ZAPOBIEGANIE PO˚AROM I AWARIOM

marzec 2006|OCHRONA PRZECIWPO˚AROWA|

19

Kwestie zwiàzane z prowadzeniem operacji trans-

portowych sà uregulowane przepisami ADR, które
podchodzà do tej tematyki w sposób szczegó∏owy,
traktujàc tlen jako towar niebezpieczny. Tak˝e wiele
ustaw opierajàcych si´ na dyrektywach Unii Europej-
skiej, m.in. dyrektywie Seveso, która zosta∏a wdro˝ona
do ustawodawstwa krajowego ustawà Prawo ochrony
Êrodowiska (Dz. U. z 2001 r. nr 62, poz. 627, z póên.
zm.), okreÊla wymagania z zakresu szeroko rozumia-
nego bezpieczeƒstwa dla zak∏adów, na których terenie
magazynowany jest tlen. Brak jednak szczegó∏owych
wymagaƒ dla procesów zwiàzanych z magazynowa-
niem tlenu, takich jakie zosta∏y opracowane m.in. dla
gazów skroplonych LPG.

Tlen opisuje si´ zwykle jako gaz bezbarwny, bez-

wonny i pozbawiony smaku. Ze wzgl´du na w∏aÊciwo-
Êci silnie utleniajàce, powoduje on gwa∏towne przy-
spieszenie procesów spalania, co przyczynia si´
w znacznej mierze do spot´gowania zasi´gu prze-
strzennego po˝arów oraz wybuchów. W razie zagro˝e-
nia wybuchem tlen w mieszaninie z substancjà palnà
(np. gazy, pary cieczy, py∏y) powoduje znaczne roz-
szerzenie zakresu granic wybuchowoÊci. Przyk∏ado-
wo: dla metanu, którego granice wybuchowoÊci wy-
znaczone w standardowych warunkach laboratoryj-
nych wynoszà: DGW = 5% obj., GGW = 15% obj.,
w przypadku mieszaniny metanu z tlenem GGW wzra-
sta do 60% obj., powodujàc tym samym poszerzenie
granic wybuchowoÊci o 45% obj. [5]. W zwiàzku
z tym istnieje mo˝liwoÊç znacznej eskalacji zagro˝e-
nia po˝arem lub wybuchem, gdy w pomieszczeniach,
w których magazynowany lub przechowywany jest
tlen, znajdujà si´ substancje palne. Zapis zakazujàcy
przechowywania w pomieszczeniu, w którym znajdu-
je si´ instalacja tlenowa, materia∏ów palnych (gazy,
substancje ropopochodne) znalaz∏ si´ w rozporzàdze-
niu ministra gospodarki, pracy i polityki spo∏ecznej
z 23 grudnia 2003 r. w sprawie bezpieczeƒstwa i hi-
gieny pracy przy produkcji i magazynowaniu gazów,
nape∏nianiu zbiorników gazami oraz u˝ywaniu i ma-
gazynowaniu karbidu [2]. Ponadto rozporzàdzenie to
reguluje kilka kwestii z zakresu bezpieczeƒstwa u˝yt-
kowania i obs∏ugi instalacji tlenowych. Do tych ele-
mentów nale˝y m.in. zawarty w § 4 zapis okreÊlajàcy
w ogólny sposób warunki zapewniajàce takie usytu-
owanie instalacji do produkcji tlenu i nape∏niania
zbiorników przenoÊnych, aby istnia∏ swobodny dost´p
do nich w ka˝dych warunkach eksploatacji, konser-

wacji, napraw i prowadzenia akcji ratowniczej. Po-
nadto w § 5 okreÊlono zabezpieczenia instalacji tle-
nowych (instalacje do produkcji gazu, nape∏niania
zbiorników przenoÊnych, zbiorniki magazynowe sta-
cjonarne, magazyny zbiorników przenoÊnych) przed
dost´pem osób nieupowa˝nionych za pomocà ogro-
dzenia lub oznakowania widocznà tablicà ostrzegaw-
czà umieszczonà w odleg∏oÊci co najmniej 5 m od:
1) wejÊcia do budynku lub wydzielonego pomiesz-

czenia, w którym znajduje si´ instalacja do pro-
dukcji gazów i nape∏niania zbiorników przeno-
Ênych,

2) zbiorników magazynowych,
3) magazynu zbiorników przenoÊnych,
4) terenu usytuowania instalacji do produkcji gazów

lub nape∏niania zbiorników przenoÊnych.

Tablica ta powinna zawieraç:
• nazw´ urzàdzenia lub instalacji oraz okreÊlenie ro-

dzaju produkowanych i magazynowanych gazów,

• zakaz palenia i wst´pu osobom nieupowa˝nionym.

W rozporzàdzeniu znalaz∏y si´ tak˝e zapisy (§ 6,

7, 8) o szeroko rozumianym bezpieczeƒstwie pra-
cowników zwiàzanym z u˝ytkowaniem, produkcjà tle-
nu, nape∏nianiem zbiorników, szkoleniami, warunkami
dopuszczenia do stosowania urzàdzeƒ technologicz-
nych, a tak˝e przygotowaniem obs∏ugi na wypadek wy-
stàpienia zdarzenia zwiàzanego z niekontrolowanym
uwolnieniem si´ tlenu z instalacji lub po˝arem.

Instalacje przeznaczone do nape∏niania gazami

skroplonymi sch∏odzonymi cystern lub zbiorników
umieszczonych na pojazdach powinny byç wyposa˝o-
ne w urzàdzenia odcinajàce dop∏yw gazu w razie
jego niekontrolowanego uwolnienia. Dodatkowo za-
wory takie powinny uruchamiaç si´ automatycznie
lub powinna istnieç mo˝liwoÊç r´cznego ich urucho-
mienia z bezpiecznej odleg∏oÊci.

Prace zwiàzane z naprawami lub konserwacjà in-

stalacji do produkcji tlenu i nape∏niania zbiorników
powinny si´ odbywaç na podobnych zasadach, jak
prace niebezpieczne po˝arowo. Warunkiem koniecz-
nym do prowadzenia wymienionych prac jest udzie-
lenie pisemnego pozwolenia na ich wykonanie przez
przedsi´biorc´. Ponadto mogà one byç prowadzone
po uprzednim upewnieniu si´ co do st´˝enia tlenu
w powietrzu, które powinno mieÊciç si´ w granicach
od 18% do 22,5%. Pracownicy zatrudnieni przy pra-
cach konserwacyjnych i naprawczych instalacji do pro-
dukcji gazów utleniajàcych i nape∏niania zbiorników ty-

mi gazami powinni byç wyposa˝eni w niezat∏uszczonà
odzie˝ roboczà i Êrodki ochrony indywidualnej.

W zakresie magazynowania zbiorników przeno-

Ênych § 11 rozporzàdzenia okreÊla warunki, wed∏ug
których butle nape∏nione tlenem i opró˝nione z nie-
go powinny byç magazynowane oddzielnie w oznako-
wanych pomieszczeniach lub miejscach sk∏adowych.
Ponadto warunkiem magazynowania butli na otwar-
tej przestrzeni jest zapewnienie takiego sposobu
przechowywania, aby butle znajdowa∏y si´ w tzw. po-
jemnikach o konstrukcji a˝urowej. Dodatkowo zabra-
nia si´ sk∏adowania zbiorników przenoÊnych:
1) w piwnicach,
2) na klatkach schodowych;,
3) na korytarzach,
4) w wàskich dziedziƒcach,
5) w przejÊciach dla pieszych i przejazdach, a tak˝e

w ich pobli˝u,

6) w gara˝ach pojazdów,
7) w pomieszczeniach przeznaczonych na sta∏y po-

byt ludzi,

8) na podestach roboczych urzàdzeƒ i innych insta-

lacji.
Niedopuszczalne jest w pomieszczeniu magazyno-

wanie zbiorników przenoÊnych, ich nape∏nianie, na-
prawianie i konserwowanie. W takim pomieszczeniu
powinien znajdowaç si´ sprz´t gaÊniczy i ratunkowy.

Pomieszczenia przeznaczone do magazynowania

zbiorników przenoÊnych zawierajàcych tlen, zgodnie
z wymogiem stawianym w § 15 rozporzàdzenia, po-
winny mieç odpowiednio zaprojektowanà instalacj´
grzewczà, zasilanà wodà lub parà wodnà dostarcza-
nà z zewn´trznych êróde∏. Przy ustawieniu zbiorników
przenoÊnych w pomieszczeniu ogrzewanym za pomo-
cà ww. instalacji powinny byç zachowane odleg∏oÊci
tych zbiorników od czynnych elementów grzejnych co
najmniej 1 m, a w przypadku zastosowania os∏on ter-
micznych (nie sprecyzowano, jakiego typu materia∏
i rodzaj wykonania os∏ony spe∏ni dostateczny waru-
nek izolacji) odleg∏oÊç t´ mo˝na zmniejszyç do co
najmniej 0,1 m. Wytyczne niemieckie okreÊlajà tak-
˝e warunek dotyczàcy najwy˝szej temperatury maga-
zynowania zbiorników przenoÊnych – nale˝y je sk∏a-
dowaç w temperaturze mniejszej ni˝ 50°C, w prze-
wiewnym miejscu [9].

Niezwykle wa˝nym zagadnieniem jest wielokrot-

nie poruszany problem zachowania odpowiedniej
czystoÊci pomieszczeƒ i instalacji przeznaczonej do

Problematyka magazynowania tlenu w obiektach, m.in. nale˝àcych do s∏u˝by zdrowia, jest jak do tej pory pomijana, chocia˝by dlatego, ˝e
nie istniejà przepisy, które kompleksowo regulowa∏yby to zagadnienie. Istniejàce akty prawne nie odnoszà si´ w pe∏ni do zagadnieƒ, z który-
mi spotykajà si´ projektanci, u˝ytkownicy, a tak˝e s∏u˝by prowadzàce odbiory obiektów; brak uregulowaƒ w zakresie magazynowania tlenu
w zbiornikach stacjonarnych, ich usytuowania wzgl´dem innych obiektów budowlanych, bardziej precyzyjnych uregulowaƒ warunków bezpiecz-
nego magazynowania itp. Autorzy niniejszego artyku∏u dokonali przeglàdu przepisów zagranicznych, opierajàc si´ g∏ównie na niemieckich wy-
tycznych i amerykaƒskich przepisach NFPA, podsumowujàc jednoczeÊnie postanowienia krajowych aktów prawnych.

Magazynowanie i stosowanie tlenu w obiektach
budowlanych

Przepisy krajowe i zagraniczne

Piotr Lesiak, Rafa∏ Porowski

Ochrona ppoz 01-2006.qxd 02-03-2006 10:54 AM Page 19

przechowywania tlenu (lub jego mieszanin). Zgodnie
z § 17 powinny byç one chronione w sposób szcze-
gólny przed kontaktem z t∏uszczami i smarami oraz
substancjami palnymi. Materia∏y organiczne w obec-
noÊci tlenu mogà ulec tak intensywnej reakcji utle-

niania, ˝e w sprzyjajàcych warunkach mo˝e dojÊç do
samozap∏onu materia∏u palnego. Tlen reaguje ∏atwo
tak˝e z nieorganicznymi substancjami, tworzàc z in-
nymi zanieczyszczeniami, np. z sodem i barem, nad-
tlenki o w∏aÊciwoÊciach wybuchowych. Stosowane
w instalacjach tlenowych materia∏y smarne, czysz-
czàce i uszczelniajàce powinny legitymowaç si´ Êwia-
dectwem producenta zezwalajàcym na ich stosowa-
nie w tego typu instalacjach.

Kwestie wymagaƒ techniczno-budowlanych (w tym

okreÊlenie „bezpiecznych odleg∏oÊci”) w zakresie ma-
gazynowania i stosowania tlenu zosta∏y ÊciÊle okreÊlo-
ne g∏ównie w dwóch standardach amerykaƒskich:
• NFPA 50

Standard for bulk oxygen systems at

consumer sites,

• NFPA 99

Standard for health care facilities.

Rozdzia∏ 2 normy NFPA 50 okreÊla zasady lokali-

zacji systemów instalacji tlenowych wokó∏ innych
obiektów i konstrukcji budowlanych. Jednym z za∏o-
˝eƒ jest, ˝e systemy te powinny byç zlokalizowane
powy˝ej powierzchni gruntu, na zewnàtrz lub we-
wnàtrz budynków – pod warunkiem zastosowania
konstrukcji budowlanej o odpowiedniej odpornoÊci
ogniowej poszczególnych elementów budowlanych.
W budynkach takich istnieje równie˝ obowiàzek sto-

sowania wentylacji o za∏o˝onej wydajnoÊci, w zale˝-
noÊci od zastosowanego w niej systemu urzàdzeƒ za-
wierajàcych tlen. W przypadku gdy z przyczyn kon-
strukcyjnych mo˝liwa jest lokalizacja instalacji tylko
poni˝ej poziomu gruntu, w pobli˝u magazynów zawie-

rajàcych ciecze lub gazy pal-
ne, nale˝y wykonaç zabezpie-
czenia zapewniajàce ochron´
przed przenikaniem cieczy do
gruntu oraz gromadzeniem
si´ ich par wokó∏ instalacji
z tlenem.

Nale˝y równie˝ zwróciç

szczególnà uwag´, aby cz´Êci
instalacji tlenowej nie znajdo-
wa∏y si´ pod liniami wysokie-
go napi´cia oraz rurociàgami
przeznaczonymi do transpor-
tu gazów lub cieczy palnych.
Lokalizacja systemu powinna
równie˝ zapewniç swobodny

dost´p personelu technicznego do poszczególnych
urzàdzeƒ, a wszelkie przy∏àcza zasilajàce oraz innego
typu powinny byç zlokalizowane w odleg∏oÊci co naj-
mniej 2,5 m od studzienek kanalizacyjnych.

W zbiornikach stacjonarnych zawierajàcych ciek∏y

tlen pod∏o˝e w okolicach przy∏àczy lub zaworów po-
winno byç niepalne oraz utrzymywane w czystoÊci.
Pod∏o˝e to powinno mieç Êrednic´ co najmniej 1 m
liczàc od miejsca, w którym mo˝e wystàpiç wyciek

tlenu z przy∏àcza. Wed∏ug za-
leceƒ standardu NFPA na-
wierzchnie asfaltowe lub bitu-
miczne uwa˝ane sà za palne.

Przyk∏adowe rozmieszcze-

nie instalacji zawierajàcej
tlen od innych urzàdzeƒ
i aparatów procesowych oraz
budynków i konstrukcji bu-
dowlanych wed∏ug standardu
NFPA 50 obrazujà rysunki.

W cytowanej normie NFPA

(rys. 1 i 2) okreÊlono Êcis∏e
odleg∏oÊci od innych obiek-
tów dopuszczajàce lokalizacj´
instalacji tlenowej (w tym

zbiorników stacjonarnych). Przedstawiajà si´ one na-
st´pujàco:
• minimalna odleg∏oÊç instalacji tlenowej od budyn-

ków o konstrukcji drewnianej powinna wynosiç 15 m,
a w przypadku pozosta∏ych konstrukcji – 0,3 m;

• minimalna odleg∏oÊç instalacji tlenowej od otwo-

rów w Êcianach budynków (okna, drzwi, w∏azy
itp.) powinna wynosiç co najmniej 3 m. Wymóg
ten odnosi si´ jednak˝e tylko do instalacji, w któ-
rych tlen jest magazynowany pod ciÊnieniem, gdy
natomiast tlen znajduje si´ w postaci ciek∏ej, do-
tyczy on tylko i wy∏àcznie cz´Êci instalacji, takich
jak reduktory ciÊnienia, urzàdzenia zabezpiecza-
jàce, parowniki oraz armatura rurowa;

• minimalna odleg∏oÊç instalacji tlenowej od zbior-

ników naziemnych przeznaczonych do magazyno-

wania cieczy palnych powinna wynosiç 7,6 m –
w przypadku gdy w zbiorniku znajduje si´ do
3800 litrów cieczy palnej, powy˝ej tej iloÊci odle-
g∏oÊç nale˝y zwi´kszyç do co najmniej 15 m; dla
cieczy palnej zaklasyfikowanej do grupy III B od-
leg∏oÊç mo˝e byç zmniejszona do 4,6 m (grupa
cieczy palnych III B to ciecze, których temperatu-
ra zap∏onu wynosi co najmniej 93,4°C);

• minimalna odleg∏oÊç instalacji tlenowej (mierzona

w poziomie) od podziemnych zbiorników z cieczami
palnymi powinna wynosiç 4,6 m, od urzàdzeƒ na-
lewczych i otworów wentylacyjnych – 7,6 m;

• dla instalacji tlenowej zlokalizowanej na zewnàtrz

budynku powinna byç wyznaczona wolna prze-
strzeƒ (np. plac, dziedziniec), która zapewnia natu-
ralnà wentylacj´. Najbli˝ej po∏o˝one obiekty budow-
lane (z wy∏àczeniem Êcian os∏onowych o odporno-
Êci ogniowej co najmniej 120 min i nie wy˝szych ni˝
3,7 m) powinny znajdowaç si´ w odleg∏oÊciach co
najmniej 23 m (w kierunku poziomym) oraz 11 m
(wyznaczonej pod kàtem 90°) od zespo∏u instalacji
(zbiornika stacjonarnego);

• minimalna odleg∏oÊç instalacji tlenowej od

miejsc, w których mogà znajdowaç si´ ludzie po-
tencjalnie wymagajàcy opieki zdrowotnej (np. po-
czekalnie szpitalne), powinna wynosiç co naj-
mniej 15 m.
W zwiàzku z zagro˝eniami wynikajàcymi z szero-

kiego zakresu stosowania tlenu, np. w przemyÊle
i obiektach opieki zdrowotnej, nale˝y ka˝dorazowo
okreÊlaç bezpieczne odleg∏oÊci pomi´dzy miejscami
przeznaczonymi do magazynowania tlenu (stacjonar-
ne zbiorniki ze skroplonym tlenem) a pozosta∏ymi
obiektami budowlanymi. Powinny one uwzgl´dniaç
m.in. iloÊç magazynowanego tlenu, typ obiektu bu-
dowlanego oraz jego przeznaczenie.

Kpt. in˝. Piotr Lesiak jest pracownikiem KW PSP
w Warszawie, kpt. mgr in˝. Rafa∏ Porowski – pracow-
nikiem Biura Rozpoznawania Zagro˝eƒ KG PSP.

Bibliografia

1.

Ustawa Prawo ochrony Êrodowiska (Dz. U. z 2001 r. nr 62, poz.
627 z póên. zm.).

2.

Rozporzàdzenie ministra gospodarki, pracy i polityki spo∏ecznej
w sprawie bezpieczeƒstwa i higieny pracy przy produkcji i ma-
gazynowaniu gazów, nape∏nianiu zbiorników gazami oraz u˝y-
waniu i magazynowaniu karbidu (Dz. U. z 2004, nr 7, poz. 59).

3.

Rozporzàdzenie ministrów pracy i opieki spo∏ecznej oraz zdro-
wia z 15 maja 1954 r. w sprawie bezpieczeƒstwa i higieny pra-
cy przy u˝ytkowaniu butli z gazami spr´˝onymi, skroplonymi
i rozpuszczonymi pod ciÊnieniem (Dz. U. nr 29, poz. 115 oraz
z 1971 r. nr 23, poz. 216) – utraci∏o wa˝noÊç.

4.

Rozporzàdzenie ministrów zdrowia i opieki spo∏ecznej, spraw
wewn´trznych oraz obrony narodowej z 26 stycznia 1961 r.
w sprawie bezpieczeƒstwa i higieny pracy przy u˝ywaniu i prze-
chowywaniu butli ze spr´˝onym tlenem w zak∏adach leczni-
czych (Dz. U. nr 9, poz. 52) – utraci∏o wa˝noÊç.

5.

Marian Ryng, Bezpieczeƒstwo techniczne w przemyÊle che-
micznym, WNT, Warszawa 1985.

6.

NFPA 50 Standard for bulk oxygen systems at consumer sites.

7.

NFPA 99 Standard for health care facilities.

8.

Industrie und Gewerbebetriebe – Lagerung gefährlicher Stoffe,
AWEL Amt für Abfall, Wasser, Energie und Luft, Kanton Zürich.

9.

Umgang mit Gefahrstoffen im Krankenhaus. Pflege- und Funk-
tionsbereiche, GUV-I 8596, GUV-Informationen Theorie und
Praxis der Prävention.

ZAPOBIEGANIE PO˚AROM I AWARIOM

20

|OCHRONA PRZECIWPO˚AROWA|marzec 2006

Rys. 1

Rys. 2

Ochrona ppoz 01-2006.qxd 02-03-2006 10:54 AM Page 20