Strona 1 z 33

20 lutego 2013

Pojęcie stopy procentowej:

•

stopa procentowa nie jest wyłącznie parametrem działalności bankowej,

•

odnosi się do ruchu kapitałów pieniężnych w gospodarce,

•

wszystkie podmioty gospodarujące mogą udzielać pożyczek bądź też je przyjmować,

•

stopa procentowa wyraża więc wartość pieniądza pożyczkowego.

Stopa procentowa pełni w gospodarce funkcje regulujące; wyraża:

•

wartość realną pieniądza,

•

wielkość popytu na pieniądz,

•

poziom inflacji w gospodarce,

•

poziom i strukturę inwestycji,

•

poziom i strukturę oszczędności.

Wartość realna pieniądza w gospodarce określa:

•

popyt na pieniądz zgłaszany przez podmioty gospodarcze,

•

podaż pieniądza w gospodarce,

•

stopa procentowa, która równoważy podaż i popyt na pieniądz określana jest realną stopą pro-
centową.

Realna stopa procentowa określa oprocentowanie kredytu z uwzględnieniem inflacji:

•

przykładowo, jeśli zaciągniesz kredyt, którego nominalna stopa procentowa wynosi 12%, to przy
inflacji wynoszącej 9% w skali rocznej, realne – a więc uwzględniające inflację oprocentowanie
kredytu wynosiło 2,75%; realną stopę procentową możesz wyliczyć dzieląc różnicę stopy pro-
centowej i stopy inflacji przez sumę ( 100 + stopa inflacji ); w tym przypadku będzie to:

12 − 9

100 + 9

× 100% =

, %

niższe realne oprocentowanie kredytu jest korzystne dla kredytobiorców.

Stopa procentowa jako cena równoważąca popyt i podaż na pieniądz uważana za kategorię czysto
pieniężną (finansową):

•

w teorii takie znaczenie nadał jej J. M. Keynes,

•

wyjaśnienie zmian w poziomie stopy procentowej oparte jest na jego teorii preferencji płynno-
ści, która znajduje swe odbicie w strukturze popytu na pieniądz; popyt na pieniądz ma charak-
ter transakcyjny, przezornościowy i spekulacyjny; zgłaszają go różne podmioty gospodarcze,

•

podaż na pieniądz egzogenicznie ustala bank centralny (jest niezależna).

M

D

M

S

r

1

r

2

Gdzie:
M

D

– popyt na pieniądz w gospodarce

M

S

– podaż pieniądza w gospodarce

r – poziom stopy procentowej

Strona 2 z 33

Punkt przecięcia krzywej oznacza poziom stopy procentowej, przy której popyt i podaż pieniądza
są w równowadze:

•

krzywa popytu na pieniądz M

D

zależy od stopy procentowej i dochodu Y; maleje wraz ze spad-

kiem stopy procentowej,

•

krzywa podaży M

S

jest równoległa do osi rzędnych, gdy bank centralny ma możliwość wpływu na

podaż pieniądza niezależnie od poziomu stopy procentowej,

•

pułapka płynności – sytuacja, w której zmiany podaży pieniądza nie są w stanie wpływać na po-
ziom stopy procentowej r

2

.

Wpływ stopy procentowej na gospodarkę w teorii Keynesa jest złożony

psychologiczna

oszczędność

skłonność do
konsumpcji

konsumpcja

krańcowa

dochód narodowy

zatrudnienie

rentowność
kapitału

inwestycje

stopa procentowa

zmienne niezależne

zmienne zależne

Inwestycje będą tym większe im lepsza będzie relacja pomiędzy krańcową rentownością kapitału a
stopą procentową:

•

rentowność kapitału to relacja zysku netto / kapitały własne:

o

jeżeli rentowność kapitału będzie wyższa niż stopa procentowa to inwestycje będą ro-

sły,

o

jeżeli rentowność kapitału będzie niższe od stopy procentowej, to nie pożyczamy takie-

go kapitału, bo nie ma możliwości uzyskania dodatkowych korzyści:

stopy procentowe mogą być niskie, ale niska krańcowa rentowność kapitału, może
doprowadzić do tego, że mimo niskich stóp procentowych inwestycje nie będą
zwiększane, co pociąga za sobą brak dochodu narodowego, a w konsekwencji
spadek zatrudnienia (wzrost bezrobocia).

W ekonomii neoklasycznej stopa procentowa jest również kategorią pieniężną:

•

jej poziom zależy od szeregu czynników różnie identyfikowanych przez przedstawicieli różnych
kierunków myśli neoklasycznej.

6 marca 2013

Stopa procentowa w teorii M. Friedmana:

•

jest jedna z wielkości określająca popyt na pieniądz; realną bądź nominalna wielkością gospo-
darczą – r

nom

- ∏ = r

realna

,

•

r

nom

= r

realna

+ poziom inflacji + ryzyko jako funkcja czasu,

•

jest ważnym elementem podejmowania decyzji inwestycyjnych,

•

ze względu na ryzyko różnicują się stopy procentowe – powstaje struktura stóp procentowych.

Strona 3 z 33

W starożytności, a później w średniowieczu:

•

procent, czyli dochód z kapitału, był oceniany w kategoriach moralnych, a nie ekonomicznych,

•

pobieranie procentu było czynem etycznie nagannym,

•

uzasadnionym wyłącznie w sytuacji, gdy:

o

pożyczkodawca ponosił z tytułu odstąpienia bogactwa/kapitału straty,

o

nie istniała możliwość alternatywnego wykorzystania kapitału.

Uzasadnienie pobierania procentu pojawia się na gruncie wczesnych teorii klasycznych:

•

J. B. Say, T. R. Malhaus – wyraża wartość w tej części, w której kapitał zwiększa wydajność
pracy ludzkiej,

•

C. Menger – teoria użyteczności; odszkodowanie należne dawcy kapitału za rezygnację z użycia
swoich pieniędzy,

•

teoria powściągliwości – kredytodawca (właściciel pieniądza) powstrzymuje się od wydatkowania
kapitału na własne potrzeby,

•

D. Ricardo, K. Marks – teoria wyzysku; część wartości dodatkowej wynikająca z wynagrodzenia
za zużycie kapitału trwałego,

•

A. Marshall – teoria oczekiwań; niezbędna zapłata za oczekiwanie na zwrot kapitału pożyczko-
wego (pieniędzy).

Najbardziej rozwinięta – teoria użyteczności krańcowej (G. Mayer, A. St. Jevons, L. Warlars) –
na gruncie teorii kosztów krańcowych:

•

wynagrodzenie za użyteczność, jaką przynosi kredytodawcy ostatnia jednostka pieniężna w
ostatnim zastosowaniu. W teorii tej procent jest wielkością sfery realnej i zależy od zmian w
poziomie inwestycji i oszczędności.

Kształtowanie się procentu wg teorii klasycznej

I

S

2

r

1

r

2

I

1

I

2

S

1

S

2

Gdzie:
I – inwestycje w gospodarce
S – oszczędności w gospodarce
r – stopa procentowa

Teoria procentu K. Wicksella:

•

naturalna stopa procentowa – określona relacją inwestycji i oszczędności,

•

rynkowa stopa procentowa – wynikająca z kreacji pieniądza przez banki,

•

różnica tych stóp decyduje o popycie inwestycyjnym,

•

gdy rynkowa stopa procentowa jest niższa od naturalnej rośnie rentowność inwestycji,

•

wysoka rentowność inwestycji sprzyja zapotrzebowaniu na kapitał pożyczkowy,

Strona 4 z 33

•

wyższy popyt na kapitał powoduje wzrost rynkowej stopy procentowej i zmniejszenie różnicy
między nią i naturalną stopą procentową; spada rentowność inwestycji.

Pokeynesowska teoria stopy procentowej:

•

stopa procentowa jest ceną równowagi między rozmiarami pieniądza w gospodarce a wytwarza-
nym dochodem narodowym,

•

LM – reprezentuje wszystkie punkty równowagi podaży i popytu na pieniądz zależny od stopy
procentowej przy zmiennym dochodzie narodowym,

•

IS – reprezentuje wszystkie punkty równowagi realnej – między oszczędnościami i inwestycja-
mi, zależne od stopy procentowej przy zmiennym dochodzie narodowym,

•

gdy skłonność do oszczędzania i inwestycji maleje – spada stopa procentowa i odwrotnie.

LM

IS

Przebieg funkcji LM, a zatem również poziom stopy procentowej warunkują:

•

przesunięcie krzywej LM wobec jej początkowego położenia,

•

efekty dochodowe i zmiany wysokości stopy procentowej.
Ale również:

•

wrażliwość popytu na pieniądz wobec stopy procentowej,

•

funkcja inwestycji i eksportu netto.

Stopa procentowa w gospodarce reguluje także:

•

popyt konsumpcyjny,

•

poziom produkcji i zatrudnienia oraz dochodu narodowego,

•

poziom rentowności przedsiębiorstw.

Stopa procentowa w gospodarce jest jednocześnie:

•

parametrem polityki pieniężnej,

•

mechanizmem, za którego pośrednictwem bank centralny oddziałuje na gospodarkę.

Bank centralny może regulować poziom stopy procentowej w gospodarce:

•

pośrednio poprzez oddziaływania na podaż pieniądza,

•

bezpośrednio wpływając na poziom bazowej stopy procentowej.
Bazową stopą procentową jest zawsze ta, na której poziom bank centralny kontroluje i od po-
ziomu której zależy wysokość pozostałych stóp procentowych w gospodarce.

Bank centralny wpływa na stopę procentową, a tym samym i decyzje podmiotów gospodarczych:

•

poprzez politykę monetarną,

•

transmisja impulsów polityki pieniężnej do gospodarki dokonuje się poprzez różne „kanały”,

•

kanał stóp procentowych (tradycyjny),

•

efekt majątkowy,

•

kurs walutowy.

Strona 5 z 33

Kanał stóp procentowych:

•

najbardziej intuicyjna droga transmisji impulsów monetarnych,

•

ujęcie to wskazuje, w jaki sposób rynkowa stopa procentowa oddziałuje na inwestycje.

Niskie stopy procentowe:

•

skłaniają przedsiębiorstwa do inwestowania co w konsekwencji prowadzi do wzrostu łącznego
popytu, produkcji i zatrudnienia,

•

zachęcają społeczeństwo do korzystania z kredytów, a tym samym do wydawania oszczędności.

Wysokie stopy procentowe:

•

powstrzymują ludność przed zadłużaniem się,

•

podnoszą względną cenę bieżącej konsumpcji,

•

w okresie podnoszących się stóp procentowych ludzie są skłonni ograniczać swoją konsumpcję,
oszczędzając większą część swoich dochodów i przesuwając niektóre wydatki na później.

Dla analizy oddziaływania obniżki stóp procentowych na przedsiębiorstwa, należy je rozpatrywać w
dwóch kategoriach:

•

przedsiębiorstwa, na których produkty i usługi wzrasta popyt, które reagują na obniżkę stopy
procentowej poprzez zaciągania kredytów, zwiększanie inwestycji, produkcji, wzrost zatrudnie-
nia. Im niższa stopa procentowa tym wyższa opłacalność tych przedsiębiorstw. W miarę obniża-
nia stopy coraz więcej projektów będzie w stanie zapewnić zwrot kapitału,

•

przedsiębiorstwa, które maja problemy ze zbyciem produktów i usług, co zawsze łączy się z ist-
nieniem niewykorzystanych mocy produkcyjnych. Przedsiębiorstwa te na pewno nie zrealizują
inwestycji zwiększających zdolności produkcyjne, nawet gdyby otrzymały kredyt na ten cel
darmo, tj. przy zerowej stopie procentowej i bez prowizji bankowej. Analogiczne będzie ich po-
dejście do inwestycji odtworzeniowych.

Wpływ poziomu stopy procentowej na rozmiary oszczędności:

•

rozwój państwa jest uzależniony od rozmiarów i charakteru inwestycji,

•

finansowanie inwestycji powinno być oparte na oszczędnościach zgromadzonych w kraju, a
udział kapitałów zagranicznych powinien kształtować się na poziomie nie zagrażającym nadmier-
nemu zwiększeniu deficytu obrotów bieżących,

•

na poziom oszczędności wpływa wiele zmiennych m.in. bieżące i oczekiwane stopy oprocentowa-
nia obligacji i depozytów oszczędnościowych.

Przy kształtowanie stopy procentowej dążymy do realizacji celu inflacyjnego oraz do maksymali-
zacji inwestycji dlatego też:

•

dolną granicą, do której można obniżyć stopę jest jej wpływ na skłonność do oszczędzania, tzn.
nie powinna być ustalona na takim poziomie, który obniżałby te skłonność,

•

im poziom stopy jest bliższy zera, to teoretycznie powinna rosnąć skłonność do inwestycji, po-
nieważ maleją wtedy koszty inwestowania.

Poziom stopy procentowej jako czynnik wpływający na skłonność do inwestowania:

•

oddziałuje na koszt inwestycji, a tym samym zachęca lub zniechęca do zaciągania kredytu ban-
kowego na sfinansowanie inwestycji,

•

ważne jest czy przedsiębiorstwo zechce realizować inwestycje i czy będzie potrzebować kre-
dytu, a o tym decyduje nie tylko koszt kredytu, ale także obecny i przyszły popyt na produkty
przedsiębiorstwa.

Strona 6 z 33

Mikro funkcje stopy procentowej
W sensie mikroekonomicznym stopa procentowa jest kosztem lub zyskiem pożyczonego kapitału. Jest
ważnym elementem podejmowania decyzji gospodarczych. Stopa procentowa jest ceną jaką dłużnik musi
zapłacić wierzycielowi za czasowe przekazanie i użytkowanie w ustalonym okresie wartości majątkowej.
Cena ta jest zwykle wyrażana w procentach wypożyczonej wartości majątkowej w skali rocznej. War-
tość majątkowa to kapitał, w związku z tym przez stopę procentową rozumie się zwykle cenę czasowego
przekazania pieniężnych wartości majątku (kapitału pieniężnego).

20 marca 2013

W gospodarce rynkowej występują różne stopy procentowe:

•

można je klasyfikować według różnych kryteriów podziału,

•

wzajemną proporcje stóp procentowych występujących w gospodarce w określonym momencie
określa się struktura stóp procentowych,

•

jej zmiany przypisuje się różnym czynnikom.

Terminowa struktura stóp procentowych:

•

stopy procentowe są w niej zależne od terminów zapadalności instrumentów finansowych,

•

dzieli się je na krótko i długoterminowe,

•

między nimi następujące zależności:

o

długoterminowe stopy procentowe są zwykle wyższe niż krótkoterminowe,

o

długo- i krótkoterminowe stopy procentowe zmieniają się w tym samym kierunku,

o

wahania krótkoterminowych stóp procentowych są silniejsze niż procentowych stóp dłu-

goterminowych.

Zróżnicowanie wysokości stopy procentowej występujące w jej terminowej strukturze znajduje
różne uzasadnienie teoretyczne. Powszechnie akceptowane są trzy zasadnicze koncepcje:

•

teorii oczekiwań,

•

teorii preferencji płynności,

•

teorii segmentacji rynku.

Teoria oczekiwań zakłada, że:

•

stopa procentowa długoterminowa jest wartością przeciętną z oczekiwanych w rozpatrywanym
okresie przyszłych stóp krótkoterminowych,

•

wynika ona z akceptacji tylko takich inwestycji, które niezależnie od terminu zapadalności da-
wałyby przeciętnie taki sam zwrot na kapitale lokacyjnym,

•

jeżeli zatem oczekiwany jest wzrost krótkoterminowej stopy procentowej, to przeciętna długo-
terminowa stopa procentowa będzie wyższa od krótkoterminowej,

•

natomiast oczekiwania spadku krótkoterminowej stopy procentowej będą powodowały, że prze-
ciętna długoterminowa stopa procentowa będzie od niej niższa,

•

zachodzi nieraz inwersja stóp procentowych:

o

stopy procentowe długoterminowe są wyższe niż krótkoterminowe,

o

występuje w pewnych sprzyjających jej okolicznościach,

o

towarzyszy procesowi dezinflacji gospodarczej,

o

w krótkoterminowych stopach procentowych odbija się bowiem wysoka jeszcze inflacja

gospodarcza, podczas gdy rynki kapitałowe dyskontują w stopach zwrotu jej spadek w
przyszłości.

Strona 7 z 33

Terminową strukturę stóp procentowych przedstawia krzywa dochodowości:

•

krzywa dochodowości to graficzne odwzorowanie zależności między okresem do wykupu instru-
mentu finansowego a jego rentownością w danym momencie,

•

krzywa dochodowości może być skonstruowana na podstawie:

o

stóp dla różnych instrumentów finansowych,

o

stóp zwrotu w terminie do wykupu, stóp natychmiastowych (spot) bądź stóp termino-

wych,

o

stóp dla pożyczkobiorców o różnym poziomie ryzyka kredytowego.

Krzywa dochodowości może mieć kształt:

•

rosnący (normalny) – charakteryzuje sytuację normalną w gospodarce,

•

stały (płaski) – obrazujący sytuację, w której stopy procentowe przyjmują ten sam poziom nie-
zależnie od terminu zapadalności,

•

malejący, (odwrócony) – krótkookresowe stopy procentowe są wyższe od długookresowych,

•

łukowaty (zgarbiony) – średnioterminowe stopy procentowe są wyższe zarówno dla krótko- i
długookresowych stóp procentowych.

Podstawowe relacje, które uznano za normę:

•

krzywa dochodowości jest zwykle dodatnio nachylona (rosnąca),

•

stopy długoterminowe ulegają znacznie mniejszym wahaniom niż stopy krótkoterminowe,

•

stopy krótkoterminowe są kształtowane przez bieżącą politykę pieniężną, natomiast stopy dłu-
goterminowe są determinowane przez oczekiwania inflacyjne,

•

kiedy stopy krótkoterminowe są niskie, to krzywa dochodowości jest rosnąca i wskazuje na ich
wzrost, natomiast, gdy stopy krótkoterminowe są wysokie, to krzywa dochodowości jest male-
jąca i wskazuje na spadek stóp procentowych.

Krzywa dochodowości:

•

dla kredytobiorcy:

o

w przypadku rosnącej krzywej dochodowości należy wybrać kredyt o stałym oprocento-

waniu, a w przypadku malejącej krzywej dochodowości należy zastanowić się nad opro-
centowaniem zmiennym, aby móc korzystać z ewentualnego spadku stóp procentowych,

•

dla banku:

o

bank w sytuacji rosnącej krzywej dochodowości skalkuluje ofertę kredytową w taki spo-

sób, aby zachęcić do wybrania oprocentowania zmiennego, natomiast w sytuacji maleją-
cej krzywej dochodowości bardziej opłacalne będzie oferta kredytu z oprocentowaniem
stałym. Banki w ten sposób minimalizują własne ryzyko stopy procentowej występujące
po stronie kredytodawcy, przerzucając ja na kredytobiorcę.

Ryzyko krzywej dochodowości:

•

ryzyko krzywej dochodowości polega na zmianie relacji pomiędzy stopami procentowymi odno-
szącymi się do różnych terminów, a dotyczącymi tego samego indeksu lub rynku,

•

relacja ta zmienia się, kiedy kształt krzywej dochodowości dla danego rynku ulega spłaszczeniu,

•

zmiany krzywej dochodowości mogą nasilić narażenie na ryzyko pozycji banku poprzez wzmoc-
nienie efektu niedopasowania terminów.

Krzywa dochodowości:

•

podstawowe narzędzie analizy całego rynku papierów dłużnych jak i oceny atrakcyjności poje-
dynczych obligacji zarówno o stałym jak i zmiennym kuponie,

•

wykorzystywana przy wycenie akcji, jak i instrumentów pochodnych,

Strona 8 z 33

•

wykorzystywana w ekonomii i finansach,

•

zawiera informacje o oczekiwaniach inflacyjnych,

•

wykorzystywana przez bank centralny do kontrolowania poziomu inflacji,

•

wykorzystywana przy zarządzaniu długiem publicznym,

•

wykorzystywana przy zarządzania ryzykiem finansowym a w szczególności ryzykiem stopy pro-
centowej.

Teoria preferencji płynności zakłada, że:

•

skłonność do inwestowania środków pieniężnych w długim okresie jest uzasadniona tylko wtedy,
gdy inwestor otrzyma „premię” w postaci wyższego oprocentowania niż w krótkim terminie.

Teoria preferencji płynności zakłada, że:

•

oprocentowanie instrumentów finansowych o różnych terminach zapadalności kształtuje się nie-
zależnie od siebie,

•

inwestorzy posiadają bowiem różne preferencje w zakresie lokowania wolnych środków pienięż-
nych,

•

dlatego wykształcają się stopy procentowe o różnych krótko- i długoterminowych okresach za-
padalności.

Rynkowe i regulowane stopy procentowe:

•

rynkowe stopy procentowe kształtują się pod wpływem popytu i podaży na pieniądz (różne jego
formy),

•

regulowane stopy procentowe to takie, które w mniejszym bądź większym zakresie są kontrolo-
wane,

•

na rynku kapitałowym stopy procentowe kształtują się swobodnie,

•

na rynku pieniężnym natomiast swoboda ta jest ograniczona.

Funkcje instytucji kontrolującej i regulującej poziom stopy procentowej na rynku pieniężnym pełni
bank centralny:

•

określa on głównie poprzez prowadzoną politykę pieniężną wielkość realnej stopy procentowej,

•

bank centralny wyznacza także wysokość nominalnej stopy procentowej w gospodarce. Można ja
określić „reprezentatywną”.

Na rynku pieniężnym nie istnieje jedna stopa procentowa banku centralnego:

•

bank centralny wyznacza i kontroluje różna nominalne poziomy stóp procentowych rynku pie-
niężnego,

•

określane są one stopami procentowymi banku centralnego lub inaczej bazowymi,

•

ich nominalny poziom wyznacza granice preferencji cenowych w operacjach różnych podmiotów
rynku pieniężnego i zmienia te preferencje wśród podmiotów rynku kapitałowego.

Stopy procentowe banku centralnego stanowią podstawową grupę stóp procentowych bankowego
rynku pieniężnego:

•

bardzo silny jest bowiem ich związek ze stopami procentowymi wyznaczanymi przez banki ko-
mercyjne,

•

wynika on z faktu podporządkowania banków komercyjnych decyzjom banku centralnego w za-
kresie prowadzonej polityki monetarnej i prawnie gwarantowanej jego funkcji banku banków w
systemie bankowym,

Strona 9 z 33

•

bazowe stopy procentowe banku centralnego łącznie ze stopami procentowymi banków komer-
cyjnych tworzą w gospodarce skuteczny kanał przekazywania impulsów monetarnych polityki
pieniężnej do gospodarki i oddziaływania banku centralnego na prowadzoną przez banki komer-
cyjne politykę kredytową.

Bank centralny realizują cele polityki monetarnej kształtuje poziom:

•

podstawowych stóp procentowych,

•

stóp procentowych na rynku międzybankowym,

•

stóp procentowych kredytów i depozytów oferowanych przez banki komercyjne.

27 marca 2013

Do podstawowych stóp procentowych zaliczamy:

•

refinansowe stopy procentowe,

•

depozytową stopę procentową.

•

referencyjne stopy procentowe.

Refinansowe stopy procentowe:

•

wyznaczane są dla krótkoterminowych kredytów zaciąganych przez banki komercyjne w bank
centralnym na warunkach z góry przez bank centralny określonych,

•

bank centralny może wyznaczać różne formy kredytu refinansowego. Zasadniczymi jednak in-
strumentami jego polityki pieniężnej są kredyt redyskontowy i lombardowy,

•

stąd redyskontowa i lombardowa stopa procentowa banku centralnego.

Stopa redyskontowa:

•

redyskonto weksli określa cenę, po której bank centralny skupuje od banków komercyjnych we-
ksle, które wcześniej zostały przez nie nabyte od swoich klientów.

Stopa kredytu lombardowego:

•

podobnie, jak stopa redyskontowa jest wielkością wyznaczaną przez bank centralny kredytujący
banki komercyjne,

•

krótkoterminowy kredyt udzielany jest więc przez bank centralny pod zastaw wybranych rodza-
jów papierów wartościowych,

•

z uwagi na ryzyko kredytowe musi on być zabezpieczony.

Depozytowa stopa procentowa:

•

to taka, przy której banki komercyjne mogą złożyć jednodniowy depozyt w banku centralnym
dysponują wolnymi środkami,

•

wyznaczana jest przez bank centralny zwykle na możliwie niskim poziomie,

•

stopa depozytowa nie pełni roli stopy oprocentowania kredytu refinansowego w banku central-
nym,

•

składany przez banki komercyjne depozyt jest formą jego rezerwy walutowej utrzymywanej w
banku centralnym i wyraża zadłużenie banku centralnego wobec banków komercyjnych,

•

jeżeli więc bank centralny obniża poziom stopy depozytowej zmniejsza swe zainteresowanie
wzrostem rezerw walutowych w sektorze bankowym i odwrotnie.

Strona 10 z 33

Stopa referencyjna banku centralnego:

•

związana jest z prowadzonymi przez bank centralny operacjami otwartego rynku,

•

bank centralny kształtuje ja wyznaczają poziom stawki rynkowej o terminie porównywalnym z
zapadalnością podstawowych operacji otwartego rynku,

•

celem jej wyznaczania są podejmowane przez bank centralny interwencje na rynku międzyban-
kowym, służące utrzymaniu zakładanego poziomu stopy procentowej depozytów bankowych,

•

określa ona minimalną rentowność operacji otwartego rynku.

Stopa interwencyjna:

•

to stopa procentowa, za pomocą której bank centralny przywraca oczekiwany poziom równowagi
rynku międzybankowego,

•

przywracanie równowagi na rynku międzybankowym za pomocą stopy interwencyjnej (repo) wią-
że się z wykorzystaniem krótkoterminowych papierów wartościowych emitowanych przez bank
centralny głównie dla realizacji przyjętej strategii polityki monetarnej,

•

poprzez interwencje na rynku międzybankowym bank centralny wpływa na poziom oprocentowa-
nia depozytów o porównywalny terminie zapadalności,

•

stopa procentowa, przy pomocy której w operacjach otwartego rynku bank centralny przywraca
oczekiwany poziom równowagi rynku międzybankowego określana jest stopą interwencyjną (re-
po).

Bank centralny kształtuje poziom podstawowych stóp procentowych:

•

zgodnie z celami polityki monetarnej,

•

stopa procentowa może pełnić funkcje celu monetarnego,

•

jeżeli jest ona celem polityki monetarnej, bank centralny zobowiązuje się do jej utrzymania na
określonym poziomie – oficjalnie lub nie wyznaczonym,

•

instrumenty polityki monetarnej są wtedy ukierunkowane na uzyskanie jej zakładanego poziomu.

Polityka stopy procentowej jest również jednym z instrumentów polityki monetarnej banku central-
nego:

•

instrumenty stosowane w polityce monetarnej banku centralnego są różne,

•

bank prowadzi politykę stopy procentowej, gdy zakłada w polityce monetarnej jej utrzymanie na
określonym poziomie,

•

wykorzystuje wtedy poziom bazowych stóp procentowych do wyznaczania dopuszczalnego pasma
wahań stopy procentowej uznanej za referencyjną – bezpośrednie oddziaływanie,

•

kształtując bazowe stopy procentowe na określonym poziomie wyznacza przedział wahań stopy
oprocentowania depozytów międzybankowych.

Przedziały wahań stopy procentowej na rynku międzybankowym bank centralny określa:

•

wpływając na lombardową, depozytową lub redyskontową stopę procentową,

•

funkcję stopy maksymalnej, określającej krańcowy koszt pozyskania pieniądza na rynku między-
bankowym przez banki komercyjne pełni zawsze procentowa stopa lombardowa,

•

stopa depozytowa ogranicza wahania stóp rynkowych „od dołu”. Stopa po jakiej banki będą mogły
złożyć jednodniowy depozyt w banku centralnym w przypadku dysponowania wolnymi środkami.

Strona 11 z 33

Jednocześnie bank centralny poprzez wyznaczenie stopy procentowej kredytu redyskontowego:

•

określa dolna granicę pożyczek międzybankowych,

•

jeżeli bowiem banki mogą wzajemnie się refinansować po niższym koszcie niż wyznaczona stopa
redyskontowa, nie będą korzystały z kredytu redyskontowego banku centralnego. Rynek mię-
dzybankowy wycenia bowiem w tej sytuacji wartość pieniądza niżej niż wskazują na nią prefe-
rencje banku centralnego,

•

wyznaczana przez bank centralny stopa redyskontowa jest zwykle niższa niż stopa kredytu
lombardowego,

•

wpływa na koszt pozyskania kapitału bankowego, a tym samym również poziom oprocentowania
aktywów bankowych.

Stawki rynku międzybankowego

•

stopa procentowa depozytów międzybankowych:

o

bid – cena przyjęcia depozytu (lokata),

o

offer – cena oddania depozytu (pożyczka – kredyt),

•

WIBOR – Warsaw Interbank Offered Rate,

•

WIBID – Warsaw Interbank Bid Rate,
Stawki obliczane przez system informacyjny Reuters na warunkach uzgodnionych z klubem FO-
REX na podstawie kwotowań publikowanych przez 15 banków na ich stronach w agencji informa-
cyjnej Reuters.

WIBID i WIBOR są ogłaszane o godz. 11:00 jako uśrednione kwotowania 11 banków oddzielnie dla BID i
OFFER, gdzie 2 najwyższe i 2 najniższe kwotowania banków przed obliczeniem zostają odrzucone.

Dynamiczne średnie stawki – bez odrzucenia 2 najwyższych i najniższych kwotowań.

Z reguły WIBOR był kwotowany wyżej 5-30 pkt bazowych niż odpowiadające im rynkowe stawki w tym
dniu.

Źródła informacji o LIBOR i LIBID – Reuter, Financial Times. Jest to średnia arytmetyczna zaokrą-
glona do jednej szesnastej stawek kwotowych przez 5 referencyjnych banków dla transakcji o wartości
10 mld USD. Kwotowania – do godziny 11:00 każdego dnia.

Euro LIBOR

EURIBOR

panel

10 głównych banków aktywnych na

rynku euro w Londynie

57 banków: 47 wybranych przez narodowe

zrzeszenia banków do reprezentowania rynków

euro w państwach członkowskich; 10 banków

międzynarodowych lub z krajów, które dopiero

przystąpią do UGW, aktywnych na rynku euro z

oddziałem w strefie euro

podstawa

obliczeń

odrzuć 4 najwyższe i najniższe

policz średnią z pozostałych

odrzuć 15% najwyższych i najniższych

czas

wyznaczania

codziennie o 11:00 czasu londyń-
skiego (zachodnioeuropejskiego)

codziennie o 11:00 czasu brukselskiego (środ-

kowoeuropejskiego)

dni wyznaczania

wszystkie dnia, kiedy funkcjonuje system TARGET

dla wartości

drugi dzień funkcjonowania systemu TARGET po dniu wyznaczenia

okresy

1 tydzień, 1 miesiąc do 12 miesięcy

Strona 12 z 33

BBA LIBOR – British Banker Association – jest publikowany przez panel 16 banków na terenie Wiel-
kiej Brytanii. Stawki są wyliczane z 8 notowań – 4 najniższe i najwyższe są odrzucane. Notowane o
godz. 11:00 i podawane z dokładnością do 5 miejsc po przecinku. Notowania dla USD, GBP, CHF, JPY,
EUR, EUR/365.

ISDA LIBOR – International Swaps and Derivatives Association:

•

publikowane przez panel banków międzynarodowych,

•

są one z reguły równe stawce BBA LIBOR,

•

zastosowanie: kredyty bazujące na zmiennym oprocentowaniu i kapitałowe swapy walutowe. Rów-
nież dla swapów procentowych, kontraktów FRA i opcji procentowych.

Począwszy od 2005 roku NBP wprowadził stawkę Polonia:

•

jest ona średnią stawką overnight O/N ważona wielkością transakcji na rynku depozytów mię-
dzybankowych,

•

poziom tej stawki odzwierciedla rzeczywiste oprocentowanie krótkoterminowych lokat między-
bankowych,

•

konstrukcja zbieżna z Eonią,

•

jest lepsza do wyznaczania wartości pieniądza overnight O/N niż WIBOR O/N.

Obserwowane trendy zmian stóp procentowych na rynku finansowym:

•

gdy oprocentowanie kredytu w rachunku bieżącym jest zbliżone do stóp procentowych rynku
kapitałowego, to przedsiębiorstwa pokrywają zapotrzebowanie na długoterminowe pożyczki po-
przez rynek kapitałowy,

•

jeżeli stopy procentowe rynku kapitałowego utrzymują się trwale na poziomie niższym od opro-
centowania kredytów w rachunku bieżącym, to popyt na kredyt długoterminowy, a także czę-
ściowo krótkoterminowy pozyskiwany jest na rynku kapitałowym,

•

w sytuacji odwrotnej próbuje się długoterminowe potrzeby kredytowe finansować bankowym
kredytem krótkoterminowym licząc na korzystniejsze warunki jego prolongaty w przyszłości,

•

różnice stóp procentowych stymulują operacje spekulacyjne,

•

ruchy kapitału plasują stopy procentowe w obszarze wyznaczonym dolną i górna granicą.

Górna granica stóp procentowych na rynku kapitałowym:

•

∆

∆

– im wyższa jest dynamika zwrotu z inwestowanego kapitału, tym kapitałobiorcy są w stanie

akceptować wyższą stopę procentową,

•

będą ją akceptować tak długo jak długo średnie koszty oprocentowania nie przekroczą średniej
rentowności kapitału ROE.

:

×

−

:

+

+

−

Dolna granica to poziom stóp procentowych depozytów i kredytów bankowych a ostatecznie stóp pro-
centowych na rynku pieniężnym – papiery wartościowe bez ryzyka równe lokatom bankowym.

Rozwój rynku międzybankowego spowodował, że zaczęto stosować różne średnie rynkowe stopy
procentowe:

•

stawka CIRR (Commercial Invest Reference Rates),

•

consensus OECD – w ramach porozumień OECD do kredytów eksportowych z gwarancją rządową
udzielanych pożyczkobiorcom z krajów „średnio zamożnych” i „stosunkowo bogatych”. Stopa
procentowa po jakiej na danym rynku wewnętrznym udzielane są kredyty handlowe w walutach
narodowych,

Strona 13 z 33

•

stawka AKA (Ausfürkreditgesellschaft mbh) – stawka procentowa, po jakiej udzielane są ubez-
pieczone w Hermesie kredyty eksportowe spółki AKA, którą w 1952 roku utworzyły banki za-
chodnioniemieckie w celu sfinansowania transakcji eksportowych,

•

stawka KfW (Kreditanstalt für Wiederaufbau) – stopa procentowa kredytu KfW – spółki pań-
stwowej założonej w 1948 roku, zajmującej się finansowanie eksportu inwestycyjnego. Udziela
kredytów średnio i długoterminowych, głównie pożyczkobiorcom zaliczanym do grupy „stosunko-
wo biedne”. Niższe od rynkowych – odpowiadające warunkom Consensusu OECD,

•

SEBR (Swiss Export Base Rate) – stawka kredytów eksportowych, ustalana przez szwajcarską
instytucję promującą rozwój eksportu (dla kredytów we frankach szwajcarskich) – Agency of
Export Risk Guarantee,

•

BPR (Belgium Prime Rate) – stawka procentowa belgijska, ustalana dla kredytów (General Bank i
inne) przez krajową izbę ubezpieczeniową Office National del Ducoire.

17 kwietnia 2013

Istota i cele polityki stopy procentowej – polityka cenowa obejmuje wszystkie decyzje dotyczące
określania cen zarówno nowych, jak też aktualnie obowiązujących. Celem tej polityki jest ustalanie ta-
kich cen, które::

•

odpowiadają oczekiwaniom banków w zakresie rentowności ich działalności usługowej,

•

przyczyniają się do stabilizacji i poprawy ich działalności usługowej,

•

poprawiają warunki konkurencji cenowej (ceny wymagają akceptacji klienta bankowego).

Rynek bankowy jest zasadniczo rynkiem oligopolistycznym. Z badań wynika, że mniejsze banki nie
mogą prowadzić autonomicznej polityki cenowej. Opierają się na cenach dużych, często o znaczeniu
międzynarodowym banków w istocie dyktujących ceny pozostałym. Można zatem mówić o polityce ceno-
wej:

•

aktywnej,

•

pasywnej.

Konkurencja bankowa nie jest więc konkurencją cenową a polega na bardzo silnej walce o mandat przy-
wódcy. Ożywia ją bardzo duża przejrzystość rynku i emitenci o silnej pozycji negocjacyjnej.

Polityka cenowa nie może być prowadzona w oderwaniu od szeroko pojętej polityki rynkowej, tzn.:

•

polityki usługowej,

•

polityki dystrybucji,

•

polityki kształtowania wizerunku banku.

Polityka usług – usługi bankowe mogą mieć charakter usług:

•

neutralnych – gdy nabywcami są osoby nie będące dotychczas klientami banku,

•

substytucyjnych – gdy klienci banku nabywają usługi innych banków,

•

komplementarnych – jeśli nowa usługa sprowadza do banku nowych klientów.

Kalkulacja cen substytutów:

•

powinna podnieść łączną rentowność uwzględniając zróżnicowane zapotrzebowanie klienta,

•

polega na różnicowaniu cen produktów bankowych przy jednoczesnym podniesieniu wolumenu
(skali produkcji),

•

wolumen produkcji można podnieść poprzez:

o

wiązaną sprzedaż produktów połączoną z obniżką ceny usługi wiodącej,

o

kalkulację ceny dla całego pakietu usług,

Strona 14 z 33

•

opiera się na wykorzystaniu metod popytowych:

o

innowacyjności – cena wysoka,

o

cena niska – aby przejąć rynek.

Zadania polityki cenowej usług substytucyjnych:

•

przyciąganie klientów do usług potencjalnie bardziej rentownych,

•

pozyskiwanie nowych klientów, którzy w przeciwnym razie nie korzystaliby z żadnego z substy-
tucyjnych produktów,

•

zachęcanie klientów do zmiany dotychczasowych usług na ich substytuty, których świadczenie
jest dla banku mniej kosztowne lub z innych powodów bardziej korzystne,

•

utrzymanie dotychczasowych klientów, którzy z braku wprowadzonego substytutu, przenieśliby
się do innego banku.

Banki mogą:

•

różnicować ceny,

•

rozbijać ceny,

•

kalkulować ceny uśrednione.

Różnicowanie cen – u podstaw różnicowania tkwi założenie, że rynek można podzielić na rynki składowe
(tzw. segmentacja rynku) o odmiennej cenowej elastyczności popytu. Intencją jest bardziej efektywne
wykorzystanie rynku – klienta banku. W różnicowaniu ceny jednostkowej uwzględnia się:

•

przestrzenne i czasowe różnice warunków świadczenia tych samych usług,

•

ogólny zasięg zbytu i zakres korzystania z ich większej liczby,

•

wypłacalność klienta,

•

siłę przetargową klienta.

Polityka cenowa może uwzględniać podział klientów banku na segmenty:

•

grupa klientów reprezentujących niewielką siłę przetargową. Jest ona przede wszystkim po-
chodna ich liczebności i pozycji ekonomicznej na rynku. Do grupy tej zalicza się:

o

małe i duże firmy,

o

tzw. klienta masowego,

•

druga grupa obejmuje firmy średnie, które utrzymują kontakty z wieloma bankami oraz zamoż-
nych klientów,

•

do trzeciej grupy klientów banku zalicza się firmy wielkie i międzynarodowego. Maja one sto-
sunkowo łatwy dostęp do rynków pieniężnych i kapitałowych.

Rozbijanie cen – w jednej cenie konkretnej usługi występuje kilka składowych:

•

odsetki,

•

prowizje,

•

opłaty.

Kalkulowanie cen uśrednionych:

•

opiera się na założeniu, że cena nie musi pokrywać kosztów każdego jednostkowego rodzaju
usługi. Stąd:

o

usługi gratisowe

zysk jednych

o

korzystne cenowo

pokrywa koszt drugich

Niebezpieczeństwo: wzrost popytu na usługi gratisowe kosztem usług korzystnych cenowo.

Strona 15 z 33

Polityka cenowa musi też uwzględniać specyfikę usług bankowych. Usługi banków maja charakter
niematerialny. Oznacza to, że:

•

nie można ich składować,

•

bank musi wykazywać stałą gotowość ich świadczenia, gdyż rynek bardzo szybko przejmuje
klienta bankowego. Istnieje więc wysoka elastyczność świadczonych usług bankowych,

•

usługi bankowe są szybko upowszechniane, a także ma miejsce możliwość ich szybkiej dywersy-
fikacji,

•

rozszerza się tzw. obszar świadczenia usług.

Obszar świadczenia usług dzielimy na:

•

wewnętrzny – wytwarzanie i utrzymanie gotowości do świadczenia usług przez bank,

•

zewnętrzny – przyjmuje, udostępnia i transferuje usługi. Akceptacja usług przez klienta banko-
wego.
PROBLEM: niewykorzystane zdolności wewnętrznego obszaru świadczenia usług obciążają ren-
towność banku (często poprawiana przez redukcję kosztów osobowych).
TENDENCJE: negatywne skutki potencjału niewystarczającego przy szczycie zapotrzebowania
mogą być niższe niż niepełne wykorzystanie potencjału przy mniejszym zapotrzebowaniu.
DLATEGO: potencjał banku w obszarze świadczenia usług musi kształtować się blisko zapotrze-
bowania szczytowego.

Polityka cenowa bazuje na szeroko rozumianym marketingu usług. Elementy polityki marketingowej:

•

zasadnicze:

o

poziom stopy nominalnej,

o

waloryzacja kapitału i zasada stałej stopy,

o

okresy kapitalizacji,

o

rekompensaty niższej stopy (losowanie nagród),

o

realny koszt oprocentowania,

o

stopa rosnąca (steeped rate).

•

pozostałe:

o

negocjacje stopy nominalnej,

o

efektywne oprocentowanie,

o

poziom innych kosztów w procentach (prowizje, ubezpieczenia),

o

możliwość karencji spłaty oprocentowania,

o

wykorzystanie różnych technik oprocentowania,

o

częstotliwość okresów kapitalizacji.

Elementy ceny:

•

prowizja za czynności bankowe,

•

termin rat spłat i odsetek od kredytu,

•

rabaty, bonifikaty,

•

bezpłatne (albo częściowo płatne) dodatkowe usługi oferowane wraz z produktem podstawowym,

•

obniżanie opłat (albo okresowa rezygnacja z nich) za czynności bankowe przy korzystaniu z
określonego produktu bankowego.

Strategie cenowe. Istnieje wiele strategii cenowych, które w zależności od sytuacji można wykorzy-
stać w zdobywaniu przewagi konkurencyjnej:

•

strategia zbierania śmietanki:

o

wysoka cena początkowa usługi bankowej,

o

wprowadzanie nowej usługi na rynek (konkurencja jest niewielka),

Strona 16 z 33

o

wysokie nakłady na promocje,

o

mała wrażliwość cenowa ze strony klientów,

•

strategia penetracji rynku:

o

cena na niskim poziomie,

o

usługi – wrażliwe cenowo,

o

rozłożenie kosztów produkcji na większą liczbę jednostek,

•

strategia ceny konkurencyjnej:

o

cena na poziomie kosztów + niewielki zysk,

o

badanie reakcji klientów,

•

strategia ceny rynkowej:

o

cena na poziomie obowiązującym na danym rynku,

o

ochrona własnego rynku,

•

strategia ceny nieopłacalnej:

o

cena produktów podstawowych na niskim poziomie,

o

pozyskanie nowych klientów,

•

strategia segmentacji:

o

cena zróżnicowana w zależności od przyjętego kryterium:

przestrzenne i czasowe różnice przy udostępnianiu takich samych usług,

ogólny zasięg zbytu usług lub zakres korzystania z większej ich liczby,

wypłacalność klienta,

siła przetargowa klienta,

o

rynek podzielony na rynki składowe,

o

bardziej efektywne wykorzystanie potencjału rynkowego,

•

strategia ceny według wartości spostrzeganej przez klienta:

o

cena – wyznacznik wartości usługi spostrzeganej przez klienta.

24 kwietnia 2013

Istnieją 3 zasadnicze grupy metod wyznaczania cen w bankach:

•

relacyjne,

•

rynkowe,

•

kosztowe.

Metody relacyjne:

•

metody te są oparte na stopach referencyjnych (refinansowych, redyskontowych WIBOR) lub
normalnych (minimalnych lub maksymalnych ustalanych centralnie),

•

średni koszt pozyskania depozytów powinien się kształtować w określonej relacji do poziomu
stopy bazowej (referencyjnej),

•

są to metody oparte na próbie wykorzystania cen instrumentów rynkowych do oceny pasywów i
aktywów bankowych.

•

zalety:

o

nie trzeba porządkowa aktywów i pasywów,

o

cena każdej operacji jest oparta na koszcie utraconych korzyści,

Strona 17 z 33

•

w metodzie nadwyżka przychodów odsetkowych nad kosztami odsetkowymi jest nie tylko wyni-
kiem inwestowania pasywów, ale także efektem ich strukturalnej koordynacji:

o

efektu (składnika) cenowego,

o

składnika strukturalnego (transformacji).

Bank udzielił kredytu za 10%, a na rynku kredyt ten kosztuje 8%.

Składnik cenowy: 10% - 8% = 2%
Wkład na żądanie 0,5%, a na rynku 3,5%. 3,5% - 0,5% = 3%
Składnik strukturalny: 8% - 3,5% = 4,5%

Metody rynkowe:

•

uwzględniają średnią rynkową stóp procentowych oferowanych przez banki,

•

średnia ta stanowi punkt odniesienia ustalanej przez banki ceny depozytu lub kredytu bankowe-
go,

•

ceny tych instrumentów bankowych mogą być takie same lub powyżej średniej,

•

o sposobie wyznaczenia ceny decyduje konkurencyjność rynkowa banku,

•

ceny tych instrumentów muszą kształtować się w ścisłej korelacji z oczekiwaną przez bank
przeciętną stopa zysku,

•

przeciętna stopa zysku dotyczy kredytu długoterminowego.

Metody kosztowe:

•

odnoszą się do prognoz pozyskiwania pasywów o możliwie najtańszej strukturze oraz założonego
minimalnego poziomu marży bankowej,

•

na podstawie prognoz ustalana jest struktura minimalnego oprocentowania prognozowanego
portfela aktywów.

Portfel aktywów:

•

uporządkowany zbiór bilansowych i pozabilansowych instrumentów finansowych nabywanych
przez banki w celach zarobkowych (komercyjnych),

•

zbiór bilansowych i pozabilansowych instrumentów finansowych określający kierunki alokacji
kapitału bankowego,

•

zbiór długo i krótkoterminowych inwestycji bankowych.

Aktywa bilansowe banków zasadniczo można sprowadzić do sześciu podstawowych grup:

•

gotówka w kasie i na rachunkach w banku centralnym,

•

rzeczowe aktywa trwałe,

•

kredyty bankowe,

•

czynne lokaty międzybankowe,

•

papiery wartościowe,

•

inne aktywa.

Uwzględniając wpływ aktywów bankowych na przychody i koszty banku dzieli się je na:

•

aktywa przychodowe, których celem jest generowanie przychodów pieniężnych (należności od
instytucji finansowych, podmiotów niefinansowych i sektora budżetowego, dłużne papiery war-
tościowe, akcje i udziały w innych jednostkach),

•

aktywa nieprzychodowe, które z założenia nie przynoszą przychodu, ale są niezbędne do funk-
cjonowania banku. Należą do nich: środki pieniężne w kasie i nieprocentowane należności od
banku centralnego (rezerwy obowiązkowe), rzeczowy majątek trwały.

Strona 18 z 33

Biorą pod uwagę ryzyko utraty zdolności do przynoszenia przychodów lub zmniejszenia wartości
tych aktywów dzieli się je na:

•

aktywa pracujące przynoszące dochody zgodnie z wcześniej zawartymi umowami (kredyty nor-
malne),

•

aktywa niepracujące nieprzynoszące dochodów (wbrew zapisom umów) i/lub powodujące po-
wstanie kosztów i strat w wyniku zmniejszenia wartości (np. kredyty, w odniesieniu do których
nastąpiło opóźnienie w spłacie kapitału i odsetek).

Aktywa bankowe ponadto obejmują składniki pozabilansowe:

•

instytucje kredytowe przeprowadzają cały szereg transakcji zmieniających wartość portfela
ich aktywów, które jednak nie znajdują swego odbicia w bilansie banku,

•

ujmowane są one w dodatkowych informacjach i objaśnieniach do sprawozdania finansowego wy-
stępując w formie zobowiązań bankowych,

•

zobowiązania te interpretuje się jako wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania
świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych
lub przyszłych aktywów jednostki,

•

zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne tworzą rezerwy bankowe.

Pozabilansowe instrumenty finansowe banków:

•

to zobowiązania o charakterze umownym udzielone i otrzymane przez bank,

•

pozabilansowe, gdyż nie znajdują miejsca w aktywach bilansowych,

•

wynikają z zawartych umów o charakterze:

o

gwarancyjnym – np. regwarancje, akcepty, traty,

o

finansowym – otwarte linie kredytowe.

Pozycje pozabilansowe banków (off-balance sheet items):

•

to zobowiązania, których realizacja może, ale nie musi wystąpić – w momencie ich powstania nie
wiążą się z faktycznym przepływem pieniądza,

•

stwarzają jedynie możliwość, a w konsekwencji i ryzyko wystąpienia takiego przepływu w przy-
szłości,

•

jeżeli zaistnieje bowiem określona okoliczność i powiedzmy, np. bank będzie musiał dokonać za-
płaty z tytułu udzielonej wcześniej gwarancji, zobowiązanie pozabilansowe takiego banku prze-
kształci się w faktyczny ruch pieniądza i doprowadzi do zmian w jego bilansie,

Strona 19 z 33

•

zbyt wysoka wartość zobowiązań pozabilansowych, które z czasem mogą stać się wymagalnymi
może zniszczyć przyszłość finansową firmy (np. bankructwo banku Barrings), a także liczne
przykłady z globalnego kryzysu finansowego.

Banki maja obowiązek sporządzania zestawień stanu kont pozabilansowych – odpowiadają należno-
ściom i długom potencjalnym lub przyszłym, które mogą wpłynąć na poziom ryzyka i pozycję finansową
banku.

Zobowiązania te obejmują w szczególności:

•

zobowiązania wobec podmiotów finansowych:

o

linie kredytowe krótkoterminowe,

o

potwierdzenia kredytów dokumentowych,

o

kredyty konsorcjalne,

o

czeki gwarantowane,

o

inne zobowiązania,

•

zobowiązania wobec podmiotów niefinansowych:

o

otwarcie kredytów potwierdzonych,

o

otwarcie kredytów dokumentowych (eksport i import),

o

przyjęcie do zapłaty,

o

inne zobowiązania.

•

zobowiązania wobec budżetu,

•

operacje dewizowe:

o

operacje wymiany gotówkowej,

o

operacje pożyczkowe dewizowe,

o

operacje papierów wartościowych, rozliczane w terminie późniejszym.

Klient nabywając opcje ma prawo do kredytu, ale nie musi go wykorzystać (otwarta linia kredy-
towa).

Banki tworząc portfel aktywów:

•

maksymalizują dochody z inwestycji,

•

optymalizują portfel, przy założonym poziomie ryzyka inwestycyjnego maksymalizują korzyści,

•

budują taka jego jakość, aby sprzyjał on realizacji przyjętych celów działalności operacyjnej
banków

Jakość portfela bankowych aktywów zależy od:

•

ich substytucji,

•

ich komplementarności,

•

generowanego ryzyka kredytowego,

•

generowanego ryzyka inwestycyjnego (rynkowego i dochodu),

•

charakteru umów.

15 maja 2013

Definicja kosztów:

•

wyraz zużycia (zmniejszają się aktywa albo rosną zobowiązania), którego celem jest osiągnięcie
określonego efektu ekonomicznego – zwykle są to zasoby, dzięki którym można osiągnąć dochód,

•

zmniejszenie zasobu w celu nabycia dobra lub usługi. Tak rozumiany koszt reprezentuje aktywa,

•

poniesione nakłady zakwalifikowane jako niezbędne do uzyskania przychodów.

Strona 20 z 33

Klasyfikacja kosztów bankowych:

•

kontrola kosztu wymaga ich identyfikacji i klasyfikacji,

•

koszty bankowe są różne,

•

zasadniczo można je podzielić na ewidencyjne i nieewidencyjne,

•

koszty nieewidencyjne to koszty ekonomiczne.

Koszty bezpośrednie, pośrednie i całkowite – to koszty ewidencyjne:

•

koszty bezpośrednie – takie, które mogą być przyporządkowane produktowi, usłudze, wydziałom
lub rodzajom działalności,

•

koszty pośrednie – których nie da się przyporządkować (podatki, ubezpieczenia, telefony),

•

koszty całkowite – suma kosztów stałych i zmiennych. W długim okresie muszą być pokryte
przez banki.

Kryterium – obciążenie przychodu – koszty produktu i okresu:

•

koszty produktu – są powiązane z procesem wytwarzania usług i produktów bankowych (materia-
ły i robocizna zużyte bezpośrednio do ich wytworzenia),

•

koszty okresu – nie są powiązane z procesem wytwarzania usług i produktów bankowych (wyna-
grodzenie prezesa, koszty reklamy, finansowe, dzierżawy).

Koszty stałe, zmienne i mieszane:

•

koszty stałe – w całości, a nie na jednostkę pozostają niezmienione bez względu na poziom pro-
dukcji czy sprzedaży w obszarze istotności (czynsz, koszty administracyjne),

•

koszty zmienne – zmieniają się w całości, a nie na jednostkę wraz ze zmianami produkcji czy
sprzedaży (koszty robocizny, prowizje),

•

koszty mieszane – zmieniają się wraz ze zmianą produkcji lub sprzedaży do tych zmian (koszty
inspekcji czy nadzoru).

Koszty kontrolowane i niekontrolowane (nieewidencyjne):

•

koszty kontrolowane – za które odpowiada konkretna osoba. W krótkim okresie mogą być kon-
trolowane. W okresach długich trudno je kontrolować (np. materiały biurowe),

•

koszty niekontrolowane – odwrotność (koszty dzierżawy).

Koszty zapadłe i niezapadłe (nieewidencyjne):

•

koszty zapadłe – które już zostały poniesione (koszty nabytych materiałów biurowych),

•

koszty niezapadłe – wymagają zaangażowania dodatkowych zasobów pieniężnych (podatki i
ubezpieczenia).

Koszty przyrostowe i utraconych korzyści (nieewidencyjne):

•

koszty przyrostowe – różnicowe. Całkowite koszty dodane lub odjęte na skutek przejścia z jed-
nego poziomu działania na inny (np. dodatkowy księgowy, którego pensja wyniesie 5.000zł. Koszt
przyrostowy = 5.000zł),

•

koszty utraconych korzyści – maksymalne alternatywna korzyść, która mogłaby być osiągnięta,
gdyby zasoby banku ulokowano w alternatywnym przedsięwzięciu. Bank, który udzielił kredytu
konsumpcyjnego nie może nabyć bonów skarbowych. Koszty utraconych korzyści to rentowność
bonów skarbowych.

Strona 21 z 33

Koszty przypisane i ukryte (nieewidencyjne):

•

koszty przypisane to takie, które nie są powiązane z konkretną transakcją wymiany w banku.
Np. koszt dzierżawionego przez bank budynku,

•

koszty ukryte – odsetki, które wynikają z zawartej umowy, ale nie są płacone ani też otrzymy-
wane. Reprezentują stopę procentową, która zrównuje wartość obecną płatności z tytułem okre-
ślonym w przyszłości. Np. bank wyemitował obligację zerokuponową. Koszt ukryty reprezentuje
stopa dyskontowa, której bank ani nie ponosi ani nie płaci.

Inne koszty:

•

kryterium czasu: historyczne, bieżące, budżetowe,

•

koszty przeciętne – całkowite przypadające na jednostkę produktu lub usługi,

•

koszty marginalne – krańcowe – koszt wyprodukowania kolejnej lub ostatniej jednostki.

Koszty standardowe:

•

określone na podstawie standardowych wcześniej kosztów usług, robocizny, pośrednich,

•

bazują na danych historycznych,

•

standardy mogą być wyznaczane: idealnie, normalnie lub przy założeniu oczekiwanych warunków
i efektywnej działalności,

•

różnią się od kosztów rzeczywistych o odchylenia: dodatnie lub ujemne.

Metody kosztowe – odnoszą się do prognoz pozyskiwania pasywów o możliwie najtańszej strukturze
oraz założonego minimalnego poziomu marży bankowej. Na podstawie prognoz ustalana jest struktura
oprocentowania prognozowanego portfela aktywów.

TECHNIKI LICZENIA MARŻ BANKOWYCH

Planowana marża procentowa:

•

punkt wyjścia: stopy procentowe kredytów i innych aktywów pracujących oraz depozytów wy-
stępujących w aktualnym bilansie banku lub zaprojektowanych w planie finansowym na dany
okres,

•

planowana marża: różnica średniej ważonej stopy procentowej aktywów i pasywów.

Marża na pokrycie płynności:

=

×

gdzie:
KAP – kwota aktywów płynnych
KK – kwota aktywów pracujących
KP – koszty płynności w %, który równa się różnicy między oprocentowaniem pasywów obcych a oprocen-
towaniem aktywów płynnych

Marża na pokrycie rezerw obowiązkowych:

= −

×

−

gdzie:
MRO – marża na pokrycie kosztu rezerw obowiązkowych w %
SP

r

– oprocentowanie rezerw

SP

ro

– stopa procentowa odpisu na rezerwę obowiązkową

Strona 22 z 33

Marża minimalna – kwota, jaką należy nałożyć na aktywa o danym wkładzie kapitału własnego, aby uzy-
skać minimalny dochód z kapitału własnego.

=

−

%

×

gdzie:
MDK – stopa zwrotu z kapitału – minimalna
KD – koszt depozytów w procentach
WK – wkład kapitału własnego w procentach

Minimalny dochód z kapitału – służy do obliczania marża minimalnej.

=

× %

+

gdzie:
DK – dochód z kapitału w procentach
M – marża (może być minimalna) – różnica oprocentowania aktywów i pasywów
KD – koszt depozytów w procentach
WK – wkład kapitału własnego w procentach

Metoda oparta na oszacowaniu kosztu krańcowego:

•

posługuje się ona kosztem środków pochodzących z jednego określonego produktu pasywnego
(np. kosztem odsetkowym depozytu 3-miesięcznego). Zakłada więc, że bank finansuje nowe kre-
dyty i inwestycje środkami pochodzącymi z jednego źródła,

•

w kalkulacji tej należy uwzględnić też:

o

koszt podstawowy (stopy procentowe),

o

koszty pozyskania, np. reklamy, promocji,

o

koszty obsługi, które obejmują takie elementy, jak: pracochłonność obsługi, operacje

okienkowe i ewidencyjne, a także część kosztów działania nie związanych bezpośrednio z
produktem oraz koszt wymaganej rezerwy obowiązkowej,

•

w ten sposób powstaje koszt krańcowy, który wynika z następującego obliczenia:
koszt krańcowy = (koszt odsetek od depozytu + koszt pozyskania depozytu + koszt obsługi) / [ 1
– stopa rezerwy obowiązkowej (wymagana rezerwa) ]

•

koszt krańcowy można określić jako koszt nowych depozytów dodanych do pasywów banku. Od-
zwierciedla on stopę zwrotu nowych produktów aktywnych, które nie powodowały straty. Koszt
krańcowy odzwierciedla więc stopę zwrotu na nowych produktach aktywnych i inwestycjach ko-
nieczną dla zachowania wartości majątku akcjonariuszy.

PRZYKŁAD
Bank chce pozyskać na rynku 10 mln zł. Decyduje się na emisję 3 miesięcznych certyfikatów depozyto-
wych z oprocentowaniem 20% w skali roku. Koszt pozyskania wynosi 0,4%. Koszt obsługi obliczono na
0,3%, poziom rezerwy wynosić będzie 5%. podstawowy (nominalny) koszt krańcowy obliczony został w
następujący sposób:

0,2 + 0,004 + 0,003

0,95

=

, !%

Uwzględniając w kalkulacji rzeczywistego kosztu krańcowego dodatkowo – czynnik ryzyka zewnętrzne-
go przyjmujemy, że w wymiarze rocznym czynnik ten odpowiadałby 0,5%.

Strona 23 z 33

rzeczywisty koszt krańcowy = koszt krańcowy podstawowy + czynnik ryzyka zewnętrznego

0,218 + 0,005 = 22,3%

W praktyce dokładnie może być obliczony tylko koszt krańcowy podstawowy. Ustalenie czynnika ryzyka
zewnętrznego dla pojedynczego źródła pochodzenia środków stanowi duży problem.

Metoda kosztowa oparta na kalkulacji po średni koszcie historycznym:

•

opiera się ona na strukturze zasobów finansowych banku i polega na sumowaniu wszystkich wy-
datków netto, związanych z depozytami oraz innymi formami pożyczania pieniędzy, a następnie
podzieleniu tej sumy przez łączną kwotę tak pozyskanych zasobów (czyli sumę kosztów nominal-
nych pasywów należy podzielić przez pasywa łącznie). Metoda ta może być bezpiecznie stosowa-
na w warunkach pełnej stabilności stóp procentowych,

•

średni koszt zasobów finansowych obliczony zostaje przez zsumowanie kosztów nominalnych
(tj. wyrażonych w złotych) poszczególnych składników, a następnie podzielenie uzyskanej sumy
przez pasywa łącznie.

źródła pochodzenia

zasobów finansowych

kwota (zł)

stawka

koszt nominalny (zł)

rachunki rozliczeniowe

25.000.000

12%

3.000.000zł

lokaty terminowe

30.000.000

18%

5.400.000

certyfikaty depozytowe

25.000.000

22,5%

5.625.000

kapitał akcyjny

20.000.000

18%

3.600.000

suma

100.000.000

-----

17.625.000

Średni koszt zasobów finansowych banku wynosi więc:

17.625.000

100.000.000

=

, "%

Wady tej metody:

•

ustalony średni koszt nie odzwierciedla obecnej wartości (kosztu) zasobów finansowych,

•

koszt średni zawiera w sobie koszty zasobów innych niż aktualnie pozyskane po koszcie rynko-
wym,

•

ekonomiczne konsekwencje konkretnych bieżących decyzji pozostają ukryte pod „powłoką” łącz-
nej rentowności wszystkich składników.

W warunkach stabilności stóp procentowych oraz względnej niezmienności struktury zasobów finanso-
wych banku, średni koszt zbliża się do kosztu krańcowego. Gdy jednak stopy są stabilne, kalkulacja
ceny zasobów finansowych w oparciu o koszt pośredni może dać zupełnie odmienne wyniki od kalkulacji
przeprowadzonej na podstawie kosztów krańcowych.

KRPZ – metoda jest wykorzystywana, gdy oczekiwane są zmiany rozmiarów usług bankowych, przy któ-
rych średni koszt na jednostkę spada.

Model koszty – rozmiar produkcji – zysk precyzuje związki między cenami sprzedaży, kosztami jed-
nostkowymi, rozmiarem sprzedaży oraz zyskami.

Strona 24 z 33

Podstawowym równaniem jest:

gdzie:
ZO – zysk operacyjny dla danego okresu
CD – całkowite (łączne) dochody dla danego okresu
CK – całkowite (łączne) koszty dla danego okresu

Jeśli przyjąć bardziej szczegółowe rozumowanie to równanie ma postać:

gdzie:
CJ – cena jednostkowa sprzedaży
I – ilość (liczba) sprzedanych jednostek w danym okresie
KS – stałe koszty operacyjne dla danego okresu
KZ – zmienne koszty na jednostkę

PRÓG RENTOWNOŚCI jest to punkt, w którym łączne dochody równają się łącznym kosztom. Dlatego
analiza koszty – rozmiar produkcji – zysk jest analizą progu rentowności.

Zysk jest równy zero w momencie, kiedy firma osiągnie próg rentowności. Stąd liczba sztuk na poziomie
progu rentowności wynosi:

tj. liczba sztuk na poziomie progu rentowności = koszty stałe dla danego okresu podzielone przez marżę
na pokrycie na jednostkę.

Podstawowe relacje wykorzystywane w analizie progu rentowności mogą służyć do sporządzania
dodatkowych analiz:

•

zmiany działalności na skutek zmian cen i wolumenu,

•

zmiany kosztów stałych na skutek nowych inwestycji,

•

zmiany kosztów zmiennych na skutek zmian cen lub zbycia.

Strona 25 z 33

Banki wykorzystują analizę progu rentowności do określenia strategii cenowej przy wprowadzaniu na
rynek nowych produktów. Kierownictwo może określić poziom produkcji, uwzględnić koszty i oszacować,
czy nowy produkt pokryje chociażby te koszty. Ponadto analiza ta może być wykorzystana do obliczania
stopy kredytu na podstawie charakterystyki kredytu, a także do wyznaczania minimalnego poziomu
równowagi, jeżeli chodzi o obarczone ryzykiem depozyty płatne na żądanie.

Wartościowy próg rentowności – próg rentowności można również wyrazić wartościowo poprzez okre-
ślenie wielkości przychodów ze sprzedaży (S

o

), dla której nastąpi ich zrównanie z poniesionymi kosztami

operacyjnymi. Mnoży się więc progową wartość (IX) przez cenę jednostkową (CJ).

࢕

sprzedażna poziomie progu rentowności w złotych = koszty stałe / stopa marży na pokrycie = koszty
stałe / ( jednostkowa marża na pokrycie / obrót (tj. sprzedaż na poziomie rentowności)

Marża na pokrycie (brutto) – marża na pokrycie przypadająca na jednostkę stanowi nadwyżkę ceny
sprzedaży (CJ) nad kosztem zmiennym (KZ):

Marża często wykorzystywana przy wyborze produktu lub usługi spośród kilku możliwych. Może być ona
wykorzystywana przez bank na różne sposoby.

W szczególności marża pomaga:

•

zdecydować, które produkty lub usługi bankowe powinny być promowane, a których trzeba za-
przestać,

•

ocenić opcje w zakresie cen, kampanii reklamowych, itp., umożliwiając porównanie dodatkowych
kosztów ze spodziewanym wzrostem zysków,

•

oszacować liczbę jednostek (produktów lub usług bankowych), które należy sprzedać, aby osią-
gnąć zaplanowane w budżecie zyski (podzielić sumę kosztów stałych i spodziewanych zysków
przez jednostkową marżę na pokrycie),

•

maksymalizować zyski dzięki ustaleniu, które z produktów i usług bankowych maja największy
udział w generowaniu zysku,

•

oszacować dopuszczalną kwotę kosztów zmiennych dla danego produktu lub usługi oraz możliwy
do uzyskania wolumen.

Margines bezpieczeństwa – analiza progu rentowności jest wykorzystywana do oceny i kalkulacji cen na
dane produkty i usługi bankowe oraz ceny ryzyka prowadzonej działalności i alternatywnych produktów i
usług. Użytecznym kryterium w tym zakresie jest margines bezpieczeństwa. Oznacza on różnicę między
bieżącym przychodem a przychodem na poziomie progu rentowności. Reprezentuje on możliwy spadek
przychodu, który nie spowoduje straty i może być wyznaczony w następujący sposób:

ń !! "ś"!" $%ó' $%ó'!"( "!"ś

ń !%żą"'"%"'(

ń !

żą$$%ó'

Jeżeli margines bezpieczeństwa jest niski, wówczas nawet niewielki spadek przychodu czy wzrost kosz-
tów zmiennych jednostkowych lub stałych może doprowadzić do powstania straty i utraty elastyczności
finansowej i operacyjnej. Ryzyko operacyjne jest więc wysokie, jeżeli margines bezpieczeństwa jest
niski.

Strona 26 z 33

Papiery wartościowe:

•

stopy procentowe mają tendencje do wzrostu w warunkach inflacji i odwrotnie. Stąd:

o

gdy oczekiwany jest wzrost inflacji kredytobiorcy zwiększają zapotrzebowanie na

środki pieniężne (realny ciężar długu obniża się bowiem wraz ze wzrostem cen – realny
koszt kredytu maleje),

o

rynkowe stopy procentowe będą rosły tak długo, jak długo kredytodawcy nie stwierdzą,

że zrealizowali swoje oczekiwania strategiczne w realnej wartości pieniądza (zarówno
do kapitału, jak i odsetek) a kredytodawcy nie uznają, że nie osiągną realnego zysku z
dalszego pożyczania,

•

banki muszą pamiętać o relacjach zmian rynkowych stóp procentowych i cen papierów warto-
ściowych (obligacje). Tu bowiem ryzyko reinwestycji i ryzyko ceny kompensują się wzajemnie,

•

krótkoterminowe stopy procentowe zmieniają się częściej niż długoterminowe:

o

regulacje banku centralnego,

o

regulacyjna rola rynku międzybankowego,

o

niestabilność stóp krótkoterminowych wynika z samej natury rynku,

•

zmiany cen długoterminowych papierów wartościowych są znaczniejsze niż cen papierów krótko-
terminowych. Obligacja 5-letnia będzie sprzedawana przy rynkowej cenie wyższej niż gdyby
termin wynosił rok,

•

wpływ zmian stóp procentowych na ceny jest asymetryczny: dla danego terminu wykupu i pozio-
mu rentowności, spadek stóp procentowych podnosi ceny papierów wartościowych bardziej niż
ekwiwalentny wzrost stóp obniża cenę tych papierów.

22 maja 2013

Banki komercyjne narażone są na różne typy ryzyka:

•

ogólnie wyraża się sytuacją, w której powstaje zagrożenie nieosiągnięcia przez bank założonych
celów,

•

zasadniczo bank jest narażony na:

o

ryzyko kredytowe,

o

ryzyko płynności,

o

ryzyko inwestycyjne,

o

ryzyko niedopasowania struktury aktywów i pasywów,

•

ale także:

o

ryzyko kursowe,

o

ryzyko cenowe,

o

ryzyko stopy procentowej,

o

ryzyko operacyjne,

o

ryzyko rynkowe.

Każdy z typów ryzyka bankowego można dalej uszczegóławiać zgodnie z teorią ryzyka, które
rozwinęła się w efekcie dyskusji nad efektywnością i konkurencyjnością rynków finansowych.

Ryzyko bankowe:

•

zależy od wielu czynników makro- i mikroekonomicznych, zewnętrznych i wewnętrznych, lokal-
nych i globalnych,

•

systematycznie rośnie, o czym świadczą coraz bardziej rygorystyczne regulacje ostrożnościo-
we w sektorze bankowym.

Strona 27 z 33

Ryzyko stopy procentowej:

•

wrażliwość dochodów banku na przyszłe zmiany w stopie procentowej,

•

ryzyko marży odsetkowej, ponieważ zmiany stopy procentowej w banku oddziałują wprost na
poziom osiąganej marży odsetkowej,

•

marża odsetkowa jest zasadniczym składnikiem struktury wyniku działalności bankowej obok
przychodów z prowizji i papierów wartościowych oraz innych rynkowych instrumentów finanso-
wych.

Ryzyko stopy procentowej nie jest jednak pojęciem całkowicie jednoznacznym:

•

narażone na zmiany stopy procentowej są bowiem różne składniki aktywów i pasywów banku - bi-
lansowe i pozabilansowe,

•

dlatego ryzyko stopy procentowej często kwalifikuje się do ryzyka struktury aktywów i pasy-
wów bankowych (ALM) obejmującym dodatkowo ryzyko płynności oraz ryzyko inwestycyjne,

•

w świetle regulacji bazylejskich ryzyko stopy procentowej jest:

o

ryzykiem szczególnym cen instrumentów dłużnych,

o

ryzykiem ogólnym stóp procentowych.

Ryzyko szczególne:

•

jest ryzykiem cen instrumentów dłużnych, do których należą:

o

dłużne papiery wartościowe,

o

depozyty i lokaty,

o

inne instrumenty dłużne.

Ryzyko ogólne stóp procentowych:

•

dotyczy pozycji portfela handlowego banku i oblicza się je w banku, w którym skala działalności
jest znacząca,

•

banki musza śledzić kiedy ich działalność jest znacząca.

Ryzyko szczególne i ogólne stopy procentowej:

•

jest ryzykiem aktywów i pasywów księgi handlowej,

•

księga handlowa obejmuje jedynie otwarte pozycje ukierunkowane na uzyskanie krótkotermino-
wych korzyści,

•

te formy ryzyka stopy procentowej banki muszą zabezpieczyć odpowiednim poziomem kapitałów
własnych,

•

są formą ryzyka rynkowego – które powstaje wskutek zmiennej sytuacji rynkowej, w tym przy-
padku wywołanej przewartościowaniem papierów dłużnych banków wskutek zmiany rynkowych
stóp procentowych.

Ryzyko stopy procentowej księgi bankowej:

•

portfel bankowy obejmuje pozycje niezaliczone do portfela handlowego,

•

pozycje zamieszczone w księdze bankowej trwają do okresu zapadalności,

•

dlatego bieżące przeszacowania stopy procentowej nie mają wpływu na wynik finansowy banku,

•

powstają natomiast różnice wartości rynkowej i umownej portfela aktywów narażonych na ryzy-
ko stopy procentowej,

•

banki muszą prognozować wpływ tego ryzyka na wynik finansowy.

Strona 28 z 33

Pomiar ryzyka według Nowej Umowy Kapitałowej:

•

ryzyko szczególne – metoda podstawowa i VaR,

•

ryzyko ogólne – metoda terminów zapadalności, zaktualizowanego średniego terminu zwrotu,
VaR,

•

ryzyko księgi bankowej – według metod wewnętrznych banku.

29 maja 2013

Metody pomiaru ryzyka stopy procentowej w banku:

•

koncentrują się na oszacowaniu zmiany wyniku odsetkowego banku w sytuacji zmiany stóp pro-
centowych,

•

lub określaniu jak zmiana stóp procentowych wpłynie na wartość rynkową banku, tj. rynkową
wartość kapitału własnego mierzona różnicą między wartością bieżącą aktywów i pasywów ban-
kowych.

Do metody służących kwalifikacji ryzyka stopy procentowej zaliczyć można:

•

lukę stopy procentowej,

•

analizę wrażliwości,

•

analizę okresową zwaną metodą Duration,

•

model VaR,

•

inne modele symulacyjne, jako najnowocześniejsze metody oceny tego ryzyka.

Metoda podstawowa – wymóg kapitałowy oblicza się dla pozycji pierwotnych zaliczanych do portfela
handlowego. Stanowi on sumę iloczynów pozycji netto w kolejnych instrumentach dłużnych i stóp narzu-
tu odpowiadających danym grupom pozycji.

Metoda terminów zapadalności:

•

pierwotne pozycje dzieli się na grupy:

o

z kuponem równym lub większym od 3%,

o

z kuponem mniejszym od 3%.

Pozycje te dzieli się na przedziały wg terminów zapadalności. W każdym przedziale oblicza się
ważone pozycje pierwotne jako iloczyny wartości godziwych tych pozycji i mnożników odpowia-
dających tym przedziałom (wyznacza je nadzór bankowy).

Metoda zaktualizowanego średniego okresu zwrotu – dla każdej pozycji pierwotnej instrumentu bazo-
wego oblicza się:

•

rentowność do wykupu,

•

średni okres zwrotu,

•

zaktualizowany średni okres zwrotu.

Pozycje pierwotne kwalifikuje się do tych stref zgodnie z dyspozycjami nadzoru. Następnie oblicza się
okresowo ważone ich pozycji pierwotne jako iloczyny wartości godziwych poszczególnych pozycji, ich
zaktualizowanych średnich okresów zwrotu oraz wielkości założonych zmian rentowności do wykupu
odpowiadających tym strefom. Wymóg kapitałowy jest sumą wskaźnika określonego przez nadzór
bankowy i danej pozycji ważonej.

Strona 29 z 33

Najprostszą metodą pomiaru ryzyka stopy procentowej jest metoda luki:

•

określana również jako metoda gap lub zestawienie niedopasowania,

•

służy do pomiaru ryzyka pozycji o stałym oprocentowaniu – wg propozycji niemieckich – lub o
zmiennym oprocentowaniu – wg propozycji angloamerykańskich,

•

stopień trudności związanych z jej wykorzystaniem jest niski,

•

w Polsce przyjmuje się, że polega ona na analizie niedopasowania okresów przeszacowania akty-
wów i pasywów w wybranych odcinkach czasowych i odnosi się głównie do pozycji bilansowych
oraz pozabilansowych o stałym oprocentowaniu. Luką nazywana jest tutaj różnica pomiędzy
wielkością pozycji aktywów i pasywów wrażliwych na zmiany stóp procentowych:

o

luka dodatnia występuje wówczas, gdy aktywa o stałym oprocentowaniu przewyższają

pasywa o stałym oprocentowaniu w danym przedziale czasowym,

o

luka ujemna natomiast wystąpi w sytuacji odwrotnej, tzn. w przypadku nadwyżki w da-

nym przedziale czasowym pasywów o stałym oprocentowaniu nad aktywami o stałym
oprocentowaniu.

Punktem wyjścia analizy jest podział pozycji aktywów i pasywów na dwie grupy:

•

niezależnych od wahań rynkowej stopy procentowej,

•

zależnych od wahań rynkowej stopy procentowej, czyli wrażliwych na zmiany rynkowej stopy
procentowej. Wśród tej grupy niezbędny jest dalszy podział. Należy bowiem wyodrębnić pozy-
cje o stałej i o zmiennej stopie procentowej,

Strona 30 z 33

•

kolejnym krokiem w analizie luki jest ustalenie dla wszystkich wyszczególnionych rodzajów po-
zycji bilansowych terminów zapadalności i wymagalności,

•

ponadto konieczne jest zwrócenie uwagi, że faktyczne terminy, w których nastąpi zmiana stóp
procentowych nie zawsze muszą się pokrywać z terminami formalnymi, tj. z tymi, które wynikają
z zawartych umów. Odchylenia te dla niektórych pozycji mogą być znaczne.

Na podstawie powyższego zestawienia obliczyć można:

•

lukę, czyli gap. W określonym wybranym w przyszłości oznaczonym jako j można zapisać jako:

#$

=

%

&

−

'

࢏࢐

࢏

:∑

࢏

࢔

࢚స૚

gdzie:
A

ij

– i-ty rodzaj aktywów o stałej stopie procentowej w okresie j, gdzie i = 1, 2 , … , n ;

j = 1, 2, … , k,
P

ij

– i-ty rodzaj pasywów o stałej stopie procentowej w okresie j, gdzie i = 1, 2 , … , n ;

j = 1, 2, … , k,

•

Gap skumulowany, będący sumą luk w poszczególnych wybranych do analizy okresach, tzn.:

#$

%&

−

' + ⋯ + (

−

)

•

współczynnik Gap (lub Gap skumulowany) określa się jako relację Gap (lub Gap skumulowanego)
do aktywów (pasywów) o stałej stopie procentowej, sumy bilansowej, dochodów netto z odsetek,
itp. Konieczność jego liczenia wynika z faktu, iż bezwzględna wielkość luki nie daje jednoznacz-
nego poglądu, jakie zagrożenie dla banku mogą stanowić różne warianty kształtowania się stopy
procentowej. Jest ono bowiem w dużym stopniu uzależnione od rozmiarów banku. Dlatego też ta
sama wielkość luki może być dużym lub niewielkim zagrożeniem,

•

miarę ryzyka stopy procentowej dla danego przedziału czasowego. Za ową miarę przyjmuje się
szacunkowy spadek (wzrost) dochodu z odsetek netto. Oblicza się go w następujący sposób:

() = #$ × $ $(*+

Metoda badania elastyczności stopy procentowej - w przeciwieństwie do wcześniej opisanej metody
luki, stwarza możliwość analizy ryzyka związanego z pozycjami o zmiennej stopie procentowej, a nie
tylko z pozycjami o stopie stałej. Ryzyka to polega na różnej elastyczności dopasowywania się stopy
procentowej poszczególnych pozycji aktywów i pasywów.

Strona 31 z 33

Relacja zmian stopy procentowej poszczególnych pozycji aktywów i pasywów do zmian rynkowej stopy
procentowej określana jest jako elastyczność oprocentowania pozycji bilansowych o zmiennej stopie
procentowej.

*$ół((ś( =

$(* * $(* + $(+

*ó* , $*ó* + $ $(*+

$(* * *+ $ $(*+

Na przykład współczynnik elastyczności dla wkładów osób fizycznych równy 0,8 oznaczać będzie, iż
wraz z 1% zmianą rynkowej stopy procentowej zmieni się oprocentowanie tych wkładów o 0,8%.

Można tutaj zauważyć, iż im większa będzie bezwzględna wartość współczynnika elastyczności, tym
większe będą zmiany oprocentowania rozpatrywanych pozycji aktywów (pasywów) pod wpływem zmian
rynkowych stóp procentowych.

Jako podstawę odniesienia zmiany oprocentowania można przyjąć różne wielkości. Może nią być np. sto-
pa 1-dniowych depozytów międzybankowych, a dla inwestycji długoterminowych stopa lombardowa banku
centralnego. Do analizy stosuje się pozycje o stałej i zmiennej stopie procentowej. Jednak współczynnik
elastyczności dla pozycji o stałym oprocentowaniu wynosi 0, natomiast dla pozycji o zmiennym oprocen-
towaniu od 0 do 1 włącznie.

Jednym z kluczowych problemów w tej metodzie jest oszacowanie współczynników elastyczności po-
szczególnych pozycji aktywów i pasywów. Na ogół oblicza się jako wcześniej opisywaną relację między
zmianą rynkową stop procentowej a zmianą stopy procentowej dla poszczególnych pozycji aktywów i
pasywów.

Ryzyko stopy procentowej dla pozycji o zmiennej stopie procentowej można obliczyć następująco:

* − + $(+ × (ść × ∆

Gdzie Δ

r

oznacza zmianę rynkowej stopy procentowej.

Łączną elastyczność aktywów lub pasywów o zmiennej stopie procentowej można obliczyć następująco:

-

=

% -

×

-

=

% -

×

$

gdzie:
.

– przeciętny współczynnik elastyczności aktywów

.

– przeciętny współczynnik elastyczności pasywów

.

– współczynnik elastyczności i-tej pozycji aktywów

.

– współczynnik elastyczności i-tej pozycji pasywów

/

– udział i-tej pozycji aktywów A

i

w całości aktywów o zmiennej stopie procentowej, czyli:

/

=

0

:

% 0

1

– udział i-tej pozycji pasywów P

i

w całości pasywów o zmiennej stopie procentowej, czyli:

1

=

2

:

% 2

Strona 32 z 33

Duration – analiza okresowa – pozwala na ocenę wpływu zmian rynkowych stóp procentowych na war-
tość rynkową banku, w tym zmianę wartości poczynionych przez bank inwestycji w dłużne papiery war-
tościowe księgi handlowej.

=

∑

×

(

+ )

+

×

4

(

+ )

5

D – Duration
WN – wartość nominalna
R – rentowność
n – okres trwania obligacji
t – okres płatności odsetkowych
O – odsetki
C – cena obligacji

Duration:

•

można określić jako „średni okres życia” pozostający do wykupu instrumentu dłużnego,

•

lub średni okres odzyskania środków z powstałej inwestycji,

•

w odniesieniu do ryzyka stopy procentowej pozwala na ocenę okresu „zamrożenia” oprocentowa-
nia po stronie aktywów i pasywów.

Analiza okresowa może zostać rozszerzona na całość aktywów i pasywów o stałej stopie procentowej. W
takim przypadku oblicza się wskaźniki duracji osobno dla aktywów (D

A

) i pasywów (D

P

). Konieczne jest

również określenie wartości bieżących aktywów (W

A

) i pasywów (W

P

). Ryzyko stopy procentowej można

wówczas zapisać następująco:

$ $(*+ =

×

−

×

× $ $(*+

Jeśli wskaźnik duracji pasywów o stałej stopie procentowej jest krótszy od wskaźnika duracji aktywów
o stałej stopie procentowej, to może wystąpić niebezpieczeństwo dla banku w przypadku rosnących
stóp procentowych.

W odwrotnej sytuacji, tj. przy wyższej duracji po stronie aktywów, zagrożenie dla banku wystąpi w
przypadku spadających stóp procentowych. Im wyższa będzie różnica między duracją dla aktywów a
duracją dla pasywów (określana również jako luka duracji) tym większe będzie ryzyka dla banku.

Duration można też wykorzystać do oszacowania wpływu zmian stopy procentowej na wartość instru-
mentu dłużnego, co oblicza się wzorem:

∆

5

5

=

−

+ ∆

+

gdzie:
ΔC – przyrost ceny obligacji
C – cena obligacji
D – Duration (średni termin wykupu)
R – rentowność obligacji (YTM)

Informuje jaką zmianę ceny wywoła zmiana rentowności obligacji.

Strona 33 z 33

Model VaR:

•

stosuje się do oceny ryzyka stopy procentowej aktywów i pasywów bankowych o stałym jak też
zmiennym oprocentowaniu – głównie księgi handlowej,

•

stopień trudności związany z oceną ryzyka stopy procentowej jest bardzo duży,

•

wykorzystanie modelu wymaga głównie dobrych danych historycznych.

Model VaR:

•

jest miarą strat,

•

metoda koncentruje się na negatywnych odchyleniach i jest miarą kompleksową,

•

łączy bowiem zmienność i wrażliwość na ryzyko – nie tylko stopy procentowej.

VaR oblicza się formułą:

6

= −

× −

= × ( × 7

gdzie:
WO – wartość początkowa portfela
R – stopa zwrotu z inwestycji
α – poziom istotności
σ – odchylenie standardowe
R

o

– wartość oczekiwana stopy zwrotu

c – współczynnik rozkładu normalnego, którego wartość zależy od poziomu istotności