Historia

Wojskowa asysta honorowa towarzyszy głowom państwa od zarania

państwowości polskiej aż po dzień dzisiejszy. Asysta wojskowa podnosi prestiż głowy
państwa. Udział asysty wojskowej w uroczystościach państwowych i patiotyczno-
religijnych podyktowany jest również względami tradycji oraz szacunku dla naszych
przodków.
W okresie tworzenia się zrębów naszego państwa w IX i X wieku rolę asysty
spełniała drużyna książęca. W trakcie uroczystości w roli asysty występowało od kilku do
kilkudziesięciu wojów. Drużyna stanowiła ponadto poważną siłę militarną oraz rolę
ochrony głowy państwa i jego najbliższej rodziny.
Za czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego podstawowe uzbrojenie jeźdźca
stanowiły włócznia, miecz, topór bojowy, łuk ochronę zapewniał pancerz lub kolczuga i
tarcza. Wojownicy piesi uzbrojeni byli we włócznię, miecz lub topór bojowy, łuk lub kuszę.
Do ochrony wykorzystywano tylko tarcze.
W miarę konsolidacji państwa polskiego i jego rozwoju terytorialnego uległ
zmianie również charakter drużyny książęcej. Siłę militarną państwa tworzyli rycerze
osiadli na swoich ziemiach stawiający się na każde wezwanie panującego wraz z
pocztem. Drużyna książęca zmniejszyła się i stanowili ją najlepiej wyszkoleni i
wyekwipowani rycerze. Była to elita wśród polskiego rycerstwa. Oprócz funkcji
reprezentacyjnych sprawowali oni straż przyboczną władcy. Drużyna zaczynała
przybierać kształt i formę wojska nadwornego.
W uroczystościach o dużym znaczeniu ściągano rycerzy z całej Polski. Tak było
w czasie wizyty cesarza Ottona III w Gnieźnie w marcu 1000 roku. Według Galla
Anonima uroczystość ta zgromadziła ogromne rzesze rycerstwa i mieszkańców miasta.
W okresie rozbicia dzielnicowego Polska nie posiadała jednolitego wojska. Każdy
z władców dzielnicowych tworzył osobistą, odrębną armię. Drużyna książęca w swej
pierwotnej formie przestała zupełnie istnieć.
W czasie odbudowy państwa polskiego za czasów Kazimierza Wielkiego i
Władysława Jagiełły funkcje reprezentacyjne sprawowały chorągwie nadworne.
Na początku XVI wieku chorągwie nadworne przeobraziły się w wojska
nadworne. Za czasów Zygmunta Augusta składało się ono z piechoty i jazdy. Wojsko
nadworne wchodziło w skład dworu królewskiego i było utrzymywane z kiesy królewskiej.
Stefan Batory znacznie rozbudował wojska nadworne wprowadzając do nich
pozostałe rodzaje broni. W drugiej połowie XVII wieku niektóre oddziały porzuciły ciężkie
ochronne opancerzenie na rzecz lżejszych skórzanych ubiorów. Były to skórzane kaftany,
często bez rękawów wykonane z grubej skóry, do tego wysokie skórzane buty i skórzane
rękawice. Piechota powszechnie używała podszytych futerkiem kapuz, żupanów i butów
z cholewami. Prawie całkowicie zaprzestano używania pancerza.
Za króla Zygmunta III gwardię królewska stanowiły przeważnie oddziały zaciężne.
W 1717 roku w trakcie Sejmu Niemego ustalono pierwszy stały etat armii. Jako oddziały
reprezentacyjne powstały regiment gwardii konnej i regiment gwardii pieszej.
W epoce Augusta II sformowano 200 osobowy doborowy oddział złożony z

1

młodzieży szlacheckiej - Grand Muszkieterów. Szefem regimentu był sam król, a
komendantem książę Aleksander Lubomirski. Funkcjonowała również nadal gwardia
piesza, która oprócz zadań reprezentacyjnych pełniła służbę wartowniczą przy królu i w
pałacu hetmańskim.
Głównym zadaniem oddziałów gwardii było asystowanie wyjazdom i przyjazdom
królewskim, udział w pogrzebach i uroczystościach kościelnych. Uczestniczyła również w
ceremoniach powitań i pożegnań zagranicznych posłów. Jak podaje ówczesny pisarz
Jędrzej Kitowicz gwardia koronna piesza nie miała ludzi dobranych co do wzrostu,
przyjmowała każdego, kto tylko chciał służyć, chociażby najniższej miary, byle nie
chromy, ślepy, kulawy i garbaty /Baranowski B. Dzieje wojskowości polskiej do roku
1831. Warszawa 1949 s.185/. Już wtedy określony był skład wojskowej asysty honorowej
biorącej udział w ceremonii pogrzebowej. Określono, że w pogrzebie szeregowca
uczestniczyć będzie 12 żołnierzy, w pogrzebie podoficera 24, w pogrzebie chorążego i
podporucznika 36, w pogrzebie kapitana kompania a w pogrzebie pułkownika pułk. W
uroczystościach brała udział również orkiestra wojskowa.
Po okresie rozbiorów kultywowanie ceremoniału wojskowego przejęły Legiony
Dąbrowskiego. Oprawę uroczystości zapewniały wtedy oddziały liniowe. Podstawowe
uzbrojenie piechoty stanowił karabin z bagnetem oraz szabla piechoty. Kawaleria
natomiast oprócz szabel i pistoletów wyposażona była w lance.
W początkach Księstwa Warszawskiego tworzono doraźne oddziały gwardyjskie m. in. w
Poznaniu, Warszawie i Wilnie.
W Poznaniu utworzono szwadron Gwardii Honorowej, w skład którego wchodzili
przedstawiciele wielkopolskich rodów. Dowódcą szwadronu Gwardii Honorowej został
Jan Nepomucen Umiński. Na początku listopada szwadron składał się z 53 ludzi, ubrani
oni byli w ułańskie granatowe mundury.
Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego pełnienie funkcji reprezentacyjnych i
przybocznych przejęły jednostki liniowe, w końcu 1811 roku takie zadania wykonywały
szwadrony 5 pułku strzelców konnych, żołnierze pułku ubrani byli w ciemnozielony
mundur oraz nosili czaka. Okucia pasów i ładownic wykonane były z mosiądzu.
Uzbrojenie stanowiła szabla i karabin. Służba polegała na wystawianiu nocnych patroli
kontrolujących rogatki miasta, straży przy komnatach na Zamku Królewskim oraz na
wystawianiu 30 osobowej konnej eskorty.
Dowódcą straży na Zamku był kapitan, w skład warty wchodził ponadto
porucznik, podporucznik i 30 grenadierów. Zmiana warty na Zamku przebiegała według
ceremoniału, który z pewnymi zmianami obowiązuje w wojsku do dziś, mianowicie obie
warty stawały naprzeciw siebie, a dowódca zdający przekazywał symbol dowódcy straży
czarną laskę z białą gałką - po jej przekazaniu meldowali sobie o przekazaniu służby.
Oprócz strzelców konnych służbę na Zamku pełnił batalion piechoty, który wystawiał
warty na parterze Zamku.
Wojska Księstwa nawiązywały do polskich tradycji choć nie były całkowicie wolne
od francuskich naleciałości. Piechota miała mundur w kolorze granatowym z
różnokolorowymi wypustkami i obszywkami innymi dla każdej dywizji. Na czapce
znajdował się blaszany orzeł z numerem jednostki. Istniejące wówczas regulaminy były

2

tłumaczeniem z francuskiego jednak bardzo dokładnie precyzowały przebieg
uroczystości i zadania asysty honorowej.
W Królestwie Polskim znacznie rozbudowano oddziały reprezentacyjne, tworzyły
je:
pułk grenadierów gwardii;
pułk strzelców konnych gwardii;
bateria pozycyjna artylerii konnej gwardii.

Pułk grenadierów gwardii stacjonował w koszarach Aleksandryjskich na terenie
dzisiejszej Cytadeli, pułk strzelców konnych gwardii w koszarach Mirowskich za Żelazną
Bramą, natomiast bateria zajmowała koszary obok Arsenału.
W okresie powstania listopadowego powołano ostatni oddział gwardyjski w
Wojsku Polskim. Były to utworzone w grudniu 1830 roku batalion piechoty i oddział jazdy.
Oddziały te brały udział w licznych uroczystościach i tak 1 kwietnia 1831 roku w
Warszawie odbyła się uroczystość wprowadzenia zdobytych pod Wawrem i Dębem
Wielkim sztandarów, w czasie uroczystości odśpiewano hymn i oddano 101 strzałów
armatnich.
Lata niewoli pod zaborami nie pozwalały na posiadanie oddziałów
reprezentacyjnych choć tradycje wojskowe i ceremoniał były podtrzymywane przez grupy
konspiracyjne.
Po odzyskaniu niepodległości zadania reprezentacyjne przejmuje Kompania
Zamkowa oraz Szwadron Honorowy jako oddziały przyboczne Prezydenta RP. Oddziały
przyboczne miały obowiązek uczestniczenia w uroczystościach powitalnych i
pożegnalnych głów państw obcych i innych dostojników podczas ich oficjalnych wizyt.
Asystowały w uroczystościach, wyjazdach i przyjazdach Prezydenta.

W okresie II wojny światowej rolę pododdziałów reprezentacyjnych asystujących
przy uroczystościach wojskowych spełniały pododdziały liniowe.

Po wojnie do stołecznej Komendy Garnizonu przydzielony zostaje batalion
fizylierek, do obowiązków którego należało pełnienie warty honorowej przy Grobie
Nieznanego Żołnierza.

W 1954 roku sformowana zostaje Kompania Reprezentacyjna WP. Żołnierze
podczas oficjalnych uroczystości ubrani byli w mundury zapinane pod szyją, okrągłe
czapki garnizonowe z czerwonymi otokami, długie buty, a uzbrojenie stanowiły karabiny
AWT z nasadzonymi bagnetami i brązowe ładownice. W 1969 roku z istniejącej
dotychczas jednej kompanii powstają dwie: Kompania Reprezentacyjna WP i Kompania
Wart Honorowych. Pierwsza była przeznaczona do wykonywania zadań
reprezentacyjnych w czasie uroczystości państwowych i wojskowych, druga do pełnienia
wart honorowych przy Grobie Nieznanego Żołnierza. W 1973 roku wprowadzono w
Kompanii Reprezentacyjnej umundurowanie trzech rodzajów wojsk /lądowych,
lotniczych, marynarki wojennej/ a od 17 stycznia 1982 roku wprowadzona zostaje na

3

umundurowanie Kompanii Reprezentacyjnej tradycyjna polska rogatywka.

W 1981 roku z Kompanii Wart Honorowych utworzona zostaje 2 Kompania
Reprezentacyjna WP. Od 1991 roku rozkazem Szefa Sztabu Generalnego WP powołana
została 3. Kompania Reprezentacyjna WP.

Kompanie te wraz z orkiestrą do końca 2000 r. wykonywały zadania w ramach
Komendy Garnizonu m. st. Warszawy. Od 1 stycznia 2001 r. funkcjonuje Batalion
Reprezentacyjny Wojska Polskiego, który w uroczystościach najwyższej rangi
reprezentuje Wojska Lądowe, Siły Powietrzne i Marynarkę Wojenną.

Krzysztof SIKORSKI

czwartek, 7 grudnia 2006

4