METODA NAUKI CZYTANIA WG. IRENY MAJCHRZAK -
ODIMIENNA MTODA NAUKI CZYTANIA
Nazywana jest metodą odimienną, ponieważ naukę czytania zaczynamy od imienia dziecka. Metoda ta ma na celu wczesne kształcenie umiejętności czytania z pełnym rozumieniem tekstu od samego początku. Przeznaczona jest dla dzieci w wieku przedszkolnym (już 2-3-latki).
Na każdym etapie metody odimiennej stymuluje się równocześnie obserwację wizualna i myślenie logiczne. Dzięki temu dziecko szybko odkrywa, że:
słowo napisane jest nośnikiem tych samych treści co słowo mówione;
kompozycja literowa danego słowa zależy od kompozycji fonetycznej;
ETAP I : INICJACJA
Słowem - „kluczem” wprowadzającym dziecko w świat pisma jest jego imię. PROCES INICJACJI odbywa się indywidualnie z każdym uczniem i przebiega w następującej kolejności:
obserwacja sposobu zapisu imienia dziecka (każda litera ma swoja specyficzną pozycję na czterolinii)
przyglądanie się zapisowi, rozmieszczeniu na czterolinii, liczenie liter
zwracamy uwagę na to, że brzmienie dużej i małej litery mimo innego zapisu jest takie samo [np. A i a w „Agnieszka”]
wybrzmiewamy bardzo wyraźnie kolejne litery imienia i jednocześnie je pokazujemy (dziecko jedynie słucha)
pokazujemy dziecku wizytówkę z własnym imieniem
dziecko porównuje wizytówki swoją i nauczyciela np. ilość liter, litery wspólne etc.
zwracamy uwagę na pierwszą literę każdego imienia (jest ona duża)
ćwiczenie - rozsypanka literowa z imienia dziecka
Celem inicjacji jest odczucie wzruszenia przez dziecko na widok graficznego symbolu samego siebie. Po inicjacji każde dziecko otrzymuje swoją WIZYTÓWKĘ i litery swojego i mienia („swoje litery”) w kopercie.
Autorka zastrzega, że jej metoda nauki czytania nie jest metodą globalną. W jej strategii pedagogicznej najbardziej istotny jest ciężar znaczeniowy słowa.
Po tygodniu - gdy już wszystkie dzieci otrzymają swoje wizytówki umieszczamy je na ścianach w sali przedszkolnej, trochę powyżej głów dzieci. W ten sposób możemy sprawdzać obecność jeśli poprosimy by dzieci odszukały wizytówki ze swoimi imionami i ustawiły się pod nimi.
AKT INICJACJI: przyspiesza rozwój inteligencji, ćwiczy wyciąganie wniosków.
Podczas inicjacji nie omijamy tzw. „trudnych liter” (sz, cz, rz, ó etc.) ponieważ dziecko na co dzień słyszy brzmienie swojego imienia a my jedynie POKAZJEMY JEGO ZAPIS, aby mogło go ZOBACZYĆ.
Pokazanie dziecku karteczki z imieniem nauczyciela ma na celu dostrzeżenie przez dziecko specyficznych związków miedzy litera a dźwiękiem, znakiem graficznym a głoską.
Następnie prowadzimy różne ćwiczenia służące wprowadzeniu dziecka w świat pisma.
ROZPOZNAWANIE IMION - rozpoznawanie imienia swojego wśród imion kolegów, szukanie imion kolegów (np. wśród wizytówek rozsypanych na dywanie, za pomocą wizytówek na krzesełkach ustawionych każdego dnia inaczej). Ćwiczenia te służą uczeniu się wzajemnego szacunku dzieci do siebie i uprzejmości.
Podobne ćwiczenia możemy przeprowadzać w domu tworząc wizytówki np. dla misiów, lalek, krewnych etc.
ETAP II - ŚCIANA PEŁNA LITER
Na „ścianę pełną liter” składają się:
taśma z umieszczonymi wszystkimi literami alfabetu (dużymi, małymi, pisanym i drukowanymi) w ten sposób, że małe litery znajdują się pod swoimi dużymi odpowiednikami;
pod alfabetem znajdują się wizytówki z imionami wszystkich dzieci.
Zadaniem nauczyciela w tym etapie jest takie pokierowanie uwagą dzieci, by spostrzegły, ze zawsze gdy w czyimś imieniu słyszymy głoskę np. „r” to w zapisie również widnieje litera „r”.
Dzieci szukają imion, liczą w nich litery, zwracają uwagę na te, których nie maja w swoim imieniu, porównują imiona miedzy sobą.
KAŻDE DZIECKO ZACZYNA NAUKĘ REGUŁ PISMA OD INNEGO PUNKTU = WYRAZU. PRZEWODNIKIEM JEST W NIEJ WZROK A PODSTAWĄ WIEDZA O BRZMIENIU IMION KOLEGÓW.
W ten sposób dziecko odkrywa, że każdą literę wymawia się w szczególny sposób i nie zawsze tak samo.
Ćwiczenie SZUKANIE SWOICH LITER - dzieci w skupieniu sprawdzają czy na pewno wszystkie litery składające się na ich imię znajdują się na taśmie alfabetu. Pozwala to dostrzec, że litery różnią się formami, a każde imię zaczyna się od litery większej niż pozostałe jego litery. Pozwala również na utrwalanie rys graficznego imion, rozmieszczenia liter wyrazu na czterolinii.
Ćwiczenie PREZENTACJA ALFABET I GRA W LOTERYJKĘ:
Każde dziecko otrzymuje nowa wizytówkę = kartę do gry w loteryjkę;
Nauczycielka demonstruje i omawia kolejno litery alfabetu posługując się przy tym przykładami liter; zwraca przy tym uwagę na kształt litery i odpowiadający jej dźwięk;
Dziecko w którego imieniu znajduje się omawiana w tej chwili litera, na swojej wizytówce oznacza ja kawałkiem plasteliny;
Prezentacja alfabetu ma mieć formę zabawy, gry - nie należy odpytywać z niej dzieci. Nie należy dopuścić, by się nudziły (min 3-4 litery w ciągu sesji). Każda literę prezentujemy raz ale w sesjach, w rożnej kolejności wychodząc np. od nazwy pospolitej (dzieci same mogą proponować wyraz wyjściowy).
Podczas prezentacji możemy wykorzystywać - w zależności od potrzeby - różne warianty tego samego imienia (np. Anna, Ania, Aneczka, Anulka, Anusia itd.).
Tradycyjnie w przedszkolach w grupach dzieci 6-letnich przed zaprezentowaniem dzieciom liter przeprowadza się ćwiczenia słuchu fonematycznego (umiejętności wyodrębniania w słowie kolejnych głosek).
Irena Majchrzak w swojej metodzie nie przeprowadza takich ćwiczeń w ogóle. Twierdzi, że pismo- jako zjawisko wizualne - poznaje się „z widzenia”, a nie „ze słuchu”.
TARG LITER
To kolejne po inicjacji, ścianie liter i loteryjce ćwiczenie. Jest to rodzaj gry podczas której dzieci otrzymują symboliczne prawo do używania wszystkich liter alfabetu.
Na początku należy uświadomić dzieciom, że używając tylko liter ze swojego imienia niewiele mogłyby napisać. Litery zdobywają przez wymianę między sobą.
Każde dziecko otrzymuje szarfę, na której są wypisane wszystkie litery alfabetu, a pod spodem tylko te, które dostało podczas inicjacji. Później otrzymuje od nauczyciela te, które występują w innych formach jego imienia. Następnie rozpoczyna się wymiana z kolegami. Uzyskane litery przykleja się na szarfie.
Celem ćwiczenia jest zwrócenie uwagi dziecka już nie na „własne” litery - jak poprzednio- ale na te, których w jego imieniu nie ma.
W proponowanej przez I.M. metodzie nie przestrzega się porządku chronologicznego - jak w tradycyjnej- ale porządku synchronicznego.
Stosuje się zasadę równoczesności. To dziecko, nie nauczyciel, decyduje, na który z wyrazów lub jego składnik zwrócić uwagę.
Błędne jest posługiwanie się obrazkami przy nauce liter alfabetu (np.: M to mama, A to aparat, R to rak itd.) Dzieci długo nie mogą oderwać się od tych reprezentacji i np. widząc wyraz CHMURA widzą: Cebula, Hak, Mama, Ul, Rak, Aparat.
Aby zrozumieć słowo dziecko musi się od tych skojarzeń oderwać. I.M. uważa, że ta metoda jest absurdalna, ponieważ litery to znaki abstrakcyjne i nie można przyporządkować je do znaczących słów. Same w sobie nic nie znaczą i nie budzą żadnych skojarzeń.
NAZYWANIE ŚWIATA
„Nazywanie świata”- nadawanie przedmiotom z otoczenia ich symbolicznych pisemnych reprezentacji. Dziecko za pomocą od 100 do 300 pojedynczych wyrazów ćwiczy rozpoznawanie kształtów i brzmienia 32 liter alfabetu.
„Odczarowywanie świata”:
Przeczytanie wyrazu zrozumienie znalezienie przedmiotu odpowiadającego przeczytanemu słowu
Odczytywanym słowem musi być rzeczownik!(dziecko kładzie kartki obok konkretnych przedmiotów).
Słowo można wypowiedzieć poprawnie dopiero, gdy się je zrozumie. Im bardziej dziecko koncentruje się na czytanym teksie, tym lepiej je zrozumie. Dlatego nie należy go zachęcać do głośnego czytania, ponieważ przeszkadza mu ono w zrozumieniu sensu tekstu. Ponadto głośne czytanie przebiega wolniej.
Przy pierwszej próbie gry w „Nazywanie świata” używamy wyrazów najprostszych np. „lala” i „miś”, co umożliwi szybkie przyswojenie jej reguł. Stopniowo zwiększamy liczbę rzeczy i odpowiadających im kartek z nazwami. Kartki powinny poleżeć przy przedmiotach 1-2 godz., potem chowamy je do koszyka, aby w następnym dniu powtórzyć zabawę. Po pewnym czasie proponujemy dzieciom, żeby same poszukały jeszcze nieopisanych przedmiotów i przygotowały dla nich wizytówki. Podczas zabawy nie dokonujemy podziału wyrazów na łatwe i trudne. Ćwiczenia powinny trwać ok. 15 min., dopóki dzieci będą zainteresowane. Podczas zabawy dziecko zarówno trochę czyta, jak i zgaduje, co jest naturalne.
Główna zaleta gry w „Nazywanie świata” jest jej intensywność- w krótkim czasie dziecko poznaje wiele wyrazów. Kategorie rzeczowników, których nazwy ćwiczymy to: nazwy mebli, zabawek, części ubrań, części ciała, artykułów żywnościowych itp.
„Nazywanie świata” jest pierwszą forma czytelniczych wprawek i odgrywa podobna role, co elementarz, pozwalając przy tym na dynamiczne stopniowanie trudności zadań w odniesieniu do każdego dziecka. W ćwiczeniach tych odwołujemy się bardziej do inteligencji dziecka niż do jego pamięci czy pilności..
Główną przeszkodą w realizacji tej metody jest przeświadczenie dorosłych, że dzieci umieją tylko to, co zostały wcześniej nauczone.
Ważne jest, aby nauczyciel pisał tekst przy dzieciach, używając zarówno liter drukowanych, jak i pisanych. Pisząc nazwy rzeczowników pospolitych powinien posługiwać się wyłącznie małymi literami.
Pismo jest graficznym szyfrem mowy. Jeśli dziecko zna zasady sensownego komunikowania się za pomocą mowy, to dla poznania reguł pisma wystarcza ćwiczenia percepcji wzrokowej , które pozwolą mu dostrzec fakt, ze istnieją stałe relacje miedzy znanymi mu głoskami, a literami.
SESJE CZYTANIA
„Sesje czytania” to stały, codzienny blok zajęć umożliwiających dziecku kontakt z językiem pisanym. Dzięki zabawie w „Nazywanie świata” czytanie przestaje kojarzyć się z koniecznością grzecznego siedzenia przy stole, a zamienia się w zabawę ruchową. Po pewnym czasie obok rzeczowników wprowadzamy przymiotniki np „duża lala” i „mała lala”, przyimki np. „miś na krześle”, „miś pod krzesłem”, następnie możemy inscenizować scenki i zdarzenia np. „lala, która rozmawia z koleżanką”.
W ćwiczeniach zw. ze zrozumieniem tekstu pomagają polecenia kierowane bezpośrednio do każdego dziecka (koperty z poleceniami).
W każdej sali przedszkolnej powinna znajdować się tablica do pisania, która ułatwi dzieciom kontakt z językiem pisanym np. pisanie prze nauczycielkę zdań, w których podmiotem ma być jedno z wychowanków- „ Kasia maluje obrazek”.
PIERWSZE LEKTURY
Codziennie, przez 15 min. należy czytać dzieciom literaturę dla nich przeznaczoną. Sprawia to, że książka odbierana jest przez dziecko jako źródło interesujących przeżyć. Zainteresowanie w ten sposób wywołane skłania dziecko, każde w innym momencie, do sięgnięcia po lekturę i przyglądania się jej, a potem do samodzielnego czytania.
Autorka w tym miejscu poleca dwa zbiory „Opowieści sowy”. Teksty w nich zawarte pomagają dziecku z biernego słuchacza przekształcić się w samodzielnego czytelnika:
najpierw poszczególnych wyrazów (są nimi rzeczowniki dotyczące konkretnej rzeczy)
potem równoważników zdań
zdań pojedynczych
zdań złożonych
aż do rozwiniętych narracji.
Dziecko, słuchając czytanych przez nauczyciela opowiadań, oraz przyglądając się tekstom i ilustracjom, zaczyna dostrzegać wyrazy i wyrażenia powtarzające się i po pewnym czasie będzie je samodzielnie rozpoznawało.
Alfabetyczna analiza ponad 20 nazw zwierząt, bohaterów opowieści, pozwala uświadomić dziecku, iż napisane słowo oznacza to samo,
co słowo mówione i litery, z których składa się dany wyraz są ściśle związane z jego brzmieniem.
„Opowieści sowy” występują wspólnie z opracowanymi na ich temat „Grami czytelniczymi”. Polegają one na samodzielnym łączeniu tekstów i ilustracji w odpowiadające sobie pary. Warunkiem rozwiązania danego zadania jest zrozumienie przez dziecko wszystkich tekstów otrzymanego zbioru.
W trakcie sesji grupowej każde dziecko korzysta z innego zestawu wyrazów i ilustracji.
Dzieci będą chciały wykonać zadanie bez odszyfrowania wszystkich liter. Kilka przeczytają, resztę zaś spróbują odgadnąć. Wskutek tego błędu na koniec dziecku pozostanie wyraz nie pasujący do obrazka. Będzie musiało więc sprawdzić to, co zrobiło, i skorygować błąd.
CZYTANIE - PISANIE
Przekonanie, iż obie te umiejętności zdobywa się jednocześnie podczas tego samego procesu poznawania jest błędne. Umiejętności te są odrębne. Wdrażane powinny być w różnym czasie za pośrednictwem różnych ćwiczeń. Już 3-letnie dzieci gotowe są do podjęcia pierwszych prób czytania, rozpoznawania pojedynczych wyrazów; natomiast do wejścia w świat pisma dziecko dojrzewa dopiero
ok. 6 roku życia, gdy może już w miarę sprawnie pisać litery. O tym, kiedy i jak trenować pisanie, decydują same dzieci. Zapoznawane
z pismem samodzielnie powinny budować hipotezy dotyczące reguł języka pisanego i weryfikować je. Znaczenia nabiera tutaj „Ściana pełna liter”, oparta na równoczesności (synchroniczności), gdzie nie zaznajamia się dzieci z literami stopniowo, ale wszystkie elementy niezbędne do odkrycia alfabetycznego charakteru pisma i opanowania czytania dziecko stale ma przed sobą. Ćwiczy to spostrzegawczość wzroku.
UWAGI KOŃCOWE
Koncepcja autorki oparta jest na założeniu, że dziecko jest istotą rozumną, która uczy się spontanicznie, posiada umiejętność logicznego myślenia, obserwowania i porównywania, indukcji i dedukcji, budowania (niekoniecznie werbalnie) hipotez i weryfikowania ich. Obrzęd inicjacji, „alfabet i wizytówki na ścianie”, „Nazywanie świata”, „ Gry czytelnicze” są etapami procesu poznawania. Tutaj związek dziecka ze słowem pisanym jest osobowy, gdyż odczytywany przez niego tekst różni się od tekstów kolegów, jest jego własny. „Nazywanie świata” i „Gry czytelnicze” skłaniają ponadto dziecko do samokontroli. Samodzielnie, a czasem dzięki pomocy kolegów osiąga sukcesy lub myli się i stara się naprawić swój błąd. Nauczyciel nie musi niepotrzebnie ingerować w ten proces. Wystarczy, że nakieruje on uwagę dziecka, skłoni je do obserwacji i dokonywania porównań.