15

Walka o niepodległość Polski w czasie I wojny światowej

(1 godz.)

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

Podręcznik, s. 21–30.
Mapa ścienna: ziemie polskie w okresie I wojny światowej.
Literatura: W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski, t. 1, 1914–1945, Warsza-
wa 2003.

GŁÓWNY CEL LEKCJI

Zrozumienie przez uczniów międzynarodowych uwarunkowań walki o niepodle-
głość Polski w czasie I wojny światowej.

CELE OPERACYJNE LEKCJI

Po lekcji uczeń:

defi niuje, rozróżnia i stosuje pojęcia – „orientacja proaustriacka”, „orientacja pro-
rosyjska”, „obóz niepodległościowy”, „Akt 5 listopada”, „14 punktów Wilsona”,
„traktat brzeski” [P], „kryzys przysięgowy” [R];

•
•
•

•

LEKCJA 3

LEKCJA 3

16

podaje daty – zajęcia obszarów Królestwa Polskiego przez państwa centralne,
wydania Aktu 5 listopada, utworzenia Rady Regencyjnej, opublikowania tzw.
14 punktów Wilsona [P];
identyfi kuje postacie – R. Dmowskiego, W. Witosa, I. Daszyńskiego, J. Piłsudskie-
go, W. Wilsona, J. Hallera, I. Paderewskiego, J. Moraczewskiego [P], S. Grabskie-
go, M. Bobrzyńskiego, J. Kucharzewskiego [R];
wymienia główne nurty polityczne funkcjonujące na ziemiach polskich w przede-
dniu wybuchu I wojny światowej [P];
wymienia polskie formacje zbrojne biorące udział w I wojnie światowej [P] i loka-
lizuje na mapie obszary działania tych formacji [R];
charakteryzuje koncepcje programowe reprezentowane przez poszczególne nurty
polityczne działające na ziemiach polskich [R];
charakteryzuje stosunek rządów poszczególnych państw europejskich wobec spra-
wy polskiej w kolejnych etapach I wojny światowej [P];
ocenia znaczenie (polityczne, militarne, propagandowe) działania polskich for-
macji wojskowych w okresie I wojny światowej [R];
sytuuje w czasie i przestrzeni ośrodki władzy kształtujące się na ziemiach polskich
w latach 1917–1918 [P].

TOK LEKCJI

Zagadnienie 1: Orientacje polityczne na ziemiach polskich w przededniu wybuchu I wojny
światowej

UCZNIOWIE

na podstawie podręcznika charakteryzują sytuację polityczną ziem

polskich w przededniu wybuchu I wojny światowej. Wymieniają główne nurty po-
lityczne działające w poszczególnych zaborach, identyfi kują ich przywódców. Cha-
rakteryzują postawę, jaką wobec wybuchu wojny reprezentowały poszczególne pol-
skie ugrupowania polityczne. Identyfi kują ugrupowania, które zdecydowały się na
współpracę z Rosją, oraz te, które opowiadały się za współdziałaniem z państwami
centralnymi. Wyjaśniają przyczyny takich postaw.

Zagadnienie 2: Postawa mocarstw zaborczych oraz świata zachodniego wobec sprawy
polskiej

UCZNIOWIE

na podstawie podręcznika charakteryzują postawę mocarstw zaborczych

oraz innych państw europejskich wobec sprawy polskiej na kolejnych etapach I woj-
ny światowej. Wykorzystują tekst źródłowy z podręcznika (zadanie 3, s. 30). [ A. Akt
5 listopada (1916). B. Tekst skierowany był do mieszkańców Królestwa Polskiego, okupowanego
przez Niemcy i Austro-Węgry. C. Przyszła Polska miała być dziedziczną monarchią konstytucyjną. D.
Deklaracja na temat kształtu terytorialnego przyszłej Polski była bardzo lakoniczna – dokładniejsze
ustalenie granic miało nastąpić w późniejszym okresie. W dokumencie mowa jest jedynie o zie-
miach „panowaniu rosyjskiemu wydartych”, co oznacza, że raczej nie przewidywano, by w skład
przyszłego Królestwa weszły terytoria zgarnięte podczas rozbiorów przez Prusy i Austrię. E. Wy-
stawcy dokumentu zakładali jakąś formę kontroli (kurateli) niemieckiej i austriackiej nad mającym
powstać Królestwem Polskim. Związek z Austro-Węgrami i Niemcami miał – zdaniem wystawców
dokumentu – być w przyszłości gwarancją pomyślnego rozwoju Polski.]

•

•

•

•

•

•

•

•

17

UCZNIOWIE

wyjaśniają, jakie czynniki (okoliczności, wydarzenia) determinowały po-

litykę mocarstw wobec Polski i Polaków w kolejnych fazach wojny. Mogą wykorzy-
stać fragment tekstu orędzia prezydenta Wilsona (tzw. 14 punktów, styczeń 1918).

Powstać powinno niepodległe państwo polskie, obejmujące terytoria zamieszkane przez bez-
sprzecznie polską ludność, z wolnym i bezpiecznym dostępem do morza, państwo, którego
polityczna i gospodarcza niezależność oraz integralność terytorialna będą gwarantowane na
mocy międzynarodowego porozumienia.

Cyt. za: www.msz.gov.pl (18.02.2009).

UCZNIOWIE

mogą opracować zagadnienie 2. w

GRUPACH

, z których każda omówi następ-

nie na forum klasy postawę jednego z mocarstw wobec sprawy polskiej (wyjaśni, jakie
okoliczności wpływały na zmiany postawy tego mocarstwa w kolejnych latach wojny).

Zagadnienie 3: Polskie formacje zbrojne w okresie I wojny światowej

UCZNIOWIE

na podstawie podręcznika charakteryzują udział Polaków w działaniach

wojennych: wymieniają polskie formacje wojskowe oraz wyjaśniają ich znaczenie
(militarne, polityczne, propagandowe).

UCZNIOWIE

, którzy przygotowali się w ramach pracy domowej, przedstawiają dzia-

łalność polityczną i wojskową J. Piłsudskiego w przededniu wybuchu i w trakcie
trwania I wojny światowej.

Zagadnienie 4: Kształtowanie się polskich ośrodków władzy w 1918 r.

UCZNIOWIE

na podstawie podręcznika wymieniają główne ośrodki władzy powstałe

na ziemiach polskich pod koniec Wielkiej Wojny. Lokalizują te ośrodki na mapie
w podręczniku (s. 27) i mapie ściennej. Identyfi kują nurty i środowiska polityczne
tworzące pierwsze struktury władzy odradzającego się państwa polskiego.

Podsumowanie lekcji

NAUCZYCIEL

podsumowuje lekcję. Podkreśla, że choć podczas I wojny powstała

dogodna sytuacja dla odzyskania niepodległości przez Polskę, to sam proces „do-
chodzenia do niepodległości” był dość długi. U schyłku wojny wyłoniło się kilka
ośrodków politycznych, o znaczeniu regionalnym; stopniowo kształtował się też
centralny ośrodek władzy. Autorytet, jakim cieszył się Piłsudski, sprawił, że to
właśnie jemu podporządkowały się poszczególne ośrodki odradzającej się polskiej
państwowości.

PROPOZYCJE PRACY DOMOWEJ

Wykonać zadania z podręcznika:
– zad 1. s. 30; [ W pierwszej fazie wojny mocarstwa zaborcze nie zamierzały podejmować

sprawy polskiej – liczyły na szybkie zakończenie konfl iktu. Państwa zachodnie (Francja i Wielka
Brytania) uważały zaś, że kwestia polska jest wewnętrzną sprawą Rosji; nie odnosiły się do
sprawy polskiej, by nie drażnić swego sojusznika. Państwa centralne podjęły sprawę polską po

•

*

*

*

*

18

zajęciu ziem polskich należących wcześniej do Rosji. Niemcy i Austro-Węgry, wyczerpane woj-
ną, nie mając szans na rychłe zawarcie pokoju, chciały pozyskać rekruta z ziem polskich. Wyda-
nie Aktu 5 listopada w 1916 r. niejako „wywołało” sprawę Polski na arenie międzynarodowej.
Wypowiedziały się na ten temat USA, Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnier-
skich, a następnie rosyjski Rząd Tymczasowy. Deklaracje rosyjskie „rozwiązały ręce” państwom
zachodnim. Zmiana stosunku do sprawy polskiej była determinowana przede wszystkim losami
wojny, sytuacją na frontach, wyczerpywaniem się zasobów ludzkich walczących stron (chęć
pozyskania rekruta). W pewnym momencie sprawa polska stała się jednym z elementów roz-
grywki między walczącymi mocarstwami.]

– zad. 2, s. 30 [ Za współpracą z Rosją opowiadała się endecja. Zgodnie z koncepcjami jej

czołowego ideologa, Romana Dmowskiego, politycy tego nurtu uznawali Niemcy za najgroź-
niejszego przeciwnika Polski. Ich zdaniem Niemcy – jako naród stojący na bardzo wysokim
poziomie rozwoju cywilizacyjnego – po opanowaniu wszystkich ziem polskich byliby zdolni
do całkowitego wynarodowienia Polaków. Ugrupowania lewicowe (SDKPiL) opowiadały się
za współpracą nie tyle z Rosją, co z rewolucyjnym ruchem rosyjskim. Ich celem była nie tyle
niepodległość Polski, co walka z systemem kapitalistycznym.]