Nadzór ubezpieczeniowy

1. POJĘCIE I PRZESŁANKI SPRAWOWANIA NADZORU UBEZPIECZENIOWEGO

Sprawowanie nadzoru nad rynkiem ubezpieczeniowym polega na ochronie interesów osoby
ubezpieczonej i zapobieganiu sytuacji, w której zakład ubezpieczeo nie będzie w stanie wypłacad
ubezpieczonemu należnego mu świadczenia.

Podstawową przesłanką sprawowania nadzoru nad działalnością ubezpieczeniową są specyficzne
zadania zakładu ubezpieczeo, polegające przede wszystkim na zapewnieniu ochrony osoby
ubezpieczonej. Ochronę tę można uzasadnid przede wszystkim: słabszą pozycją ubezpieczonego w
prawnym stosunku ubezpieczenia ze względu na skomplikowany charakter umowy ubezpieczenia,
nałożeniem na konsumenta w ściśle określonych sytuacjach obowiązku ubezpieczenia się oraz
reprezentowaniem przez ubezpieczonego niższego potencjału majątkowego.

Koniecznośd ustanowienia nadzoru wynika również z faktu, iż zakłady ubezpieczeo obracają
powierzonymi środkami finansowymi, których bezpieczeostwo jest podstawową miarą oceny ich
stabilności. Istotna rola instytucji ubezpieczeniowych, jaką odgrywają one w systemie finansowym
paostwa oraz postrzeganie ich jako organizacji zaufania publicznego wymaga od organów
paostwowych prowadzenia skutecznych form nadzoru nad tym rynkiem.

Należy zauważyd, iż również klienci, którzy dokonują wyboru ubezpieczyciela, powinni robid to w
sposób świadomy, posiadając pełną informację o wiarygodności zakładów ubezpieczeo. Powstaje
wobec tego zapotrzebowanie na opracowane analizy atrakcyjności oferty i kondycji finansowej
ubezpieczycieli. Organ nadzoru sprawdza zatem kompetencje i wiarygodnośd ubezpieczycieli, aby nie
dopuścid do sytuacji, w której zakład ubezpieczeo nie będzie w stanie wywiązad się ze swych
zobowiązao.

Ponadto należy mied świadomośd, że usługa ubezpieczeniowa jest produktem o bardzo
zindywidualizowanych cechach. W momencie dokonywania zakupu klient nie jest w stanie, w
odróżnieniu od innych towarów lub usług, przekonad się o słuszności swojego zakupu. O
ewentualnych wadach lub zaletach przekona się prawdopodobnie w bliższej lub dalszej przyszłości.
Dlatego też wiarygodne analizy powinny dostarczad informacji o bieżącej, jak i przewidywanej
sytuacji finansowej tych firm, które zajmują się wyrównywaniem strat powstałych na skutek różnego
rodzaju wydarzeo losowych. Ubezpieczający się zgłaszają zatem potrzebę opracowania mechanizmu
wczesnego ostrzegania, który miałby na celu sygnalizowanie wszelkich niebezpieczeostw związanych
z pogorszeniem się kondycji ubezpieczycieli. W tym zakresie największe możliwości mają
wyspecjalizowane organy paostwowe, ustawowo wyposażone w narzędzia do dokonywania kontroli
ubezpieczeniowej.

2. RODZAJE NADZORU

Całokształt ingerencji paostwa w dziedzinę ubezpieczeo określa się jako paostwową politykę
ubezpieczeniową. Przedmiot i zakres nadzoru są różne w poszczególnych krajach, poza tym są one
zróżnicowane w zależności od aktualnej polityki paostwa w tej sferze działalności. Ingerencja paostwa
w system funkcjonowania ubezpieczeo gospodarczych może przybierad formę czynną bądź bierną.

Czynny udział organów paostwowych może przejawiad się poprzez bezpośrednie uczestnictwo na
rynku. W Polsce przykładem uczestnictwa Skarbu Paostwa w tego typu działalności jest posiadanie
pakietów akcji w TuiR Warta S.A., TU KUKE S.A. oraz w PZU S.A. Z drugiej strony, czynny udział
paostwa sprowadza się do podejmowania wielu działao prewencyjnych, mających na celu
wyeliminowanie albo ograniczenie rozmiaru nieszczęśliwych zdarzeo losowych.

Przejawem biernego uczestnictwa paostwa w procesach zachodzących na rynku jest sprawowanie
szeroko rozumianego nadzoru nad działalnością instytucji ubezpieczeniowych. Ta specyficzna rola
poszczególnych organów paostwowych wynika z podstawowego celu, jaki musi osiągnąd każda
instytucja ubezpieczeniowa: ochrona interesów osoby ubezpieczonej.

Inne podejście do zasad, na których powinien opierad się nadzór ubezpieczeniowy rozróżnia trzy
podstawowe systemy: system publikacyjny, system koncesyjno - normatywny oraz system nadzoru
materialnego.

System nadzoru publikacyjnego, najbardziej liberalny w stosunku do zakładów ubezpieczeo,
sprowadza się do nałożenia na te zakłady obowiązku podawania do publicznej wiadomości bilansów
oraz sprawozdao finansowych z działalności.

System koncesyjno - normatywny polega przede wszystkim na tym, że paostwo w drodze
odpowiednich aktów prawnych określa warunki powstawania i działalności zakładów ubezpieczeo.
Zakład ubezpieczeo, który chce byd dopuszczony do wykonywania działalności ubezpieczeniowej
musi wykazad, że jego organizacja i zasady przyszłej działalności odpowiadają obowiązującym
przepisom prawnym.

Obecnie oba powyższe systemy w czystej postaci występują rzadko. Najczęściej spotyka się systemy
pośrednie, które w literaturze ubezpieczeniowej nazywane są systemami swobody ograniczonej lub
kontroli społecznej.

System nadzoru materialnego łączy w sobie oba poprzednie, a zarazem jest systemem nadzoru
najbardziej ścisłego. System ten daje paostwowym organom nadzoru prawo kontrolowania nie tylko
formalnego zachowania warunków określonych w przepisach prawnych, lecz także przeprowadzania
bezpośredniej kontroli całej działalności zakładów ubezpieczeo i to zarówno pod względem prawnym,
finansowym, ekonomicznym, jak i techniczno - operacyjnym. Pewną odmianę tego systemu stanowi
nadzór finansowy skoncentrowany na unormowaniach gospodarki finansowej zakładów ubezpieczeo
oraz na kontroli ich przestrzegania.

Obecnie w większości paostw na świecie stosowany jest trzeci system nadzoru, a więc system
nadzoru materialnego.

3. ZASADY FUNKCJONOWANIA NADZORU W POLSCE

Poszczególne zadania należące do nadzoru ubezpieczonego zostały przypisane - zgodnie z Ustawą z
dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej - dwóm organom: Komisji Nadzoru Ubezpieczeo
i Funduszy Emerytalnych oraz ministrowi właściwemu do spraw instytucji finansowych, którego
obowiązki wykonuje obecnie minister finansów.

W myśl Ustawy z dnia 1 marca 2002 roku o zmianach w organizacji i funkcjonowaniu centralnych
organów administracji rządowej i jednostek im podporządkowanych oraz zmianie niektórych ustaw
(DzU z 2002 nr 25, poz. 253) od 31 marca zaprzestały działalnośd Urząd Nadzoru nad Funduszami
Emerytalnymi (UNFE) oraz Paostwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeo (PUNU). Funkcje obu urzędów od
1 kwietnia 2002 roku pełni utworzony centralny organ administracji rządowej - Komisja Nadzoru
Ubezpieczeo i Funduszy Emerytalnych (KNUiFE).

Ustawowe zadania Komisji Nadzoru Ubezpieczeo i Funduszy Emerytalnych są realizowane przez
Urząd Komisji Nadzoru Ubezpieczeo i Funduszy Emerytalnych. Do podstawowych zadao Komisji
Nadzoru Ubezpieczeo i Funduszy Emerytalnych należą:

- ochrona interesów osób ubezpieczonych i zapobieganie sytuacji, w której towarzystwa nie będą w
stanie wypłacid ubezpieczonym należnych im świadczeo (art.82a)

- ochrona interesów członków otwartych funduszy emerytalnych, które tworzą tzw. II filar systemu
ubezpieczeo społecznych

- ochrona uczestników pracowniczych programów emerytalnych, które tzw. II filar systemu
ubezpieczeo społecznych

- nadzór nad działalnością zakładów ubezpieczeo i pośredników ubezpieczeniowych, który polega na
działaniach mających na celu zapewnienie prawidłowego funkcjonowania rynku ubezpieczeo i
ochronę ubezpieczonych, wydawaniu zezwoleo na prowadzenie działalności brokerskiej i agencyjnej
oraz podejmowaniu innych działao przewidzianych w ustawie o działalności ubezpieczeniowej

- nadzór nad kapitałową częścią systemu emerytalnego obejmuje proces licencyjny, jakiemu
poddawane są wnioski o założenie PTE, OFE, PPE oraz ich bieżącą działalnośd

- pogłębianie wiedzy społeczeostwa w zakresie celów i zasad funkcjonowania otwartych funduszy
emerytalnych oraz pracowniczych programów emerytalnych.

Komisja Nadzoru Ubezpieczeo i Funduszy Emerytalnych zajmuje się również:

- udzielaniem określonych informacji Narodowemu Bankowi Polskiemu, aby mógł on prowadzid
nadzór nad bankami, które są depozytariuszami OFE

- współpracą z Komisją Papierów Wartościowych i Giełd w zakresie, który pozwala na sprawowanie
nadzoru nad działalnością Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych

- współdziałaniem z: organami administracji rządowej, NBP, ZUS, towarzystwami, podmiotami
działającymi na rzecz OFE, związkami pracodawców, związkami zawodowymi i innymi organizacjami
społecznymi.

W skład struktury Urzędu Komisji Nadzoru Ubezpieczeo i Funduszy Emerytalnych wchodzą
departamenty i biura Urzędu Nadzoru. Są to:

- Sekretariat Komisji: do najważniejszych zadao Sekretariatu należy m.in. organizacyjna i
merytoryczna obsługa posiedzeo Komisji, opracowywanie i przekazywanie do mediów komunikatów
z posiedzeo Komisji, stała współpraca z organami władzy i administracji rządowej oraz inicjowanie i
koordynowanie działao Komisji wynikających z procesów integracji z UE

- Biuro Dyrektora Generalnego: biuro realizuje zadania należące do kompetencji Dyrektora
Generalnego Urzędu Komisji, do których należą zapewnienie prawidłowego funkcjonowania Urzędu,
polityka personalna oraz prowadzenie spraw osobowych pracowników tej instytucji

- Departament Nadzoru: do podstawowych zadao tego departamentu należą nadzorowanie
działalności otwartych funduszy emerytalnych oraz zarządzających nimi podmiotów a także nadzór
nad działalnością zakładów ubezpieczeo

- Departament Kontroli: zadaniem tego departamentu jest prowadzenie kontroli nad prawidłową
działalnością zakładów ubezpieczeo, która dotyczy polityki finansowej tych podmiotów, oraz kontrola
nad majątkiem zakładów ubezpieczeo, powszechnych towarzystw emerytalnych i funduszy
emerytalnych

- Departament Polityki Inwestycyjnej: do najważniejszych zadao tego departamentu należy nadzór
nad działalnością inwestycyjną zakładów ubezpieczeo oraz otwartych funduszy emerytalnych.
Zadanie to jest realizowane przez monitorowanie bezpieczeostwa, płynności, struktury i rentowności
lokat zakładów ubezpieczeo

- Departament Pośrednictwa i Akwizycji: do zadao tego departamentu należy sprawowanie nadzoru
nad działalnością pośredników ubezpieczeniowych i akwizytorów oraz rozpatrywanie wniosków i
przygotowywanie decyzji w sprawie zezwoleo na prowadzenie działalności brokerskiej oraz
wykonywania czynności agenta ubezpieczeniowego

- Departament Pracowniczych Programów Emerytalnych: jest to komórka, która zajmuje się
rozpatrywaniem wniosków o rejestrację pracowniczych programów emerytalnych, prowadzeniem
rejestru PPE oraz sprawowaniem bieżącego nadzoru nad prawidłowym funkcjonowaniem
programów, ze szczególnym uwzględnieniem ochrony interesów ich uczestników

- Departament Analiz, Komunikacji Społecznej i Informacji: kluczowym zadaniem tego departamentu
jest gromadzenie, weryfikacja i przetwarzanie informacji dotyczących rynku finansowego

- Departament Prawno - Licencyjny: do zadao tego departamentu należą pomoc prawna, realizacja
zadao licencyjnych oraz rozpatrywanie skarg na działalnośd nadzorowanych podmiotów

- Biuro Administracycjno - Budżetowe: zadaniem biura jest zapewnienie obsługi administracyjnej
Urzędu, prowadzenie spraw związanych z budżetem i finansowaniem Urzędu oraz zamówieo
publicznych

- Biuro Informatyki: jest odpowiedzialne za sprawne funkcjonowanie systemów informatycznych
Urzędu, administruje infrastrukturą technologiczną, oprogramowaniem systemowym i bazami
danych

- Pełnomocnik do spraw Ochrony Informacji Niejawnych oraz Kancelaria Tajna: pełnomocnik realizuje
zadania wynikające z przepisów ustawy o ochronie informacji niejawnych, odpowiada za
przestrzeganie w Urzędzie przepisów o ochronie informacji niejawnych oraz prowadzi kancelarię
tajną

Funkcje nadzoru nad rynkiem ubezpieczeniowym spełnia również minister finansów. Zakres jego
kompetencji został określony w Ustawie z dnia 28 lipca 1990 roku o działalności ubezpieczeniowej.
Do najważniejszych zadao ministra finansów należą między innymi:

- uprawnienia legislacyjne

- kompetencje w zakresie wydawania zezwoleo na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej i ich
cofania

- określanie, w drodze rozporządzenia, szczegółowych zasad i trybu przeprowadzania kontroli przez
organ nadzoru

- zarządzanie na wniosek KNUiFE likwidacji przymusowej

- zatwierdzanie statutów zakładów ubezpieczeniowych

- inne przewidziane w ustawie.

4. NADZÓR W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ

DYREKTYWY UBEZPIECZENIOWE W ZAKRESIE PRAWA NADZORU

Podstawowe regulacje dla branży ubezpieczeniowej stanowią przede wszystkim narodowe

prawa nadzoru paostw członkowskich. Na podstawie Traktatu o EWG organy Wspólnoty dysponują
jednak taką możliwością, aby skłonid paostwa członkowskie do zmian we własnym prawodawstwie.
Dzieje się tak przede wszystkim poprzez dyrektywy. W sposób bezpośredni działają one wiążąco na
paostwa członkowskie, ukierunkowując je na pożądany cel. Paostwo członkowskie ma wolny wybór

środków oraz formy osiągnięcia wytyczonego celu. Odpowiednio (przede wszystkim do własnego
prawa konstytucyjnego) kraj członkowski może wprowadzid dyrektywę w życie za pomocą ustawy,
rozporządzenia lub aktu administracyjnego. Parlamenty paostw, jeśli uczestniczą w tym procesie,
związane są celem wyznaczonym przez dyrektywę. Podmiot odpowiedzialny za ogłoszenie dyrektywy
każdorazowo jest wskazany w Traktacie o EWG w postanowieniach dotyczących upoważnieo.

Dyrektywa dotycząca reasekuracji

Zgodnie z harmonogramem zawartym w ogólnych programach dotyczących zlikwidowania

ograniczeo w swobodzie osiedlania się i świadczenia usług, odpowiednią dyrektywą z 1964 r.
(pierwszą w ogóle dyrektywą ubezpieczeniową) rozpoczęto proces liberalizacji w zakresie
reasekuracji polegającą na tym, że ubezpieczycielom mającym siedzibę w innych krajach
członkowskich przyznano status podmiotu krajowego. Dyrektywa ta dotyczy zarówno tzw.
profesjonalnych reasekuratorów, tzn. tych ubezpieczycieli, którzy zajmują się wyłącznie działalnością
reasekuracyjną oraz bezpośrednich ubezpieczycieli prowadzących działalnośd reasekuracyjną. Wobec
wynikającego, z różnych przesłanek, międzynarodowego charakteru tej działalności w paostwach
członkowskich istniało niewiele ograniczeo; z tego względu dyrektywa ta nie miała dużego znaczenia.
Z powodu niskiej potrzeby ochrony cedentów, prawo nadzoru pojedynczych paostw członkowskich
było słabo rozbudowane. Z tego względu już w programach ogólnych zrezygnowania z ujednolicania
narodowych przepisów prawno-zarządczych i nie uznano tego za wstępny warunek liberalizacji. Do
dziś dnia nie wprowadzono powyższego ujednolicenia. Jedynie reasekuracja czynna prowadzona
przez bezpośrednich ubezpieczycieli została ujęta w późniejszych pracach nad koordynacją prawa
dotyczącego ich działalności.

Dla profesjonalnego sektora reasekuracji do dziś brak jednolitego prawa w zakresie nadzoru. W
konsekwencji braku ujednolicenia (koordynacji) reasekurator może korzystad ze swobody osiedlania
się i świadczenia usług, jednak podlega prawu krajowemu, co oznacza, iż musi ubiegad się o
zezwolenie oraz spełniad określone warunki dopuszczające do działalności, innymi słowy - nie ma tzw.
europejskiego paszportu.

Dyrektywy dotyczące ubezpieczeo nieżyciowych

Pierwsza dyrektywa

Pierwsza dyrektywa dotycząca ubezpieczeo nieżyciowych jest najważniejszą ze wszystkich

dyrektyw ubezpieczeniowych, ponieważ to właśnie na niej bazują wszelkie dyrektywy, które wydano
na drodze do tworzenia wspólnego rynku. Dyrektywa ta miała na celu koordynowanie warunków
podjęcia i prowadzenia działalności dla ubezpieczeo nieżyciowych.

Pierwsza dyrektywa wyjaśniła przede wszystkim, że nadzór powinien obejmowad wszystkie grupy
ubezpieczeo, co nie oznaczało oczywiście, iż wszystkie one powinny byd nadzorowane w taki sam

sposób lub równie intensywnie. W załączniku do pierwszej dyrektywy przedsięwzięto próbę
podzielenia ubezpieczeo nieżyciowych na osobne grupy, jednakże bez definiowania każdej z grup
odrębnie i bez dzielenia ich.

Dla wszystkich grup ustalono, iż każdorazowo przed podjęciem działalności konieczne jest zezwolenie
ze strony organów nadzorczych zarówno dla ubezpieczyciela krajowego, jak i dla przedstawicielstwa
(oddziału) ubezpieczyciela zagranicznego.

Wymagania dotyczące uzyskania zezwolenia w dużym stopniu skoordynowano. Postanowiono, że po
spełnieniu wymagao zezwolenie musi zostad wydane (wyjątek: przedstawicielstwo lub oddział
ubezpieczycieli posiadających siedzibę w kraju trzecim, tj. spoza Unii Europejskiej). Zabroniono także
badania istnienia potrzeby. Także bieżący nadzór nad ubezpieczycielem, któremu raz wydano
zezwolenie, obejmował wszystkie grupy ubezpieczeo. Tutaj obowiązywało przede wszystkim prawo
kraju działalności; mogło ono np. dalej przewidywad, że ogólne warunki ubezpieczeniowe i taryfy
muszą zostad dopuszczone przez organy, ustalad, jak powinno się obliczad i pokrywad rezerwy
techniczno-ubezpieczeniowe oraz jak wyceniad aktywa. Skoordynowano natomiast wymagania
odnośnie środków własnych (tzw. wymagania dotyczące wypłacalności), a więc środków, którymi
musi dysponowad ubezpieczyciel dodatkowo obok środków pokrywających zobowiązania i rezerwy
techniczno-ubezpieczeniowe.

Odpowiedzialnośd nadzorczą rozdzielono wpierw między organy nadzorcze w kraju pochodzenia i
kraju działalności ubezpieczyciela .Podstawową działalnością obarczono organy nadzorcze kraju
działalności; jedynie nadzór nad wypłacalnością przypadł nadzorowi w kraju pochodzenia.

Dyrektywa wprowadzała do wszystkich krajów członkowskich radykalne zmiany w obowiązującym
prawie nadzorczym. Z tego względu w początkowej fazie dyskusji nad jej projektem kraje
członkowskie zaproponowały, aby posyanowienia dyrektywy odnosiły się jedynie do tych
ubezpieczycieli, którzy rzeczywiście planowali działalnośd poza granicami swojego paostwa.
Propozycję tę nie można było pogodzid z celem EWG (stworzeniem wspólnego, jednolitego rynku
także w branży ubezpieczeniowej), w związku z czym została przez Komisję odrzucona.

Dyrektywa liberalizacji

Dyrektywa liberalizacji zobowiązywała paostwa członkowskie do tego, aby dążyd do realizacji

zadao sformułowanych w odpowiednich programach ogólnych, usuwad te regulacje, które w efekcie
powodowały, że ubezpieczycieli nieżyciowych pochodzących z innych paostw członkowskich
traktowano w momencie utworzenia przedstawicielstwa (oddziału) inaczej niż ubezpieczycieli
krajowych. Dyrektywa wymieniała w ogólnym zarysie owe niepożądane, dyskryminujące ustalenia
pojedynczych paostw członkowskich. Abstrahując od dyrektywy reasekuracji, była to jedyna
dyrektywa rynku ubezpieczeniowego, która wyraźnie usuwała ograniczenia formalne. Wkrótce po jej
ogłoszeniu Trybunał Europejski zdecydował, że zasada równego traktowania krajowców i
obcokrajowców zarówno dla swobody osiedlania się, jak i swobody świadczenia usług, po upływie
okresu przejściowego przewidzianego przez EWG, powinna byd stosowana bezpośrednio, bez
potrzeby wprowadzania dyrektywy oraz jej realizowania na łamach krajowych regulacji prawnych. Z
tego względu Komisja Wspólnoty Europejskiej wycofała pod koniec 1974 r. wszystkie nie
zatwierdzone jeszcze przez Radę dyrektywy liberalizacji, wśród nich także tę dotyczącą swobody
osiedlania się dla przedsiębiorstw ubezpieczeo życiowych.

Dyrektywa dotycząca koasekuracji (ubezpieczeo wspólnych)

Dyrektywa przewiduje, że ubezpieczyciele mający w kraju członkowskim zezwolenie na prowadzenie
działalności w danej grupie ubezpieczeo mogą także we wszystkich innych paostwach członkowskich
zawierad wspólne umowy ubezpieczenia dotyczące ryzyk tej grupy, nawet jeśli nie mają w tych
krajach zezwolenia. Regulacja ta ogranicza się do ryzyka ubezpieczeo morskich i transportowych,
lotniczych, ubezpieczenia od ognia i innych rzeczowych szkód oraz ubezpieczeo odpowiedzialności
cywilnej, z wyjątkiem ryzyk komunikacyjnych, atomowych i tzw. ryzyka związanego z
odpowiedzialnością producenta za wyroby farmaceutyczne. Kolejne ograniczenie przewiduje, iż
dyrektywa obejmuje tylko takie ryzyka, które ze względu na ich zasięg i rodzaj wymagają udziału
wielu ubezpieczycieli. Na organy nadzorcze nałożono obowiązek dodania do tego dalszych
wskazówek.

Należy zwrócid jeszcze uwagę na fakt, że organy nadzorcze nie potrafią sprostad zadaniu twórców
dyrektywy, mianowicie nie potrafią zdefiniowad rodzaju i zakresu omawianych ryzyk. Większośd
paostw członkowskich ustaliła dla każdorazowo rozważanej grupy tzw. wartości progowe, po których
przekroczeniu prawo Wspólnoty umożliwiało sięgnięcie do

formuły koasekuracji. Z punktu widzenia prawa Wspólnoty znaczenie koasekuracji w praktyce jest
bardzo niewielkie.

Dyrektywa dotycząca świadczeo turystycznych

Ogólne pojęcie ubezpieczeo było (i do dziś pozostaje) nie skoordynowane w dyrektywach Rady. W
obszarach granicznych, w których brak jednoznacznych przyporządkowao do danego pojęcia
ubezpieczeniowego, może to rodzid problemy i to szczególnie wtedy, gdy działalnośd
ubezpieczeniowa ma charakter międzynarodowy. Typowy przykład to działalnośd klubów
samochodowych i innych organizacji typu assistance (pomocowych), które zobowiązują się (za z góry
zapłacone wynagrodzenie) udzielid pomocy w określonych sytuacjach, w szczególności podczas
podróży. Podczas gdy w przeszłości organy nadzorcze niektórych paostw widziały przejaw działalności
ubezpieczeniowej, inne paostwa były zdania, że chodzi tu o dodatkowe przedsięwzięcia podobne do
głównej działalności i nie mające charakteru ubezpieczeniowego. Doprowadziło to do tego, że
podmioty z krajów nie uznających ubezpieczeniowego charakteru ich działalności nie otrzymały
zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w innych paostwach, niezbędnego do
stworzenia przedstawicielstwa (oddziału ze względu na to, że nie mógł zadziaład cały mechanizm
współpracy i podziału kompetencji między paostwem siedziby i paostwem działalności zawarty w
pierwszej dyrektywie dotyczących ubezpieczeo nieżyciowych.

Komisja WE odpowiedziała na sygnały po konferencji organów nadzorczych Wspólnoty i
zaproponowała Radzie stworzenie grupy uzupełniającej dla pierwszej dyrektywy ubezpieczeo
nieżyciowych. Nowa grupa nr 18 dotyczyła "udzielenia pomocy na korzyśd osób, które znalazły się w
trudnej sytuacji podczas podróży, nieobecności w swoim miejscu zamieszkania lub poza stałym
miejscem pobytu". Nie bacząc na liczne wyjątki, które przewidziano odrębnie dla różnych paostw
członkowskich stwierdzono tam, iż świadczenia (pomoc) we wszystkich paostwach Wspólnoty miały
byd postrzegane jako działalnośd ubezpieczeniowa, nie zależnie od tego czy jej podmiotem były

świadczenia pieniężne, czy też świadczenia w naturze. Dyrektywa została uchwalona przez Radę pod
koniec 1984 r.

Dyrektywa dotycząca ubezpieczeo kredytów i gwarancji

Z powodu braku porozumienia pierwsza dyrektywa dotycząca ubezpieczeo nieżyciowych odsunęła na
później rozwiązanie dwóch problemów dotyczących ubezpieczeo kredytów i gwarancji: obsługi
wspieranych (gwarantowanych) lub prowadzonych przez paostwo ubezpieczeo kredytów
eksportowych oraz (obowiązującego w Niemczech) wydanego przez organy nadzorcze zakazu
prowadzenia przez ubezpieczyciela innej działalności obok ubezpieczeo kredytów i gwarancji (nakaz
rozdzielania działao w tych grupach ubezpieczeo). Obie kwestie miały byd rozwiązane w ciągu
czterech lat od ogłoszenia pierwszej dyrektywy dotyczącej ubezpieczeo nieżyciowych, przez dalszą
dyrektywą koordynujacą. Dyrektywę tę, po długich negocjacjach ostatecznie uchwaliła Rada w 1987
r.

Kwestię dotyczącą ubezpieczeo kredytów i gwarancji rozwiązano w ten sposób, że zmuszono Niemcy
do zniesienia nakazu oddzielenia działalności w tych grupach ubezpieczeo. Niemcy optowały za
utrzymaniem tego nakazu, ponieważ ubezpieczenia kredytów i gwarancji pokrywają tak duże ryzyka,
że jednoczesne prowadzenie takiej działalności wraz z prowadzeniem działalności w innych grupach
ubezpieczeo wiąże się ze znacznym zagrożeniem dla tych ostatnich. Doświadczono tego w Niemczech
w czasie kryzysu gospodarki światowej. Pozostałe paostwa członkowskie nie podzielały tych
zapatrywao, chod również na ich rynkach ubezpieczeniami kredytów zajmują się w przeważającej
części wyspecjalizowani przedstawiciele. Tak czy inaczej, szczególne niebezpieczeostwo wynikające z
ubezpieczeo tej grupy wzięto pod uwagę, podwyższając znacznie minimalny kapitał gwarancyjny i
wprowadzając ze względu na wahania wypadkowości - tworzenie

specjalnych rezerw, ustalonych dla równoważenia ryzyka w czasie, przez rozrachunek szkód w
poszczególnych okresach rozliczeniowych, wyrównujących wyniki. Szczegółowe zasady kalkulacji tych
rezerw określiła dyrektywa.

Dyrektywa dotycząca ubezpieczenia kosztów ochrony prawnej

W celu zapobieżenia kolizji interesów dyrektywa przewiduje trzy modelowe rozwiązania, a każde
paostwo członkowskie musi przejąd do swojego porządku prawnego przynajmniej jedno z nich.
Paostwo członkowskie może także przyjąd wszystkie trzy, zostawiając ubezpieczycielom wybór
modelu. Rozwiązania funkcjonują jako równoważne. Wszystkie wychodzą z założenia, iż
niebezpieczeostwo kolizji interesów może zaistnied jedynie przy likwidacji szkody. Dlatego należy
zapobiec kolizji interesów przez:

1. oddzielną likwidację szkód w takiej formie, że przy likwidacji szkód w ubezpieczeniach kosztów
ochrony prawnej nie zatrudnia się pracowników zatrudnionych przy likwidacji szkód z ubezpieczeo
objętych innymi grupami;

2. likwidację szkód w ubezpieczeniach kosztów ochrony prawnej oddzielonych, prawnie
samodzielnych biurach szkodowych;

3. przepis regulujący, dający ubezpieczonym w zakresie ubezpieczenia kosztów ochrony prawnej
prawo do wyboru adwokata (w celu realizacji ochrony ubezpieczeniowej).

Dyrektywa przewiduje poza tym dalsze regulacje w celu ochrony ubezpieczonych w zakresie
ubezpieczenia kosztów ochrony prawnej, jak chodby prawo ubezpieczonego do zasadniczo wolnego
wyboru prawnika, rodzaj procedur arbitrażowych (polubownych)i pewne obowiązki udzielenia
wskazao przez ubezpieczycieli na rzecz ubezpieczonych.

Druga dyrektywa

Zgodnie z założeniem Komisji i według programów ogólnych, druga dyrektywa miała wprowadzid w
życie swobodę świadczenia usług w ubezpieczeniach nieżyciowych, po tym jak pierwsza dyrektywa
(w szerokim zakresie) wprowadziła na ten rynek swobodę osiedlania się. Pracę nad tym przebiegały
niezmiernie żmudnie. Komisja wielokrotnie zmuszona była zmieniad swoją koncepcję. Po tym jak w
1970 r. zmieniono zasadę paostwa działalności na zasadę paostwa siedziby, Komisja podjęła
wyzwanie szeroko zakrojonych prac koordynacyjnych, koniecznych dla uniknięcia niebezpieczeostwa
naruszenia zasad wolnej konkurencji.

Przełom nastąpił dzięki decyzji Trybunału Europejskiego, wydanej w odpowiedzi na pozew Komisji
przeciwko niektórym paostwom członkowskim. Wobec stopnia unifikacji (koordynacji) prawa
nadzorczego, osiągnięto już przez pierwszą dyrektywę, należało dopuścid, aby organy nadzorcze,
m.in. na drodze współpracy, zapewniły nadzór także nad międzynarodowymi transakcjami
usługowymi. Zdaniem Trybunału nie było przekonujących argumentów na rzecz interesu
powszechnego, aby usprawiedliwid ograniczenia w swobodzie świadczenia usług. Trybunał Europejski
przyznał, że sektor ubezpieczeniowy stanowi szczególnie delikatną branżę, jeśli chodzi o ochronę
konsumenta. Z tego względu postanowił, iż w wyniku braku koordynacji paostwa członkowskie nadal
mogą wymagad stosowania przez organy nadzorcze kraju działalności procedur w zakresie zezwoleo
także dla obrotu świadczenia usług, jak również zastosowania prawa tego paostwa przede wszystkim
w odniesieniu do umów oraz rezerw techniczno-ubezpieczeniowych.

Duże znaczenie ma pewna harmonizacja (ujednolicenie) środków w zakresie bieżącego nadzoru,
które wszystkie paostwa członkowskie przyznały organom nadzorczym. Oprócz środków w zakresie
obserwacji oraz generalnego prawa do uzyskania informacji i kontroli, jest to przede wszystkim
klauzula generalna. Zgodnie z tą regulacją organy nadzorcze mogą podjąd wszelkie środki w stosunku
do ubezpieczycieli w celu ustalenia, czy działalnośd gospodarcza jest zgodna z przepisami prawnymi i
administracyjnymi, których ubezpieczyciel musi zawsze przestrzegad w paostwach członkowskich,
oraz z planem działalności (o ile jest on nadal wiążący), czy nieprawidłowości zagrażające interesom
ubezpieczonych mogą zostad usunięte lub można je pominąd.

Dyrektywa zawiera poza tym m.in. skomplikowane regulacje współpracy organów nadzorczych przy
dopuszczeniu do działalności i bieżącym nadzorze, jak również przepisy ubezpieczeo obowiązkowych,

a także zasady i zakres obowiązków informacyjnych wobec ubezpieczonych oraz przekazywania
informacji statystycznych organom nadzoru ubezpieczeniowego, reguły dotyczące odpowiedniego
pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, nakaz równego traktowania krajowych i
zagranicznych wierzycieli w przypadku upadłości ubezpieczyciela.

Dyrektywa dotycząca świadczeo na rzecz ubezpieczeo od ponoszenia OC z ruchu pojazdów
samochodowych

Dyrektywa poprawkowa z listopada 1990 r. wplotła ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej z
ruchu pojazdów samochodowych (OC) do systemu drugiej dyrektywy. Nie zważając na krytykę ze
strony Parlamentu Europejskiego i niektórych paostw członkowskich, inaczej potraktowano tutaj
duże ryzyka i ryzyka masowe, chod tym razem w centrum uwagi znalazł się nie ubezpieczony, lecz
ofiara komunikacji i to właśnie ofiara musi byd chroniona w każdym przypadku, niezależnie od tego,
czy ubezpieczony jest wart ochrony czy też nie.

Trzecia dyrektywa

Dzięki trzeciej dyrektywie, uchwalonej w czerwcu 1992 r., Wspólnota stworzyła podwaliny prawne
działalności na całym rynku wewnętrznym w sektorze ubezpieczeo nieżyciowych. Dzięki niej
ubezpieczyciel pochodzący z jednego kraju należącego do Wspólnoty Europejskiej nie prowadzi już
działalności w wielu paostwach członkowskich, lecz na jednym obszarze Wspólnoty. W konsekwencji
ubezpieczyciel nie potrzebuje już zezwolenia osobno od każdego kraju na działalnośd na jego terenie.
Raz wydane zezwolenie przez paostwo siedziby jest ważne na całym obszarze Wspólnoty, bez
względu na to czy ubezpieczyciel planuje zakładad tam nowe przedstawicielstwa (oddziały) i
niezależnie od tego, czy zamierza skorzystad ze swobody świadczenia usług (tzw. single licence
principle). W trzeciej dyrektywie znalazło się dalsze sprecyzowanie przepisów dotyczących rezerw.

Wprowadzona zostaje - na podstawie drugiej dyrektywy dotyczącej bankowości z roku 1989 -
kontrola udziałowców przedsiębiorstw ubezpieczeniowych oraz nałożono na organy nadzorcze
zapewnienia, że osoby zarządzające przedsiębiorstwem ubezpieczeniowym posiadają odpowiednie
umiejętności i kwalifikacje.

Nadzór sprawowany jest przez organy nadzorcze paostwa siedziby oraz paostwa działalności, przy
czym punkt ciężkości spoczywa na paostwie siedziby. Tamtejsze organy odpowiadają za udzielanie
wymaganych prawnie zezwoleo i ich cofanie; do tego zobowiązuje je cały nadzór finansowy nad
ubezpieczycielami, niezależnie od tego, czy i gdzie prowadzą oni działalnośd. Organ nadzoru ma więc
prawo np. przeprowadzid w innych paostwach Wspólnoty (na miejscu) kontrole oddziałów lub filii
ubezpieczyciela; mogą w nich uczestniczyd organy nadzorcze paostwa działalności. Głównym
zadaniem organów nadzorczych paostw działalności jest kontrola przestrzegania przez
ubezpieczyciela prawa paostwa działalności, co powinien czynid dla interesu powszechnego.
Ewentualne uchybienia są ścigane i karane na podstawie niezwykle skomplikowanego modelu
współpracy między nadzorami.

Dyrektywa zawiera poza tym wiele szczegółowych regulacji, przede wszystkim dotyczących prawa
nadzorczego, prawa kontraktowego i prawa podatkowego.

W zakresie nadzoru nad rynkiem ubezpieczeo zostały wypracowane standardy przez
Międzynarodowe Stowarzyszenie Nadzorów Ubezpieczeo (IAIS). Główne Zasady Ubezpieczeo
zawierają najistotniejsze reguły, które muszą byd wdrożone w celu zapewnienia efektywności
systemu nadzoru. Określają one pewne ramy działania nadzoru ubezpieczeniowego, identyfikują
obszary zainteresowania nadzoru, które muszą byd odpowiednio uregulowane w krajowych
przepisach prawnych.

Instytucja nadzoru ubezpieczeniowego w danym systemie prawnym musi byd zorganizowana

w taki sposób, aby była w stanie wykonywad swoje główne zadania, czyli utrzymywad efektywnośd,
uczciwośd, bezpieczeostwo oraz stabilnośd rynków ubezpieczeniowych z myślą o interesach i
ochronie właścicieli polis. Instytucja nadzoru musi w każdej chwili byd zdolna do skutecznego
wykonywania swoich zadao zgodnie z Głównymi Zadaniami Ubezpieczeo. W szczególności instytucja
nadzoru ubezpieczeniowego powinna:

* byd organizacyjnie niezależna i odpowiedzialna za wykonywanie swoich funkcji i zadao;

* posiadad odpowiednie uprawnienia, ochronę prawną i zasoby finansowe, umożliwiające
wykonanie przydzielonych funkcji;

* stosowad jasny, przejrzysty i spójny proces regulowania i nadzorowania sektora ubezpieczeo;

* jasno definiowad odpowiedzialnośd za podejmowanie poszczególnych decyzji;

* zatrudniad, szkolid i utrzymywad pracowników o wysokich kwalifikacjach zawodowych, którzy będą
także stosowad odpowiednie standardy poufności informacji.

Nadzorca ubezpieczeo musi dysponowad określonym pakietem środków, które pozwolą mu
zastosowad sankcje dopasowane do napotykanych problemów. Normy prawne powinny określad
środki oddziaływania nadzorcy ubezpieczeo, uprawniając organ nadzoru przede wszystkim do
ograniczenia działalności towarzystwa oraz wezwania towarzystwa, aby zaprzestało praktyk, które są
niezbędne lub niesolidne. W tej sytuacji, gdy towarzystwo narusza przepisy prawa instytucja
nadzorcza powinna mied również możliwośd podjęcia innych środków naprawczych lub zastosowania
sankcji, np. takich jak cofnięcie licencji towarzystwa.

NORMY NADZORU UBEZPIECZENIOWEGO W DYREKTYWACH UE

Nadzór nad rynkiem finansowym jest przedmiotem uregulowao Unii Europejskiej. Nadzór

ubezpieczeniowy jest regulowany w bezwzględnie obowiązującym akcie prawnym Wspólnot-w
dyrektywach ubezpieczeniowych.

Zgodnie z postanowieniem dyrektywy (art. 23 Pierwszej Dyrektywy Ubezpieczeo na Życie)

każde paostwo członkowskie powinno zapewnid organom odpowiedzialnym za sprawowanie nadzoru
nad zakładami ubezpieczeo odpowiednie uprawnienia i środki do nadzorowania działalności
zakładów ubezpieczeo mających siedzibę na ich terytorium, w tym działalności wychodzącej poza to
terytorium, zgodnie z dyrektywami Rady regulującymi tę działalnośd. W szczególności te uprawnienia
i środki muszą umożliwid organom nadzoru :

1. przeprowadzenie szczegółowych badao sytuacji zakładu ubezpieczeo oraz jego działalności, m.in.
przez:

- zbieranie informacji lub obowiązek złożenia dokumentów dotyczących działalności
ubezpieczeniowej,

- prowadzenie kontroli na miejscu, w lokalu zakładu;

2. zastosowanie w odniesieniu do zakładu ubezpieczeo wszelkich właściwych i koniecznych środków,
aby zapewnid zachowanie zgodności jego działalności z ustawami, rozporządzeniami i przepisami
administracyjnymi, które muszą byd przestrzegane przez zakład w każdym paostwie członkowskim
oraz szczególnie z planem działalności w jego obowiązkowym zakresie, jak również przeciwdziaład
wszelkim nieprawidłowościom mającym niekorzystny wpływ na interesy ubezpieczających lub
eliminowad te nieprawidłowości;

3. zapewnienie stosowania niezbędnych środków wymaganych przez organy nadzoru.

Od czasu wprowadzenia norm dyrektyw we wszystkich paostwach członkowskich Unii obowiązuje
system nadzoru finansowego, który można ogólnie scharakteryzowad jako system, w którym celem
działania organu nadzoru jest badanie stanu wypłacalności zakładów ubezpieczeo, tworzenia rezerw
techniczno-ubezpieczeniowych oraz poziomu i struktury aktywów na ich pokrycie. Obowiązkiem
każdego paostwa członkowskiego jest ponadto wyposażenie organu nadzoru w uprawnienia i środki
konieczne do realizacji zadao. Indywidualną sprawą paostw członkowskich jest także zorganizowanie
nadzoru, aby umożliwid właściwe dokonanie transpozycji norm unijnych.

Elementem niezbędnym do właściwej transpozycji dyrektyw jest koniecznośd zatrudniania
odpowiedniej liczby wykwalifikowanej kadry, zapewniającej zdolnośd organu nadzoru do
wykonywania efektywnego nadzoru w zakresie odpowiadającym wymaganiom norm unijnych.

Efektywny nadzór oznacza właściwe prowadzenie audytu i kontroli z zakresu spraw aktuarialnych.
Zakłady ubezpieczeo powinny bowiem byd podmiotem poddawanym zarówno audytowi
wewnętrznemu, jak i zewnętrznemu. Dlatego w wielu krajach nadzór ubezpieczeniowy ma możliwośd
powoływania niezależnych audytorów, których zadaniem jest zbadanie sytuacji firmy, zgodnie z
zakresem wymaganym przez nadzór.

Poza celami ogólnymi, sformułowanymi w dyrektywach, w poszczególnych paostwach zakres i
szczegółowe zadania nadzoru mogą się nieznacznie różnid. W paostwach będących członkami
Międzynarodowego Stowarzyszenia Nadzorów Ubezpieczeo (IAIS) celem nadzoru jest zapewnienie
skutecznego, uczciwego, bezpiecznego i stabilnego rynku ubezpieczeo dla zabezpieczenia interesu i
ochrony klientów. Szczegółowy zakres i cele nadzoru w paostwach IAIS wyznaczają Zasady Nadzoru

Ubezpieczeniowego, przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne tej organizacji w 1997 r. Zgodnie z tymi
zasadami ustawodawstwo poszczególnych paostw powinno regulowad m.in.:

* licencjonowanie,

* warunki, które powinny byd spełnione przez właścicieli i zarząd zakładu ubezpieczeo,

* wypłacalnośd,

* zasady zarządzania zakładem ubezp.,

* dopuszczalne ryzyko,

* zasady współpracy organów nadzoru ubezpieczeniowego.

W wielu krajach za sprawowanie nadzoru nad rynkiem ubezp. odpowiedzialny jest specjalnie do tego
celu powołany organ (niezależne organy nadzoru istnieją m.in.w Szwecji, Holandii, Belgii, Danii,
Francji, Portugalii, Włoszech, Niemczech). Istnieje również możliwośd powierzenia funkcji nadzoru
ministerstwu, np. Zdrowia i Spraw Społecznych (np. w Finlandii) lub Przemysłu i Handlu(np. w
Wielkiej Brytanii). Inną możliwością jest łączenie odpowiedzialności za rynek ubezpieczeo przez
Ministra i niezależny organ nadzoru.

Najpowszechniejszą do tej pory praktyką było powierzanie nadzoru nad poszczególnymi segmentami
rynku finansowego odrębnym organom. Obecnie paostwa wprowadzają model "nadzoru
mieszanego", w którym nadzór jest sprawowany przez organ odpowiedzialny również za nadzór nad
rynkiem bankowym lub papierów wartościowych albo też nad tymi trzema segmentami łącznie (np.
w Danii, Norwegii, Szwecji, Wielkiej Brytanii).

W krajacz UE zakłady ubezpieczeo są zobowiązane do periodycznego przekazywania do organu
nadzoru sprawozdao finansowych i statystycznych. W kontekście przekazywanych informacji
zasadniczym zadaniem nadzoru jest analizowanie przedkładanych informacji, monitorowanie rozwoju
rynku, a także ocena przyjmowanego przez zakłady ubezp. ryzyka i analiza poziomu wypłacalności
poszczególnych zakładów ubezp.

ORGANIZACJA NADZORU W NAJWIĘKSZYCH KRAJACH UE

* FRANCJA

We Francji organami administracji paostwowej związanymi z działalnością zakładów ubezpieczeo są :

1. organy kontrolujące działalnośd ubezp.- minister gospodarki, finansów i przemysłu oraz Komisja
Kontroli Ubezpieczeo,

2. organ konsultacyjny- Krajowa Rada Ubezpieczeniowa.

Kontrola paostwa ma na celu ochronę praw ubezpieczonych w zakładach ubezpieczeo, zakładach
reasekuracji oraz zakładach ze składką kapitalizowaną. Towarzystwa ubezpieczeo wzajemnych, a

także instytucje powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego nie podlegają kontroli przewidzianej
przez Kodeks Ubezpieczeo.

Przepisy z 1989 r. Wprowadziły podział kontroli na:

-kontrolę a priori i wydawanie regulacji prawnych w zakresie działalności ubezpieczeniowej przez
minister gospodarki, finansów i przemysłu (Departament Skarbu)

-kontrolę a posteriori sprawowaną przez Komisję Kontroli Ubezpieczeo.

Minister gospodarki, finansów i przemysłu jest organem sprawującym nadzór nad wszystkimi
zakładami ubezpieczeo, a jego kompetencje obejmują:

* ustanawianie przepisów prawa,

* wydawanie i cofanie licencji na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej cofnięcie licencji może
byd również dokonane przez Komisję Kontroli Ubezpieczeo;

* akceptowanie transferu portfela

* aprobowanie nabywania, cesji lub zwiększenia udziału w zakładach ubezpieczeo.

Komórką zajmująca się sprawami ubezpieczeo w ministerstwie gospodarki, finansów i przemysłu jest
Departament Skarbu.

Komisja Kontroli Ubezpieczeo została powołana z ustawą z 31 grudnia 1989 r. W ramach
przystosowania prawa francuskiego do prawa europejskiego, w celu uniezależnienia nadzoru na
zakładami ubezpieczeo od rządu.

Komisja Kontroli Ubezpieczeo składa się z 5 członków nominowanych przez ministra gospodarki,
finansów i przemysłu na okres 5 lat :

* członka Rady Paostwa,

* członka Trybunału Kasacyjnego,

* członka Trybunału Obrachunkowego,

* dwóch członków wybieranych.

Członkowie Komisji Kontroli Ubezpieczeo nie mogą byd ponownie wybrani. Ponadto w okresie
trwania mandatu oraz 5 następnych lat nie mogą byd wynagradzani przez zakłady ubezpieczeo.

Zadaniem Komisji jest stały nadzór nad działalnością każdego zakładu ubezpieczeo. Do jej zadao
należy w szczególności kontrola a posteriori. Komisja zajmuje się kontrolą przez weryfikację, czy
zakłady ubezpieczeo są w stanie zapewnid środki na pokrycie wszelkich zobowiązao w stosunku do
ubezpieczonych.

Kontroli Komisji podlegają zakłady ubezpieczeo bezpośrednich i zakłady reasekuracji. Ponadto
Komisja może zadecydowad o kontroli pośrednika ubezpieczeniowego.

Nadzór nad działalnością ubezpieczeniową może byd wykonywany na podstawie dokumentów
przekazywanych Komisji przez zakłady ubezpieczeo oraz w formie inspekcji na miejscu w siedzibie
zakładu. Czynności kontrolne wykonują komisarze kontrolerzy, będący funkcjonariuszami
administracji paostwowej, posiadający wykształcenie aktuarialne.

Komisja sprawuje nadzór nad działalnością zakładów na podstawie otrzymanych dokumentów,
głównie rocznych sprawozdao finansowych lub statystycznych. Dokumentacja stanowi podstawę
systematycznej weryfikacji zakładu, a w szczególności analizy ewolucji jego sytuacji finansowej
(środków własnych, marginesu wypłacalności, pokrycia zobowiązao i prognoz rozwoju). Skutkiem
weryfikacji może byd przekazanie zakładowi ubezpieczeo pisemnych uwag. Ponadto Komisja może
żądad od zakładu wszelkich wyjaśnieo odnośnie złożonych dokumentów, łącznie z dokumentacją
księgową.

Ustawą z dn.31 grudnia 1994 r. Została powołana Krajowa Rada Ubezpieczeo.

Rada jest organem doradczym we wszystkich kwestiach związanych z ubezpieczeniami, reasekuracją,
kapitalizacją oraz assistance. Może byd zwołana na żądanie bądź ministra gospodarki, finansów i
przemysłu bądź większośd członków Rady w celu wyrażenia opinii odnośnie:

1. projektów ustaw przed oddaniem do czytania Radzie Stanu,

2. projektów dyrektyw europejskich przed czytaniem przez Radę UE,

3. wszystkich projektów rozporządzeo w zakresie ubezpieczeo.

* NIEMCY

Nadzór nad ubezpieczeniami w Niemczech sprawuje-Federalny Urząd Nadzoru Ubezpieczeo (BAV),
który swoje zadania realizuje na podstawie Ustawy on nadzorze ubezpieczeniowym (VAG). Celem
nadzoru ubezpieczeo w Niemczech jest odpowiednia ochrona interesów ubezpieczonych, a
szczególnie zagwarantowanie, że w każdym momencie możliwe będzie wywiązanie się z przyszłych
zobowiązao firmy ubezpieczeniowej. Dzięki temu spełniona jest skoordynowana w ramach prawa
europejskiego norma nakazująca: "zapewnid, że działalnośd jest zgodna z przepisami prawnymi oraz
administracyjnymi, które przedsiębiorstwo... musi przestrzegad.., oraz że będą unikane lub
likwidowane nadużycia, które stanowią zagrożenie dla interesów ubezpieczonych".

W celu zagwarantowania realizacji przyszłych zobowiązao firmy ubezpieczeniowej organ nadzoru
musi monitorowad prawidłowośd prowadzenia działalności towarzystwa. Nadzór powinien w
szczególności badad czy firma ubezpieczeniowa:

1. odpowiednio kalkuluje składki i tworzy wystarczające rezerwy w celu spodziewanej wypłaty
świadczeo,

2. dysponuje wystarczającymi wolnymi środkami finansowymi, żeby pokryd także niespodziewane
straty,

3. prowadzi odpowiednią politykę w zakresie reasekuracji,

4. wywiązuje się z obowiązku składania sprawozdao ze swojej działalności, tzn. sporządza bilanse oraz
rachunki wyników według jednolitych zasad oraz prawidłowo przedstawia sytuację finansową.

Zasadniczo wszystkie prywatne oraz publicznoprawne firmy ubezpieczeniowe, które w zakresie
obowiązywania ustawy zajmują się ubezpieczeniami bezpośrednimi oraz których siedziba znajduje się
w Niemczech lub w paostwie nie będącym członkiem UE i Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
podlegają nieograniczonemu nadzorowi. Firmy z siedzibą w innym paostwie UE lub w paostwie
będącym partnerem umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, które prowadzą działalnośd w
Niemczech przez filie lub w ramach swobody świadczenia usług ubezpieczeniowych, oraz firmy
krajowe, zajmujące się wyłącznie reasekuracją, podlegają tylko ograniczonemu nadzorowi.

Zgodnie z Ustawą o nadzorze ubezpieczeniowym nie podlegają podmioty ubezpieczenia społecznego,
tzn. ustawowe kasy chorych, ustawowe ubezpieczenia rentowe oraz ubezpieczenia na wypadek
bezrobocia.

Odpowiednio do federacyjnego systemu Republiki Federalnej Niemiec nadzór ubezpieczeo jest
rozdzielony na federację i kraje związkowe. Federalny Urząd Nadzoru Ubezpieczeo (BAV) nadzoruje
jako kompetentny organ federacji działające w Niemczech prywatne firmy ubezpieczeniowe oraz
publicznoprawnych ubezpieczycieli konkurencyjnych, których działalnośd nie ogranicza się do
jednego kraju związkowego. Firmy ubezpieczeniowe, których działalnośd ogranicza się do jednego
kraju związkowego, są nadzorowane przez organy nadzoru krajów związkowych. Organy te nadzorują
wprawdzie dużą liczbę firm, ale wpływy ze składek ubezpieczeniowych stanowią tylko około 1,5%
kwoty wpływów wszystkich prywatnych niemieckich firm ubezpieczeniowych.

Ubezpieczyciele mają obowiązek składania sprawozdao finansowych według specjalnych przepisów,
nie tylko wobec opinii publicznej, lecz przede wszystkim i bardzo szczegółowo wobec organu
nadzoru.

Federalny Urząd Nadzoru Ubezpieczeo rozpatruje wiele tysięcy zapytao i skarg ubezpieczonych. W
1999 r. Było ich prawie 23 tyś. Urząd zajmuje się dokładnie skargami i sprawdza je, ponieważ są one
często źródłem informacji o kłopotach lub nieprawidłowościach w firmie lub przy zawieraniu umów.

Organ nadzoru może interweniowad w sferze rzeczowej i personalnej (np. może wyznaczyd
specjalnego pełnomocnika zarządu, radę nadzorczą lub najwyższy organ ubezpieczyciela). Firmy
ubezpieczeniowe mogą pozwad organ nadzoru do sądu za zastosowanie formalnych środków
zaradczych.

* WIELKA BRYTANIA

Brytyjski Urząd ds. Usług Finansowych (Financial Services Authority-FSA) utworzono na podstawie
decyzji podjętej w 1997 r. przez rząd.

Nadzór ubezpieczeniowy jest sprawowany na podstawie Ustawy o Towarzystwach
Ubezpieczeniowych z 1982 r., a nadzór nad regulacją działalności i bankowości- na podstawie ustaw
uchwalonych odpowiednio w 1986 r. i 1987 r.

FSA jest spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, finansowaną przez jednostki podlegające regulacji
lub przez nią rejestrowane. Pracownicy Urzędu nie są urzędnikami paostwowymi i nie podlegają
ograniczeniom służby cywilnej w zakresie wynagrodzeo i warunków pracy. Urzędem kieruje r Rada
Dyrektorów, którzy są mianowani i odwoływani przez ministra skarbu. Rada nie powinna składad się z
więcej niż 15 członków. Przynajmniej raz do roku Urząd składa ministrowi skarbu raport informujący
o wypełnianiu obowiązków oraz stopniu, w jakim zdaniu FSA zostały osiągnięte wyznaczone cele
regulacyjne. Minister skarbu ma również możliwośd zobligowania Urzędu do przedkładania raportów
dotyczących innych zagadnieo. Ponadto Urząd może zostad wezwany przed specjalną komisję
parlamentarną oraz jest zobligowany do organizowania raz w roku publicznego zgromadzenia, na
którym rozpatrywany jest jego doroczny raport.

W Wielkiej Brytanii rozgraniczono odpowiedzialnośd kluczowych instytucji finansowych za
utrzymywanie stabilności finansowej, postanowiono, że:

1. Ministerstwo Skarbu Wielkiej Brytanii będzie w dalszym ciągu odpowiedzialne za finanse publiczne
i legislację, na podstawie której funkcjonuje FSA i sektor usług finansowych;

2. Bank Anglii będzie odpowiedzialny za politykę monetarną i system płatności, a ponadto będzie
odgrywał rolę tzw. Ostatniego pożyczkodawcy w przypadku kryzysu systemu bankowego;

3. FSA przejmuje całkowitą odpowiedzialnośd za regulację.

FSA reguluje około 10 tyś. Firm, odpowiedzialnych za znaczącą częśd PKB Wielkiej Brytanii. Oprócz
banków, ubezpieczycieli i firm zarządzających funduszami, Urząd obejmuje swą kontrolą także
doradców i brokerów.

Ustawa o Usługach i Rynkach Finansowych (FSMA) z 2000 r. uzyskała sankcję królewską w czerwcu
2000 r. a jej przepisy weszły w życie 1 grudnia 2001 r. Ustawa ta nadaje FSA całośd uprawnieo.
Ogólne zadania Urzędu to przygotowywanie zasad i opracowywanie kodeksów w oparciu o przepisy
Ustawy, a także określanie ogólnej polityki i związanych z nią zasad operacyjnych. FSMA wprowadza 4
zadania regulacyjne:

1. FSA musi utrzymad zaufanie w sektorze finansowym, co polega na m.in. na zapewnieniu, aby rynki
Wielkiej Brytanii były czystym środowiskiem do prowadzenia działalności,

2. FSA zobowiązane jest do promowania wśród społeczeostwa wiedzy na temat systemu
finansowego,

3. Ustawa nakłada na FSA obowiązek zapewnienia odpowiedniego poziomu ochrony konsumentów
usług finansowych,

4. zadaniem FSA jest dążenie do ograniczenia rozmiarów przestępczości finansowej.

* UKRAINA

Paostwowy nadzór ubezpieczeniowy został wprowadzony w Ukrainie w koocu 1993 roku, zgodnie
z dekretem gabinetu ministrów "O ubezpieczeniu", na podstawie którego w październiku 1993 roku
został utworzony Komitet do Spraw Nadzoru Działalności Ubezpieczeniowej (w skrócie ukraioskim
Ukrubezpiecznadzór, czyli UUN). Trzy lata później, w 1996 r., parlament ukraioski przyjął ustawę "O
ubezpieczeniu", która potwierdziła istnienie UUN oraz rozszerzyła jego zadania i kompetencje.

Jako główne funkcje UUN wymieniono:

1. prowadzenie paostwowego rejestru zakładów ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych;

2. wydawanie licencji na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej;

3. kontrola marginesu wypłacalności zakładów ubezpieczeniowych stosownie do możliwości
spełnienia obowiązków zgodnie z zawartymi umowami ubezpieczeniowymi;

4. ustalanie reguł tworzenia, lokowania oraz ewidencji rezerw ubezpieczeniowych.

29 kwietnia 1999 roku UUN został zobowiązany także do prowadzenia rejestru brokerów
ubezpieczeniowych oraz do wydawania im licencji.

Nadzór ubezpieczeniowy jest realizowany trzykrotnie: raz przeprowadzany jest w trakcie
licencjonowania zakładu ubezpieczeniowego. Wtedy są sprawdzane dokumenty zakładowe,
kwalifikacje prezesa i głównego księgowego, rezultaty emisji, biznes-plan, ogólne warunki
ubezpieczeo, wzory umów oraz taryfy składek. Po raz drugi nadzór polega na analizie sprawozdao i
bilansów kwartalnych i rocznych; trzecią formą nadzoru jest kontrola prowadzenia działalności przez
zakłady ubezpieczeo bezpośrednio w samych zakładach.

W porównaniu do uprawnieo Paostwowego Urzędu Nadzoru ubezpieczeniowego w Polsce

Ukraioski organ nadzoru ubezpieczeniowego nie ma prawa stosowania sankcji ekonomicznych do
zakładów ubezpieczeniowych w razie niewykonania jego zaleceo, a mianowicie nakładania kary
pieniężnej na członków zarządu, na zakład ubezpieczeniowy oraz występowania do właściwego
organu zakładu ubezpieczeo z wnioskiem o odwołanie członka zarządu lub prokurenta, jak również z
wnioskiem o zawieszenie w czynnościach członków zarządu do czasu rozpatrzenia wniosku o ich
odwołanie.

Na Ukrainie istnieje jednoszczeblowy system nadawania uprawnieo do prowadzenia działalności
ubezpieczeniowej, który przewiduje dwa etapy w organizowaniu zakładu ubezpieczeniowego. W
pierwszym zakład ubezpieczeniowy tworzy się jako podmiot gospodarczy bez uprawnieo
ubezpieczeniowych, w drugim odbywa się proces jego rejestracji i licencjonowania jako
ubezpieczyciela. Pierwszy etap przeprowadza się w rejonowych (powiatowych) administracjach
paostwowych lub miejskich radach narodowych, w zależności od miejsca znajdowania się centrali
(zarządu) zakładu ubezpieczeniowego. Po zakooczeniu tego etapu zakład jest wpisany do jednolitego
rejestru przedsiębiorstw i organizacji Ukrainy oraz otrzymuje świadectwo o tym wpisie z numerem

rejestracyjnym. Jednoznacznie jest on rejestrowany jako płatnik podatków oraz składek na
ubezpieczenia społeczne itp. Teraz przeprowadza on pierwszą emisję akcji i tylko po jej skooczeniu i
otrzymaniu zaświadczenia Paostwowej Komisji Papierów Wartościowych zakład ubezpieczeo
rozpoczyna drugi etap rejestracji. Właśnie tutaj włącza się urząd nadzoru ubezpieczeniowego,
sprawdza dokumenty statutowe, ogólne warunki ubezpieczeo i taryfy do nich, biznes-plan na 3 lub 5
lat i po tym wpisuje się nowego ubezpieczyciela do jednolitego rejestru zakładów ubezpieczeo i
reasekuracji z wydaniem licencji na prawo prowadzenia działalności ubezpieczeniowej.

W 1996 r. również zostało organizowane Motorowe (Transportowe) Biuro Ubezpieczeniowe Ukrainy
(odpowiednik polskiego BUK), dzięki któremu Ukraina weszła do londyoskiego biura "Zielonej Karty" i
od czerwca 1998 roku sprzedaje swoją "Zieloną Kartę".

Oczywiście, że nie był to rynek w skali europejskiej. Składki ubezpieczeniowe wynosiły tylko 0,4%
PKB. W ogólnoeuropejskim wymiarze to daje 0,05% w składce świadczonych usług
ubezpieczeniowych, chociaż w Ukrainie zamieszkuje około 7% ludności Europy. Ale jednocześnie jest
to jeden z najbardziej dynamicznie rozwijających się rynków z rocznym tempem wzrostu około 30%,
stopniowym rozszerzaniem rodzajów usług ubezpieczeniowych i wypracowaniem swoich podejśd w
rozwiązywaniu powstających problemów.

Sytuacja organu nadzoru działalności ubezpieczeniowej dośd niespodziewanie zmieniła się w
grudniu 1999 roku. W kwietniu 2000 roku UUN zmienił status oraz znalazł się w Ministerstwie
Finansów, w którym wszedł do nowo tworzonego Departamentu Zakładów oraz Rynków
Finansowych. Ten departament liczy trzy działy:

1. zakładów bankowych i niebankowych finansowych (zajmuje się spółkami kredytowymi, funduszem
gwarantującym depozyty osób fizycznych, loteriami paostwowymi, kontrolą udziału paostwowego w
bankach komercyjnych);

2. działalności ubezpieczeniowej (zajmuje się ustawodawstwem ubezpieczeniowym, metodologią
księgowości ubezpieczeniowej oraz analizą działalności zakładów ubezpieczeniowych);

3. kontroli rynków finansowych, licencjonowania i nadzoru działalności na tych rynkach (zajmuje się
licencjonowaniem, prowadzi jednolity rejestr zakładów ubezpieczeo i reasekuracji, rejestr brokerów,
pełni nadzór nad zakładami ubezpieczeniowymi i brokerskimi).

W tych trzech działach pracuje prawie 20 osób.

Departament w dziedzinie nadzoru nad działalnością ubezpieczeniową ma te same prawa i funkcje,
które miał Ukrubiespiecznadzór i prowadzi nadzór ubezpieczeniowy w tych samych trzech formach.

Jest oczywiste, że praca w nowej strukturze wymaga dużo wysiłku, bo około 60 pracowników
nadzoru obsługuje 312 zakładów ubezpieczeniowych (na koniec 2000 roku w Ukrainie było
zarejestrowanych 284 towarzystw ubezpieczeniowych i 28 biur brokerskich, czyli jeden pracownik
pełni nadzór nad 5 zakładami).

Około połowy zakładów ubezpieczeniowych i spora częśd firm brokerskich znajduje się w Kijowie oraz
w województwie kijowskim.

ROZMOWA Z PROF. DR. HAB. JANEM MONKIEWICZEM

Czy PUNU i UNFE nie wywiązały się wystarczająco dobrze z ustawowych zadao?

- Nowy Urząd powstał po to, aby lepiej realizowad nadzór nad rynkiem ubezpieczeniowym oraz
sektorem emerytalnym. Utworzenie skonsolidowanego nadzoru było merytorycznie uzasadnione,
ponieważ już dzisiaj obydwa sektory rynku finansowego mają silne powiązania dystrybucyjne,
kapitałowe i produktowe. Należy również wspomnied o argumencie natury politycznej. Nowy rząd,
aby zwiększyd skutecznośd i sprawnośd działania urzędów administracji oraz organów centralnych,
postanowił zmniejszyd ich liczbę.

To są argumenty za. A przeciw?

- Argumenty przeciwne to takie, że nadal są i będą istnied pewne różnice między tymi sektorami, że
powstało krótkotrwałe zamieszanie organizacyjne, wynikające z potrzeby zintegrowania obu byłych
urzędów nadzoru w jedną instytucję. Z połączenia PUNU i UNFE wynikną znaczne korzyści zarówno
dla uczestników sektora ubezpieczeniowego, jak i członków otwartych funduszy emerytalnych, a
także polskiego rynku finansowego. Obecnie OFE mają aktywa w wysokości prawie 21 mld zł, a
towarzystwa ubezpieczeo na koniec 2001 roku dysponowały aktywami wynoszącymi 47 mld zł. Jeden
kolegialny nadzór nad tymi dwoma sektorami pozwoli łatwiej zintegrowad te rynki i mied pozytywny
wpływ na ich prawidłowy rozwój, co powinno przełożyd się na korzyści dla całej polskiej gospodarki.

Jakie zadania na najbliższe miesiące ma do wykonania nowy Urząd?

- Nowo powstały Urząd nadzoru powinien łączyd wiele celów. Priorytetowym zadaniem jest
zapewnienie bezpieczeostwa systemu, dopilnowanie , aby instytucje działające w sektorze
ubezpieczeniowym i emerytalnym, instytucje zaufania społecznego, nie okazały się instytucjami
zaufania społecznego, nie okazały się instytucjami braku tego zaufania. Aby nie zaprzepaściły szans na
jak najlepsze pomnażanie pieniędzy milionów ludzi, którzy im zaufali. Komisja powinna dbad o to, aby
żaden podmiot nie pozbawiał uczestników prawa do decydowania o własnych pieniądzach. Dotyczy
to zarówno klientów zakładów ubezpieczeniowych, jak i otwartych funduszy emerytalnych.

Czy poza funkcją nadzorczą KNUiFE chce również odgrywad rolę opiekuna spolegliwego?

- Tak. Przede wszystkim ochrona interesów konsumentów od spraw prozaicznych do większych.
Służyd temu powinna stabilna funkcja edukacyjno-informacyjna, jaką nowy Urząd zamierza prowadzid
na szeroką skalę. Należy uczyd i informowad społeczeostwo, ponieważ jest to także jeden ze
sposobów na ochronę interesów ubezpieczonych.

Jaki charakter będzie miała współpraca KNUiFE z innymi instytucjami, np. MPiPS, MF, ZUS, UOKiK,
PIU, IGTE?

- Kierując nadzorem chciałbym, aby został on w najszerszym stopniu uspołeczniony. Planuję utworzyd
przy KNUiFE m.in. Społeczny Zespół Konsultantów, który stałby się szerokim forum do dyskusji nie
tylko nad bieżącymi problemami dotyczącymi obu nadzorowanych sektorów, ale również wszelkich
propozycji związanych z tymi rynkami w długookresowej perspektywie. Widzę także koniecznośd
szerszej współpracy m.in. ze szkołami i uczelniami w zakresie edukacyjno-informacyjnym.

Jakie są oczekiwania Przewodniczącego KNUiFE od instytucji nadzorowanych?

Każda z tych instytucji ma na rynku do spełnienia swoją rolę. Podmioty nadzorowane, poza TUW, są
instytucjami komercyjnymi, działającymi w celu wypracowania zysku. Zadaniem Komisji jest
sprawowanie nadzoru w taki sposób, aby działalnośd komercyjna tych instytucji była prowadzona z
respektowaniem praw rynku i konsumentów.

Literatura:

1) Barbara Kęszycka - "Prawo ubezpieczeo gospodarczych"; Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej.

2) Jan Monkiewicz - "Podstawy ubezpieczeo. Tom I - mechanizmy i funkcje"; Poltext, Warszawa 2000
r.

3) Jan Monkiewicz - "Ubezpieczenia w Unii Europejskiej"; Poltext, Warszawa 2002 r.

4) Helena Ogrodnik - "Teoria i praktyka ubezpieczeo gospodarczych"; Katowice 2000 r.

5) Tadeusz Sangowski - "Ubezpieczenia gospodarcze"; Poltext, Warszawa 2001 r.

6) Gazeta Ubezpieczeniowa nr 17 (160) 23 kwietnia 2002 r.

7) Gazeta Ubezpieczeniowa nr 32 (175) 6 sierpnia 2002 r.

8) Wiadomości ubezpieczeniowe: "Charakterystyka polskiego rynku ubezpieczeo"; 1997 r. nr 7,8.

9) Wiadomości ubezpieczeniowe: "Wspólnotowe prawo ubezpieczeo gospodarczych - ewolucja
unormowao dyrektywalnych, orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości"; 1997 r. nr 11/12, 1998 r. nr
1/2 i nr 314.

10) Wiadomości internetowe.

11) Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej.

Nadzór ubezpieczeniowy

20

www.wkuwanko.pl