego kobieta pociła się lub pracowała, czy nawet
wiedziała, co to jest brud.

W sposób zgoła odmienny potraktował temat mitologiczny Lorenzo di Credi. Jego Wenus to obraz

młodej włoskiej dziewczyny z zadartym noskiem i zdeformowanymi stopami. Artysta w pełni akceptuje
jej silny, muskularny wygląd, daleki od idealnego piękna. Należy pamiętać, że Credi podziwiał
Savanarolę i pod jego wpływem malował obrazy o treści religijnej. Wątek Wenus podjął z chęci
pozbycia się pruderyjnego lęku przed ciałem i wykazania, że niczym jest piękno fizyczne wobec
wspaniałości duszy.

Celom dydaktycznym służyło ukazanie związku Wenus z Marsem. Miał on charakter cudzołóstwa,

gdyż Wenus była żoną Wulkana, boga ognia. Artyści, podejmując temat namiętności ludzkich, często
posługiwali się tą personifikacją. Na obrazie Giovane Palmy kochankowie nie są spleceni w miłosnym
uścisku. Mars, zamiast obejmować Wenus, kurczowo trzyma się jedną ręką łoża, co nadaje scenie pewną
dwuznaczność. Wenus zaś żarłocznie wpija się w usta kochanka; jego twarz niemal ginie pod namiętnym
pocałunkiem bogini. Scenę parodiuje amorek, który pochyla się nad łydką Marsa, jakby chciał pożreć
boga wojny.

1

Inne alegoryczne przedstawienie związku Wenus z Marsem ukazuje Sandro Botticelli. Na jego

obrazie Wenus leży lekko i wdzięcznie uniesiona, podczas gdy Mars spoczywa wyczerpany. Póki uda
się bogini utrzymać przy sobie brutalnego boga, na świecie będzie panował pokój. Nawet małe
figlarne satyry (tu symbol krótkotrwałych namiętnych uniesień) nie potrafią go zbudzić. Bawią się
jego włócznią, hełmem i zbroją. On nie reaguje nawet na muszelkę przytykaną mu przez nie do ucha.
Nie słyszy też pszczół brzęczących wokół jego głowy.

Motyw związku miłości z wyrachowaniem przedstawia Correggio, piewca zmysłowości. Jego obraz
Wenus z Merkurym i Kupidynem ukazuje, w jaki sposób Kupido, który kradnie serca, jest w podstępny spo-
sób zachęcany do przestępczej kariery przez nieuchwytnego złodzieja Merkurego. Ten z wyraźną czułością
pochyla się ku swemu łobuzerskiemu protegowanemu, gdy tymczasem Wenus pokazuje nam z wdziękiem
swoje ciało, pozwalając, aby dwóch z jej towarzyszy czyniło, co chcą. Podziwiamy piersi i biodra Wenus,
zauważając - co dość niezwykłe - że jej boskość podkreślają eteryczne skrzydła. Wenus bowiem spełnia
tylko jedną rolę: jest boginią miłości. Podobnie Kupido, który wypuszcza strzały, aby ludzie mogli się
w sobie zakochać. Merkury natomiast jako bóg kupców jest patronem arytmetyki i kalkulacji. Otwiera nam
w ten sposób cały świat możliwości: cnoty i występku, kupiectwa i romantyzmu.

Moralizatorski ton przebija z płótna Łukasza Cranacha Wenus i Amor. Przesłanie utworu wypisał artysta

w prawym górnym rogu kompozycji. Wenus i Amor rozmawiają, ale wyraźnie widać, że to tylko pretekst.
Cała uwaga artysty skupiona jest na Wenus, przebywającej w swoim własnym świecie, w którym pełne zmy-
słowości drzewo cytrynowe ugina się od owoców, a skały i kamienie odbijają się w nieruchomej wodzie.
Wenus reprezentuje typowy dla Cranacha ideał kobiecości: smukłą dziewczynę o drobnych piersiach jak ja-
błuszka i delikatnie wypukłych biodrach, ubraną w niezwykły kapelusz i przepiękny naszyjnik. Te ozdoby
wspaniałe, ale cokolwiek zbędne, uwydatniają kruchą urodę eleganckiego aktu. Nie stanowią jednak istoty
przesłania moralnego. To Amor, który trzyma ukradziony plaster miodu i odpędza się od atakujących go
pszczół, wyraża sentencję: przyjemność zażywana w nieumiarkowany sposób może sprawić ból.

Tragizm mitu Wenus zobrazował Tycjan w dziele Wenus i Adonis. Pokazał nagą i zmysłową Wenus,

jak przywarła ciałem do myśliwego, który ignoruje jej błagania i o świcie wyrusza na polowanie. Kupidyn
leży uśpiony pod drzewem, a promienie słoneczne rozświetlają fatalny dzień.

Barok ten sam motyw ukazał w sposób bardziej ironiczny. Skrajny lubieżnik Bartholomeus Spranger

smakował się w subtelnych, prawie transcendentnych, aktach. Jego Wenus jest cielesną, pełną pożądania
kobietą, która wije się w miłosnym uniesieniu przed w pełni ubranym, znacznie od niej młodszym, Adoni-
sem, jakby zupełnie zapomniała, że ma ostrzec kochanka przed niebezpieczeństwem. Widać wyraźnie, że
młodzieniec niecierpliwie czeka, aż przycichnie namiętność rozpalająca Wenus, co pozwoli mu udać się na
bardziej podniecające łowy. Niemal słychać słodkie słówka, jakimi bogini przemawia do kochanka o obo-
jętnym obliczu. Jedyną istotą w pełni świadomą konsekwencji, jakie przyniesie życie, jest w tym obrazie
pies, który przygląda się nam z ponurą miną.

Klasycyzm ponownie rozsmakował się w tragicznym ujęciu miłości Wenus i Adonisa, ale z bogini peł-

nej namiętności uczynił heroinę. Benjamin West ukazał Wenus lamentującą z wdziękiem i dostojeństwem
nad śmiercią kochanka. Towarzyszy jej Kupido, który doskonale rozumie jej tragedię. Z prawej strony wi-
dać wężowate szyje łabędzi ciągnących rydwan zrozpaczonej bogini. Po obu stronach wykwitają anemony,
rośliny, które wyrosły z krwi Adonisa. W obrazie nie ma cienia zmysłowości: Wenus jest pełną gracji, nie-
skalaną damą, Adonis zaś w ujęciu Westa to smukły młodzieniec, którego zgubiła zapalczywość.

2

Rzadko ukazywano Wenus w towarzystwie jej męża, Wulkana. Nie był to w końcu atrakcyjny mężczy-

zna: kaleka, utykający na lewą nogę, zawsze rozczochrany, z osmoloną twarzą, gdyż nad wszystko przed-

kładał pracę w kuźni. Artyści mieli jednak do niego słabość: żal im było tego boga, którego żona ani przez
moment nie była mu wierna. Francois Boucher namalował sugestywny obraz Wenus prosząca Wulkana
o zbroję dla Eneasza. Artysta, znany jako miłośnik tłuściutkich lolitek o wdzięcznych sutkach, pokazał
uwodzicielską i prawie nagą Wenus, która przybywa na chmurze w otoczeniu łabędzi i gołębi, stanowią-
cych jej atrybuty. Wulkan z rozpaczą na twarzy wita jej prośbę o specjalny komplet zbroi dla syna. Ten bo-
ski kowal, bez specjalnej zachęty wykonał już bojowy rynsztunek Eneasza i właśnie wypróbowywał war-
tość miecza, gdy zjawiła się Wenus. Wyrachowanie Wenus mocno ugodziło Wulkana. Pragnąłby, aby żona
przybyła do niego zupełnie bezinteresownie, na co jednak, znając upodobania Wenus, nie może nigdy li-
czyć. Z tego rozkosznego rokokowego malowidła przebija głęboko tragiczna wymowa przyczyn nieuda-
nych związków małżeńskich.

Artyści subtelnie, ale i z pewną nostalgiczną nutą, realizowali wątek Wenus. Dla wielu był to pretekst

do ukazania prawd filozoficznych lub moralnych. Nigdy temat piękna kobiecego ciała nie był sam w sobie
tak interesujący, aby zaniechać głębokiej refleksji artystycznej nad naturą ludzką i jej uwarunkowaniami.

3