Rewolucja neolityczna

Termin neolit wywodzi się z greckiego neos – nowy i lithos – kamień. Młodsza epoka

kamienna trwała od ok. 10 tys. lat p.n.e., kiedy to pierwsze grupy ludzkie przeszły na osiadły
tryb życia, do ok. 2,5 tys. lat p.n.e., gdy upowszechniło się zastosowanie miedzi i brązu.

Narodziny rolnictwa – tzw. pierwsza rewolucja neolityczna

Zmiana klimatu

Przyczyną przejścia ludzi od myśliwsko-zbierackiego do rolniczego trybu życia były

zmiany klimatyczne. Postępujące ocieplenie spowodowało, że na północ odeszły duże
zwierzęta, na które polowano w okresie paleolitu: jelenie, mamuty, tygrysy szablozębne. W
efekcie wielu grupom ludzkim żyjącym na Bliskim i Środkowym Wschodzie oraz w Azji
Mniejszej zaczęło brakować pożywienia.

Zboże i hodowla

Rosły tam natomiast w dużych ilościach dzikie trawy, które – przy niedostatku innej

żywności – stały się podstawą ludzkiej diety. Stopniowo ludzie nauczyli się, w trakcie
procesu trwającego ok. 2 tysiące lat, selekcjonować te trawy oraz uprawiać je. By je
uprawiać, musieli stworzyć stałe siedziby.

Około 8 tys. lat p.n.e. na Bliskim Wschodzie pojawiły się pierwsze uprawy jęczmienia i

pszenicy. Rozpoczął się także proces udomowiania zwierząt – najpierw owiec i kóz (9 tys. lat
p.n.e.), potem świń (8 tys. lat p.n.e.), następnie bydła (7,5 tys. lat p.n.e.) i koni (około 4 tys.
lat p.n.e.).

Żyzny półksiężyc

Region, w którym zaczęły się rozwijać najwcześniejsze formy rolnictwa i powstały

pierwsze osady, nazywamy żyznym półksiężycem. Był to obszar obejmujący doliny rzek
Eufrat, Tygrys i Jordan, aż po ujście Nilu.

Jerycho

Za pierwszą stałą osadę uważa się Jerycho, powstałe około 9 tys. lat p.n.e., które około 8

tys. lat p.n.e. przekształciło się w pierwszą osadę miejską, otoczoną murem. Wokół Jerycho
istniał system irygacyjny.

Çatal Hüyük

Około 6,5 tys. lat p.n.e. powstała osada miejska Çatal Hüyük w Anatolii (dzisiejsza

Turcja). Jej mieszkańcy zajmowali się uprawą roli i rzemiosłem. W pobliżu osady znajdowały
się bogate złoża obsydianu, z którego wyrabiano narzędzia. Surowiec ten był także z
pewnością przedmiotem handlu wymiennego.

Mieszkańcy Çatal Hüyük żyli w ciasno stojących domach z suszonej cegły, do których

wchodziło się po drabinie przez otwór w dachu. Znaleziono tam kilkadziesiąt pomieszczeń
pełniących funkcje sakralne. Swoich zmarłych najpierw wystawiali na żer sępom (liczne
rysunki tego ptaka świadczą, iż był on czczony), a następnie szkielety grzebali pod podłogą
pomieszczeń, w których mieszkali.

 Chiny – nad Huang-ho około 5 tys. lat p.n.e. zaczęto uprawiać proso, a nad Jangcy 4 tys. lat

p.n.e. ryż; około 3 tys. lat p.n.e. początek produkcji jedwabiu

 Indie – nad rzeką Indus odkryto pierwsze ślady uprawy bawełny sprzed ok. 5,5 tys. lat

p.n.e.

Postęp technologiczny – tzw. druga rewolucja neolityczna

 zastosowanie prymitywnego pługa do uprawy ziemi – ok. 4 tys. lat p.n.e.; zwierzęta

pociągowe

 tkactwo – plecione kosze, ubrania z wełny owiec, len w Egipcie ok. 3 tys. lat p.n.e.

 upowszechnienie koła garncarskiego – ok. 4 tys. lat p.n.e. w Iranie, 500 lat później w

Sumerze; ceramika wstęgowa – nazwa od stosowanej ornamentyki; magazynowanie
żywności w glinianych naczyniach

Zastosowanie metali

 około 8 tys. lat p.n.e. – w Iranie i Anatolii wykorzystywanie do wyrobu ozdób miedzi

naturalnej

 ok. 6,5 tys. lat p.n.e. pierwsze wytopy miedzi na Bliskim Wschodzie; w Europie wytop

miedzi głównie na Bałkanach i w Kotlinie Karpackiej

 ok. 3,5 tys. lat p.n.e. – brąz (miedź + cyna) w Sumerze, ok. 2,5 tys. p.n.e. w Azji Mniejszej

i Egipcie; stop używany do wyrobu ozdób oraz broni

 ok. 1,3 tys. lat p.n.e. – znajomość żelaza w Asyrii i Egipcie; początkowo żelazo służyło do

ozdabiania (inkrustowania) wyrobów z brązu; nie umiano bowiem hartować żelaza, więc
było kruche; technika hartowania pojawiła się ok. 1,4 tys. lat p.n.e. wśród Hetytów, którzy
jej przez długi czas zawzięcie strzegli

 poszukiwanie źródeł surowców spowodowało stopniowy rozwój szlaków handlowych, a

także nasilenie się konfliktów zbrojnych

 wojna jako sposób zdobywania zasobów (ziemi, surowców)



wojna jako czynnik przyspieszający rozwój technologiczny

Skutki upowszechnienia rolnictwa

 dieta węglowodanowa zamiast białkowej; zboża głównym pokarmem

 zwiększenie produkcji żywności i eksplozja demograficzna

 uzależnienie społeczności ludzkich od upraw kilku roślin; niebezpieczeństwo masowego

głodu w przypadku klęski suszy

 stopniowa specjalizacja pracy; rozwój rzemiosła

 epidemie jako efekt życia w dużych skupiskach o charakterze miejskim; pojawiły się

gruźlica, trąd, cholera, dżuma

Wierzenia w neolicie

 kult solarny (w przeciwieństwie do typowego dla paleolitu kultu lunarnego)
 politeizm – bóstwa domowe, duchy, demony; kult sił przyrody

 megality – sanktuaria solarne zbudowane z bloków kamiennych (m.in. Stonehenge na

Wyspach Brytyjskich); rodzaje megalitów: dolmeny (kamienne groby, rodzaj komory o
wysokości ok. 3 m), menhiry (słupy kamienne) i kromlechy (wielkie kręgi kamienne)

 zmarłych palono (urny z prochami) bądź grzebano w ułożeniu embrionalnym (być może był

to wyraz wiary w ponowne narodziny).

Żyzny półksiężyc