PODSTAWY FILOZOFII
TEMAT(1): Filozofia, jej przedmiot i główne działy.
Filozofia (gr. Fileo  miłuje, Sophia  mądrość), Pitagoras  umiłowanie
miłości.
System metodycznie zorganizowany i teoretycznie uporzÄ…dkowanej
refleksji  wiedzy nad bytem, regułami jego poznania oraz człowiekiem i
dziedziną wartości. Mający charakter podstawowy, ogólny i krytyczny.
Historyczne koncepcje przedmiotu filozofii:
a) klasyczne
Øð uniwersalna  niepowtarzalna nauka, która bada to co istotne i
konieczne, jednostkowe własności;
b) sokratejsko - egzystencjalna  sztuka życia oparta na mądrości, ma
służyć do wyzwolenia jednostki;
c) syntetyczno - empiryczna  teoria naukowa czerpiÄ…ca z nauk
społecznych;
d) analityczna.
Podstawowe działy filozofii:
1. Ontologia  ogólna nauka o bycie (teoria)
Øð kosmologia
Øð psychologia
Øð teologia
2. Gnosopologia  ogólna nauka o poznawaniu (teoria)
Øð epistemologia
Øð logika
Øð metodologia
3. Aksjologia  ogólna nauka o wartościach (praktyka)
Øð etyka
Øð estetyka
Øð antropologia filozoficzna
Øð filozofia sztuki
Øð filozofia prawa.
Ontologia (ontos  istniejÄ…ce)  nauka o tym co istnieje, teoria bytu,
badająca ogólną istotę bytów materialnych i idealnych
1
Øð kosmologia (kosmos  porzÄ…dek Å›wiata)  nauka o Å›wiecie
materialnym, inaczej filozofia przyrody zajmujÄ…cej siÄ™ przyczynami,
celami i sensem rozwoju świata;
Øð psychologia  rozmowa nauk o duszy jako substancji prostej;
Øð teologia  rozmowa nauk o bogu jako przyczyna Å›wiata.
Systematyka poglądów onkologicznych:
Øð idealizm  filozofia ujmujÄ…ca pierwszeÅ„stwo idei nad
rzeczywistością materialną;
Øð realizm  filozofia uznajÄ…ca różne formy współistnienia idei i
materii w przeświadczeniu, że obie są bytami obiektywnymi,
wzajemnie dopełniają się;
Øð materializm - jedynym realnym bytem jest Å›wiat materialny, zaÅ›
wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka;
Øð aktywizm  nie uznaje jakichkolwiek bytów, nie ma żadnego
istnienia obiektywnego;
Øð fenomenalizm  filozofia, która unika pojÄ™cia bytu obiektywnego i
wprowadza w to miejsce pojęcie fenomenu czyli zbioru odczuć
zmysłowych i / lub psychicznych odbieranych przez podmiot i
składający się na wrażenie  istnienia określonych zjawisk.
wykład c.d. 11.10.2008r.
Gnoseologia (nauka o poznaniu)  obejmuje problematykÄ™ natury
poznania, jego z
ródeł, wartości, rezultatów i ich zasięgu.
Główne zagadnienia:
a) zagadnienia z
ródeł poznania (na czym poznanie powinno się opierać,
jakimi metodami ma być prowadzone);
b) zagadnienia granic poznania (co może być przedmiotem poznania);
c) zagadnienia prawdy (kwestia definicji i właściwości).
Prawda  jest to pewne zdanie, osąd, zgodne z rzeczywistością.
Epistemologia (episteme  wiedza)  ogólna teoria wiedzy budująca to, co
w naukach jest wspólne, wykrywa zależności między naukami, stanowi
krytyczne stadium poznania naukowego.
Logika (logikos  zgodny z rozumowaniem)  rachunek logiczny, analiza
języka.
1. Logika formalna
2. Logika logiczna
2
Metodologia
Systematyka poglądów gnoseologicznych:
1. irracjonalizm  z
ródłem wiedzy nie jest rozum
Øð mistycyzm  z
ródłem wiedzy jest ekstaza mistyczna
Øð intuicjonizm  z
ródłem poznania jest indywidualne przeczucie
(jest jedynym lub głównym z
ródłem poznania)
2. antyirracjonalizm  głosi że nie ma wiedzy sprzecznej z rozumem
Øð racjonalizm  główne z
ródło poznania to rozum
a) racjonalizm skrajny (jedyne)
b) racjonalizm umiarkowany (główne)
Øð empiryzm  z
ródło poznania (doświadczenie)
a) empiryzm skrajny (jedyne)
b) empiryzm umiarkowany (główne)
Aksjologia (aksios  cenny)  ogólna nauka o wartościach, określa sens
ludzkiego istnienia i działania.
Etyka  nauka o moralności
Øð etyka normatywna (postÄ™p wedÅ‚ug jakiÅ› norm)
Øð etyka opisowa (co ludzkie faktycznie robiÄ™)
Øð metaetyka.
Estetyka (aisthetikos  wrażliwy)  nauka o pięknie i twórczości
Øð teoria wartoÅ›ci estetycznych
Øð teoria dzieÅ‚a sztuki
Øð teoria dzieÅ‚a poza artystycznego
Øð teoria przeżycia i oceny estetycznej
Øð teoria twórczoÅ›ci artystycznej.
Historiozofia (badania mądrości)  poszukuje sensu dziejów, ich celu i
sposobów dokonywania się, traktująca przeszłość jako dopełnienie
przeszłość.
Antropologia filozoficzna  dziedzina badająca człowieka, jego istotę i
naturę oraz rolę jaką pełni w przyrodzie, społeczeństwie i kulturze.
Kultura  element twórczości ludzkiej
Okresy rozwoju filozofii europejskiej.
Okres starożytny  ok. VI w. p.n.e.  I w. n.e.
1. okres kosmologiczny (do V w. p.n.e.)
2. okres humanistyczny (V w.  IV w. p.n.e.)
3. okres hellenistyczny (III w.  I w. p.n.e.)
Åšredniowiecze  ok. I w. n.e.  XIV w. (przerwa VI  VIII w.)
3
1. okres patrystyczny (I  VI w.)
2. okres scholastyczny (VIII  XIV w.)
Okres nowożytny  (XV  XIX w.)
1. okres odrodzenia (XV  XVI w.)
2. okres systemów nowożytnych (XVII w.)
3. okres oświecenia i krytyki (XVIII w.)
4. okres systemów filozoficznych (początek XIX w.)
Filozofia współczesna  początek połowy XIX w.
1. filozoficzne systemy XIX w.
2. filozoficzne systemy XX w.
Funkcje filozofii:
Øð poznawczo  uzupeÅ‚niajÄ…ca  uogólnienie wyników badaÅ„
nauk szczegółowych oraz wypełnianie  białych plam między
zakresami poszczególnych nauk.
Øð Å›wiatopoglÄ…dowa  ksztaÅ‚towanie Å›wiatopoglÄ…du w zakresie
istoty świata, boga, człowieka, a także celu, sensu i charakterystyki
ich istnienia.
Øð ideologiczna  wykorzystywanie filozofii jako instrumentu do
kształtowania i upowszechniania danego systemu wartości i
poglądów w celu pozyskiwania szerszego grona zwolenników.
Filozofia starożytna  okres kosmologiczny
1. mała ilość zagadnień
2. brak precyzji pojęciowej
3. zainteresowanie przyrodą zewnętrzną (kosmosem)
4. brak wsparcia przez nauki szczegółowe
5. skupienie uwagi na zjawiskach astronomicznych i
meteorologicznych
6. brak z
ródeł pisanych (prac filozoficznych)
7. dwa główne ośrodki filozoficzne (joński, italski).
Ośrodek joński (empiryczny) Ośrodek
italski (spekulatywny)
1. Filozofowie przyrody 1.
Pitagorejczycy
Øð Tales z Miletu
Øð Anaksymander
Øð Anaksymenes
2. Heraklit z Efezu
4
3. Eleaci
4. Empedokles, Anaksagoras
5. Atomiści
Tales z Miletu (624  547r. p.n.e.)  matematyk, geodeta, astronom.
Co było początkiem świata (arche)  on uważał, że woda.
Dowody:
a. Woda jest z
ródłem życia.
b. Woda przybiera 3 stany skupienia.
c. Woda jest żywa i nie potrzebuje dla swego ruchu przyczyny (rzeka
płynie).
d. Wpływ mitologii babilońskiej i egipskiej.
e. Wpływ mitologii greckiej, w której okeanos był pierwszym rodzicem
wszystkich bogów.
Øð PrzewidziaÅ‚ zaćmienie sÅ‚oÅ„ca w 585r. p.n.e. (data narodzin
filozofii)
Øð Twórca odkryć w zakresie geometrii (wprowadziÅ‚ pojÄ™cie
średnicy koła)
Øð Dwie przeciÄ™te proste - kÄ…ty sÄ… równe, odkryÅ‚ równość
kątów podstawy trójkąta równoramiennego.
Anaksymander (610  547 r. p.n.e.)  geograf
a. za praprzyczynę uznawał apejron (bezkres)  element
bezpostaciowy, wieczny, niewidzialny i niezniszczalny
b. jako pierwszy spisywał swoje myśli
c. autor pierwszej mapy
d. wynalazca zegara słonecznego
e. postrzegał ziemię jako krążek pływający po bezkresie wód
f. koncepcja powstania świata
Øð atmosfera i ciaÅ‚a niebieskie powstaÅ‚y dziÄ™ki cyrkulacji ciepÅ‚a i
zimna (idea przeciwieństw)
Øð życie powstaÅ‚o z wilgotnego muÅ‚u
Øð przodkami ludzi byÅ‚y ryby, z którymi sÄ… spokrewnieni.
Wykład 22.11.2008r.
Anaksymenes (585  528 r. p.n.e.)  meteorolog.
5
1. Praprzyczyną wszechświata jest powietrze, jako przejaw konkretnej
rzeczywistości i nieograniczoności w przestrzeni.
2. Dowody:
a) bez powietrza nie ma życia.
b) powietrze podobnie jak dusza istnieje choć jest
niewidoczne.
3. Ziemia istnieje z kompresji powietrza.
4. Wszelkie byty powstają w drodze zagęszczenia lub rozrzedzenia
powietrza.
5. Wpływy mitologii przypisującej wiatrowi moc zapładniającą.
Heraklit z Efezu (540  480r. p.n.e.)
1. Ogień jako praelement wszechrzeczy
Øð ogieÅ„ jako siÅ‚a destrukcyjna i pożyteczna zarazem
Øð ogieÅ„ to ciepÅ‚o, ciepÅ‚o to warunek życia
Øð różnorodność i jedność Å›wiata wynika z
różnorodności form rzeczy, których każdorazowo elementem
jest ogień
2. Teoria powszechnej zmienności
Øð w Å›wiecie dominujÄ… przeciwieÅ„stwa powodujÄ…ce wieczny ruch
(panta rei)
Øð zastosowanie dialektyki jako metody polegajÄ…cej na
ujmowaniu rzeczywistości w jej sprzecznościach (nie można
dwa razy wejść do tej samej rzeki; wojna i pokój nie istnieją po
sobie ale równocześnie)
Øð zmiany w ludzkim życiu dokonujÄ… siÄ™ podobnie do zmian w
świecie.
3. Zagadnienie porządku w świecie
Øð poczÄ…tek w Å›wiecie odradza siÄ™ cyklicznie za
sprawÄ… rozumu
Øð logos jest postaciÄ… ognia wyrażajÄ…cÄ… niezmienność
związków w procesie ciągłej zmienności rzeczy
Øð zmysÅ‚y informujÄ… ludzi o Å›wiecie w sposób
nieprecyzyjny.
Szkoła eleatów (Parmenides i Zenon z Elei)
Øð Doktryna przeciwna filozofii Heraklita
Øð Jedność i staÅ‚ość jako naczelne cechy bytu
Øð Italskie miasto Elea  oÅ›rodek szkoÅ‚y.
6
PoglÄ…dy Parmenidesa
Teoria bytu:
Øð Å›wiat ma jednÄ… zasadÄ™, lecz skÅ‚ada siÄ™ z mnogoÅ›ci rzeczy
Øð przeciwieÅ„stwa wykluczajÄ… siÄ™, dlatego Å›wiat peÅ‚en przeciwieÅ„stw
nie jest prawdziwym obrazem bytu
Øð tylko to co istnieje jest bytem, który jest jeden i staÅ‚y nie majÄ…cy
poczÄ…tku
Øð cechy bytu to: wieczność, ciÄ…gÅ‚ość, nieruchomość, niezmienność,
niepodzielność, jest podobny do kuli i ograniczony.
Metoda dedukcyjna:
Øð uznawaÅ‚ jedynie poznanie myÅ›lowe, odrzucaÅ‚ doÅ›wiadczenie
Øð wiedzÄ™ wywodziÅ‚ ze zÅ‚ożonych przesÅ‚anek ogólnych
Øð Å›ciÅ›le zwiÄ…zaÅ‚ byt z myÅ›lÄ…   tym samym jest myÅ›l i rzecz, której
myśl dotyczy .
Natura umysłu
Øð umysÅ‚ ma naturÄ™ biernÄ… i może tylko odtwarzać  coÅ› istniejÄ…cego
Øð myÅ›l w swej treÅ›ci jest tożsama z tym co rzeczywiÅ›cie istnieje
Øð myÅ›l ma charakter konkretny dlatego utożsamiana jest z konkretnym
bytem.
Naturalizm (Anaksagoras; Empedokles, 490  430r. p.n.e.)
Teoria materii:
1. Istnieją cztery główne składniki świata żywioły (pluralizm): woda,
powietrze, ogień, ziemia (4 rodzaje skupienia stanowią 4 rodzaje
materii).
2. Składniki proste podlegają ciągłemu procesowi mieszania się.
3. Proste składniki rzeczy są wieczne, złożone rzeczy powstają i giną.
4. Wzajemne zachowanie się ciał wynika z ich podobieństwa. A
różnice mają charakter ilościowy i strukturalny.
5. Przygotowanie podstaw do rozważań natury chemicznej.
Teoria sił (zmiany):
1. Rozdzielenie materii i siły.
2. Wyróżnienie dwóch sił, które poruszają żywiołami: miłość i
niezgoda.
7
3. Stan świata zależy od dominacji danej siły w danym czasie, stąd 4
okresy dziejów świata: A) stan pierwotny (bez działania sił); B)
okres działania niezgody; C) stan chaosu; D) okres działania miłości
(łączenie elementów podobnych, powstawanie harmonii)
4. Ciała biologiczne powstały na zasadzie przypadku, a istoty
niedoskonałe (rośliny) powstały przed doskonalszym (zwierzęta).
5. Dopuszczenie poznania zmysłowego (głownie poprzez wzrok).
6. Mądrość ludzi zależy od proporcji żywiołów w człowieku (równie
proporcje  mędrzec).
Atomizm (Leukippos, Demokryt z Abdery, 460  360r. p.n.e.)
Atomistyczna teoria materii:
1. Materia składa się z atomów, cząstek niepodzielnych, niezmiennych,
poruszajÄ…cych siÄ™ w przestrzeni.
2. Atomy posiadają jedynie wartości ilościowe (geometryczne) do
których należą kształt, położenie, porządek co tłumaczy własności
ciał złożonych.
3. Własnością odwieczną atomów jest ruch, powodujący ich zmianę
miejsca w przestrzeni.
4. Atomy znajdują się i przemieszczają w próżni, inaczej ruch nie byłby
możliwy.
5. Atomy posiadają tylko własności matematyczne, nie posiadają
jakości zmysłowych.
Teoria poznania:
1. Zmysły mają charakter subiektywny; takie postrzeganie nie jest
obrazem rzeczywistości lecz stanem umysłu.
2. Istnieją dwa rodzaje wiedzy: A) prawdziwa (pochodząca z umysłu);
B) ciemna (pochodząca ze zmysłów).
3. Wszelkie zjawiska majÄ… charakter przyczynowo-skutkowy,
materialny i mechaniczny.
4. Rozum jest ludzką władzą. Nie ma innej siły rozumnej.
5. Dusza podobnie jak ciało składa się z atomów, które są drobne,
ruchliwe i regularne.
Pitagorejczycy  Pitagoras (570  497r. p.n.e.)
1. Pitagoras  założyciel ruchu o nazwie  Związek Pitagorejski .
8
2.  ZwiÄ…zek Pitagorejski  stowarzyszenie o cechach etycznych,
religijnych, poniekÄ…d politycznych o charakterze doryckim (surowy
tryb życia i myślenia), którego istotę były misteria (obcowanie duszy
z bóstwem) i poufność wiedzy.
3. Związek propagował życie ascetyczne, kontemplacyjne oraz pracę
naukową, z czasem podział się na 2 nurty: A) Mistyczny
(akuzmatyków); B) Naukowy (matematyków).
4. Najbardziej znani Pitagorejczycy:
a. Pitagoras (założyciel ruchu, nie pozostawił prac)
b. Filolaos (spisał nauki pitagorejczyków)
c. Eurytas (założył związek w Tebach)
d. Ksenofil (założył związek w Atenach)
e. Timaios z Lokri.
Pitagorejskie znaczenie liczby:
Øð liczba jest podstawowÄ… zasadÄ… bytu (Arche), tworzÄ…cÄ… i kierujÄ…cÄ…
ładem i kształtem świata,
Øð rzeczy nie majÄ… innych wÅ‚asnoÅ›ci poza geometrycznym ksztaÅ‚tem
( wszystko jest liczbÄ… ),
Øð liczba nie jest abstrakcjÄ… lecz wielkoÅ›ciÄ… przestrzennÄ… o realnym
kształcie i realnej sile w przyrodzie (obok materii istotnym
czynnikiem świata stała się forma),
Øð Å›wiat ma charakter dwoisty (czynnik ksztaÅ‚tujÄ…cy  liczba i
kształtowany  bezkres) stąd dualizm przeciwieństw w świecie
(spokój  ruch, dobro  zło, prawo  lewo, światło  ciemność).
Twórcy symboliki liczb:
1  punkt, 2  linia, 3  figura geometryczna płaska, 4  figura
geometryczna przestrzenna, 5  własności ciał fizycznych (barwa), 6 
życia, 7  duch, 8  miłość, 9  roztropność, sprawiedliwość, 10 
doskonałość wszechświata (tzw. arcyczwórka 1+2+3+4=10).
Wykład 21.12.2008r.
Naukowe odkrycia Pitagorejczyków:
3. W zakresie geometrii
a) twierdzenie o sumie kątów w trójkącie
b) twierdzenie Pitagorasa
c) stworzenie pojęć  paraboli, elipsy, hiperboli
9
2. W zakresie matematyki
a) wyróżnienie liczb parzystych i nieparzystych
b) wyróżnienie liczb wymiernych i niewymiernych
c) określenie liczb kwadratowych, jako połączenie liczby i wielkości
przestrzennej
3. W zakresie akustyki
a) ruch jako przyczyna dz
więku
b) matematyczna prawidłowość dz
więków  harmonia dz
więków
jako stosunek liczbowy
4. W zakresie astronomii
a) wprowadzenie terminu kosmos (Å‚ad, harmonia)
b) kula jako najdoskonalsze ciało
c) ziemia posiada kształt kuli, który da się ująć tylko
matematycznie
d) ziemię otacza powietrze, przestrzeń świata jest próżnią
e) w sferach gwiazd panuje regularność ruchu i harmonia
f) ruch osiowy ziemi tłumaczy zjawiska astronomiczne, w
tym powstanie dnia i nocy.
Główne dogmaty akuamatów (nurt mistyczny)
Øð dusza istnieje oddzielnie od ciaÅ‚a
Øð dusza jest nieÅ›miertelna, doskonalsza i potężniejsza
Øð ciaÅ‚o jest dla duszy wiÄ™zieniem
Øð dusza jest wiÄ™ziona w ciele za popeÅ‚nione winy
Øð dusza bÄ™dzie wyzwolona z ciaÅ‚a, gdy siÄ™ oczyÅ›ci i odpokutuje
za winy
Øð życie cielesne sÅ‚uży wyzwoleniu duszy
Øð dusza może Å‚Ä…czyć siÄ™ z dowolnym ciaÅ‚em (reinkarnacja)
Øð propagowanie wegetarianizmu jako zapobieganie spożyciu
wcielonej istoty duchowej
Øð propagowanie praktyk religijnych (misteria) jako drogi
uwolnienia duszy od ciała
Humanistyczny okres filozofii greckiej (V  VI w. p.n.e.)
Charakterystyka okresu humanistycznego:
1. Ateny  stolica greckiej kultury.
2. Złoty wiek kultury starożytnej (rozwój kultury, sztuki i nauki).
10
3. Humanizacja przedmiotu filozofii (zainteresowanie
człowiekiem i jego wytworami).
4. Pojawianie siÄ™ prac filozoficznych.
5. Rozwój nauk szczegółowych (matematyka  astronomia,
medycyna  Hipokrates, lingwistyka, historia  Tucydydes).
Dwa główne sposoby uprawiania filozofii
Prąd humanistyczny: Prąd systemów
filozoficznych:
1. Sofiści 1. Platon
2. Sokrates 2. Arystoteles
Sofiści:
Øð nurt myÅ›lowy funkcjonujÄ…cy w Grecji w okresie V  VI w. p.n.e.;
Øð nurt niejednolity, nietworzÄ…cy szkoÅ‚y, którego przedstawiciele
należeli do elit intelektualnych. Byli: nauczycielami, mówcami,
wychowawcami, działaczami politycznymi;
Øð dziaÅ‚alność wynikaÅ‚a z zapotrzebowania na wiedzÄ™ teoretycznÄ…
przynoszącą efekty praktyczne w postaci sukcesu w życiu
społecznym i politycznym;
Øð ruch antropocentryczny, skupiajÄ…cy uwagÄ™ na: kulturze, prawie,
polityce, religii, moralności, poezji, retoryce, dziedzinach
ułatwiających osiągnięcie przewagi w dyskusjach;
Øð jako pierwsi zajÄ™li siÄ™ problemami estetyki (Gorgiasz)
* główne teorie poezji, skupiająca trzy elementy:
a) poezja nie wytwarza przedmiotów realnych lecz
ich podobieństwa danego nastawienia (iluzje)
b) wywołanie reakcji emocjonalnych (radość, ulga) w
celu psychicznego oczyszczenia.
Główni przedstawiciele: Protagoras, Goriasz, Hippiasz, Pradyk.
Protagoras (480  410r. p.n.e.)
Pochodził z Abdery, działał w Atenach oskarżony o ateizm, zginął w
trakcie ucieczki na SycyliÄ™.
Przedmiot badań:
1. Zainteresowanie badaniami humanistycznymi, a nie przyrodniczymi.
11
2. Podporządkowanie działalności badawczej celom praktycznym. Cele
nauki:  zaradność w zarządzaniu domem i państwem, oraz możliwie
największa sprawność w działaniu i mówieniu .
3. Prowadzenie badań empirycznych, stwierdzających fakty, związki
między nimi zachodzące i na tej podstawie przewidywanie
przeszłych faktów.
Teoria poznania:
Øð nieufność w stosunku do wiedzy i możliwoÅ›ci poznawczych
człowieka;
Øð dopuszczanie poznania tylko za pomocÄ… zmysłów
(sensualizm);
Øð prawda posiada charakter indywidualny, zależy od danego
człowieka (relatywizm). Wszystkich miarą rzeczy jest człowiek. Jest
wartościowsza jeżeli jest użyteczna praktycznie (praktycyzm);
Øð powszechnie obowiÄ…zujÄ…ce prawdy sÄ… wynikiem umowy i
dotyczą poglądów w zakresie wiary, prawa, moralności, religii
(konwencjonalizm) i służę silnym dla zabezpieczenia ich interesów.
Sokrates (469  399 r. p.n.e.)
1. Urodzony i zamieszkały w Atenach, nie pozostawił z
ródeł pisanych,
żył wraz z rodziną w biedzie.
2. Człowiek o silnej budowie, ale mało estetycznej, łagodny o dużym
poczuciu humoru ( wydawał mi się najlepszym i najszczęśliwszym z
ludzi  Ksenofont)
3. Poświęcił się działalności nauczycielskiej ucząc korzystać z rozumu
w celu osiągnięcia cnoty.
4. RozmawiajÄ…c z ludz
mi zmuszał ich zastanowienia się nad ich
sprawami i umiejętnościami.
5. W 70  tym roku życia został oskarżony przez Anytosa i Likona o
bezbożność i demoralizowanie młodzieży i skazany na śmierć.
6. Ostatnie dni spędził na rozmowach z uczniami, nie skorzystał z
proponowanej przez nich ucieczki w imię posłuszeństwa prawu.
7. Zajmował się tylko filozofią człowieka, kwestiami etycznymi,
logicznymi, uznając je za niezbędne dla etyki.
PoglÄ…dy etyczne:
1. Cnota jako dobro bezwzględne
12
Øð cnota (tężyzna, dzielność, sprawność w dziaÅ‚aniu
zrelatywizował do płci i wieku);
Øð cnota Sokratesa sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad
sobą wywodzące się z natury nieustanowione przez człowieka,
jako powszechna, obiektywna i najwyższa wartość i dobro
moralne ( czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę,
zaszczyt, a nie rozum, prawdę i o to, by dusza stała się
najlepsza );
2. Cnota a szczęście
Øð cnota prowadzi do pożytku i szczęścia, bowiem tylko to, co dobre
jest pożyteczne, stąd z czynów dobrych wypływa pożytek
przynoszący korzyść i w konsekwencji szczęście;
3. Cnota jest wiedzÄ… (intelektualizm etyczny)
Øð zÅ‚o pochodzi z nieÅ›wiadomoÅ›ci, barku wiedzy;
Øð wiedza jest tym samym co cnota, potrzebna jest zatem wiedza o
sprawiedliwości i o odwadze, nie o kosmosie czy żywiołach  jest
to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być
sprawiedliwym;
Øð cnoty można uczyć, nie jest ona wrodzona, jej posiadanie zależy
od samego człowieka;
Øð cnota jest jednoÅ›ciÄ….
PoglÄ…dy logiczne
Metodologia poszukiwania wiedzy, składająca się z dwóch
następujących po sobie części:
1. Metoda elenktyczna (zbijanie)
Øð polega na doprowadzeniu do absurdu poprzez przyjmowanie
fałszywej tezy poważnie i pytaniami doprowadzenia do
twierdzenia sprzecznego z tÄ… tezÄ… uzyskujÄ…c wiedzÄ™ niewiedzy 
uzyskanie kryterium wiedzy (Wiem, że nic nie wiem) krytyka
wiedzy poznania.
2. Metoda maientyczna (sztuka położnicza)
Øð każdy czÅ‚owiek nosi w sobie wiedzÄ™ tylko, że nie zawsze
uświadomioną, stąd wymagające pomocy nauczyciela;
Øð poszukiwanie wiedzy zaczyna siÄ™ od stwierdzenia faktów znanych
i uznanych dotyczących codziennej aktywności człowieka (np.
rzemieślnika, artysty). A następnie poprzez analogię przechodzi
się do czynności moralnych (ukaranie zalet i wad tych czynności);
Øð analogia pozwala ustalić zakres i okreÅ›lenie danego pojÄ™cia, nie
treść, na zasadzie poszukiwania cech wspólnych (np. odwagi);
13
Øð znajomość rozumienia pojęć prowadzi do wiedzy, a ta do cnoty.
Wykład 10.01.2009r.
Cynicy (gr. Krynikos; cyniczny)  jako próba łączenia poglądów
Sofistów i Sokratesa.
Antystenes  założyciel szkoły, pisarz ceniony za styl, pochodzący z
proletariatu ateńskiego, wykładał w gimnazjum cynosarger  nazwa
szkoły.
PoglÄ…dy:
1. Materialistyczna koncepcja przyrody (istniejÄ… tylko konkretni
ludzie i rzeczy);
2. Postrzeżenia są z
ródłem poznania, nie zaś pojęcia (sensualizm);
3. Najważniejszą rzeczą w życiu jest cnota, ona wystarcza do
szczęścia, wszystko inne jest obojętne (różnica między Sokratesem a
Cyniami);
4. Wolność i niezależność daje zobojętnienie na wszystko poza
cnotÄ…;
5. Propagowanie równouprawnienia kobiet, zniesienie niewolnictwa
i innych nierówności społecznych; byli kosmopolitami;
6. Zaczęli od teorii, przechodząc do praktyki (Diogenes z Synopy
mieszkał w beczce), wyzbywali się własności i dóbr kultury,
zwalczali osiągnięcia cywilizacji w stylu grubiańskim i drastycznym,
odchodzÄ…c powoli od filozofii (idee odpowiadajÄ…ce wczesnemu
chrześcijaństwu);
Cyrenaicy  próba łączenia poglądów Sofistów i Sokratesa.
Arystyp z Cyreny  założyciel szkoły, wiódł życie dworaka i światowca
wiele podróżując; inni Cyrenaicy: Teodoros, Ateista, Aegezjasz.
PoglÄ…dy Arystypa:
1. Sprawy praktyczne życia człowieka są ważniejsze od
teoretycznych.
14
2. Wiedza jest względna, bowiem dostarcza przez zmysły
(poznajemy tylko własne stany, a nie rzeczy, które te stany
wywołują).
3. Istnieją dwa podstawowe ludzkie stany: przyjemność (jest
dobrem) i przykrość (jest złem), należy zatem dążyć do przyjemności
 hedonizm.
4. Główne tezy hedonizmu:
a) przyjemność jest jedynym dobrem;
b) przyjemność jest stanem przelotnym, trwającym tyle ile
działa bodziec, a szczęście to zespół przyjemności; należy
chwytać wszelkie przyjemności (carpe diem);
c) przyjemność jest natury cielesnej ( Cielesna
przyjemność jest celem życia );
d) przyjemność jest stanem pozytywnym (brak cierpienia to
jeszcze nie przyjemność);
e) przyjemności różnią się tylko intensywnością, nie zaś
jakością ( Przyjemność różni się od przyjemności tylko tym, że
jedna od drugiej jest przyjemniejsza);
5. Uczniowie Arystypa poglądy łagodzili zbliżając się w nich do
Cyników.
Platon (427  347r. p.n.e.)
Øð żyÅ‚ w czasach rozkwitu Aten, a jego prawdziwe imiÄ™ brzmiaÅ‚o
 Arystokles: pochodził ze znamienitej rodziny; otrzymał staranne
wychowanie i od nauczyciela gimnastyki przydomek  Platon ze
względu na  szerokie bary ;
Øð w wieku 29 lat poznaÅ‚ Sokratesa i obcowaÅ‚ z nim przez 8 lat,
do jego śmierci;
Øð przez 12 lat podróżowaÅ‚, poznawaÅ‚ myÅ›licieli i ich poglÄ…dy;
Øð w 49 roku życia zaÅ‚ożyÅ‚ w Atenach szkoÅ‚Ä™  AkademiÄ™
Platońską (Gaj Akademos) na której brzmiał napis:  Niechaj nikt,
kto nie zna matematyki, tu nie wchodzi ;
Øð nie zaÅ‚ożyÅ‚ rodziny, zmarÅ‚ w dniu wÅ‚asnych urodzin;
Øð po Å›mierci byÅ‚ traktowany jako mÄ™drzec  bóg.
Publicystyka:
1. Napisał 35 dialogów, około 36 pism na podobieństwo tragedii
greckiej.
15
2. Wyróżnia się trzy okresy twórcze: wczesny  sokratyczny,
średni  konstrukcyjny, póz
ny  dialektyczny;
3. Dialogi:
a) obrona Sokratesa (o odwadze);
b) Eutyfron (o pobożności);
c) Protagoras (o cnocie);
d) Gorgiasz (o retoryce);
e) Kratyl (o języku);
f) Fajdros (o stosunku duszy do idei);
g) Fedon (nieśmiertelność duszy);
h) uczta (o miłości);
i) Teajtet (o poznawaniu);
j) Timaios (o stworzeniu świata).
PoglÄ…dy
Teoria idei:
1. Rozszerzenie poglądu Sokratesa o zawartości wiedzy pewnej
w pojęciach z pojęć etycznych na wszystkie pojęcia, co
spowodowało pytanie o naturę rzeczywistości, którą poznajemy za
pomocą pojęć.
2. Rzeczy są zmienne i różnorodne, nie mogą być zatem
przedmiotami pojęć.
3. Przedmiotami pojęć są byty niezmienne  idee, których jest
wiele i które tworzą odrębny świat pozamaterialny, hierarchiczny z
ideÄ… dobra na czele.
4. IstniejÄ… niejako dwa rodzaje bytu:
a) poznawany przez zmysły (rzeczy);
b) poznawany przez pojęcia (idee).
5. Idee istnieją i są wzorami rzeczy, które stają się i ulegają
zniszczeniu.
6. Świat postrzegany przez człowieka jest odwzorowanym
światem idei (mit jaskini).
7. Platon nie określił do końca natury idei, pojmując je zarówno
w sensie logicznym (istniejącym dla umysłu), jak i religijnym
(realność bosko niedostępna dla człowieka).
Teoria przyrody:
1. Przyroda to zespół organiczny ułożony celowo i rozumnie ale
nie mechanicznie;
16
2. Twórcą świata jest Demiurg, który posłużył się do jego
tworzenia ideami, konstruując go możliwie najdoskonalszym;
3. Materia ma charakter wieczny i jest tworzywem świata, ale jest
niedoskonała i powiązana ze złem;
4. Wszechświat, planety mają swoje dusze, bowiem posiadają w
sobie z
ródło ruchu;
5. IstniejÄ… dwa rodzaje poznania:
a) rozumowe (poznaje idee, jest wrodzone, prawidłowe i
cenniejsze);
b) zmysłowe (poznaje rzeczy);
6. CzystÄ… metodÄ… naukowÄ… jest dialektyka (bezobrazowe
myślenie szukające prawdy na drodze zestawienia pojęć i twierdzeń,
ich analizy i syntezy, na podobieństwo uprawiania matematyki);
Teoria duszy:
1. Dusza jest czynnikiem życia, które samo się wprowadza w
ruch, jest ona przeciwieństwem materii.
2. Dusza jest pierwiastkiem nieśmiertelnym w człowieku, spełnia
funkcję poznawczą. Ciała zaś i jego narządy są jedynie narządami
poznawania.
3. Dusza ma trzy oblicza: rozumne, impulsywne, zmysłowe.
4. Cechy duszy: nieśmiertelność, niezależność od ciała,
niezłożoność, wyższość nad ciałem, wynikające ze stopnia
doskonałości, nieśmiertelność (jest wieczna podlega sądowi
pośmiertnemu i zamianie ciał  reinkarnacja).
Etyka:
1. Cnota to Å‚ad i harmonia duszy.
2. Cnota towarzyszy każdemu obliczu duszy i rozumnej  mądrość,
impulsywnej  męstwo, pożądliwej  panowanie nad sobą. Cnotą
łączącą i sprawującą nadzór jest cnota sprawiedliwości.
3. Dobra dzielÄ… siÄ™ na realne i idealne tworzÄ…c hierarchiÄ™ analogicznie
jak w świecie przyrody (idee, rzeczy).
4. Na czele dóbr stoi idea dobra a dobra realne są początkiem i etapem
w drodze do dóbr idealnych (Piękno dusz jest wyższe od piękna
ciał).
5. Miłość  platoniczna  miłość nadzmysłowa.
Teoria państwa:
1. Skonstruowana według idei dobra i sprawiedliwości.
17
2. Państwo powinno być zbudowane na podobieństwo
organizmu, którego części są zależne od całości, a nie odwrotnie i
posiada jeden cel.
3. Państwo musi być oparte na wiedzy  rządzić powinni
filozofowie.
4. Do państwa powinni należeć ludzie tylko mu potrzebni, czyli:
a) filozofowie
b) strażnicy
c) rzemieślnicy.
5. Te trzy stany ludzi odpowiadajÄ… trzem cnotom:
a) mądrość  filozofowie
b) męstwo  strażnicy
c) panowanie nad sobą  rzemieślnicy
6. Państwo musi być hierarchiczne i ascetyczne (wyrzeczenie się
posiadania na rzecz państwa).
7. Z państwa idealnego należy usunąć artystów bowiem sztuka
jest naśladownictwem rzeczy realnych i wpływa ujemnie na
kondycje państwa jako całość.
Arystoteles (384  322r. p.n.e.)
1. Urodzony w Stagirze, pochodził z rodziny lekarskiej, ojciec 
Nikomach był lekarzem króla macedońskiego.
2. Przez 20 lat był uczniem i nauczycielem akademii platońskiej z
której wystąpił po śmierci Platona, również w zakresie
doktrynalnym.
3. W 343r. p.n.e. powołany został przez Filipa macedońskiego na
nauczyciela Aleksandra, którego opuścił, gdy ten sprzeniewierzył się
ideom panhelleńskim i rozpoczął pochód na Azję.
4. W 335r. p.n.e. założył szkołę  liceum w Likreonie, nazwane także
szkołą perypatetycką, ze względu na sposób prowadzenia dyskusji
podczas spacerów, którą kierował do 323r. p.n.e.
5. Po śmierci Aleksandra oskarżony o bezbożność, wyjechał do
Chaliks, gdzie wkrótce zmarł.
Praca publicystyczna:
1. Pisma logiczne
a) kategorie
b) o zdaniu
c) analityki
18
d) topika
e) o sofizmach
2. Pisma poetyczne (poetyka: fragment).
3. Pisma przyrodnicze
a) fizyka (8 ksiÄ…g)
b) o niebie
c) meteorologika
d) historia naturalna zwierzÄ…t
e) o duszy
4. Pisma metafizyczne
a) metafizyka (14 ksiÄ…g)
5. Pisma praktyczne
a) etyka endemejska
b) etyka nikomachejska
c) etyka wielka
d) polityka
Ćwiczenia 24.01.2009r.
PoglÄ…dy
Logika i psychologia poznania:
I.Odrzucanie platońskiej teorii idei istniejących poza rzeczami uznając
jednak że wiedza jest zawarta w pojęciach ogólnych (byt jest
jednostkowy, wiedza jest ogólna).
II. Zadaniem logiki jest uczenie posługiwania się (pojęciami i sądami):
a) pojęcia  mają charakter ogólny i tworzą hierarchię
ogólności, a miejsce w niej zależy od ich definicji, najwyższe
rodzaje pojęć nie są definiowane;
b) sądy  tworzą hierarchię racji i następstw a na czele stoją
sądy najogólniejsze, które są zasadą wszelkiego dowodzenia (np.
zasada sprzeczności), sąd jest zespołem pojęć, a samo pojęcie
jednostkÄ… logicznÄ….
III. Natura umysłu umożliwia dochodzenie od znajomości
szczegółu do znajomości ogółu, natura rzeczy odwrotnie, zmysły są
tak samo ważne w poznawaniu jak rozum, bowiem postrzeżenia
zmysłowe są materiałem dla ogólnych pojęć tworzonych przez umysł
Øð Racjonalizm wynikajÄ…cy z genetycznego empiryzmu.
Filozofia teoretyczna
Wprowadzenie podziału nauk:
1. Logika  dziedzina przygotowująca do badań.
2. Filozofia teoretyczna:
19
a) Fizyka
b) Matematyka
c) Filozofia pierwsza (metafizyka jako najogólniejsza z
nauk  podział ze względu na postępujący stopień abstrakcji)
3. Filozofia praktyczna:
a) Etyka
b) Polityka (z tych dziedzin wynikają dyscypliny podrzędne
 retoryka, ekonomika i poetyka)
Filozofia teoretyczna:
1. Bytem samoistnym sÄ… jedynie konkretne rzeczy (substancje), o
ich powszechne własności i składniki, badanie substancji jest
zadaniem filozofii pierwszej (metafizyki).
2. Substancja zawiera dwa składniki:
a) Forma  własności ogólno  gatunkowe;
b) Materia  własności jednostkowe  to co nieokreślone
pojęciowo.
Oba te czynniki nie istnieją samodzielnie a jedynie zespołowo np.
pomnik, kształt to forma, to z czego stworzony to materia.
3. Prawdziwe poznanie dokonuje się przez pojęcia, jakie mamy o
rzeczach a nie ich postrzeganie  poznajemy jedynie formę, która
stanowi o istocie rzeczy (forma  pojęcie); sama materia jest
niepoznawalna (rzeczy).
4. Cztery cechy:
a) forma
b) materia
c) przyczyna
d) cel.
Przyczyna i cel sÄ… elementami formy, materia jest zaÅ› potencjÄ…
formy.
Pojęcie świata:
1. Åšwiat jest wieczny i przestrzennie ograniczony.
2. Świat stanowi łańcuch przyczynowo i celowo powiązanych
zdarzeń (determinizm).
3. Musi istnieć pierwsza przyczyna świata posiadająca następujące
własności:
a) jest & & & & & & & & & i niezmienna
b) jest niezłożona
c) jest niematerialna
20
d) jest istotÄ… duchowÄ…
e) jest rozumem
f) jest tylko jedna
g) jest konieczna
h) jest doskonała
tą przyczyną jest absolut  bóg jako istota czysto duchowa, która jest
pierwszą przyczyną i / lub celem świata, ale nie jego twórcą.
Pojęcie duszy:
1. Dusza i ciało jako forma i materia; dusza jest energią ciała.
2. Dusza i ciało to nierozłączna całość, elementy wzajemnie sobie
niezbędne.
3. IstniejÄ… trzy rodzaje duszy:
a) dusza roślinna (spełnia najniższe funkcje),
b) dusza zwierzęca (posiada uczucia i popędy),
c) dusza myśląca (jest właściwa tylko człowiekowi, posiada
rozum, który ma charakter teoretyczny, poznający i praktyczny 
kieruje wolÄ…);
Øð bóg w makroÅ›wiecie a dusza w mikroÅ›wiecie sÄ… jedynymi
formami samoistnymi mogącymi istnieć bez materii.
Filozofia praktyczna - etyka
1. Nie istnieje dla dobra, lecz dobro ma charakter realny, który
można ustalić na podstawie celów, jakie ludzie sobie w życiu stawiają.
2. Celem najważniejszym jest Eudaimonia (doskonałość jednostki
uwidaczniająca się w działaniu właściwym tylko człowiekowi
zgodnym z jego duszą myślącą  rozumna, dająca szczęście).
3. Działalność rozumu obejmuje dwie sfery: poznanie: życie
praktyczne i analogiczne. IstniejÄ… dwie zalety (cnoty) ludzkie:
a) cnoty dianoetyczne (np. mądrość)
b) cnoty etyczne (hojność, męstwo).
4. Człowiek powinien żyć zgodnie z cnotami jako usposobieniem
zachowującym środek.
Zasada złotego środka
Np. tchórzostwo męstwo zuchwalstwo
skąpstwo hojność rozrzutność
Charakterystyka okresu Hellenistycznego (III  I w. p.n.e.)
21
1. Przejście od kultury helleńskiej (greckiej) do hellenistycznej
(wpływy greckie i poza greckie).
2. Podział filozofii na trzy główne części:
a) logika (teoria poznania)
b) fizyka (teoria bytu)
c) etyka (teoria dobra)
3. Skupienie uwagi na problematyce życia ludzkiego i jego jakości.
4. Epoka sporów fizjologicznych prowadząca do tworzenia filozofii
eklektycznej (metoda Å‚Ä…czÄ…ca w jeden system zasad pochodzÄ…cych z
różnych systemów).
5. Życie fizjologiczne prowadzone w szkołach.
Główne szkoły filozoficzne:
" akademia platońska
" arysotelesowski likeion
" szkoła epikurejska
" szkoła sceptycka
" szkoła stoików
22