POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 1 z 19

3 października 2012

Bankowość centralna:

•

system organizacji tradycyjnego pośrednictwa finansowego – banków – instytucji kredyto-
wych,

•

odnosi się do działalności banków centralnych i różnych przedsiębiorstw bankowych (banki
komercyjne, banki uniwersalne, spółdzielcze, hipoteczne, itd.),

•

nieraz traktowana jest jako dziedzina wiedzy o zasadach funkcjonowania banków – instytu-
cji kredytowych,

•

model bankowości centralnej powstał w efekcie potrzeb zachowania równowagi pieniężnej
gospodarki światowej nękanej kryzysami finansowymi,

•

momentem przełomowym był w powierzaniu zadań bankom centralnym upadek systemu mo-
netarnego waluty złotej,

•

ostateczne załamanie tego systemu nastąpiło w 1976 r.,

•

banki centralne otrzymały nowe zadania przekształcając się w instytucje publiczne działa-
jące na zlecenie władzy ustawodawczej pełniąc funkcje instytucji państwowej,

•

banki centralne przestały pełnić funkcje komercyjne stając się instytucjami o charakterze
zarobkowym.

Pierwsze banki centralne:

•

1657 r. – Bank Szwecji,

•

1694 r. – Bank Anglii,

•

1913 r. – Fed (USA),

•

01.01.1999 r. – EBC.

Banki te realizowały różne zadania. Bankowość centralna rozwinęła się pod koniec XVII wieku. Wtedy
to powstaje potrzeba wydzielenia funkcji banku centralnego w wielu państwach – 1900 rok – funkcjo-
nuje w świecie 18 banków centralnych. W Europie pod koniec XIX wieku większość państw miała banki
centralne.

10 października 2012

Podstawowy cel działalności banków centralnych to wiarygodny i stabilny pieniądz, który zapewnia
podmiotom krajowym i zagranicznym wysoką sprawność i bezpieczeństwo prowadzonej działalności
gospodarczej.

Realizacja celu wymagała od banków centralnych:

•

w ujęciu przedmiotowym przyjęcia zasad:

o

emisji znaków pieniężnych,

o

obiegu pieniężnego,

o

stosunków pieniężnych z zagranicą,

•

w ujęciu podmiotowym określenia sposobu funkcjonowania instytucji monetarnych.

System bankowy – najważniejszy element systemu finansowego:

•

ogół instytucji bankowych w danym kraju kształtujących i regulujących warunki zaopatry-
wania podmiotów niefinansowych w środki płatnicze,

•

w ujęciu podmiotowym – bank centralny i banki komercyjne.

Bank centralny:

•

funkcjonuje zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami prawnymi i tradycją,

•

przyjmuje się, że pełni funkcje:

o

banku banków:

organizuje i współuczestniczy w systemie rozliczeń pieniężnych,

reguluje działalność banków komercyjnych,

wspiera system rozliczeń bankowych w kraju i skali międzynarodowej,

o

banku emisyjnego:

emituje pieniądz gotówkowy i kredytowy,

oddziałuje na ilość pieniądza w obiegu,

określa jego wartość poprzez kształtowanie:

•

podaży pieniądza,

•

stopy procentowej,

•

kursu walutowego,

o

banku państwa:

obsługa budżetu państwa,

prowadzenie rachunków bankowych.

Bank centralny realizuje więc różne zadania:

•

emituje pieniądz gotówkowy i kreuje pieniądz bezgotówkowym

•

zarządza rezerwami walutowymi,

•

z rządem współzarządza kursem walutowym,

•

realizuje politykę dewizową państwa,

•

zapewnia bezpieczeństwo obiegu pieniądza bankowego,

•

zapewnia bezpieczeństwo i stabilność systemu finansowego,

•

prowadzi usługi bankowe wobec rządu i jego instytucji.

Ewolucja zadań banków centralnych:

•

dokonuje się stale pod wpływem różnych wydarzeń gospodarczych,

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 2 z 19

•

inflacja stagflacja, recesja gospodarki światowej, niestabilność rynków finansowych, bańki
spekulacyjne, globalny kryzys finansowy,

•

powstają nowe koncepcje bankowości centralnej; globalnego banku centralnego, instytucji
powiernictwa złych długów, większej dyscypliny regulacyjnej, itd.

System bankowy w Polsce obejmuje:

•

bank centralny – NBP,

•

banki komercyjne – w roku 2010 około 49-51,

•

oddziały banków zagranicznych, instytucji kredytowych i przedstawicielstw działających w
Polsce – około 18-21,

•

banki spółdzielcze – około 576-578,

•

razem – około 643-650.

Shadow-banking:

•

bankowość równoległa – sektor pozabankowy,

•

przedsiębiorstwa finansowe ukierunkowane na zysk udzielające pożyczek z własnych środ-
ków oferujące różne produkty oszczędnościowe i inwestycyjne,

•

nie wchodzą w skład sektora bankowego,

•

ich działalność ma charakter pozabankowy,

•

nie podlegają bankowi centralnemu,

•

nie wchodzą do systemu bankowego,

•

nie są kontrolowane przez nadzór bankowy.

Przykłady w Polsce:

•

Nova New – spółka wirtualna – oferuje transakcje jednorazowe i maskujące – linia inwesty-
cyjna – produkt który daje roczny zysk 25% bez żadnych wymogów co do wkładu,

•

Dobra Lokata – spółka z o. o. – posiada strukturę grupy kapitałowej – daje możliwość wyko-
nywania szeregu różnych usług finansowych,

•

aktualnie na liście KNF znajduje się 20 firm, które nie posiadają zgody KNF na wykonywa-
nie czynności bankowych.

17 października 2012

Podaż pieniądza:

•

to ilość środków pieniężnych stawiana do dyspozycji podmiotom gospodarczym,

•

można ją rozumieć wąsko i szeroko,

•

w wąskim rozumieniu jest to pieniądz gotówkowy zwany też pieniądzem „wielkiej mocy”.

Podaż pieniądza – ujęcie szerokie:

•

jest to pieniądz gotówkowy i bezgotówkowy występujący w postaci różnych aktywów finan-
sowych, które w różnym czasie i z różnym skutkiem mogą być zamienione na pieniądz go-
tówkowy,

•

aktywa te obejmują również pieniądz kredytowy kreowany przez banki na bazie gromadzo-
nych depozytów – pieniądz depozytowy.

Podaż pieniądza kredytowego:

•

pieniądz kredytowy posiada moc regulacji zobowiązań w stopniu zbliżonym do pieniądza go-
tówkowego,

•

podaż pieniądza gotówkowego określa bank centralny kierując się przyjętymi zasadami jego
emisji w gospodarce,

•

pieniądz kredytowy jest stawiany do dyspozycji podmiotom gospodarczym przez banki,

•

o wielkości pieniądza kredytowego decydują banki komercyjne,

•

nie mogą go kreować w dowolnej ilości,

•

granice kreacji pieniądza kredytowego pośrednio określa bank centralny,

•

pieniądz kredytowy pozostaje zawsze w określonej proporcji do pieniądza gotówkowego,

•

im większa monetyzacja gospodarki (ilości gotówki do PKB) tym można wykreować więcej
pieniądza kredytowego.

Agregaty monetarne:

•

miary pieniądza przyjmowane w polityce monetarnej banku centralnego,

•

istnieją węższe i szersze definicje pieniądza stosowane do mierzenia ilości pieniądza w
obiegu – tzw. agregaty pieniężne,

•

baza monetarna – M0,

•

wąski pieniądz bankowy i szeroki M1, M2, M3,

•

pozostałe agregaty M4, M5.

Agregaty monetarne:

•

M0 – jest najwęższą koncepcją miary pieniądza, jest to pieniądz o najwyższym stopniu
płynności:

o

rezerwy obowiązkowe banków komercyjnych,

o

rezerwy nadwyżkowe banków komercyjnych,

o

obieg pieniądza gotówkowego,

•

M1 – jest szerszą koncepcja miary pieniądza:

o

baza monetarna (bilon i pieniądz gotówkowy w obiegu) oraz:

czeki w obiegu,

nieoprocentowane wkłady na żądanie w bankach (głównie rachunki bieżą-
ce przedsiębiorstw),

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 3 z 19

wkłady na rachunkach czekowych w prywatnych instytucjach depozyto-
wych.

•

M2 – to, co w M1 oraz:

o

krótkookresowe rachunki oszczędnościowe na niewielkie sumy, z których w każ-
dej chwili można wycofać fundusze oprocentowane na minimalnym poziomie,

o

udziały w funduszach

•

M3 – to co w M2 oraz:

o

depozyty terminowe na sumy powyżej 100 tys. $ we wszystkich instytucjach kre-
dytowych,

o

terminowe porozumienia odkupu,

o

depozyty eurodolarowe,

o

rachunki w funduszach wzajemnego oszczędzania podmiotów gospodarczych na
rynku pieniężnym.

Agregaty pieniężne EBC:

•

M1 – wąski agregat pieniężny. Obejmuje pieniądz gotówkowy oraz depozyty (płatne na każ-
de żądanie, tzw. a vista) w monetarnych instytucjach finansowych i instytucjach rządowych
szczebla centralnego (np. poczta czy skarb państwa),

•

M2 – pośredni agregat pieniężny. Obejmuje M1 oraz depozyty z terminem wypowiedzenia
do 3 miesięcy oraz depozyty terminowe do 2 lat zdeponowane w monetarnych instytucjach
i instytucjach rządowych szczebla centralnego,

•

M3 – szeroki agregat pieniężny. Obejmuje M2 oraz instrumenty zbywalne, czyli operacje z
przyrzeczeniem odkupu, jednostki uczestnictwa w funduszach na rynku pieniężnym, a także
dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat, wyemitowane przez monetar-
ne instytucje finansowe.

W Polsce podstawowym obecnie agregatem pieniężnym podawanym w statystyce NBP i GUS jest
M3:

•

jest on definiowany jako suma następujących składników:

o

pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków),

o

depozyty złotowe i walutowe gospodarstw domowych, przedsiębiorstw niemone-
tarnych instytucji finansowych, instytucji niekomercyjnych, instytucji samorzą-
dowych oraz funduszy ubezpieczeń społecznych:

bieżące,

terminowe i zablokowane,

o

pozostałe składniki, tj. dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2
lat wyemitowane przez banki.

24 października 2012

Mnożnik kreacji pieniądza:

•

banki komercyjne nie tylko gromadzą oszczędności i zamieniają je na kredyty,

•

pełnia one jeszcze jedna bardzo ważna funkcję: udzielając kredytów na sumy wielokrotnie
przekraczające wartość trzymanych rezerw, banki komercyjne tworzą (kreują) dodatkowy
pieniądz,

•

intensywność tego efektu wyraża mnożnik kreacji pieniądza.

Teoria mnożnika:

•

zakłada, że o ilości pieniądza w obiegu decyduje bank centralny i banki komercyjne,

•

wywodzi się z ekonomii klasycznej, a jej największym reprezentantem jest I. Fisher –
twórca ilościowej teorii pieniądza, który zakładał, że:

M * V = P * Y

gdzie:

M – ilość pieniądza

V – szybkość jego obiegu

P – średni poziom cen

Y – wielkość realnego dochodu narodowego

Mnożnik stanowi relację przekształceń tego równania:
w ujęciu realny:

k = 1 / V = M / Y

w ujęciu nominalnym:

k = M / D

gdzie: D = P * Y

Interpretacja: mnożnik kreacji pieniądza informuje, o ile zmieni się podaż pieniądza w wyniku zmiany
bazy monetarnej o jednostkę (np. o 1 zł). Mnożnik można stosować do dowolnego agregatu pieniężne-
go.

Podaż pieniądza M w ujęciu „mnożnikowym” można zapisać jako iloczyn wielkości pieniądza kreowa-
nego przez bank centralny (B – od „baza monetarna”) i pewnego mnożnika (m).

M = m * B

Przyrost podaży pieniądza (∆M) następuje w takiej samej proporcji – określonej wielkością mnożni-
ka pieniężnego (tj. m) – jak i przyrostu pieniądza banku centralnego (∆B).

∆M = m * ∆B

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 4 z 19

Podaż pieniądza w rozwiniętej teorii mnożnika jest funkcją wielu zmiennych:

M = [ (BG + D ) / ( R + BG ) ] * B

BG – gotówka w obiegu

D – depozyty na żądanie

R – rezerwy bankowe

B – baza monetarna

lub:

M = [ ( k + 1 ) / ( r + k ) ] * B

k – stopa utrzymania gotówki BG / D

r – przeciętna stopa rezerw obowiązkowych R / D

dalsze przekształcenie:

M = [ ( k + 1 ) / ( k + r

d

+ r

nad

+ r

t

* t ) ] * B

Na R składają się trzy różnego typu wielkości:

•

obowiązkowe rezerwy banków komercyjnych od depozytów na żądanie (R

D

).

•

obowiązkowe rezerwy banków komercyjnych od depozytów terminowych (R

t

),

•

dobrowolne nadwyżkowe rezerwy banków komercyjnych utrzymywane przez nie w banku
centralnym (R

nad

).

Zmienne są wielkościami zależnymi:

•

k = G / D – stosunek zasobów pieniądz gotówkowego do pieniądza depozytowego, jest to
wiec relacja mówiąca o strukturze podaży pieniądza,

•

t = DT / D – wskaźnik mówiący o relacji zachodzącej między depozytami terminowymi a
depozytami na żądanie,

•

r

D

= R

D

/ D – wskaźnik (stopa) obowiązkowych rezerw dla depozytów na żądanie,

•

r

nad

= R

nad

/ D – stosunek nadwyżkowych dobrowolnych rezerw do depozytów na żądanie,

•

r

t

= R

t

/ DT – wskaźnik (stopa) obowiązkowych rezerw dla depozytów terminowych.

Teoria mnożnika – klasyczna teoria mnożnika zakłada, ze na proces kreacji pieniądza oddziaływają
wyłącznie czynniki instytucjonalne, techniczne bądź losowe zmiany w zachowaniach banków. Bank
centralny może zatem wpływać na podaż pieniądza poprzez:

•

stopę rezerw obowiązkowych,

•

kształtowanie podaży, oceny i dostępności instrumentów służących bankom do przechowy-
wania rezerw (inne niż depozyt w banku centralnym),

•

operacje otwartego rynku skierowane na zmiany struktury zasobów banków (sprzedaż bo-
nów pieniężnych czy bonów skarbowych).

Podejście strukturalne do kreacji pieniądza (podmiotowe):

•

sektor bankowy analizowany jest tu jako całość,

•

jego rola w tworzeniu pieniądza jest więc rozpatrywana w ujęciu skonsolidowanego bilansu
całego sektora bankowego, tj. bez rozgraniczania miedzy działalnością banków komercyj-
nych i banku centralnego.

Skonsolidowany bilans systemu bankowego:

•

jest zestawieniem bilansów wszystkich (łącznie z bankiem centralnym) banków działających
na terenie kraju.

Uproszczony skonsolidowany bilans sektora bankowego:

•

AKTYWA:

o

NZ – należności zagraniczne systemu bankowego,

o

K

B

– kredyty netto (tj. po odjęciu depozytów budżetowych w systemie banko-

wym),

o

K

N

– kredyty dla krajowego sektora niefinansowego,

o

AR – aktywa rzeczowe sektora bankowego,

•

PASYWA:

o

ZZ – zobowiązania zagraniczne sektora bankowe,

o

G – gotówka w obiegu tj. poza kasami banków,

o

D – depozyty na żądanie podmiotów niefinansowych,

o

DT – depozyty oszczędnościowe i terminowe (dalej w skrócie depozyty termino-
we) podmiotów niefinansowych,

o

Kap – kapitał sektora bankowego.

Na podstawie bilansu skonsolidowanego można zatem zapisać następujące równanie:

M = AZN + K

B

+ K

N

AZN = NZ – ZZ – aktywa zagraniczne netto, tzn. rezerwy dewizowe netto systemu bankowego

K

B

– kredyty netto sektora publicznego (po odjęciu depozytów sektora publicznego)

K

N

– kredyty dla sektora niefinansowego

Równanie to mówi, że podaż pieniądza w gospodarce jest generowana w wyniku:

•

zmian akcji kredytowej sektora bankowego, nazywanej także „aktywami krajowymi netto”,
w tym instytucji finansowych, niefinansowych i sektora publicznego,

•

zmian czynnika zagranicznego nazywanego „aktywami zagranicznymi netto”.

W ujęciu przyrostowym równanie wygląda następująco:

∆M = ∆AZN + ∆K

B

+ ∆K

N

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 5 z 19

Przyjmując, że: ∆K = ∆K

B

+ ∆K

N

to: ∆M = ∆AZN + ∆K

Przyrost podaży pieniądza ogółem w gospodarce jest generowany w wyniku:

•

zmian akcji kredytowej sektora bankowego, nazywanej także „aktywami krajowymi netto”
(∆K) oraz

•

zmian czynnika zagranicznego nazywanego „aktywami zagranicznymi netto” (∆AZN).

Kontrola podaży pieniądza:

•

w sektorze bankowym relatywnie wysoka – tym bardziej skomplikowana im więcej nowocze-
snych instrumentów finansowych banków,

•

gdy banki finansują deficyt budżetowy ma miejsce „wypychanie pieniądza” z gospodarki,

•

gdy bank centralny „kredytuje budżet” – emisja pustego pieniądza,

•

gdy bank centralny monetyzuje długi – emisja pustego pieniądza – Quantitative Easing,

•

gdy bank centralny kontroluje kurs walutowy nie ma wpływu na kontrolę podaży pieniądza,

•

w gospodarce otwartej im większa substytucyjność krajowych i zagranicznych aktywów fi-
nansowych tym trudniejsza kontrola podaży pieniądza.

31 października 2012

Strategia polityki pieniężnej:

•

strategia wyraża postępowanie banku centralnego w założonym okresie zmierzające do
osiągniecia zakładanych celów polityki monetarnej, do którego swe zachowania muszą przy-
stosować wszystkie podmioty rynku pieniężnego,

•

sposób w jaki uczestnicy rynku pieniężnego absorbują w swych decyzjach efekty realizo-
wanej strategii polityki monetarnej jest różny.

Strategie polityki monetarnej mogą być różne:

•

wynikają z dywersyfikacji celów i instrumentów stosowanych przez bank centralny do ich
realizacji, jak też różnych kryteriów podziału towarzyszących identyfikacji rodzajów stra-
tegii polityki monetarnej,

•

w sytuacji, gdy bank centralny identyfikuje się z określoną strategią polityki monetarnej
większa jest przejrzystość jego operacji na rynku pieniężnym i bardziej efektywne zacho-
wania uczestników tego rynku.

Strategie polityki monetarnej formułowane są zwykle z perspektywy potrzeb rozwoju gospodarki
krajowej:

•

dlatego też wybór strategii polityki monetarnej jest zawsze zdeterminowany stanem ma-
krofundamentów każdej gospodarki,

•

strategia polityki monetarnej stanowi natomiast sposób poprawy tego stanu, przy założeniu,
że ostateczne jej skutki w gospodarce zależą bezpośrednio od mechanizmu absorpcji im-
pulsów monetarnych z niej wynikających przez podmioty gospodarcze.

Kryterium podziału – sposób postępowania banku centralnego w oddziaływaniu na gospodarkę:

•

strategia monetarystyczna:

o

oparta została na założeniu, potwierdzonym badaniami empirycznymi, ze ilość pie-
niądza ma dominujący wpływ na przyrost PKB i/lub przyrost cen w gospodarce,

o

stąd płynie wniosek, że bank centralny sterując ilością pieniądza poprzez kontrolę
bazy monetarnej i jej agregatów może skutecznie oddziaływać również na gospo-
darkę, ceny, dochody i zatrudnienie, a także stały wzrost gospodarczy,

o

warunkiem skutecznej realizacji jest jego długookresowe oddziaływanie na przy-
rost PKB w ujęciu realnym, przy uwzględnieniu możliwych zmian w utrzymywaniu
rezerw pieniężnych przez podmioty gospodarcze, a zatem również zmian w szyb-
kości obiegu pieniądza w gospodarce,

•

strategia zorientowana na potencjał zwana monetarną zakłada, że:

o

kontrola ilości pieniądza w gospodarce powinna być ukierunkowana nie tylko na
wzrost realnego PKB, ale także na wzrost ogólnogospodarczego potencjału pro-
dukcyjnego,

o

właściwa średnioterminowa prognoza wzrostu tego potencjału determinuje sku-
teczność prowadzonej przez bank centralny polityki monetarnej,

o

pieniężny cel pośredni w strategii potencjału gospodarczego odpowiadający wzro-
stowi określonego agregatu pieniężnego powinien bowiem odpowiadać tej progno-
zie, gdyż tylko w takich okolicznościach wzrost popytu globalnego w gospodarce
dostosuje się do poziomu równowagi egzogenicznie wyznaczonej podaży pieniądza,

•

strategia pokeynesowska:

o

polityka pieniężna banku centralnego powinna skupić się na kształtowaniu poziomu
stopy procentowej wyznaczającej poziom równowagi popytu i podaży na pieniądz
w gospodarce,

o

wysoka wrażliwość inwestycji na zmiany jej poziomu jest w stanie prowadzić do
znacznego pobudzenia popytu globalnego sprzyjając osiąganiu równowagi gospo-
darczej na poziomie pełnego w niej zatrudnienia,

o

w strategii postkeynesowskiej stopa procentowa pełni funkcję celu pośredniego
polityki monetarnej,

•

strategia sterowania płynnością bankową:

o

wielkość popytu globalnego w gospodarce zależy od zdolności banków do kreacji
kredytu jako formy współczesnego pieniądza,

o

stąd płynność banków przyjmowana za cel pośredni tej strategii polityki monetar-
nej stanowić powinna podstawowy parametr równoważenia gospodarki.

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 6 z 19

7 listopada 2012

Pułapka płynności – dalsze obniżanie stóp procentowych w gospodarce nie jest już w stanie mobili-
zować podmiotów gospodarczych do inwestycji.

Strategia polityki pieniężnej w ujęciu tradycyjnym:

•

przyjęcie celu pośredniego,

•

brak celu bezpośredniego,

•

wybór celu operacyjnego,

•

cel operacyjny na zakładanym poziomie, aby kontrolować cel pośredni.

W ujęciu tradycyjnym polityki pieniężnej wykorzystuje się:

•

kontrolę agregatów monetarnych,

•

kontrolę kursu walutowego,

•

kontrolę stóp procentowych.

Strategie polityki monetarnej w ujęciu wieloparametrycznym:

•

strategia bezpośredniego celu inflacyjnego:

o

ogłoszenie przez bank centralny oficjalnego celu inflacyjnego,

o

niska inflacja – cel zasadniczy,

o

utrzymanie przez bank centralny wybranej stopy procentowej rynku międzyban-
kowego na poziomie zapewniającym osiąganie przyjętego celu inflacyjnego,

o

bank centralny zarządza płynnością poprzez operacje otwartego rynku,

o

krótkoterminowa stopa procentowa jest nieoficjalnym celem operacyjnym, a za-
tem parametrem kontrolowanym przez bank centralny,

•

strategia eklektyczna – realizacja nie jednego, lecz wiązki celów polityki monetarnej:

o

ma z natury swej dyskrecjonalny charakter,

o

brak identyfikacji bezpośredniego celu polityki monetarnej nie gwarantuje jej
przejrzystości,

o

rynki finansowe mogą na tę strategię reagować negatywnie,

o

decyzje lokacyjne są podejmowane w warunkach podwyższonego ryzyka inwesty-
cyjnego,

o

mniejszą stabilnością charakteryzuje się rynek pieniężny.

14 listopada 2012

Polityka pieniężna – pojęcie:

•

polega na kształtowaniu podaży pieniądza w gospodarce przez bank centralny,

•

to prowadzony w imieniu państwa przez bank centralny wybór celów i instrumentów kształ-
towania podaży pieniądza w gospodarce.

Rodzaje polityki monetarnej:

•

polityka taniego i drogiego pieniądza,

•

polityka krótko-, średnio- i długookresowa,

•

polityka restrykcyjna, ekspansywna i neutralna,

•

polityka ustrojowa i procesowa.

Klasyfikacja celów polityki pieniężnej – kryteria podziału:

•

skala oddziaływania:

o

makroekonomiczne – wzrost gospodarczy, inflacja, stabilność cen, itp.,

o

mikroekonomiczne – kształtowanie stóp procentowych, podaż pieniądza kredyto-
wego, itp.,

•

przedmiot i podmiot polityki:

o

cele pieniężne – stopa procentowa, kurs walutowy, inflacja, itp.,

o

cele gospodarcze – zatrudnienie, wzrost PKB,

o

cele własne banku centralnego,

o

cele systemu finansowego,

o

cele sektora bankowego,

•

horyzont czasowy:

o

krótkookresowe,

o

średniookresowe,

o

wieloletnie

•

sposób określania i realizacji polityki pieniężnej:

o

cele finalne:

ostateczne,

gospodarcze,

makroekonomiczne,

niska inflacja, zatrudnienie, przyrost PKB,

o

cele pośrednie:

podaż pieniądza,

kurs walutowy,

stopy procentowe,

o

cele operacyjne:

płynne rezerwy banków,

interwencje walutowe,

stopy procentowe rynku międzybankowego.

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 7 z 19

CEL INFLACYJNY BANKU CENTRALNEGO A STABLINOŚĆ FINANSOWA

Banki centralne – cel inflacyjny:

•

stosują w polityce monetarnej od lat 90.,

•

kontrola inflacji stała się podstawą stabilizowania cen w gospodarce,

•

cel inflacyjny zastąpił kontrolę podaży pieniądza,

•

umiędzynarodowienie celu inflacyjnego – przyjmują go wszystkie banki centralne w gospo-
darce światowej.

Cel inflacyjny:

•

oznacza, że bank centralny zobowiązuje się do stabilizowania inflacji wokół przyjętego po-
ziomu – celu inflacyjnego,

•

wymaga prognozowania inflacji,

•

inflację prognozuje się w oparciu o modele.

Wskaźnik inflacji jako cel inflacyjny

wskaźniki

kraje

wskaźnik wzrostu cen towarów

i usług konsumpcyjnych CPI

Nowa Zelandia, Kanada, Szwecja, Australia,

Polska, Izrael, Kolumbia, Hiszpania, Brazylia,

Węgry, Chile, Meksyk, Norwegia

HICP – zharmonizowany wskaźnik
cen konsumpcyjnych obliczany wg

formuły Laspeyresa

obliczany w UE według ujednoliconej

metodologii przez kraje członkowskie

wskaźnik inflacji bazowej

Wielka Brytania, Czechy, RPA, Tajlandia

Wyrażenie celu inflacyjnego

wyrażenie celu inflacyjnego

kraje

cel wyrażany punktowo

Szwecja, Norwegia, Korea, Węgry,

Brazylia, Finlandia, Polska

pasmo wahań +/- 2% lub mniej

Kanada, Australia, Chile, Czechy,

Izrael, Wielka Brytania

pasmo wahań +/- 2% lub więcej

Nowa Zelandia, RPA, Tajlandia

Oczekiwania inflacyjne:

•

z punktu widzenia banku centralnego istotne jest nie tylko, jaka obecnie jest inflacja, lecz
także jakie są oczekiwania inflacyjne:

o

tylko znając oczekiwania inflacyjne bank centralny ma szansę odpowiednio zarea-
gować na czas (występują znaczne opóźnienia),

•

w Polsce wyznacza ją do 1992 roku Ipsos (wcześniej Demoskop), a od 2001 roku GfK Polo-
nia (badania współfinansowane przez UE),

•

problem polega jednak na trudnościach w wyznaczeniu oczekiwań inflacyjnych:

o

należy zmienną jakościową z badań ankietowych przetworzyć na zmienną ilościo-
wą.

Oczekiwania inflacyjne w realizacji polityki pieniężnej:

•

czy bank centralny powinien reagować na zmiany w inflacji, czy oczekiwaniach inflacyjnych?

•

reakcja na zmianę inflacji jest z zasady spóźniona, szczególnie uwzględniając długość kana-
łu transmisji,

•

należy zatem analizować zarówno inflację, jak i oczekiwania inflacyjne,

•

oczekiwania inflacyjne związane są z pojęciem presji inflacyjnej.

Projekcje inflacji:

•

bank centralny, oprócz tego, jaka jest inflacja (inflacja bazowa) oraz oczekiwania inflacyj-
ne, potrzebuje również informacji, jak ukształtuje się inflacja, jeśli bank centralny nie po-
dejmie żadnych kroków (nie zmieni stóp procentowych),

•

w tym celu, na podstawie modeli strukturalnych gospodarki, tworzy projekcje inflacji,

•

w uproszczeniu podejmuje się takie decyzje, aby projekcja inflacji z jak największym
prawdopodobieństwem, mieściła się w celu.

Definicja stabilności cen:

•

podkreśla średniookresową orientację polityki pieniężnej,

•

nie jest bowiem w stanie utrzymać się na założonym poziomie w krótkim czasie,

•

unika się w ten sposób nadmiernego aktywizmu jak i zbędnej niestabilności gospodarki real-
nej,

•

nieuniknione są krótkoterminowe zmienności stóp procentowych i inflacji.

Banki centralne przyjmują ilościową definicję stabilności cen:

•

w EBC jest definiowana ona jako roczny wzrost zharmonizowanego indeksu cen konsump-
cyjnych – HICP – dla strefy euro o mniej niż dwa procent,

•

oznacza, że inflacja przewyższająca 2% nie odpowiada podstawowemu celowi EBC,

•

oznacza również, że bardzo niska stopa inflacji, a w szczególności deflacja także jest nie-
zgodna ze stabilnością cen.

HICP – wysokiej jakości wskaźnik stabilności cen:

•

zharmonizowany wskaźnik cen towarów i usług dla strefy euro,

•

jego wartość oblicza co miesiąc w strefie euro Eurostat,

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 8 z 19

•

wykorzystuje się go również w ocenie gotowości poszczególnych krajów UE spoza strefy
euro do wprowadzenia wspólnej waluty,

•

oblicza się go na podstawie obserwacji 1,7 mln cen towarów i usług i 200 tys. punktów
sprzedaży w 1,5 tys. miastach w całej strefie euro,

•

jego konstrukcja jest stale jakościowo doskonalona.

Cechy strategii BCI:

•

instytucjonalne zobowiązanie do traktowania stabilności cen jako podstawowego celu poli-
tyki pieniężnej,

•

oficjalne ogłoszenie wielkości liczbowej średniookresowego celu inflacyjnego,

•

wykorzystanie narzędzi polityki pieniężnej uzależnia się od szerokiego zakresu informacji o
stanie gospodarki, a nie tylko od zachowania agregatów pieniężnych czy kursów walutowych,

•

większa przejrzystość realizowanej strategii poprzez komunikowanie się ze społeczeń-
stwem i rynkami w zakresie zamierzeń, celów oraz decyzji władz monetarnych,

•

zwiększona odpowiedzialność banku centralnego wobec instytucji demokratycznych za rea-
lizację przyjętych celów,

•

formułowanie przez bank centralny prognozy inflacyjnej, która pełni rolę celu pośredniego;
stopy procentowe są ustalane tak, aby eliminować odchylenia oczekiwanych stóp inflacji od
przyjętego celu.

Klasyfikacja strategii BCI:

•

formy operacyjne BCI celu inflacyjnego:

o

sztywna strategia BCI (strict inflation targeting),

o

elastyczna strategia BCI (flexible inflation targeting),

•

strategie BCI (kryterium przejrzystości i wiarygodności):

o

pełna strategia BCI,

o

eklektyczna strategia inflacyjna,

o

lekka strategia inflacyjna.

Koszty inflacji:

•

koszt zdzierania zelówek i zmiany etykiet – więcej czasu jest potrzebne na znalezienie
optymalnych zastosowań rzadkich zasobów,

•

przeinwestowanie sektora finansowego – następuje bowiem wzrost zysków pośredników fi-
nansowych,

•

ryzyko oszczędzania – spada skłonność do oszczędzania ze względu na spadek wartości
oszczędności,

•

niedoskonała indeksacja systemu podatkowego – podatki płaci się od większej nominalnie
podstawy i szybciej wpada się do wyższych progów podatkowych,

•

niepewność – niepewność planów inwestycyjnych w gospodarce.

Argumenty przeciw inflacji zerowej / deflacji:

•

wzrost jakości towarów – zbyt mało pieniądza do obsługi wymiany towarowej,

•

problem ujemnych stóp procentowych – przy braku inflacji nie ma ujemnych stóp procen-
towych w ujęciu realnym, stąd nieskuteczna jest polityka banku centralnego skierowana na
obniżanie stóp procentowych,

•

w gospodarce brak pieniądza kredytowego – spada skłonność do oszczędzania ze względu
na spadek wartości oszczędności,

•

sztywność płac – płace nominalne są sztywne od dołu, a zatem jedynie wzrost cen może do-
prowadzić do spadku płacy realnej.

Globalny kryzys finansowy wyraźnie pokazał, że sama stabilność cenowa nie gwarantuje stabil-
ności systemu finansowego:

•

stabilności finansowej nie można sprowadzić do stabilności,

•

w warunkach otwartej gospodarki światowej, narażonej na wysokie ryzyko finansowe, sta-
bilność finansową trzeba identyfikować z brakiem zagrożenia kryzysem finansowym,

•

tak rozumiana stabilność finansowa w dotychczasowej polityce monetarnej banku central-
nego traktowana była jako dobro publiczne, o które należy dbać niezależnie od celów mone-
tarnych banku centralnego,

•

nigdy jednak banki centralne nie traktowały stabilności finansowej na równi z celem strate-
gicznym polityki monetarnej,

•

ta polityka nie przyniosła jednak oczekiwanych rezultatów. Gospodarka światowa weszła w
stan recesji gospodarczej.

Zjawiska deflacyjne są bardziej niekorzystne dla gospodarki

niż inflacyjne i o wiele trudniej z nimi walczyć.

28 listopada 2012

Stabilność finansowa w praktyce:

•

tylko w sporadycznych przypadkach zapisywana była explicite w ustawie o banku central-
nym lub innym oficjalnym dokumencie prawnym.

•

w większości przypadków jest ona traktowana jako cel implicite.

•

ustawowa funkcja banków centralnych w zakresie wspierania stabilności systemu finanso-
wego ograniczana jest do działań na rzecz efektywności i bezpieczeństwa systemu płatni-
czego.

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 9 z 19

•

stawała się ważnym zadaniem banku centralnego jedynie w warunkach niekwestionowanego
zagrożenia równowagi monetarnej, zapobiegania rozprzestrzenianiu się skutków kryzysu fi-
nansowego, czy tez utracie płynności sektora bankowego, wskutek nieprzewidywalnych zda-
rzeń losowych.

•

wykorzystywana była zatem dyskrecjonalnie służąc ochronie i utrzymaniu zaufania do całe-
go systemu finansowego.

Utrzymanie stabilności finansowej w okresie kryzysu globalnego:

•

wymagało zastosowania nadzwyczajnych instrumentów regulacyjnych.

•

świadczą one o trudnościach banków centralnych w utrzymaniu równowagi monetarnej go-
spodarki globalnej,

•

sprawiają, że aktualną jest dyskusja o nowych zadaniach banków centralnych w globalnej
gospodarce.

Przyczyny niestabilności finansowej:

•

są różne wg określonych szkół,

•

asymetria informacji,

•

nadużycia,

•

szoki podażowo-popytowe,

•

nowoczesne instrumenty finansowe, itd.

System bezpieczeństwa finansowego (standards-survillance-compliance):

•

odpowiada on działalności wielu organizacji w skali międzynarodowej określających stan-
dardy działania, sposób sprawowania nadzoru nad rynkami finansowymi i wzajemnej współ-
pracy na rzecz bezpieczeństwa finansowego globalnego rynku finansowego,

•

instytucje działające w tym obszarze tworzą sieć bezpieczeństwa finansowego safety net:

o

w warstwie pojęciowej to zespół rozwiązań instytucjonalnych i regulacyjnych słu-
żących zapewnieniu stabilności finansowej,

o

bezpośrednim celem safety net jest budowa nowej międzynarodowej architektu-
ry finansowej (new international financial architecture) przez którą rozumie się
instytucje, zasady, reguły, polityki i procedury związane z zapobieganiem i roz-
wiązywaniem kryzysów finansowych..

Funkcje safety net:

•

profilaktyczna – powinna ostrzegać i informować rynki finansowe i ich instytucje, jeżeli za-
uważa określone nieprawidłowości,,

•

ostrożnościowa,

•

zabezpieczająca,

•

przeciwdziałania kryzysowego.

Realizacja tych funkcji opiera się na:

•

współpracy między instytucjami Safety Net,

•

zakres ich kompetencji, jak też współodpowiedzialność za stabilność finansową określają
regulacje prawne, tradycja, stopień liberalizacji gospodarki krajowej, czy w końcu uwarun-
kowania kulturowe i historyczne.

Instytucje Safety Net różnie interpretują swe kompetencje:

•

Safety Net nie jest więc zbiorem instytucji o prostych powiązaniach i jednorodnych kom-
petencjach,

•

to skomplikowany system obejmujący wiele podsystemów,

•

tworzą go m.in.: nadzór właścicielski, audyt wewnętrzny i zewnętrzny, instytucje nadzorcze
i regulacyjne, agencje ratingowe, wywiadownie gospodarcze, izby rozliczeniowe, instytucje
ochrony konkurencji i konsumentów, banki centralne, instytucje ochrony depozytów, mini-
sterstwa finansów, niezależni analitycy, kodeksy dobrych praktyk, w tym corporate gover-
nance.

Sieć bezpieczeństwa finansowego tworzona jest zatem zarówno:

•

przez instytucje dyscypliny regulacyjnej, jak też rynkowej,

•

banki centralne ze względu na swe funkcje należą do grupy instytucji dyscypliny regulacyj-
nej,

•

jednak – przejmując odpowiedzialność za stabilność finansową – musza współpracować rów-
nież z instytucjami dyscypliny rynkowej, jednocześnie akceptując ich rozwiązania i regula-
cje.

Obszary dziedzin, w których bank centralny współpracuje z safety net:

•

gwarantowanie depozytów bankowych,

•

nadzór nad systemem finansowym,

•

instytucje pożyczkodawcy ostatniej szansy (LoLR),

•

usprawnianie systemu rozliczeń i rozrachunków,

•

pomoc instytucjom finansowym zagrożonym likwidacją lub upadłością.

Na szczeblu narodowym banki centralne wypełniając rolę instytucji sieci bezpieczeństwa finan-
sowego przejęły:

•

obowiązki pożyczkodawcy ostatniej szansy, regulatora systemu finansowego i katalizatora
procesu upadłości instytucji kredytowych,

•

tymczasem brak jest uznanych standardów międzynarodowych,

•

upadłości instytucji finansowych rynku pieniężnego, a upadek dużego banku na globalnym
rynku pieniężnym zagraża stabilności finansowej,

•

menedżerowie doskonale znają zasadę „zbyt duże by upaść”, dlatego są skłonni do ponosze-
nia wyższego ryzyka, przenosząc jego ewentualne koszty na społeczeństwo.

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 10 z 19

Obszary wspierania przez banki centralne stabilności systemu finansowego:

•

realizacji funkcji pożyczkodawcy ostatniej instancji,

•

prowadzenia szeroko zakrojonej polityki informacyjnej,

•

zasilania instytucji kredytowych w kapitał,

•

powoływania instytucji zarządzania aktywami niskiej jakości.

Najstarszą i najbardziej charakterystyczną funkcją banku centralnego jest:

•

rola pożyczkodawcy ostatniej instancji (Leader od Last Resort - LoLR) – oznacza ona dys-
krecjonalne zasilenie w płynność indywidualnego banku lub całego systemu bankowego w re-
akcji na niekorzystny szok, wywołujący nadzwyczajny wzrost popytu na pieniądz rezerwo-
wy, który nie może zostać zaspokojony z innych źródeł.

Polityka informacyjna dotychczas koncentrowała się na możliwie największej:

•

transparentności relacji i transakcji banku centralnego z podmiotami współczesnego rynku
pieniężnego,

•

w polityce tej rolę szczególną odgrywa przejrzystość banku centralnego oraz sposób jego
komunikacji z rynkiem,

•

w ramach zwiększania przejrzystości banków centralnych MFW we współpracy z BIS stwo-
rzył Kodeks dobrych praktyk w zakresie przejrzystości w polityce pieniężnej i finansowej.

Kodeks ten zawiera cztery główne kategorie dotyczące potrzeby transparentności banków cen-
tralnych:

•

określenia roli, zakresu odpowiedzialności oraz celów banku,

•

otwartości w kwestiach związanych z formułowaniem i raportowaniem podjętych decyzji,

•

dostępu społeczeństwa do informacji dotyczących prowadzonej polityki,

•

wiarygodności zapewnienia o praworządnym działaniu banku centralnego.

Kodeks dobrych praktyk:

•

stosowanie dobrych praktyk powinno podnosić wiarygodność banku centralnego jako insty-
tucja publicznej i poprawiać komunikację z rynkiem,

•

banki centralne jednak w różnym stopniu stosują się do wymogów Kodeksu,

•

komunikacji banku centralnego z rynkiem służą różne instrumenty głównie o charakterze
sprawozdawczo-edukacyjnym.

Tworzenie specjalnych instytucji zarządzających aktywami niskiej jakości:

•

to zwykle element strategii restrukturyzacji całego sektora bankowego,

•

instytucje zarządzające aktywami niskiej jakości tworzone są w celu przejmowania trud-
nych aktywów bankowych, dla których potem szukają inwestora. Powstają wtedy, gdy na
skutek złych aktywów bankowych spada akcja kredytowa, a gospodarka nie potrafi wyjść z
kryzysu i rośnie ryzyko systemowe,

•

dawcami kapitału w instytucjach zarządzania aktywami niskiej jakości są nie tylko banki
centralne, lecz także rządy,

•

ich powołanie dokonuje się przy założeniu, że zarządzać tymi aktywami lepiej będą profe-
sjonaliści w nich zatrudnieni.

12 grudnia 2012

Instrumenty polityki pieniężnej definiuje się jako narzędzia (środki) za pomocą których władze
monetarne dokonują zmian w podaży pieniądza.

Narzędzia polityki pieniężnej to instrumenty pieniężnej polityki procesowej, której mają prowadzić
do realizacji celu władzy monetarnej,

Klasyfikacja instrumentów polityki pieniężnej

KRYTERIA PODZIAŁU INSTRUMENTÓW

TYP INSTRUMENTU

sposób oddziaływania banku centralnego

instrumenty oddziaływania bezpośredniego

instrumenty oddziaływania pośredniego

pozycja przyjmowania przez bank

centralny wobec banków komercyjnych

środki oddziaływania administracyjnego

środki oddziaływania rynkowego

typ instrumentów

instrumenty kontroli ilościowej

instrumenty kontroli jakościowej

obszar oddziaływania instrumentów

środki o zasięgu ogólnym

środki o zasięgu selektywnym

Kryterium sposobu oddziaływania banku centralnego:

•

instrumenty kontroli bezpośredniej, tj. bezpośredniej kontroli cen instrumentów finanso-
wych (narzucony poziom stóp procentowych) lub stopnia zaangażowania instytucji finanso-
wych w transakcje (narzucony wolumen depozytów lub kredytów),

•

instrumenty kontroli pośredniej, które oddziałują na zachowania instytucji finansowych po-
przez zmianę w bilansie banku centralnego lub wpływ na cenę pieniądza banku centralnego.

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 11 z 19

Instrumenty bezpośrednie/oddziaływania administracyjnego (dyryżystyczne):

•

kontrola stóp procentowych – stosowana, gdy władze nie mogą osiągnąć zamierzonego po-
ziomu stóp procentowych działaniami rynkowymi lub gdy długoterminowa stopa procentowa
jest celem polityki monetarnej; górne ograniczenia stóp sprawiają, że kredyty wydają się
mniej kosztowne i zachęcają do nadmiernego wykorzystania kapitału,

•

pułapy kredytowe – zapewniają efektywną kontrolę nad kredytami bankowymi; stanowią
ograniczenie wielkości środków pieniężnych, które mogą być postawione do dyspozycji kre-
dytobiorców i pożyczkobiorców,

•

ustawowe współczynniki płynności – kreują przymusowy popyt na określone instrumenty
(zazwyczaj związane z pożyczkami rządowymi) redukując ich koszty dla emitenta; wypacza-
ją konkurencję narzucając ograniczenia w zarządzaniu aktywami bankowymi; zaburzają
proces wyceny walorów i hamują rozwój rynku wtórnego.

•

pułapy redyskontowe – stabilizują międzybankowe stopy procentowa od dołu; wykorzysty-
wane do redyskonta papierów wybranych sektorów, dostarczają płynności wybranym ban-
kom,

•

kredyty bezpośrednie – sposób na dystrybucję kredytów banku centralnego stosowany
głównie w celu finansowania konkretnego sektora; proces alokacji takich kredytów charak-
teryzuje się znaczną dowolnością.

•

sprzedaż na rynku pierwotnym papierów banku centralnego – elastyczny instrument za-
rządzania płynnością krótkoterminową, gdyż inicjatywa jest po stronie banku centralnego, a
wielość możliwych papierów i aukcji pozwala na dokładne sterowanie,

•

sprzedaż na rynku pierwotnym papierów skarbowych – zarządzanie długiem publicznym
może stać w konflikcie z celami monetarnymi, gdy Skarb Państwa tak przeprowadza aukcje,
by cena pozyskanych środków była poniżej rynkowej,

•

swapy walutowe, bezwarunkowe operacje sprzedaży i zakupu walut – w przypadku do-
brze rozwiniętego rynku walutowego i przy nieaktywnym rynku papierów skarbowych swapy
mogą stanowić substytut operacji repo na papierach rządowych,

•

warunkowe i bezwarunkowe operacje sprzedaży i zakupu na rynku wtórnym – mogą być
przeprowadzane w systemie ciągłym oraz przy wykorzystaniu różnorodnych papierów war-
tościowych akceptowanych jako zabezpieczenie, stąd ich znaczna elastyczność.

Instrumenty pośrednie/zgodne z rynkiem:

•

rezerwy obowiązkowe – podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych może być dokonane w
przypadku nadwyżkowej płynności banków lub w celu wywołania strukturalnych zmian w po-
pycie na pieniądz rezerwowy,

•

okna redyskontowe – poziom stopy redyskontowej bywa sygnalizatorem kierunku polityki
monetarnej; początkowy wpływ na rynek jest wyższy niż przy operacjach otwartego rynku;
rodzi popyt na papiery wartościowe akceptowane do dyskonta; użyteczność wzrasta, gdy na
rynku brak papierów koniecznych do przeprowadzania operacji otwartego rynku,

•

kredyty lombardowe lub zadłużenie w rachunku bieżącym – zadłużenie krótkoterminowe
kosztujące więcej niż jakiekolwiek alternatywne źródło środków,

•

aukcje kredytowe – środek wyceny kredytów banku centralnego używany, gdy rynek nie
jest w pełni rozwinięty i nie ma stopy rynku międzybankowego, która mogłaby służyć za
punkt odniesienia; ustala się wówczas stopę procentową służącą za taki punkt, jednocześnie
alokując kredyty na warunkach rynkowych,

•

depozyty sektora publicznego – możliwe do zastosowania, gdy znana jest wielkość dzien-
nych ruchów środków rządowych z i do systemu bankowego; przemieszczanie depozytów
rządowych pomiędzy bankiem centralnym a bankami komercyjnymi może być kluczowym in-
strumentem niwelującym wpływ ruchów środków rządowych na krótkookresową płynność,

•

depozyty banków w banku centralnym – ułatwiają zarządzanie płynnością sektora banko-
wego; pozwalają zminimalizować koszty alternatywne powstałe, gdy banki nie mogą w inny,
zyskowniejszy sposób zainwestować nadwyżkowej płynności; ich oprocentowanie ustala bank
centralny i stanowi ono najniższa możliwą do uzyskania na rynku stopę zwrotu z inwestycji.

Wady instrumentów oddziaływania bezpośredniego:

•

stanowią ograniczenie w zawieraniu transakcji ekonomicznie uzasadnionych,

•

ograniczają konkurencję między bankami, która przynosi korzyści i kredytobiorcom i depo-
nentom, uniemożliwiają bowiem bankom ekspansję za pomocą oferowania tańszych kredy-
tów i droższych depozytów,

•

selektywna kontrola kredytów narzucona na wybrane banki powoduje zniekształcenia na
rynku i dodatkowe, trudno mierzalne koszty dla gospodarki,

•

sprzyjają rozwojowi transakcji w tzw. szarej strefie i przenoszenia kapitałów pieniężnych
za granicę oraz poszukiwania ich za granicą.

Instrumenty kontroli ilościowej – ukierunkowanie na zmiany wielkości obiegu pieniężnego, płynności
systemu bankowego lub wielkości kredytu (stopy procentowe banku centralnego, system rezerw
obowiązkowych, operacje otwartego rynku i pułapy kredytowe).

Instrumenty kontroli jakościowej – oddziałują na oprocentowanie, poziom stopy procentowej i struk-
turę oprocentowania, a także warunki udzielania kredytów przez system bankowy (maksymalne ter-
miny płatności kredytów, określanie celów, na jakie mogą być udzielane kredyty, wymagania formalne
stawiane wekslom przyjmowany do dyskonta, rodzaje papierów wartościowych wykorzystywanych w
operacjach otwartego rynku).

Instrumenty kontroli ogólnej oddziałują na wszystkie banki komercyjne równocześnie i z jednako-
wym natężeniem (polityka rezerw obowiązkowych, kredyty refinansowe, operacje otwartego rynku).

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 12 z 19

Instrumentów kontroli selektywnej używa się w tym samym czasie z odmienną intensywnością w
odniesieniu do różnych grup banków, osób lub instytucji; takie zróżnicowanie może być prowadzone
wg regionów, rodzajów kredytów, typu i wielkości banku lub obywatelstwa.

Klasyczne instrumenty polityki pieniężnej:

•

rezerwa obowiązkowa:

o

oznacza dla banków komercyjnych obowiązek odprowadzania na rachunek w banku
centralnym środków pieniężnych, stanowiących określony procent zgromadzonych
przez nie depozytów (wkłady terminowe oraz depozyty a vista),

o

jednocześnie bank centralny może określić rodzaj wkładów podlegających obo-
wiązkowi tworzenia rezerwy oraz różnicować stopę rezerw w zależności od ter-
minu zobowiązań,

o

podstawowym celem rezerw obowiązkowych jest kształtowanie potencjału kredy-
towego banków komercyjnych i tym samym regulowanie ilości pieniądza w obiegu,

o

elementy systemu rezerwy obowiązkowej:

podmiot odprowdzający to bank lub banki i inne instytucje finansowe; w
większości jednakowy obowiązek nakładany jest na wszystkie instytucje
bez względu na wielkość czy obszar działania,

podstawą odprowadzania są odpowiednio dobrane pasywa instytucji ob-
jętych obowiązkiem rezerwowym; zazwyczaj wyłączone są środki pozy-
skane na rynku międzybankowym, fundusze własne banków oraz środki
przeznaczone na specjalne cele,

kalkulacja podstawy odprowadzania rezerwy polega na wyznaczeniu
długości okresu naliczania – zazwyczaj są to dwa tygodnie lub miesiąc,

ustalenie długości okresu utrzymywania opiera się na tej samej lub in-
nej długości niż okres naliczania; najczęściej dwa tygodnie lub miesiąc,

relacje między okresem naliczania i utrzymywania to najczęściej
okres opóźniony, częściowo opóźniony lub równoległy,

sposób utrzymywania rezerwy – system uśredniony lub nieuśredniony
(każdego dnia utrzymywania kwota równa rezerwie wymaganej),

postać rezerwy – najczęściej rezerwę utrzymuje się na rachunku bie-
żącym w banku centralnym; możliwe funkcjonowanie osobnych rachun-
ków rezerwy obowiązkowej; czasem dopuszcza się możliwość utrzymy-
wania rezerwy w formie gotówki w skarbcu do jej pewnej wysokości (np.
10%),

stopy rezerwy – najczęściej jednolite; możliwość zróżnicowania w opar-
ciu o: rodzaj wkładów, wielkości wkładów w danej instytucji finansowej,
źródła pochodzenia terytorialnego wkładów,

oprocentowanie rezerwy – coraz częściej rezerwa jest oprocentowana,
poniżej lub na poziomie rynkowym, np. reprezentowanym przez stopę
podstawowych operacji otwartego rynku,

zryczałtowane odliczenia – związane ze zmniejszeniem ciężaru obo-
wiązku rezerwowego dla mniejszych instytucji,

sankcje za niewywiązywanie się z obowiązku – mają motywować insty-
tucje do utrzymywania rezerwy; zazwyczaj jest to oprocentowanie kar-
ne lub konieczność założenia nieoprocentowanego depozytu w banku
centralnym,

o

funkcje rezerwy obowiązkowej:

ostrożnościowa – pierwotna funkcja rezerwy; miała zapewnić ochronę
depozytów,

generowanie zysku banku centralnego – aktywna strona bilansu banku
centralnego (kredyty udzielana bankom i kupione od banków waluty ob-
ce) przynosi dochód; natomiast pasywna strona tego bilansu nie tworzy
kosztów lub generuje koszty poniżej rynkowych,

oddziaływanie na możliwość udzielania kredytu przez banki – rezerwę
obowiązkową próbowano wykorzystać do bezpośredniej kontroli podaży
pieniądza; zmiana wskaźnika rezerwy obowiązkowej nawet o 1% wywołała
duży wpływ na rezerwy banków, możliwość udzielania przez nie kredy-
tów, a zatem i na podaż pieniądza,

zarządzanie płynnością systemu bankowego – wymaga to częstych
zmian stopy oraz okresu utrzymywania rezerwy obowiązkowej, co ma
doprowadzić do stanu pożądanego poziomu płynności w systemie banko-
wym; funkcja ta nie ma wielkiego znaczenia wobec niskich stóp rezerwy
obowiązkowej,

•

operacje depozytowo-kredytowe:

o

operacje depozytowe – umożliwiają bankom złożenie depozyty (jednodniowej lo-
katy terminowej w banku centralnym),

o

operacje kredytowe – umożliwiają zaciągnięcia kredytu, zazwyczaj jednodniowe-
go, w banku centralnym pod zastaw papierów wartościowych na określonych wa-
runkach i po najwyższym koszcie na rynku,
Inicjatorem są banki komercyjne. Skierowane są do wszystkich instytucji na rów-
nych prawach.

o

elementy określające operacje depozytowo-kredytowe:

oprocentowanie transakcji:

•

depozytowej – dolny pułap zmienności rynkowych stóp procen-
towych,

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 13 z 19

•

kredytowej – górny pułap zmienności rynkowych stóp procen-
towych,

papiery wartościowe akceptowane jako zabezpieczenie transakcji –
banki centralne tworzą i podają do wiadomości listy papierów akcepto-
wanych jako zabezpieczenie operacji kredytowej, zazwyczaj są to pa-
piery o wysokiej jakości kredytowej (skarbowe, emitowane przez bank
centralny); bank centralny decyduje także do jakiej wysokości zabez-
pieczenia może zostać udzielony kredyt; operacje depozytowe zazwy-
czaj są niezabezpieczone,

termin operacji – zazwyczaj overnight,

ograniczenia wielkości transakcji – wielkość minimalna może być okre-
ślona lub nie; zazwyczaj nie ma górnego ograniczenia wielkości transak-
cji, o wysokości zaciąganego kredytu decyduje wartość przedstawione-
go zabezpieczenia,

o

funkcje operacji depozytowo-kredytowych:

podstawowe źródło płynności banków, kredyt ostatniej instancji,

funkcja zaworów bezpieczeństwa systemu – sporadycznie wykorzysty-
wane przez banki w okresach występowania krótkoterminowych, dużych
nadwyżek bądź niedoborów płynności, a nie jako stałe źródło płynności
lub sposób na zagospodarowanie jej nadwyżek,

określają pułap zmian krótkoterminowych stóp rynku międzybankowego
- oprocentowanie kredytu udzielanego przez bank centralny w sytua-
cjach nadzwyczajnych jest górnym pułapem (ceiling) dla wahań tych
stóp; dolnym pułapem (floor) jest stopa od operacji depozytowych,

•

operacje refinansowe:

o

kredyt redyskontowy – polega na przyjmowaniu przez bank centralny do wykupu
weksli handlowych, przedstawianych mu przez banki komercyjne; w te sposób
bank centralny udziela bankom komercyjnym kredytu pod zastaw wykupionych
weksli; transakcja jednokierunkowa; stopa redyskontowa banku centralnego jest
niższa od stopy dyskontowej banków komercyjnych,

o

kredyt lombardowy – bank centralny udziela krótkoterminowego kredytu pod za-
staw posiadanych przez banki komercyjne papierów wartościowych (do 75% ich
wartości nominalnej) w celu przezwyciężenia ich krótkookresowego braku płynno-
ści; stopa lombardowa pełni funkcję stopy maksymalnej, określającej krańcowy
koszt pozyskania pieniądza na rynku międzybankowym,

•

operacje otwartego rynku (OOR):

o

nowoczesne, rynkowe instrumenty aktywnego oddziaływania banku centralnego na
system bankowy,

o

zakup i sprzedaż przez bank centralny papierów wartościowych publicznych i
prywatnych, dopuszczonych do tych transakcji,

o

są podstawową formą interweniowania banku centralnego na rynku pieniężnym,

o

inicjatorem jest bank centralny na podstawie przeprowadzonej analizy rynku,

o

transakcje zawierane są po konkurencyjnych cenach – przeciwnie niż lokowanie
środków w ramach rezerwy obowiązkowej czy operacje depozytowo-kredytowe,

o

regulują stopień płynności banków, wpływają bezpośrednio na kształtowanie się
krótkookresowej stopy procentowej na rynku pieniężnym,

o

elastyczne – możliwość częstego stosowania bez zakłóceń dla rynku pieniężnego.

Współczesna polityka pieniężna to polityka stóp procentowych; stabilizacja rynkowych stóp procen-
towych staje się niejako celem operacyjnym polityki.

19 grudnia 2012

Bank centralny może zmusić banki do przystąpienia do operacji otwartego rynku.

OOR opierają się głównie o obligacje i bony skarbowe.

Rodzaje operacji otwartego rynku:

•

operacje warunkowego zakupu (repo – repurchase agreement) – polegają na warunkowym
zakupie przez bank centralny papierów wartościowych od banku komercyjnego. Bank ko-
mercyjny zobowiązuje się do ich odkupienia w określonym terminie, a NBP udziela mu rów-
nocześnie kredytu na zakup tych papierów, który on spłaci, odstępując NBP nabyte papiery
wartościowe. Bank centralny może więc zwiększać płynność systemu bankowego oraz wpły-
wać na wysokość stóp procentowych,

•

operacje warunkowej sprzedaży (reverse repo – reverse purchase agreement) – bank cen-
tralny sprzedaje papiery wartościowe bankom komercyjnym zobowiązując je do ich od-
sprzedaży po określonej cenie w określonym terminie,

•

operacje otwartego rynku typu bezwarunkowego – polegają na dokonywaniu przez bank
centralny kupna (outright purchase) lub sprzedaży (outright sale) bankom komercyjnym
papierów wartościowych znajdujących się w portfelu banku centralnego,

•

swapy walutowe – strony transakcji decydują się wymienić między sobą określoną ilość
różnych walut, a po określonym czasie dokonać transakcji odwrotnej, przy czym parametry
obu transakcji są z góry znane,

•

depozyt – składany przez banki komercyjne w banku centralnym. Bank centralny może więc
wyłącznie absorbować płynność, deponując określone kwoty na znany z góry termin i ze zna-
nym oprocentowaniem.

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 14 z 19

Bank centralny dokonuje dwóch transakcji jednocześnie – operacje warunkowego zakupu (repo):

•

kupuje od banków papiery wartościowe z dostawą natychmiastową => udzielanie kredytów
bankom,

•

odsprzedaje bankom te same papiery wartościowe z dostawą w uzgodnionym terminie =>
spłata kredytów przez banki.

Bank centralny dokonuje dwóch transakcji jednocześnie – operacje warunkowej sprzedaży
(reverse repo):

•

kupuje od banków papiery wartościowe z dostawą natychmiastową => przyjęcie oprocento-
wanych lokat od banków,

•

odsprzedaje bankom te same papiery wartościowe z dostawą w uzgodnionym terminie =>
wycofanie lokat przez banki.

Bank centralny dokonuje dwóch transakcji jednocześnie – operacja swap zwiększająca płynność:

•

kupuje od banków waluty obce z dostawą natychmiastową => udzielenie kredytów bankom,

•

odsprzedaje bankom te same waluty obce z dostawą w uzgodnionym terminie => spłata kre-
dytów przez banki.

Bank centralny dokonuje dwóch transakcji jednocześnie – operacja swap zmniejszającą płynność:

•

sprzedaje od banków waluty obce z dostawą natychmiastową => udzielenie kredytu bankowi
centralnemu,

•

odkupuje od banków te same waluty obce z dostawą w uzgodnionym terminie => spłata kre-
dytów przez bank centralny.

9 stycznia 2013

Podział OOR:

•

odwracalność operacji (ilość transakcji zawartych jednocześnie):

o

operacje odwracalne,

o

operacje nieodwracalne,

•

zabezpieczenie transakcji:

o

papiery wartościowe (operacje warunkowe i bezwarunkowe),

o

waluty (swapy walutowe),

o

niezabezpieczone (depozyty w banku centralnym),

•

kierunek oddziaływania na płynność systemu bankowego:

o

zasilanie w płynność (repo, bezwarunkowy zakup od banków papierów wartościo-
wych, swapy walutowe),

o

absorpcja płynności (reverse repo, bezwarunkowa sprzedaż papierów wartościo-
wych bankom komercyjnym, swapy walutowe, depozyty w banku centralnym),

•

sytuacja, w której stosuje się operacje:

o

standardowa sytuacja płynnościowa: operacje regularne podstawowe,

o

zaburzenia krótkoterminowej płynności (niespodziewane zaburzenia): operacje
nieregularne dostrajające,

o

regulacje płynności strukturalnej (konieczność regulowania długookresowej płyn-
ności): operacje nieregularne strukturalne,

•

forma instrumentów funkcjonalnych:

o

operacje warunkowe (repo, reverse repo),

o

operacje bezwarunkowe,

o

swapy walutowe,

o

depozyty w banku centralnym.

Podział ustawowy OOR:

•

operacje podstawowe – polegające na emisji bonów pieniężnych NBP z 28-dniowym termi-
nem zapadalności (w 2003 r. termin ten został skrócony do 14 dni, a w 2005 r. do 7 dni),

•

operacje dostrajające – polegające na:

o

emisji bonów pieniężnych NBP z terminem zapadalności od 1 do 7 dni,

o

zakupie od banków w trybie przetargowym skarbowych papierów wartościowych
na okresy wynoszące od 1 do 7 dni,

o

przedterminowym wykupie bonów pieniężnych NBP,

•

operacje o charakterze strukturalnym, polegające na bezwarunkowej sprzedaży przez
NBP obligacji skarbowych.

Nadzwyczajne instrumenty polityki pieniężnej:

•

są różnie definiowane, w podziale na standardowe i niestandardowe,

•

nadzwyczajne instrumenty polityki często traktuje się jako szczególny rodzaj instrumen-
tów niestandardowych,

•

zostały zastosowane w okresie globalnego kryzysu finansowego i są nadal wykorzystywane
w polityce monetarnej Fed i EBC.

Klasyfikacja:

•

instrumenty niestandardowe:

o

polityka stopy procentowej – polegająca na obniżaniu stopy procentowej – głów-
nie w OOR o niższej rentowności,

o

polityka bilansu banku centralnego:

interwencje walutowe,

polityka kredytowa,

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 15 z 19

polityka rezerw bankowych,

•

instrumenty nadzwyczajne:

o

QE (Quantitative Easing),

polegają na skupie przez banki centralne papierów wartościowych celem
bezpośredniego zasilenia uczestników rynku finansowego w płynność,

zwiększają zatem ilość pieniądza w obiegu powodując, że w bilansie
banku centralnego w miejsce pieniądza gotówkowego pojawiają się płyn-
ne aktywa o różnym stopniu ryzyka inwestycyjnego,

bank centralny tym samym przejmuje ryzyko wypłacalności emitenta
skupionych papierów wartościowych; traci też pełną kontrolę nad poda-
żą pieniądza i wzrostem bazy monetarnej; z tego powodu banki central-
ne nie mogą nabywać papierów wartościowych od uczestników rynku fi-
nansowego,

zastosowanie QE jako instrumentu regulacyjnego przez banki centralne
wymagało więc celowego wyboru skupowanych przez nie papierów warto-
ściowych,

rodzaje QE:

•

indirect

QE:

o

w procesie tym banki centralne skupowały zasadni-
czo skarbowe papiery wartościowe znajdujące się w
portfelach banków komercyjnych,

o

prowadziły ich odkup na rynku wtórnym zwiększając
płynność banków komercyjnych,

o

wtórnie też finansowały deficyt budżetowy – gdy
kupowały w OOR papiery skarbowe,

o

wiele banków centralnych jednak poszerzyło zakres
instrumentów finansowych stosowanych do zabez-
pieczenia transakcji banków z bankiem centralnym,

o

zwiększyło też harquit w OOR,

•

direct

QE:

o

bank centralny tradycyjnie koncentruje się na zaku-
pie długoterminowych obligacji rządowych od ban-
ków,

o

celem takiej transakcji jest oddziaływanie na wła-
ściwą wycenę prywatnych papierów wartościowych,

o

zakup obligacji rządowych stanowi bowiem punkt od-
niesienia dla wyceny ryzykownych prywatnie emito-
wanych papierów wartościowych,

o

gdy długoterminowe obligacje rządowe są skupowa-
ne, rentowność prywatnych papierów wartościowych
spada równolegle do obligacji rządowych,

o

spadają także w tych transakcjach długoterminowe
stopy procentowe stymulując długoterminowe inwe-
stycje,

o

zakup długoterminowych obligacji rządowych na ryn-
ku finansowym uzasadnia więc potrzeba stymulowa-
nia wzrostu gospodarczego,

o

CE (Credit Easing):
zasadniczo określa się tak prowadzoną politykę banku centralnego – rozluźnie-
niem ilościowym:

direct CE:

•

obejmuje zakup przez bank centralny papierów komercyjnych
w postaci obligacji korporacyjnych i papierów wartościowych
zabezpieczonych aktywami (sekurytyzacja),

•

instrument ten był wykorzystywany przez banki centralne w
warunkach niedoboru płynności niektórych segmentów krajo-
wych rynków finansowych,

•

zakup komercyjnych papierów wartościowych oznacza bowiem
bezpośrednie transakcje z sektorem prywatnym a zatem i
większą skale ryzyka jego aktywów bilansowych,

•

bezwarunkowy zakup tych papierów wartościowych równo-
znaczny z ich pozostawaniem w banku centralnym do terminu
wykupu sprawia, że bank centralny staje się kredytodawcą
podobnie jak każdy bank komercyjny. Działa zatem niezgodnie
z założeniami ustrojowymi polityki monetarnej,

•

konieczna więc staje się kwalifikacja jakości skupowanych pa-
pierów wartościowych i stosowna ich ekspozycja na ryzyko w
celu zachowania niezależności finansowej banku centralnego,

•

hurtowy charakter direct easing sprawia, że siła ich oddziały-
wania na rynek finansowy może okazać się bardzo duża,

•

poprzez ten instrument bank centralny zmienia bowiem prze-
bieg krzywej dochodowości – terminową strukturę stóp pro-
centowy – na okres zobowiązania do wykonywania tych trans-
akcji.

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 16 z 19

Instrumenty polityki pieniężnej NBP wobec światowego kryzysu światowego:

•

30 listopada 2008 r. – polski rząd przedstawił „Plan stabilności i rozwoju” (zgodnie z reko-
mendacją KE zwartą w „European Economic Recovery Plan” z 26 listopada 2008 r.),

•

w ramach Planu znalazł się również „Pakiet zaufania NBP” z 13 października 2008 r. okre-
ślający działania banku centralnego ukierunkowane na stabilizację systemu finansowego,

•

cel: stabilizacja sektora bankowego oraz poprawa warunków kredytowania gospodarki przez
instytucje bankowe.

Instrumenty polityki monetarnej ESBC:

•

rezerwa obowiązkowa,

•

operacje otwartego rynku,

•

kredyt i depozyt na koniec dnia

OOR Europejskiego Systemu Banków Centralnych

Cel: regulowanie płynności międzybankowego rynku pieniężnego, a tym samym oddziaływanie na poziom
krótkoterminowych stóp procentowych na tym rynku oraz informowanie o bieżącym kierunku polityki
pieniężnej.

OOR ESBC:

•

operacje warunkowego zakupu i sprzedaży,

•

operacje bezwarunkowego zakupu i sprzedaży,

•

emisja certyfikatów dłużnych (debt certificates),

•

swapy walutowe (foreign exchange swaps),

•

depozyty terminowe o stałym okresie zapadalności (fixed-terms deposits).

Instrumenty polityki pieniężnej EBC:

•

określenie wysokości rezerwy obowiązkowej,

•

dokonanie operacji otwartego rynku, a mianowicie:

o

podstawowych operacji refinansowych (MRO),

o

dłuższych operacji refinansujących (LTRO),

o

operacji dostrajających,

o

programu zakupu obligacji zabezpieczonych.

•

przeprowadzenie operacji depozytowo-kredytowych na koniec dnia.

16 stycznia 2013

Rezerwy walutowe banku centralnego:

•

szczególnego rodzaju zasób finansowy,

•

powstają na bazie znajdującego się już w obiegu pieniądza krajowego, który wskutek prze-
prowadzanych z nierezydentami transakcji finansowych został zamieniony na pieniądz elek-
troniczny,

•

rezerwy walutowe gromadzą państwa dysponujące walutą wymienialną,

•

są one tym większe im bardziej liberalna oraz otwarta na świat jest gospodarka krajowa.

Pojęcie rezerw walutowych:

•

akceptowane na świecie aktywa o charakterze pieniężnym, którymi dysponuje władza mone-
tarna kraju w celu przeprowadzenia interwencji walutowych lub regulacji długu w kraju i za
granicą,

•

wykorzystywane w sytuacjach niestabilności walutowej – kryzysu walutowego,

•

stąd często są określane oficjalną rezerwą banku centralnego.

Oficjalna rezerwa walutowa (dewizowa):

•

to zagraniczne aktywa finansowe banków centralnych,

•

jako aktywa finansowe należą do banku centralnego,

•

ich prawnym właścicielem jest jednak państwo,

•

stanowią bufor bezpieczeństwa i wiarygodności spłat przez rezydentów zobowiązań zagra-
nicznych,

•

jak wszystkie rezerwy – generują koszty ich utrzymania,

•

stąd banki centralne optymalizują poziom oficjalnych rezerw walutowych.

Struktura koszyka rezerw walutowych:

•

waluty wymienialne, których wybór jest skierowany na obsługę operacji zagranicznych w
gospodarce krajowej,

•

akceptowane na świecie płynne aktywa finansowe, którymi dysponuje władza monetarna kra-
ju w celu regulacji długu.

Banki centralne w koszyku oficjalnych rezerw walutowych:

•

posiadają różne waluty; najczęściej USD i obecnie EUR – wcześniej marka niemiecka; tzw.
waluty rezerwowe,

•

złoto monetarne,

•

krótkoterminowe papiery skarbowe, a z czasem obligacje skarbowe nominowane w walutach
rezerwowych,

•

optymalizując portfel oficjalnych rezerw walutowych rozszerzają go na inne aktywa ryn-
ków finansowych.

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 17 z 19

Oficjalne aktywa rezerwowe zgodnie z definicją MFW

•

official foreign exchange reserves – to znajdujące się w posiadaniu i w pełni kontrolowane
przez władzę monetarną płynne aktywa zagraniczne, których funkcją jest zabezpieczenie
ewentualnych operacji związanych z bilansem płatniczym, a także wykorzystanie do prze-
prowadzenia interwencji walutowych,

•

do oficjalnych aktywów płynnych MFW zalicza:

o

waluty wymienialne (foreign exchange),

o

pozycje rezerwowe krajów członkowskich w MFW (members’ reserve position in
the IMF),

o

specjalne prawa ciągnienia SDR (Special Drawing Rights),

o

złoto monetarne,

o

inne aktywa rezerwowe – aktywa walutowe w formie gotówki, lokat i określonych
instrumentów inwestycyjnych,

Poziom rezerw walutowych banki centralne uzależniają od:

•

obowiązującego w kraju systemu kursowego,

•

stopnia powiazań gospodarki z zagranicą,

•

ograniczeń prawa dewizowego dotyczących handlu zagranicznego, obrotów pieniężnych i
kapitałowych,

•

kosztów utrzymania rezerw,

•

ryzyka trudności płatniczych w kraju,

•

niebezpieczeństwa utraty wiarygodności,

•

poziomu dochodu narodowego w kraju.

Poziom rezerw walutowych w bankach centralnych:

•

jest zróżnicowany w przestrzeni i w czasie,

•

w wielu państwach gospodarki światowej na przestrzeni ponad dwudziestu lat bardzo mocno
wzrósł, np.: w Chinach, Szwajcarii, Słowacji, Meksyku – państwa zaczęły stosować strategię
ich zmniejszania,

•

jednak wskutek nasilającej się niestabilności globalnej dotkniętych kryzysami walutowymi
mocno spadł,

•

w okresie globalnego kryzysu finansowego – wystąpił brak oficjalnych rezerw do ochrony
kursu walutowego.

Trendy w gospodarce światowej:

•

rozwój rynków finansowych i ich instrumentów zaostrzył apetyt na ryzyka banków central-
nych w zamian za wyższą dochodowość utrzymywanych aktywów płynnych,

•

rozwinęły się płynne rynki obligacji skarbowych różnych państw gospodarki światowej,

•

funkcjonują płynne rynki finansowe różnych aktywów stwarzając dobre warunki dywersyfi-
kacji oficjalnych rezerw walutowych

•

rośnie aktywne zarządzanie rezerwami walutowymi banków centralnych.

Wybór struktury koszyka rezerw walutowych podporządkowany jest potrzebom:

•

gospodarczym:

o

transakcyjnym (banki komercyjne dokonujące dużych transakcji walutowych po-
winny w razie konieczności zaspokoić własne potrzeby na walutę transakcyjną).
Unika się kosztownej wymiany jednej waluty na drugą,

o

interwencyjnym,

o

zwiększenia dochodowości banków centralnych.

Ogólne zasady zarządzania rezerwami dewizowymi:

•

osiągnięcie najwyższego stopnia bezpieczeństwa inwestowanych środków,

•

zapewnienie odpowiedniego stopnia płynności,

•

maksymalizacja dochodu z inwestycji, która zależy od przyjętego poziomu ryzyka inwesty-
cyjnego i może być osiągnięta przy spełnieniu warunków dotyczących bezpieczeństwa i
płynności rezerw.

Aktywne zarządzanie rezerwami walutowymi:

•

ukierunkowanie na zwiększenie dochodowości poprzez:

o

dywersyfikację rezerw walutowych,

o

wydzielenie z nich specjalnych transz,

o

kontrole poziomu rezerw oficjalnych niezbędnych do zachowania stabilności fi-
nansowej – wskaźnik Greenspana i inne,

o

analizę kosztów utrzymania rezerw.

Dywersyfikacja oficjalnych rezerw walutowych:

•

inwestowanie w różne obligacje skarbowe nie tylko nominowanych w walutach rezerwowych,

•

wprowadzenie do koszyka nowych walut i nowej klasy aktywów finansowych,

•

zmiana sposobu zarządzania portfelem oficjalnych rezerw walutowych – banki centralne
zaczęły przechodzić z limitów alokacji w koszyku na optymalizację oficjalnych rezerw walu-
towych – maksymalizację dochodu przy zidentyfikowanych poziomie ryzyka inwestycyjnego.

Wskaźnik Greenspana – złota reguła zarządzania rezerwą walutową:

•

polega na wyznaczeniu poziomu rezerw, który umożliwi krajowi, pozbawionemu dostępu do
zagranicznych źródeł finansowania, obsługę zadłużenia zagranicznego i pokrycie deficytu
obrotów bieżących przez 1 rok przy uwzględnieniu jego sytuacji pieniężnej wynikającej ze
stosowanego systemu kursowego.

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 18 z 19

Wskaźniki poziomu rezerw dewizowych:

•

relacja poziomu rezerw do wartości miesięcznego importu – ustala się okres, w jakim go-
spodarka będzie w stanie utrzymać import na dotychczasowym poziomie, przy założeniu
braku możliwości bieżącego finansowania ze źródeł zewnętrznych. Standardowo wynosi 3-6
miesięcy,

•

relacja poziomu rezerw do deficytu obrotów bieżących – wskazuje, przez jak długi okres
możliwe byłoby wykorzystanie rezerw do finansowania deficytu obrotów bieżących bilansu
płatniczego.

•

relacja poziomu rezerw do zadłużenia krótkoterminowego – zadłużenie krótkoterminowe
to suma zadłużenia krótkoterminowego oraz wymagalnych w danym roku rat kapitałowych
zadłużenia długoterminowego,

•

relacja poziomu rezerw do pieniądza krajowego – informuje, w jakim stopniu pieniądz
krajowy ma pokrycie w środkach w walutach obcych – pokrycie nie mniejsze niż 30% uzna-
wane jest za gwarancje bezpieczeństwa zewnętrznego gospodarki, a mniejsze niż 10%
zwiększa ryzyko wystąpienia dużego spadku wartości waluty krajowej w stosunku do waluty
obcej,

•

relacja poziomu rezerw do PKB – nie uwzględnia problemów finansowych. Jego stosowanie
jest uzasadnione w odniesieniu do krajów o stabilnej sytuacji finansowej i prawidłowo funk-
cjonującym systemie bankowym.

Sformułowane zostały dwie strategie nadmiernych oficjalnych rezerw walutowych:

•

gdy kraj ma zbyt małe rezerwy – określone wskaźnikiem – krańcowa korzyść z ich posiada-
nia rośnie bardzo szybko, ale równie szybko spada, gdy ten poziom osiągnie,

•

rosnące koszty utrzymania oficjalnych rezerw walutowych należy pokryć zwiększoną dy-
wersyfikacja ich portfela.

Koszty utrzymania rezerw walutowych:

•

rosną, gdy są one zbyt niskie,

•

rosną też, gdy są zbyt wysokie,

•

zbyt niskie oficjalne rezerwy walutowe generują rzeczywiste koszty ich utrzymania odpo-
wiadające wysokości rynkowej stopy procentowej sterylizujące podaż pieniądza między-
bankowego i/lub pożyczek zagranicznych – koszty zmiany poziomu oficjalnych rezerw walu-
towych w modelu Frenkela – Jovanovica:

o

w modelu rozróżnia się dwa rodzaje kosztów związanych z utrzymaniem rezerw –
koszt utraconych odsetek (przy założeniu niższej stopy zwrotu z rezerw niż z
inwestycji rynkowych) i koszt zmiany poziomu rezerw. Dążąc do minimalizacji
kosztów, należy utrzymywać niższy poziom rezerw przy wyższej rynkowej stopie
procentowej, a wysokie koszty pozyskania jednostki rezerw powinny determino-
wać wyższy ich poziom,

•

zbyt niskie oficjalne rezerwy walutowe generują alternatywne koszty wyrażane wielkością
utraconego wzrostu PKB wskutek zbyt konserwatywnego podejścia do ich utrzymania.

Zbyt wysokie koszty utrzymania oficjalnych rezerw walutowych:

•

maja charakter kosztów alternatywnych w postaci różnicy między alternatywnymi lokatami
rezerw a stopą zwrotu z faktycznych transakcji rezerwami,

•

w modelu Frenkela – Jovanovica są to koszty utraconych odsetek.

Rezerwy walutowe w strefie euro:

•

w strefie euro utrzymaniem i zarządzaniem rezerwami walutowymi zajmuje się ESBC,

•

do zadań ESBC należy też przeprowadzanie operacji walutowych – art. 219 Traktatu,

•

NBC – strefy euro i pozostałe UE – też zarządzają rezerwami walutowymi,

•

poza strefą euro – są również utrzymywane przez NBC.

Rezerwy walutowe Eurosystemu składają się z dwóch odrębnych części:

•

pierwszą z nich stanowią rezerwy przekazane EBC przez krajowe banki centralne na po-
czątku powstawania UGW – decyzją Rady Prezesów ich wysokość ograniczono do 50 mld €.
Rezerwy te zostały wyliczone wg promocji jakie wyznaczał udział w kapitale EBC narodo-
wych banków centralnych. Ponieważ stanowił 78,92% to licząc od 50 mld € wniesione re-
zerwy walutowe wyniosły 39,46 mld €, przy czym 15% przekazano w złocie, a resztę w dola-
rach i jenach,

•

drugą część stanowią własne rezerwy walutowe narodowych banków centralnych – w 1999
roku wynosiły 289,1 mld €.

Rezerwy walutowe Eurosystemu:

•

najważniejsze kryteria zarządzania – płynność i bezpieczeństwo,

•

zajmują się nimi również NBC – zarówno własnymi, jak też EBC, ale wtedy występują tylko w
jego imieniu,

•

w strukturze koszyka walutowego dominuje dolar i jen,

•

najniższy poziom rezerw walutowych był w Eurosystemie w 2005 – 280 mld € - poziom ten
szybko wzrósł w latach 2006-2010. Na początku roku 2010 przekroczył poziom 460 mld €,
a w lipcu tego roku rezerwy walutowe wzrosły do wysokości 535,6 mld €.

Interwencje walutowe:

•

z wykorzystaniem rezerw walutowych przeprowadza EBC,

•

NBC zarządzając mogą też dokonywać operacji własnymi rezerwami walutowymi i to nieza-
leżnie od wymogów polityki kursowej Eurosystemu,

•

jeżeli jednak te operacje mogłyby istotnie wpływać na płynność w strefie euro i kurs euro,
wymagają wcześniejszego zatwierdzenia przez EBC,

POLITYKA PIENIĘŻNA
prof. dr hab. Irena Pyka

Strona 19 z 19

•

nie są objęte tym wymogiem inwestycje dokonywane przez NBC na zagranicznych rynkach
finansowych obojętne dla polityki monetarnej EBC.

Zarządzanie rezerwami walutowymi w NBP:

•

NBP deklaruje, że rezerwy walutowe „służą zapewnieniu wiarygodności i stabilności finan-
sowej kraju, w tym jego płynności płatniczej i bezpieczeństwa obrotu dewizowego. Wielkość
i struktura rezerw dewizowych powinny również zapewnić możliwość skutecznej realizacji
polityki pieniężnej i kursowej.”

•

działania mające na celu osiągnięcie pozostałych celów, do których należy przede wszystkim
maksymalizacja dochodowości rezerw w długim okresie, nie mogą stać w sprzeczności z
realizacją podstawowych funkcji.

Dochodowość rezerw walutowych:

•

wyznacza się jako stopę zwrotu w złotych polskich, wynikającą ze zmiany kursów waluto-
wych i zastosowania instrumentów inwestycyjnych,

•

uzyskaniu zwrotu z tytułu różnic kursowych służy określenie walut, które mają tworzyć za-
sób foreign exchange, ustalenie proporcji między nimi oraz dokonywanie zmian w dopusz-
czalnym zakresie.