2012-10-18

Dr Krystyna Dzwonkowska-Godula

1

Współczesne teorie

w socjologii.

Socjologiczne badanie rzeczywistości

Socjologia jako nauka

wieloparadygmatyczna

• Wewnętrzne zróżnicowanie socjologii:

– Naturalizm – antynaturalizm (socjologia

pozytywistyczna/naturalistyczna a socjologia humanistyczna);

– Nominalizm – holizm; Redukcjonizm – holizm;

– Socjologia teoretyczna – socjologia historyczna;

– Różne poziomy analizy: makrospołeczny

i mikrospołeczny (makrosocjologia i mikrosocjologia).

• Pojęcie paradygmatu.

Dylematy teoretyczne w socjologii

• Ludzkie działanie a struktura społeczna.

– W jakim stopniu za pomocą swoich twórczych działao

aktorzy społeczni są w stanie kontrolowad okoliczności

własnego życia? Czy to co robimy, jest efektem

działania sił społecznych nad którymi nie panujemy?

– Jednostki wytworami czy twórcami społeczeostwa?

• Konsens a konflikt społeczny.

– Czy społeczeostwo opiera się na ładzie i harmonii czy

też na konfliktach międzyjednostkowych

i międzygrupowych?

Strukturalny funkcjonalizm

• Założenia dotyczące społeczeostwa i jednostek:

– Społeczeostwo jako system, „funkcjonalna jednośd”;
– Funkcjonalne wymogi systemu.
– Dążenie systemu do stanu równowagi → Ład

i integracja społeczna.

– Antyindywidualizm i „przesocjalizowana” koncepcja

człowieka.

• Analiza funkcjonalna.
• Ahistoryzm → uniwersalne kategorie analityczne.

Teoria konfliktu

 Założenia dotyczące społeczeostwa i jednostek:

◦ Społeczeostwo oparte na przymusie, dominacji, konflikcie.

◦ Konflikt jako naturalne i wszechobecne zjawisko

społeczne, jego źródłem odmienne interesy jednostek.

◦ Uniwersalną cechą struktury społecznej jest społeczna

nierównośd, podział na uprzywilejowanych i

upośledzonych.

 Badania społecznych napięd i konfliktów, podziałów

społecznych oraz mechanizmów ustalania

i utrzymywania się stosunków dominacji.

 Analiza zmian społecznych.

Symboliczny interakcjonizm

• Założenia dotyczące społeczeostwa i jednostek:

– Społeczeostwo to sied interakcji międzyludzkich,

w których ludzi przekazują sobie symbole (słowa, gesty), nawzajem
je interpretują, tworzą wyobrażenia o sobie oraz definiują w
określony sposób sytuację,
w której się znajdują.

– Makrostruktury, jak paostwo, gospodarka, struktura społeczna – są

tworzone i podtrzymywane przez społeczne interakcje.

– Nie ma „zewnętrznej” wobec jednostek rzeczywistości społecznej

(kultury, struktury) – to społeczni aktorzy nieustannie tworzą
społeczeostwo. Normy i reguły kształtują się w toku interakcji.

• Przedmiotem socjologii: działania jednostek

i znaczenia.

2012-10-18

Dr Krystyna Dzwonkowska-Godula

2

Teoria wymiany społecznej

• Założenia dotyczące społeczeostwa

i jednostek:

– Koncepcja człowieka jako istoty racjonalnej, kierującej się kalkulacją

zysków i strat i dążącej do maksymalizacji korzyści.

– Stosunki społeczne to wymiana pomiędzy ich uczestnikami, którzy

ponoszą określone koszty po to, by uzyskiwad od siebie wzajemnie
różne korzyści
i którzy cały czas prowadzą rachunek kosztów
i zysków.

– Indywidualistyczna perspektywa.

• Poglądy na temat człowieka zaczerpnięte

ze współczesnej ekonomii.

• Teoria użyteczna jedynie w analizie małych

grup społecznych.

Wieloparadygmatycznośd - zaleta czy

wada?

• Cztery możliwe reakcje na wielośd orientacji

teoretycznych w socjologii (P. Sztompka)

– Nihilizm;
– Dogmatyzm;
– Programowy eklektyzm;
– Twórcza rekonstrukcja.

Dialektyka badao społecznych

 Rodzaje wyjaśniania:

◦ Idiograficzne

◦ Nomotetyczne

 Rodzaje rozumowania:

◦ Indukcyjne

◦ Dedukcyjne

 Rodzaje badao ze względu na typ danych:

◦ Ilościowe

◦ Jakościowe

 Badania ze względu na cel:

◦ Podstawowe

◦ Stosowane

Socjologiczne pytania

Źródło: A. Giddens, „Socjologia”, 2004, PWN, Warszawa, s. 660

Związek teorii i badao

• Teoria pomaga w wyborze metody, wpływa

na wybór zmiennych, które badamy
i na oczekiwania związków między zmiennymi.

• Badania „sprawdzają” teorie – związki między zmiennymi

stwierdzane przez teorię socjologiczną muszą zostad
sprawdzone, jeśli chce się ustalid ich rzeczywiste
istnienie.

Proces badawczy

1. Definicja problemu badawczego, wybór przedmiotu

badania.

2. Przegląd danych i literatury.
3. Postawienie pytao badawczych

i sformułowanie hipotez.

4. Przygotowanie projektu badawczego – wybór metod

badawczych, opracowanie narzędzi, pilotaż.

5. Realizacja projektu – zbieranie danych.
6. Opracowanie i analiza zebranego materiału. Interpretacja

wyników, wyciągnięcie wniosków, weryfikacja hipotez.

7. Sporządzenie raportu badawczego.

2012-10-18

Dr Krystyna Dzwonkowska-Godula

3

Zmienne

• Cel badania – odpowiedź na pytanie, jaki jest

związek między zmiennymi.

• Zmienna = cecha lub charakterystyka

(przedmiotów, jednostek, grup), która zmienia się

bądź przybiera różne wartości, np. wiek, płed,

opinie, wskaźnik przestępczości.

• Rodzaje zmiennych:

– Zmienna niezależna = zmienna będąca przyczyną zmiany

innej zmiennej (zależnej).

– Zmienna zależna = zmienna będąca pod wpływem innej

zmiennej (niezależnej).

Analiza relacji między zmiennymi

• Korelacja

– Pozytywna
– Negatywna
– Pozorna

• Związek przyczynowy (przyczynowo-skutkowy)

Związek przyczynowy (przyczynowo-

skutkowy)

• Trzy warunki, które muszą byd spełnione, aby

stwierdzid istnienie związku przyczynowo-
skutkowego:

1. Dwie zmienne muszą byd skorelowane.
2. Zmienna niezależna musi poprzedzad w czasie zmienną

zależną.

3. Musi istnied pewnośd, że nie istnieje trzecia zmienna

związana z dwoma pierwszymi i powodująca korelację
pozorną.

Sama korelacja nie wystarczy do ustalenia
przyczynowości.

Ocena wiarygodności badania

• Rzetelnośd

– Stałośd wyników badao – jeśli inni powtórzą te same

badania, otrzymają podobne rezultaty (to co zostało
odkryte, nie było przypadkiem czy zdarzeniem
losowym).

– Rzetelnośd wymaga stosowania identycznych,

porównywalnych miar w badaniu.

• Trafnośd

– Mierzenie tego, co uważa się, że jest mierzone –

zmienne muszą reprezentowad badaną rzeczywistośd.

Dobór próby do badania

• Próby losowe (probabilistyczne).

– Próby reprezentatywne.

• Próby nieprobabilistyczne.

– Dobór oparty na dostępności badanych;
– Dobór celowy lub arbitralny;
– Metoda kuli śnieżnej;
– Dobór kwotowy.
– Korzystanie z informatorów i ekspertów.

Kodeks etyczny socjologa

• Zasada dobrowolnego uczestnictwa

i świadomej zgody.

• Anonimowośd i poufnośd.
• Zasada: nie krzywdzid badanych.

– Problem oszukiwania badanych, wprowadzania ich

w błąd.

– Kontrowersyjny eksperyment Milgrama.

• Zobowiązania wobec innych badaczy – sposób

analizy i prezentacji wyników.

2012-10-18

Dr Krystyna Dzwonkowska-Godula

4

Socjologiczne badania a polityka

• Ideologiczne i polityczne przekonania

naukowców.

• Problem badao dotyczących spornych kwestii

społecznych.

Nauka nigdy nie jest uprawiana w politycznej
próżni!