Charakterystyka metody I. Majchrzak

I. Majchrzak jest autorką propozycji, którą nazwała wprowadzeniem

dziecka w świat pisma. Termin ten powinien być jej zdaniem rozumiany jako

akt inicjacji, to coś więcej niż pierwsza lekcja czytania. To skok

w pismo. Dziecko otrzymuje słowo – imię, które mu przynależy. Dlatego

nazywa ten moment nie nauką – lecz darem pisma.

1

„W imieniu zawarta jest

ogromna moc. Jest ono symbolem naszej tożsamości, wypowiedziane czy

napisane, jest źródłem wzruszenia dla każdej osoby, dziecka czy dorosłego.”

2

Koncepcja I. Majchrzak powstała na podstawie jej własnych doświadczeń i

obserwacji

–

z

wykształcenia

socjologia

-

w

kontaktach

z dziećmi meksykańskich Indian.

W swoich rozważaniach na temat nauki czytania w wieku przedszkolnym

autorka prezentuje stanowisko negujące konieczność kształtowania u dzieci w

tym okresie przedszkolnym świadomości fonologicznej, ponieważ sprzyja to

powstawaniu

u

dzieci

przekonania,

że każdej głosce odpowiada tylko jeden znak.

3

Zdaniem autorki rozumienie

słowa może i powinno wyprzedzać umiejętność jego czytania, bo nie litery się

czyta, tylko sens.

4

Stąd o nabyciu umiejętności czytania decydują umysł i

wzrok.

Autorka uważa, że dziecko „od samego początku wchodzi w świat pisma

jako w świat znaczeń, a nie izolowanych liter.

Pismo jest narzędziem poznania w „magicznym świecie” ludzi dorosłych,

stanowiąc swoisty łańcuch telekomunikacyjny, którego ogniwa to znaki

graficzne – litery.

1

S. Guz, Edukacja przedszkolna na przełomie tysiącleci, Warszawa 2001, s. 154-155.

2

I. Majchrzak, Wprowadzenie dziecka w świat pisma, Warszawa 1995, s. 53.

3

,Ibidem, s. 52.

4

ibidem, s. 18.

Autorka wychodząc z założenia, że pismo jako fenomen wizualny

powinno być poznane wzrokowo, podkreśla fakt, że litery występują oddzielnie,

co wskazuje na zbyteczność ich głoskowania. Tymczasem głoski nie występują

jako elementy niezależne, co utrudnia wyizolowanie ich. Umiejętność

głoskowania będzie wynikiem czytania, a nie jego warunkiem.

5

Autorka uważa, że dziecku należy uzmysławiać, że pisownia ma swoje

prawa i nie zawsze daje się je wyedukować ze słuchu.

Ponadto zakłada zapoznawanie dzieci ze wszystkimi literami alfabetu,

niezależnie od wieku dziecka a „największą korzyść odniosą dzieci najmłodsze,

choćby nawet trzyletnie. Będą one miały szansę swobodnego. wolnego od

przymusu obcowania z pismem.

6

Fot. 1 Świat liter

Źródło: archiwum własne

5

I. Majchrzak, op. cit., s. 50.

6

Ibidem, s. 47.

1.Obrzęd inicjacji

Akt inicjacji to coś znacznie więcej niż pierwsza lekcja czytania, to dar

pisma a darem może być tylko to, co osobiste. Imię jest symbolem tożsamości

każdego dziecka dorosłego.

„Inicjacja jest magicznym gestem symbolizacji, wprowadzeniem dziecka

w krąg ludzi posługujących się językiem pisanym. Dzięki temu przeżyciu każde

dziecko wie, że może być wyrażone za pomocą liter – może być napisane i

przeczytane. Doświadcza siebie samego w dwóch formach: rzeczywistej i

symbolicznej.

7

Własne imię dziecka, zapisane na białej kartce w postaci wizytówki ma

szczególne znaczenie ze względu na specyficzne odczuwanie jego ważności –

wizytówka pełni rolę instrumentu samopoznania.

Zdobyte tą drogą doświadczenia rozbudzają dziecięce zainteresowanie

pismem. Przebieg inicjacji to inaczej, swobodna rozmowa z dzieckiem. „Pisząc

imię dziecka nauczycielka mówi np.: to jest O Oli, to jest L Oli, a tak wygląda

A. Przyjrzyj się uważnie tak wygląda twoje imię, całe słowo OLA. Tak pracuje

z każdym dzieckiem oddzielnie, starając się, aby była to dla niego ważna

ceremonia.

8

Kartka z napisanym imieniem ratuje czasem dziecko przed poczuciem

osamotnienia, dodaje mu siły i pewności siebie.

Po obejrzeniu wizytówek umieszczamy je na ścianach w sali tak, aby były

widoczne i na takiej wysokości, aby dziecko mogło stanąć pod swoją

wizytówką. Oprócz wizytówek ściennych dzieci mają także wizytówki ruchome.

Równocześnie umieszczona zostaje na ścianie długa taśma papieru, na której

widnieją wszystkie litery alfabetu (małe i duże) oczywiście na wysokości

dziecięcych oczu. Taką ekspozycję liter autorka nazwała „ścianą pełną liter”.

9

Autorka na tym etapie proponuje prowadzenie następujących ćwiczeń:

7

RAABE, „Edukacja w Przedszkolu”, C.3.4, s.3.

8

I. Majrzak, Wprowadzenie dziecka w świat pisma, Warszawa 1995, s. 22-23.

9

I. Majchrzak, op. cit., s. 23.

* sprawdzanie listy obecności, rozpoznawanie imion nieobecnych dzieci;

* odnajdywanie liter własnego imienia w alfabecie;

* odszukiwanie „swoich” liter w imionach kolegów.

Dziecko w ten sposób odkrywa wizualne jak i dźwiękowe właściwości

liter, „uczy się” liter poprzez obserwację. Dzięki temu zauważa, że:

-

każdą literę wymawia się w sposób szczególny, co nie znaczy,

że we wszystkich sytuacjach tak samo,

-

każda litera występuje w dwóch formach: dużej i małej. Litera duża jest

znakiem ważności dla danego słowa,

-

kształt słowa zależy od jego brzmienia, a nie od cech jego desygnatu.

10

Fot. 2 Inicjacja dzieci

Źródło: archiwum własne

10

Ibidem, s. 25.

2. Prezentacja alfabetu

Po obrzędzie inicjacji następuje prezentacja alfabetu. Nauczyciel

prezentuje kolejno litery alfabetu, charakteryzując je pod względem wielkości,

kształtu, położenia, brzmienia oraz funkcji fonetycznych.

Poznawanie wszystkich liter alfabetu postępuje kolejno każdego dnia

podczas zabawy. Czas i tempo poznawania liter jest uzależnione od reakcji

dziecka w jego wieku.

Litery przedstawiamy tylko jeden raz, nie „odpytujemy” dzieci

z dotychczas poznanych liter. Prezentacja alfabetu połączona jest z grą

w loteryjkę (umieszczanie znaku przy literach swojego imienia). Każdemu

dziecku należy dać szansę wygranej, wywołując litery w rozmaitej kolejności.

Codziennie ktoś inny wygrywa loteryjkę.

11

„Umysł dziecka przyswoi sobie to, co najbardziej go zainteresuje

w tym momencie i zapewne każdy umysł uczyni z tych informacji inny

użytek.”

12

Przykładowe ćwiczenia z literami:

*

szukanie takich samych liter w imieniu,

*

porównywanie liter między dwojgiem dzieci,

*

pisanie „słów” z liter,

*

szukanie w imieniu ukrytych słów,

*

„Królowa i król” litery.

Prezentacja liter i gra w loteryjkę powinna stać się rytuałem, stałą zabawą

każdego dnia.

13

11

I. Majchrzak, Wprowadzanie ..., op. cit., s. 25-34.

12

Ibidem, s. 31.

13

Ibidem, s. 27.

Fot. 3 Prezentacja alfabetu

Źródło: archiwum własne

3. Targ liter

Kolejnym ćwiczeniem rozpoczynającym nowy etap nauki pisma jest

„Targ liter”. Dziecko podczas różnorodnych zabaw kojarzy dźwięk (głoskę) z

jej zapisem graficznym (literą). Wręczamy każdemu dziecku kopertę z literami

składającymi się na jego imię i prosimy, aby je złożył. Dziecko najpierw śledzi

napis na kopercie, a potem układa imię z pamięci. Dzieci układają ze swoich

liter różne słowa (posiadaną literę można używać wielokrotnie), jednak

dochodzą wspólnie do wniosku, że mogą stworzyć ograniczoną liczbę słów.

Wszyscy będą „pełnosprawnymi operatorami pisma” jeśli zdobędą wszystkie

litery.

14

Każdy rozpoczyna grę ze swoim osobistym kapitałem liter ze swojego

imienia. Można uzyskać dodatkowo od nauczyciela litery, które występując w

innych wariantach imienia (zdrobnienia). „Na przykład Piotr otrzyma

dodatkowo u, ś, c, z, k, e, jeśli mu przyjdzie na myśl, że może się nazywać

Pietrek, Piotreczek, Piotruś.”

15

Zdobywanie następnych liter odbywa się drogą wymiany. Każdy

uczestnik gry rysuje na oddzielnych karteczkach tyle swoich liter, ile potrzeba,

14

I. Majchrzak, op. cit., s. 35.

15

Ibidem, s. 35.

by za nie uzyskać inne, których nie ma. Dziecko teraz zaczyna przyglądać się ze

szczególną uwagą tym literom, których mu brakuje.

Operacje

wymiany

są

przeplecione

czynnościami

manualnymi:

wycinanie, pisanie naklejanie na taśmy papieru, aby zachować kolejność

alfabetyczną liter.

16

Warto przytoczyć zasady i przesłanki dydaktyczne, które leżą

u podstaw proponowanych gier i ćwiczeń:

•

imię własne to naturalny łącznik między osobą niepiśmienną

a pismem;

•

napisane imię sprzyja skupieniu uwagi dziecka będąc znakiem

tożsamości;

•

praca z imieniem własnym jest dla dziecka źródłem wielkiej

przyjemności;

•

pozytywne emocje dziecka rozbudzają jego zdolności intelektualne;

•

imię własne jest jedynym słowem, które ma znaczenie autonomiczne,

również w oderwaniu do zdania.

17

Fot. 4 Targ liter

Źródło: archiwum własne

16

Ibidem, s. 36.

17

I. Majchrzak, Wprowadzenie dziecka w świat pisma, „Wychowanie w Przedszkolu” 1994, nr 5, s. 290-296.

4. Gra w sylaby

Ten etap metody czytania to powolne przejście do czytania ze

zrozumieniem. Na kartkach papieru piszemy sylaby (zgodnie z zasadą

stopniowania trudności – od najprostszych do bardziej skomplikowanych)

i rozdajemy dzieciom. Komu sylaby utworzą się w wyraz, ten wygrywa. Jest to

kolejna gra w chowanego z pismem. Zadanie jest zawsze to samo, znaleźć

znaczenie za parawanem z liter, zrozumieć treść. Czasami dziecko nie zna

danego słowa, trzeba mu je wyjaśnić. Ale nad żadną sytuacją nie zatrzymujemy

się za długo, nie uczymy i nie pouczamy, gramy i na nowo rozdajemy karty.

18

Fot. 5 Gra w sylaby

Źródło: archiwum własne

5. Nazywanie świata

Światem będzie dla nas przedszkolne pomieszczenie, co się w nim

znajduje i wokół niego. Każda rzecz ma swoją nazwę, tę nazwę można napisać i

przeczytać. „Nazywanie świata” polega na przyporządkowywaniu

odpowiednich nazw do rzeczy, przedmiotów a nawet ilustracji.

19

18

I. Majchrzak, op. cit., s. 36-37.

19

RAABE, „Edukacja w Przedszkolu”, C 3.5, s. 4.

Dziecko rozpoznaje dane słowa poprzez wykorzystanie poznanych

wcześniej liter. Im więcej liter dziecko zna, tym więcej, łatwiej rozszyfruje

słów.

Autorka sugeruje, że zbiór nazw pospolitych wykorzystywanych

w zabawie powinien liczyć 80 – 100 słów. Nauczyciel śledząc zabawę

zorientuje się w słabościach każdego dziecka. Tworzymy także bank ilustracji i

zestawów słowno – obrazkowych.

Takich zestawów o podobnym poziomie trudności dziecko powinno od

razu

na

pierwszej

sesji

czytania,

otrzymać

kilka.

Potem

dzieci

z upływem czasu powinny rozwiązywać coraz bardziej skomplikowane

zadania.

20

„Niech zgadują, niech się mylą, niech mają prawo do pomyłek,

a wtedy trafne rozwiązanie zadania przyniesie radość.”

21

Przykładowe ćwiczenia:

•

koszyk rzeczowników (lala, noga, auto) dziecko dopasowuje kartkę z

napisem do przedmiotu

•

układanki słowno – obrazkowe, dopasowywanie słowa do obrazka i

odwrotnie

•

ćwiczenia ze zdrobnieniami – łyżka, łyżeczka, piłka, piłeczka

•

bingo wyrazowe (dziecko zastawia kartonikami nazwy rzeczy, które

odczytał lub zobaczył na obrazku, wygrywa ten, kto pierwszy zasłoni

wszystkie wyrazy na kartce)

•

Gdzie to jest? – wyszukiwanie rzeczy obiektów na kartce

i położenie napisów w odpowiednich miejscach.

22

Warto w tym okresie stworzyć w przedszkolu jakiś rytuał związany

z czytaniem, wyznaczyć czas, miejsce, udostępnić kolorowe i atrakcyjne

książeczki. W pewnym momencie to czy inne dziecko spontanicznie sięgnie po

20

I. Majchrzak, Wprowadzanie ..., op. cit., s. 37-39.

21

Ibidem, s. 38.

22

J. Wiosna, Radość czytania, „Wychowanie w Przedszkolu” 2003, nr 5, s. 291-293.

książkę i zagłębi się w swoją pierwszą, samodzielną lekturę. Taką funkcję

doskonale spełniają książeczki ze „Słonecznej biblioteki”.

23

Byłyby to pierwsze sesje czytania.

Fot. 6 Nazywanie świata

Źródło: kronika przedszkola

6. Czytanie tekstów, gry czytelnicze

Teraz świat staje do dziecka otworem. W kręgu zainteresowań dziecka

może się znaleźć wszystko. Pojawiają się teksty wielosłowne, bardziej

skomplikowane i zróżnicowane pod względem stylu wypowiedzi. Walory gry

dydaktycznej staja się bardziej wyraziste i przekonujące, od tekstów

jednosłownych nauczyciel przechodzi do zdań a nawet opowiadań.

23

RAABE, „Edukacja w Przedszkolu”, C 3.5., s. 11.

Fot. 7 Czytanie tekstów

Źródło: archiwum własne

W grach czytelniczych trzeba zrozumieć i opis i ilustrację. Decydujący

może

być

mały

szczegół,

który

trzeba

dostrzec

i

na

obrazku

i w wyrażeniu słownym.

24

I.

Majchrzak

opracowała

dwie

gry:

„Nazywanie

świata”

i „Meksykańska wioska”, które zostały namalowane przez meksykańskich

twórców ludowych. Warto je mieć, sprawiają dzieciom wiele radości, budzą

ciekawość, zachwycają tajemniczością, egzotycznością i innością.

Odpowiednio dobrane obrazki, wyrazy i teksty maksymalnie angażują

myślenie i skutecznie eliminują nudę „wiejącą” z tekstów programowo

przewidzianych do czytania.

25

24

RAABE, „Edukacja w Przedszkolu”, C 3, s. 12.

25

S. Guz, Edukacja przedszkolna..., s. 154.