Fenomenologia 4/2006

Wyd. Naukowe UAM Poznań

ISSN 1731 7541, Cena: 20, 00 zl

Spis treści

:

Manfred S. Frings: Fenomenologia przedprogowa

Jacek Drożdż: Ontologia struktury intencjonalności a materialna etyka wartości.
Przyczynek do rozumeinia filozofii Maxa Schelera

Robert Sokolowski: Tożsamość w rozmaitościach

Arkadiusz Chądzyński: Bezpośrednie poznanie eidetyczne a koncepcja „poznania jako
wypełnienia”

Jacek Migasiński: Przyczynek do zarysu francuskiej fenomenologii pamięci. Trzy przykłady

Dyskusja

na temat: Czym jest fenomenologia?

Recenzje i omówienia (Rezensionen und Besprechungen):

H. Schmitz: Sytuacje i konstelacje (J.Kołtan)

F. Fellmann: Wprowdzenie do fenomenologii (A.Przyłębski)

K.Sipowicz: Heidegger: degeneracja i nieautentyczność (A.Dworek)

H. Vetter (red.): Słownik pojęć fenomenologicznych (A.Przyłębski)

A.Wierciński (red.): Pomiędzy deskrypcją i interpretacją. Hermeneutyczny zwrot

fenomenologii (W.Małecki)

Cz. Głombik (red.): Ingarden i dążenia fenomenologów (A.Przyłębski)

Ch. Meckel: Cassirers Lebensbegriff (A.Mergler)

Orbis Phaenomenologicus (A.Przyłębski)

Kronika (Veranstaltungen):

V. Konferencja PTFen w W-wie (A.Przyłębski)

Konferencja fenomenologiczna w Wiedniu (A.Gniazdowski)

Fenomenologia na 26. Kongresie Filozofii Niemieckiej w Berlinie (A.Przyłębski)

„Fenomen duchowości” – konferencja CBI im E. Stein (P.Szkudlarek)

Wokół fenomenologii francuskiej – konferencja w Warszawie (J.Migasiński)

Konferencja nt. „Przyszłości namysłu” w Ciążeniu (A. Przyłębski)

Konferencja „Heidegger und die Dichtung“ (A.Przyłębski)

Fryburski Kongres IAPL: Between Three – Art, Media, Politics (A.Przyłębski)

1

Abstrakty artykułów (Zusammenfassungen/Abstracts)

:

Manfred S. Frings:

Fenomenologia przedprogowa

Od czasu II Wojny Światowej fenomenologia Maxa Schelera pozostaje w znacznej mierze w
tle ruchu fenomenologicznego. Nawet dzisiaj szczegółowe studium jest niedostępne. Istnieją
po temu dwa powody. (1) Niemieckie wydanie jego Dzieł Zebranych postępowało powoli
naprzód od 1954 r., podczas gdy szybko rozwijający się ruch fenomenologiczny w Europie
koncentrował się na Heideggerze, Husserlu, Merleau-Pontym i Sartrze. Do
międzynarodowej dostępności ich dzieł przyczyniło się drugie pokolenie fenomenologów,
którzy znali ich osobiście. Jest to prawdą zwłaszcza w stosunku do fenomenologii Husserla,
którego dzieło było promowane przez Van Bredę, Cairnsa oraz, ich śladem, przez
Gadamera, Gurwitscha, Spiegelberga, Landgrebego, Straussa i innych amerykańskich i
europejskich badaczy. (2) Scheler nigdy nie dostarczył szczegółowej prezentacji swojej
fenomenologii, za wyjątkiem dwóch rozpraw pochodzących z 1911 i 1914 r., ‘‘Lehre von den
drei Tatsachen’’ i ‘‘Phänomenologie und Erkenntnistheorie’’ (X 377-502).

Fenomenologia Schelera wyróżnia się spośród wszystkich innych swoim szerokim
podprogowym zasięgiem i wielostronnym zorientowaniem. Scheler nie ogranicza się do
logicznej dyscypliny, ponieważ akcentuje emotywne aspekty świadomości lub podprogowe
‘racje’ serca. Wewnątrz tego zasięgu musi zostać dostrzeżonych kilka czynników, które
zostaną rozważone poniżej w następującym porządku:

(1) Fenomenologia nie opiera się na metodzie.
(2) Aby osiągnąć naoczność fenomenologia musi zawiesić dane zmysłowe.
(3) Źródło czasu znajduje się w samoistnej aktywności życia.

(4)

Świadomość zakłada bycie osoby.

(5) Intencjonalność emotywna jest dana wcześniej niż wszystkie inne akty.
(6) Ja jest przedmiotem spostrzeżenia wewnętrznego.
(7) Rzeczywistość jest oporem.

* * *

M. Frings: Die unterschwellige Phänomenologie

Seit dem 2. Weltkrieg steckt die Phänomenologie M. Schelers im Hintergrund der
phänomenologischen Bewegung. Eine detaillierte Abhandlung über sie bleibt nach wie vor
ein Desiderat. Man kann auf zwei Gründe dieser Sachlage hinweisen: (1) Die deutsche
Ausgabe seiner Gesamtwerken enstand allmählich seit dem Jahr 1954, während sich die
phänomenologische Bewegung in Europa um die Theorien von Heidegger, Husserl und
Merlau-Ponty konzentrierte. Es wirkten Philosophen, die die oben genannten persönlich
gekannt haben (Van Breda, Gadamer, Gurwitsch, Spiegelberg, Landgrebe u.a.). Darüber
hinaus lieferte Scheler nie eine umfassende Darstellung seiner Phänomenologie, abgesehen
von zwei Abhandlungen: „Lehre von den drei Tatsachen“ (1911) und „Phänomenologie und
Erkenntnistheorie“ (1914).

Seine Phänomenologie zeichnet sich durch ihre Vielseitigkeit aus. Er begrenzt sich nicht ans
rein Logische, sondern stellt die emotionellen Aspekten des Bewußtseins (die
unterschweligen Gründe des Herzens) in den Vordergrund. Der vorliegende Text untersucht
sie in folgender Feststellungsreihe: (1) Phänomenologie gründet nicht in einer Methode; (2)

2

Um die Anschauung zu erreichen muß Phänomenlogie die Sinnesdaten ausklammern;(3)
die Quelle der Zeit befindet sich in der selbstständigen Aktivität des Lebens; (4) die emotive
Intentionaltiät ist gegeben früher als alle andere Akten; (5) Ich ist der Gegenstand der
inneren Wahrnehmuing; (6) Wirklichlkeit ist Widerstand.

__________________________________________________

Jacek Drożdż:

Ontologia struktury intencjonalności a materialna etyka wartości.
Przyczynek do rozumienia filozofii Maxa Schelera

„W pochodzącej z grudnia 1926 r. przedmowie do trzeciego, i ostatniego za życia jej autora,
wydania Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertethik, Scheler stwierdza, że zmiana
jego fundamentalnego stanowiska w zakresie naczelnych pytań m e t a f i z y k i i
f i l o z o f i i r e l i g i i nie tylko nie narusza treści zawartych w jego opus magnum (za
wyjątkiem treści zawartych rozdziale 6.A., 3.d.: Mikro- und Makrokosmos und Gottesidee), lecz –
odwrotnie – że to właśnie te treści reprezentują niektóre „racje i duchowe motywy” („Gründe
und geistige Motive

”), które doprowadziły do tej zmiany. Celem artykułu jest wydobycie na

jaw oraz wstępne opracowanie ontologicznego schematu Der Formalismus, tj. s c h e m a t u
o n t o l o g i i s t r u k t u r y i n t e n c j o n a l n o ś c i, jako (relatywnie) formalnego
otoczenia problemu principium individuationis podstawowych typów («modalności») jakości
wartości składających się na przedstawioną przez Schelera w Der Formalismus hierarchię
wartości. Przeprowadzony w artykule argument stanowi przyczynek do r e l a t y w n e g o
p o t w i e r d z e n i a, ciągle nie dość docenionego, autokomentarza Schelera z 1926 r.”.

Tak postawiony cel Autor realizuje w postaci przebadania fenomenologii Schelera w 5
aspektach: 1. Struktura intencjonalności in abstracto; pojęcie «ducha»; 2. Struktura
intencjonalności in concreto: korelacja osoba-świat; 3. Mikrokosmos, makrokosmos i idea
Boga; 4. Z fenomenologii miłości i nienawiści; 5. Nieefektywność ontologii struktury
intencjonalności.

* * *

Jacek Drożdż:
Die Ontologie der Struktur der Intentionalität und die materielle Wertethik.
Ein Beitrag zum Verstehen der Philosophie M. Schelers.

In der Einleitung zur 3. Auflage des Der Formalismus in der Ethik und die materiale Wertethik
stellt Scheler fest, daß die Veränderung seiner Position bezüglich der Hauptfragen der
Metaphysik und der Religionsphilosophie in keinem Fall die Thesen seiner Opus Magnum in
Frage stellt. Ganz im Gegenteil: die dort enthaltenen Feststelungen waren „Gründe und
geistige Motive“ der Verwandlung seiner Philosophie. Der vorliegende Text beabsichtigt,
das ontologische Grundschema des Formalismus, d.h. der ontologischen Struktur der
Intentionalität, im Hinblick auf das Problem des Principium Individuationis und die Frage
nach der Werthierarchie zu untersuchen. Die Ausführung erfolgt in 5 Teilen: (1) Die
Intentionalitätsstruktur in abstracto – der Begriff des Geistes; (2) Die Intentionalitätsstruktur
in concreto

– die Person-Welt-Korrelation; (3) Mikrokosmos, Makrokosmos und die Idee

Gottes; (4) Phänomenologie der Liebe und des Hasses; (5) Ineffektivität der Ontologie der
Intentionalitätsstruktur.

3

___________________________________________________

Robert Sokolowski:

Tożsamość w rozmaitościach

Obok przeciwieństw część-całość oraz obecność-nieobecność, kolejną opozycją o charakterze
formalnym, która pojawia się w myśli Husserla jest tożsamość w rozmaitości. Schemat ten
wykorzystuje kontrast między obecnością i nieobecnością, ponieważ wymaga pokazania,
jak dany przedmiot pozostaje sobą, oraz jak może być spostrzegany jako ten sam, podczas
gdy jego różne przejawy i wymiary pojawiają się i znikają. Ponieważ rozmaitość przejawów
i tożsamość w ich obrębie stanowią względem siebie momenty, to wykorzystuje się tu także
logikę części i całości.

Najbardziej znany współczesny fenomenolog amerykański rozważa tytułową kwestię
analizując ją w szeregu aspektów, sygnalizowanych przez następujące podtytuły: 1. Rzecz
materialna jako tożsamość w rozmaitościach; 2. Impresje i profile: Abschattungen; 3. Jakości
rzeczy; 4. Uwaga o fantomach; 5. Rozmaitość w pamięci; 6. Przedmioty kategorialne i
przedmioty kulturowe; 7. Świat życia codziennego i Ego; 8. Rozmaitości nienormalne; 9.
Transcendencja tożsamości w rozmaitościach; 10. Podziały w rozmaitościach ciągłych; 11.
Rozmaitości a inne umysły;

* * *

Robert Sokolowski: Identität in Mannigfaltigkeiten

Die dritte Opposition, die neben der Teil-Ganzheit-Opposition und der Präsenz-
Abwesenheit-Opposition im Denken Hussserls zum Vorschein kommt, ist die Identität in
Mannigfaltigkeiten. Ihr Schema macht Gebrauch vom Kontrast zwischen der Präsenz und
der Abwesenheit, denn es zwingt uns zum Zeigen, wie ein Gegenstand mit sich identisch
bleiben und als das Selbe wahrgenommen werden kann, während seine verschiedene
Erscheinungen und Dimensionen zum Vorschein kommen und verschwinden. Weil diese
Mannigfaltigkeiten und Identitäten Momente sind wird hier ebenfalls die Teil-Ganzheit-
Logik verwendet.

Der bekannte amerikanische Phänomenologe untesucht die Titelfrage in verschiedenen
Aspekten, die durch folgende Punkte markiert werden: (19 Das materielle Ding als Identität
in Manningfaltigkeit; (2) Impressionen, Profile, Abschattungen; (3) Qualitäten der Dinge; (4)
Phantome; (5) Mannifaltigkeit im Gedächtnis; (6) Die kategorialen und die kulturellen
Gegenstände; (7) Lebenswelt und Ego; (8) Die abnormalen Mannigfaltigkeiten; (9)
Transzendenz der Identität in der Mannigfaltigkeit; (10) Mannigfaltigkeiten und Geist.

_________________________________________________

Arkadiusz Chądzyński:
Bezpośrednie poznanie eidetyczne a koncepcja „poznania jako wypełnienia”

Przez niemal całe dzieje filozofii terminy takie, jak „idea”, „przedmiot ogólny”, „istota” czy
„eidos” są odrzucane przez myślicieli o pewnym temperamencie jako dziwne, nic nie
znaczące, puste, a ich rzekome przedmioty odniesienia uważa się za typowe „filozoficzne
chimery”. Istnieje oczywiście zawsze opozycja próbująca znaleźć sposób na uzasadnienie ich
używania i nadać im racjonalny sens. W taki sposób mówi się, że terminy te ogólnie
charakteryzują przedmioty dyscyplin matematycznych i ich stosowanie jest, tym samym,
uzasadnione w filozoficznym dyskursie tych dziedzin dotyczącym. Takie postawienie

4

sprawy wydaje się jednak być także nie dość zadowalającym, ponieważ, choć wprawdzie
przyznającym istnienie tym rodzajom bytu, to jednak rezerwującym mu miejsce w takiej
dziedzinie, nad którą rozważania i dociekania prowadzić może jedynie dość wąska grupa
specjalistów, co czyni ten byt znów czymś dość tajemniczym i niedostępnym. Celem
niniejszego artykułu jest próba naprowadzenia czytelnika na pewne podstawowe intuicje
eidetyczne i tym samym pokazanie, że bezpośrednia świadomość przedmiotów ogólnych
nie jest wcale czymś tajemniczym i mistycznym, a jest czymś występującym tak
powszechnie, że śmiało można stwierdzić, że przetkane jest nią na wskroś całe życie
świadomości w jej normalnych przebiegach. Ten zabieg ma na celu głównie doprowadzenie
do spojrzenia na świadomość w taki sposób, w jaki jawi się ona, gdy poważnie zastanowimy
się nad jej koncepcją wypracowywaną w fenomenologii Husserla. Jest to próba rozjaśnienia,
może choć w części, dość ostrego twierdzenia Husserla, że „Naprawdę wszyscy i, by się tak
wyrazić, nadal widzą <<idee>>, <<istoty>>, operują nimi w myśleniu, wydają też sądy
dotyczące istoty – tylko, że ze swego <<stanowiska>> epistemologicznego zaprzeczają ich
istnieniu.” Nie znaczy to oczywiście, że koncepcja świadomości, dopuszczająca
występowanie w niej takich elementów nie boryka się z żadnymi większymi trudnościami.
Na koniec spróbuję przedstawić jedną z podstawowych, wikłających ją w logiczny impas,
nad przezwyciężeniem którego trzeba się poważnie zastanowić.

Termin „widzenie” w fenomenologii Husserla nabrał dość szerokiego znaczenia. Blisko
spokrewnione z nim polskie terminy „naoczność” i „ogląd” mogą prowadzić do skojarzeń
podsuwających błędne interpretacje zdań charakteryzujących doświadczenia eidetyczne.
Dość dobrym, choć też wad całkowicie nie pozbawionym, sposobem na uniknięcie takich
nieporozumień będzie zastosowanie tu wyrażenia „doświadczenie bezpośrednie”. Słowa
„eidetyczne doświadczenie bezpośrednie” będą więc oznaczały sposób wejścia podmiotu
poznania w relację poznawczą z przedmiotem idealnym, na określenie której sam Husserl
używał terminów: „ideacja” „widzenie istoty”, „ogląd eidetyczny”, „naoczność
kategorialna”.

Wywód autora przedstawiony został w 3 częściach: 1. Ideacja jako najprostsze
doświadczenie eidetyczne i epistemiczny fundament klasyfikowania; 2. Kategorialny stan
rzeczy jako korelat syntezy poznawczej; 3. Logiczno-ontologiczny impas do jakiego
prowadzi koncepcja „poznania jako wypełnienia”.

* * *
Arkadiusz Chądzyński:

Direkte eidetische Erkenntnis und das Konzept „Erkenntnis als Erfüllung”

Die Ausführungen werden in 3 Abschnitten dargelegt: (1) Ideation als die einfachste Eidos-
Erfahrung und epistemisches Fundament der Klassifizierungen; (2) Die kategoriale Sachlage
als Korrelat der Erkenntnissynthese; (3) Eine logisch-ontologische Sackgasses, die durch das
Erfüllung-Konzept der Erkenntnis hervorgerufen wird.

_________________________________________

Jacek Migasiński:
Przyczynek do zarysu francuskiej fenomenologii pamięci. Trzy przykłady

„Fenomenologia czyniąca zasadniczym obiektem swych analiz zjawiska związane z

przypominaniem sobie, zapominaniem, przechowywaniem wspomnień itp., krótko

mówiąc, z szeroko rozumianą pamięcią - jest z jednej strony pewną wyodrębnioną

5

dziedziną fenomenologii, pewną fenomenologią regionalną. Z drugiej jednak strony

fenomenologia pamięci - poprzez swoje konieczne ugruntowanie w fenomenologii

czasu, która ukazuje świadomość nie jako pewną arbitralnie wybraną dziedzinę

przedmiotową, w której pojawiają się przeżycia związane następstwem czasowym

(dziedzinę dostępną badaniom np. psychologii) , lecz jako „uniwersalną sferę

zjawiania się” czegokolwiek (a więc wszystkiego), tak, że czas nie jest wyłącznie

następstwem chwil, lecz właśnie „strukturą tego zjawiania się”, a pytanie o

świadomość czasu okazuje się problemem uniwersalnym, „pytaniem, w którym

idzie o wszystko” - fenomenologia pamięci zatem, przybiera w takim aspekcie

charakter dziedziny fundamentalnej dla filozofii po prostu, a przynajmniej dla jej

problematyki ontologicznej i epistemologicznej. Wszyscy fenomenologowie

przykładają zatem wielką wagę do badań nad czasem, chociaż niektórzy z nich

większą uwagę poświęcają „wymiarowi” przeszłości, inni „wymiarowi” przyszłości,

a jeszcze inni teraźniejszości. W niniejszym opracowaniu skupimy się na skrótowym

przedstawieniu trzech - klasycznych już właściwie - stanowisk francuskich

fenomenologów w kwestii pamięci, a mianowicie J.-P.Sartre’a, M. Merleau-Ponty’ego

i E. Levinasa; każdy z nich bowiem szczególną wagę nadawał innej „fazie” czasu,

wyznaczając tym samym „mapę problemową”, której dokładne rozrysowanie

przypadnie następcom”.

Analizę w/w stanowisk autor poprzedza krótką prezentacją poglądów ich

poprzedników: Bergsona, Husserla i Heideggera na kwestie czasu i pamięci.

* * *

Jacek Migasiński:
Ein Beitrag zur französichen Phänomenologie des Gedächtnisses. Drei Beispiele.

Eine Phänomenologie, die die Erscheinungen der breit aufgefassten Gedächtnisses
untersucht, ist einerseits nur eine Regionalphänomenologie, andrerseits nimmt eine
Gedächtnisphänomenologie – wegen der Bedeutung der Zeitanlysen – den Charakter einer
grundlegenden Disziplin der Philosophie an. Alle Phänomenologen untersuchten Zeit. Der
vorliegende Text analysiert die Zeitforschungen von drei französischen Phänomenologen:
Sarte, Merlau-Ponty und Levinas. Jeder von ihnen konzentrierte seine Forschung auf einer
anderen Zeitdimension. Durch die Einseitigkeit eröffnete er das Feld für die Untersuchungen
und Akzentsetzungen anderer Denker.

6