339

Kłosiewicz-Latoszek L. Otyłość jako problem społeczny, zdrowotny i leczniczy

Otyłość jako problem społeczny, zdrowotny i leczniczy

Obesity as a social, medical and therapeutic problem

Longina Kłosiewicz-Latoszek

1,2/

1/

Zakład Profilaktyki Chorób Żywieniowozależnych z Poradnią Chorób Metabolicznych, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa

2/

Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny, Warszawski Uniwersytet Medyczny

The World Health Organization has identified obesity as a global epidemic.
Epidemiological data indicate that about 50% of the adult population is
overweight or obese. Obesity is an important medical problem because of
its many complications, such as cardiovascular diseases, diabetes mellitus,
cancers, and other diseases. Obesity is associated with an increased
mortality risk.
Obesity treatment consists of lifestyle modification, diet, increase of
physical activity, pharmacotherapy and bariatric surgery. Weight loss is
associated with the reduction of hypertension, dyslipidemia, and diabetes
risk. However, there is an essential problem with a long-term weight loss
maintenance.

Key words: obesity, epidemiology, complications, treatment

Światowa Organizacja Zdrowia zaliczyła otyłość do epidemii naszych
czasów. Z danych epidemiologicznych wynika, iż około 50% dorosłych ma
nadwagę i otyłość. Otyłość stanowi ważny problem zdrowotny ze względu
na wiele powikłań towarzyszących, takich jak: choroby sercowo-naczyniowe,
cukrzyca, nowotwory i inne choroby. Otyłość zwiększa ryzyko zgonu.
W leczeniu otyłości stosuje się zmianę stylu życia, dietę, leki, bądź leczenie
operacyjne. Redukcja masy ciała wiąże się ze zmniejszeniem występowania
nadciśnienia, dyslipidemii i cukrzycy. Jednakże istnieje istotny problem
z utrzymaniem efektów odchudzania.

Słowa kluczowe: otyłość, epidemiologia, powikłania, leczenie

Adres do korespondencji / Address for correspondence
Longina Kłosiewicz-Latoszek
Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny
ul. Oczki 3, 02-007 Warszawa

© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 339-343

www.phie.pl

Nadesłano: 25.07.2010
Zakwalifikowano do druku: 08.08.2010

Epidemiologia otyłości

Otyłośćzewzględunanarastającerozpowszech-

nieniestanowiważnyproblemspołeczny,zwłaszcza

wostatnichlatach.Nadmiernyprzyrostmasyciała

jest problemem nie tylko w krajach rozwiniętych,

alerównieżwrozwijającychsię.Głównąprzyczyną

sązmianywstylużycia,amianowiciezmniejszenie

aktywnościfizycznejorazzmiananawykówżywienio-

wychpolegającanawysokiejkonsumpcjiproduktów

wysokokalorycznych.

Problemotyłościdotyczykażdejgrupywiekowej,

niezależnieodpłciirasy[1,2,3].W2002r.nadwagą

iotyłością(BMI>25kg/m²)dotkniętychbyło1,4

mldosóbnaświecie,aotyłością(BMI>30kg/m²)

365mln.W2007r.obserwowanoznacznywzrosttych

wskaźnikówodpowiedniodo1,5mldi523mln.Ze

względunatrendywzrostoweszacujesię,iżwroku

2015będzie2,3mldosóbznadwagąiotyłością,a704

mlnosóbotyłych.Daneepidemiologicznezostatnich

dwudziestulatwUSAwskazują,iżczęstośćwystę-

powaniaotyłościpodwoiłasię,awprzypadkudzieci

inastolatków(6-19lat),częstośćnadwagiwzrosła

3-krotnie i wynosiła 17% (4). Obecnie 66% doro-

słychmanadwagęiotyłość,aotyłość34%.Otyłość

olbrzymia(BMI>40kg/m²)występujeublisko3%

mężczyzni7%kobiet.Szacujesię,iżw2015roku

będzie75%dorosłychznadwagąiotyłościąoraz42%

otyłych.

Wśródkrajóweuropejskichponad50%mieszkań-

cówmanadwagę,au30%rozpoznanootyłość[5,6].

NajwiększerozpowszechnieniedotyczyGrecji,gdzie

zpowodunadwagicierpi51%mężczyzni37%kobiet,

zaś28%mężczyzni38%kobiettoosobyotyłe.Do

krajówgdzienadwagaiotyłośćwystępująnajrzadziej

należąFrancja,Szwecja,DaniaiNorwegia.Nadwagą

dotkniętychjest35-41%mężczyzni20-24%kobiet,

natomiastotyłośćobserwowanajestu7-9%mężczyzn

i 6-8% kobiet. Wysoki odsetek nadwagi iotyłości

obserwujesięrównieżwśróddziecikrajóweuropej-

skich.Udziewcząt4-6letnichwahasięod9do27%,

auchłopcówod8do24%.Największyodsetekob-

serwowanowśróddziewcząt10-14letnichzpopulacji

hiszpańskiejiwśródchłopców7-9letnichpopulacji

włoskiej(36%)[6].

ArtyKuły POglądOwE / rEviEw PAPErS

340

Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 339-343

RównieżwPolscewystępowanienadwagiiotyłości

jestbardzoczęste.Badaniaprzeprowadzonew2000r.

przezInstytutŻywnościiŻywieniawykazały,żenad-

wagawystępowałau41%mężczyzni28,7%kobiet,

aotyłośću15,7%mężczyzni19,9%kobiet[7,8].

WbadaniuWOBASZ(WieloośrodkoweOgólnopol-

skieBadaniaStanuZdrowiaLudności),przeprowa-

dzonymwlatach2003-2005wśróddorosłychwwieku

20-74lata,występowanienadwagiumężczyznoszaco-

wanona40,4%,aukobiet27,9%.Otyłośćdotyczyła

21,2%mężczyzni22,4%kobiet[9].Zkoleiwbadaniu

NATPOLwykazanonadwagęu34%dorosłych(39%

mężczyzni29%kobiet),aotyłośću19%(19%męż-

czyzni19%kobiet)[10].

Należy podkreślić, iż podobnie jak w innych

krajach w Polsce obserwuje się tendencje wzrostu

rozpowszechnienianadwagiiotyłości.Napodstawie

badańInstytutuŻywnościiŻywieniaoszacowano,

iżwlatach1991-2000występowanieotyłościwśród

dorosłychponiżej60.rokużyciawzrosłoookoło5%.

ZkoleiwbadaniuPOL-MONICAwykazano,iżwśród

mieszkańców prawobrzeżnej Warszawy w 1984 r.

18,6%mężczyznbyłootyłych,aw2001r.odsetek

tenwynosił30,8%[11].

Poważnym problemem jest również nasilenie

występowanianadwagiiotyłościwśróddzieciimło-

dzieży. W oparciu o badania Instytutu Żywności

iŻywieniaoszacowano,iżnadwagawystępujeu15,9%

chłopcówi11,1dziewcząt,aotyłośću4%chłopców

i3,4%dziewcząt[8].

Powikłania otyłości

Problemotyłościjestzjawiskiemniekorzystnym,

gdyż przyczynia się do zwiększonej chorobowości

i śmiertelności. Światowa Organizacja Zdrowia za-

kwalifikowałaotyłośćdoprzewlekłychchoróbnie-

zakaźnych,oboktakichchoróbjak:chorobyukładu

krążenia, cukrzyca, nowotwory i niektóre choroby

przewodupokarmowego.Wwiększościkrajówroz-

winiętych i rozwijających się choroby te są główną

przyczynązgonów,wpływająnaskrócenieżyciaijego

pogorszenie,atakżenakosztyspołecznezwiązane

zichleczeniem[12].

Liczne badania epidemiologiczne dowiodły, że

wrazzewzrostemwskaźnikaBMIwzrastaryzykozgo-

nów.Umieralnośćzwiązanazotyłościąwynikaprzede

wszystkimzeznacznieczęstszegowystępowaniacho-

róbsercowo-naczyniowych:nadciśnieniatętniczego,

niewydolnościserca,chorobyniedokrwiennejserca,

sercapłucnego,zatorowościpłucnej,udarówmózgu

iżylakówkończyndolnych.Inneistotnedlazdrowia

iżyciapowikłaniatowarzysząceotyłościtocukrzyca

inowotwory[13,14].Powikłaniametabolicznetowa-

rzyszązwłaszczaotyłościbrzusznej[15,16].

WedługWHOnadwagaiotyłośćodpowiedzial-

ne są za 80% przypadków cukrzycy typu 2, 35%

przypadków choroby niedokrwiennej serca i 55%

przypadków nadciśnienia [2]. Inne konsekwencje

zdrowotneotyłościtochorobyzwyrodnieniowesta-

wów,chorobyprzewodupokarmowego,wtymkamica

żółciowa, stłuszczenie i marskość wątroby, a także

zespółobturacyjnegobezdechunocnego,zaburzenia

funkcjonowaniaukładurozrodczego,zmianyskórne,

powikłaniaurologiczno-nefrologiczneipsychosocjo-

logiczne[17,18].

Wopublikowanymw2009r.badaniuProspective

Studies Collaboration

obejmującym 57 badań pro-

spektywnych,wktórychuczestniczyło900000osób

stwierdzono,iżnajniższeryzykozgonówwystępowało

przywskaźnikuBMI22,5–25kg/m²[19].Zwiększe-

nieBMIo5kg/m²wiązałosięzewzrostemzgonów

ogółemo30%,zgonównaczyniowycho40%,zgonów

zpowoducukrzycy,choróbnerekiwątrobyo60-120%

izgonównowotworowycho10%.Uotyłychzewskaź-

nikiem30-35kg/m²przeżyciebyłoo2-4latakrótsze,

aprzywskaźniku40-45kg/m²o8-10latkrótsze.

Problemy lecznicze

Badania kliniczne dowodzą, iż redukcja masy

ciała przynosi istotne korzyści zdrowotne, a wśród

nichpoprawęwskaźnikówmetabolicznychtakichjak

zaburzenialipidowe,zaburzeniagospodarkiwęglo-

wodanowej,czypodwyższoneciśnieniekrwi[13,20,

21,22].Wykazano,iżwwynikuobniżeniamasyciała

o10kgzmniejszasięstężeniecholesterolucałkowi-

tegoo10%,cholesteroluLDLo15%,trójglicerydów

o30%izwiększasięstężeniecholesteroluHDLo8%,

atakżeobniżasięstężenieglukozyo30-50%,hemo-

globinyglikowanejo15%iciśnieniekrwio10-20mm

Hg.Wiążesiętorównieżzespadkiemzgonówogółem

o20-25%,zgonówzależnychodcukrzycyo30-40%

izgonówzależnychodnowotworówo40-50%,atakże

zmniejszeniem ryzyka rozwoju cukrzycy o50%

[20].

Podstawą leczenia otyłości jest zawsze zmiana

stylu życia, czyli zwiększenie aktywności fizycznej

izmiananawykówżywieniowych[12].Modyfikacja

dietyrekomendowanajestuosóbznadwagą(BMI

>25kg/m²),afarmakoterapiauchorychzotyłoś-

cią(BMI>30kg/m²)lubzewskaźnikiemBMI>

27kg/m²iinnymichorobami.Leczenieoperacyjne

możnarozważyćupacjentówzewskaźnikiemBMI

> 40 kg/m² lub ze wskaźnikiem > 35 kg/m², gdy

towarzysząinnechoroby.Należyjednakżepodkreślić,

iżmodyfikacjastylużyciaobowiązujerównieżpodczas

farmakologicznegoleczeniaotyłości,jakrównieżpod-

czasprzygotowaniadoleczeniaoperacyjnego,atakże

pooperacji.

341

Kłosiewicz-Latoszek L. Otyłość jako problem społeczny, zdrowotny i leczniczy

Wceluredukcjimasyciałastosowanesąróżne

rodzajediet.Donajczęściejbadanychiopisywanych

wliteraturzenależą:dietaniskoenergetyczna,dieta

bardzoniskoenergetyczna,dietaniskowęglowodano-

waiwysokobiałkowa.Główneróżnicewzałożeniach

tych diet polegają na zmiennej zawartości makro-

składników,tzn.tłuszczów,węglowodanówibiałek.

Stosowanesąrównieżdietyjednoskładnikowe,roz-

dzielne,bądźbardzorygorystyczne,któreniemają

uzasadnienianaukowego,alepropagowanesąbardziej

zewzględówmarketingowych.

Zgodniezrekomendacjamitowarzystwnauko-

wychiWHOwleczeniunadwagiiotyłościnależysto-

sowaćdietyniskokaloryczne,zawierającenajczęściej

1000-1800kcal(kobiety1000-1200kcal;mężczyźni

1400-1800kcal).Zawartośćtłuszczuwdieciepowin-

nabyćwgranicach25-35%ogółuenergii,białka15%

iwęglowodanów50-60%[12,13,22].Wpraktyce

zalecasięograniczeniespożyciatłuszczów,zwłaszcza

zwierzęcychiproduktówzawierającychwęglowoda-

ny proste (cukier, słodycze, napoje słodzone) oraz

zwiększenie spożycia warzyw. Optymalnie pacjent

powinienchudnąćod2do4kgnamiesiąc,przyczym

niemniejniż0,5iniewięcejniż1kgnatydzień.Szyb-

kieiznaczneobniżaniemasyciaławiążesięczęsto

zefektemjo-jo.Abyuzyskaćredukcjęmasyciałao1kg

tygodniowonależyzmniejszyćo1000kcaldziennie

spożyciewstosunkudozapotrzebowaniaorganizmu.

Niezwykleważnejest,abydietabyłaurozmaicona,

gdyżniewłaściwydobórproduktów,podczasdługo-

trwałegostosowaniamożewiązaćsięzezmniejszo-

nymspożyciemwitaminiskładnikówmineralnych

[23].Dietyniskokalorycznesąbezpieczne,jednakże

przyprzewlekłymstosowaniu,ichskutecznośćmoże

zmniejszaćsię.

Zaleceniomdietetycznympowinientowarzyszyć

wysiłek fizyczny w postaci marszu, pływania bądź

jazdynarowerze.Tenrodzajaktywnościzalecasię

conajmniej3razywtygodniuprzezminimum30

minut.

U osób wymagających szybkiego odchudzenia

(np.przedoperacją),bądźzotyłościąolbrzymiąmoż-

nazastosowaćdietębardzoniskokaloryczną(VLCD,

ang.VeryLowCaloricDiet)(24).Takadietadostarcza

do800kcaldziennieizwyklejestprzygotowywana

przemysłowowpostacizupinapojów.Zgodniezpol-

skimiprzepisamidietęmożnastosować3tygodnie,

anastępnienależyzastosowaćdietęniskokaloryczną.

PrzeciwwskazaniemdostosowaniadietyVLCDjest

otyłośćudzieci,uosóbwwiekupodeszłym,ukobiet

ciężarnychikarmiących,atakżegdywystępującho-

roby serca z zaburzeniami rytmu, choroby naczyń

mózgowych,uszkodzeniewątrobyinerek,cukrzyca

insulinozależna.

Dietaniskowęglowodanowa,zwanatakżedietą

białkowo-tłuszczową,optymalną,kosmonautów,lot-

ników,Atkinsa,charakteryzujesięwysokązawartością

tłuszczu (50-60% ogółu energii) i białka (20-30%

energii)orazniskązawartościąwęglowodanów(3-10%

lub20-50gdziennie)[25,26,27].Zainteresowanie

dietąniskowęglowodanowąspowodowanebyłomię-

dzyinnymiwiększymspadkiemmasyciałaipoprawą

wskaźnikówmetabolicznychwporównaniuzdietą

niskotłuszczową.Mechanizmdziałaniatejdietytłu-

maczonyjestobniżeniemspożyciaenergii,utratąwody

naskutekuwalnianiaglikogenuorazzmniejszeniem

apetytunaskutekketozy,obniżeniemstężeniainsuliny,

monotonnościądietyidużązawartościąbiałka,które

dajeuczucienasycenia.Należyjednakżepodkreślić,

iżwwiększościbadańwiększyubytekmasyciałana

diecieniskowęglowodanowejobserwowanowpierw-

szych6miesiącachterapii,natomiastpo12miesiącach

różnicedotyczącezmianwmasieciaławporównaniu

zdietąniskotłuszczowąniebyłyistotne[28].

Hession i wsp. przeanalizowali 13 badań z lat

2000-2007, które trwały co najmniej 6 miesięcy

idotyczyłyporównaniadietyniskowęglowodanowej/

wysokobiałkowejzniskotłuszczową/niskokaloryczną

udorosłychzewskaźnikiemBMI≥28kg/m²[29].

Stwierdzono, iż diety niskowęglowodanowe były

bardziejefektywnepo6miesiącach,aporokuporów-

nywalnewredukcjimasyciałaiwpływienaczynniki

ryzykachoróbsercowo-naczyniowych.Różnicado-

tyczącaredukcjimasyciałapo6miesiącachwynosiła

–4,02kg,apo12miesiącach–1,05kg.

NatomiastSacksiwsp.wostatnioopublikowanej

pracyporównując4rodzajedietoróżnejzawartości

makroskładników(tzn.tłuszczu,białekiwęglowoda-

nówodpowiednio:20,15i65%;20,25i55%;40,15

i45%oraz40,25i35%)u811dorosłychznadwagą

stwierdzilizbliżoneefektypo6miesiącachi2latach

[30].Po6miesiącachuzyskanozmniejszeniemasy

ciała średnio o 6 kg na każdej z diet. W oparciu

ouzyskane wyniki autorzy stwierdzili, iż redukcja

masyciałazależygłównieodograniczeniaspożycia

kalorii,anieodskładudiety.

Dietaniskowęglowodanowajestubogawbłonnik

pokarmowyorazwitaminy(zwłaszczazgrupyBoraz

witaminy antyoksydacyjne), składniki mineralne

(potas,wapń,magnez)orazflawonoidy.Jednocześ-

nie zawiera dużo tłuszczu, zwłaszcza pochodzenia

zwierzęcegoorazcholesterolupokarmowego,atakże

retinoluiżelaza.Przewlekłestosowanietakiejdie-

ty może, poza toksycznością ketozy, niekorzystnie

wpływaćnaczynnikiryzykamiażdżycy{np.zwięk-

szaćstężeniecholesteroluwsurowicy,homocysteiny,

lipoproteiny(a)}, a także zwiększać ryzyko chorób

wątroby, bądź kamicy nerkowej na skutek ubytku

wapniazkości.

342

Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 339-343

Diety wysokobiałkowe (proteinowe) zawierają

zwyklepowyżej30%energiizbiałka,poniżej40%

węglowodanówiokoło30%tłuszczu.Przeciwwskaza-

niemdoichstosowaniasąchorobynerekiwątroby.Są

todietyubogiewproduktyzbożowe,owoce,warzywa,

atakżemogązawieraćdużotłuszczuicholesterolu.

Przewlekłe ich stosowanie może zwiększać ryzyko

choróbnerek,wątroby,osteoporozyichoróbsercowo-

naczyniowych,anawetzagrażaćżyciu.Potwierdzają

tobadanianaukowcówgreckich,zktórychwynika,iż

przewlekłespożywaniedietyniskowęglowodanowej

iwysokobiałkowejłączysięzezwiększonymo22%

ryzykiemzgonuogółem[31].Równieżbadaniaauto-

rówszwedzkich,przeprowadzonemetodąankietową

wśród42237kobietwwieku30-49lat(obserwacja

12-letnia)wskazują,iżspożyciedietyniskowęglowo-

danowej/wysokobiałkowejłączyłosięzumieralnością

większąo11%.Tenwzrostbyłspowodowanywzro-

stem zgonów sercowo-naczyniowych o 37% [32].

Wbadaniachtychspożycieenergiizwęglowodanów

mieściłosięwzakresieod72%(10centyl)do32,4%

(90centyl)idlabiałkaodpowiednio10,4%i23%.

Ze względu na niejednoznaczne wyniki badań

klinicznych,atakżezewzględunabrakwieloletnich

obserwacjipozwalającychocenićskutecznośćibezpie-

czeństwodietniskowęglowodanowychiwysokobiał-

kowychniesąonerekomendowanewodchudzaniu

przez żadne towarzystwo naukowe. Także w opub-

likowanymostatnioraporcieDietaryGuidelinesfor

Americans2010ekspercipodają,iżdietyzawierające

powyżej35%białkaiponiżej45%węglowodanównie

sąbardziejefektywneniżdietyzkontrolowanąilością

kalorii,mogąpogarszaćstanzdrowia,azatemniesą

rekomendowanewodchudzaniu[33].

Powszechnie rekomendowane diety z ograni-

czeniemspożyciakaloriiwymagająwieluwyrzeczeń

(zwłaszczawyeliminowaniasłodyczy,tłustychpro-

duktów,żywnościtypufastfood)orazzmianysposobu

żywieniapraktyczniedokońcażycia.Odstąpienieod

tych zasad prowadzi do ponownego wzrostu masy

ciała. Trudności z przystosowaniem się do zmian

wsposobieżywieniaistylużyciasprawiają,żeposzu-

kujesięciąglenowychmetododchudzaniaawtym

„cudownychdiet”.Częstopropagowane,zwłaszcza

wkolorowychczasopismachdlakobietdiety„cud”

zwyklesąniezgodnezaktualnymizaleceniamido-

tyczącymiracjonalnegożywienia,azatemszkodliwe

dla zdrowia. Wśród nich wymienić należy przede

wszystkim diety jednoskładnikowe (np. ryżowa,

kapuściana, mleczna itp.), rygorystyczne (np. Ko-

penhaska,Szwedzka),rozdzielne(np.Montiniaca,

Południowych Plaż, Haya, Diamondów i in.) oraz

głodówki.

Gdyleczeniedietetyczneotyłościprzynosinieza-

dowalająceefektymożnazastosowaćfarmakoterapię.

Niestetyobecniedysponujemyjednymlekiem–orli-

statem,gdyżstosowanadotychczassibutraminazosta-

ławbieżącymrokuwycofanaprzezFDAzewzględu

naobjawyniepożądane.Orlistathamujeselektywnie

działanielipazytrzustkowejiwchłanianietłuszczów

zprzewodupokarmowegowokoło30%,dziękicze-

muobniżamasęciała.Lekjestnajbardziejskuteczny

wpołączeniuzdietąniskokaloryczną.Wprzypadku

nieprzestrzegania zaleceń dietetycznych mogą wy-

stąpićwzdęciaibiegunkitłuszczowe.Orlistatwydaje

siębyćlekiembezpiecznym,aleostatniedoniesienia

wskazujązamożliwościąuszkodzeniawątroby,bądź

ostregozapaleniatrzustki[34,35].

Najskuteczniejsząmetodąleczeniaotyłościjest

leczenieoperacyjne,którestosujesiętylkouchorych

zotyłościąolbrzymią.Leczenieoperacyjnejestnajbar-

dziejefektywnymsposobemuzyskaniadługotrwałej

redukcji masy ciała, a co za tym idzie, wpływa na

poprawęjakościżyciaorazkorygujezaburzeniameta-

boliczne,zmniejszapowikłaniasercowo-naczyniowe,

objawyzwyrodnieniastawówiproblemypsychologicz-

ne[36].

Podsumowanie

Nadwaga i otyłość stanowią istotny problem

społecznynaszychczasów.Przemawiazatymwysoka

częstośćwystępowaniaoraztrendywzrostowe,atakże

liczne powikłania towarzyszące nadmiernej masie

ciała,którewpływająnapogorszeniestanuzdrowia

populacji.Kosztypośrednieibezpośrednieotyłości

ijejpowikłańpochłaniająnajczęściej,wzależności

odkraju,od5do10%budżetuprzeznaczonegona

ochronęzdrowia.

Istotnymczynnikiempredysponującymdonasi-

leniawystępowanianadwagiiotyłościjestnadmierna

konsumpcja żywności wysokoenergetycznej oraz

zmniejszającasięaktywnośćfizyczna.Abyzahamo-

wać niekorzystne trendy wzrostowe występowania

otyłościnależypromowaćzdrowystylżyciawkażdej

grupiewiekowej,czyliodwiekudziecięcegodopóźnej

starości.Natomiastosobyobarczonenadwagąioty-

łościąwymagająintensywnegoleczeniadietetycznego,

farmakologicznego,bądźoperacyjnego.Redukcjimasy

ciałatowarzyszypoprawawskaźnikówmetabolicznych

istanuzdrowia,atakżeredukcjazgonówzależnychod

otyłości.Niestetyleczenienadwagiiotyłościstanowi

ogromnyproblemzarównodlapacjentów,jakileka-

rzy,zewzględunabrakskutecznychibezpiecznych

metod.

343

Kłosiewicz-Latoszek L. Otyłość jako problem społeczny, zdrowotny i leczniczy

1. JamesWPT.Theepidemiologyofobesity:thesizeofthe

problem.JInternMed2008,263:336-352.

2. WorldHealthOrganization.Obesityandoverweight.Fact.

Sheet. No. 311. September 2006. http://www.who.int/

mediacentre/factsheets/JSs311/en/index.html.|AccessedJ

anuary13.2009

3. FujiokaK,ApovianCM,HillJO.Theevolutionofobesity

therapies:newaplicationofobesitytherapies:newapplication

forexistingdrugs.MedscapeCMEDiabetes&Endocrinology

http://cme.medscape.com/wievarticle/722366

4. WangY,BeydounMA.TheobesityepidemicintheUnited

States – gender, age, socioeconomic, racial/ethnic, and

geographiccharacteristics:asystematicreviewandmeta-

regressionanalysis.EpidemiolRev2007,29:6-28.

5. AndreyevaT,MichaudP-C,vanSoestA.Obesityandhealth

inEuropeansaged50yearsandolder.PublicHealth,2007,

121:497-509.

6. Health and lifestyle indicators in the European Union.

EuropeanNutritionandHealthReport2009.ForumNutr.

Basel,Krager,2009,62:157-201.

7. Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna, zdrowie Polaków.

Diagnoza stanu odżywiania, aktywności fizycznej

iżywieniowychczynnikówryzykaotyłościorazprzewlekłych

choróbniezakaźnychwPolsce(1960-2005)red.M.Jarosz,

wyd.InstytutŻywnościiŻywienia,Warszawa,2006.

8. SzponarL,SekułaW,RychlikEiwsp.Badaniaindywidualnego

spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach

domowych.WydInstytutŻywnościiŻywienia,Warszawa,

2003.

9. Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia

Ludności. Program WOBASZ. Wyd Instytut Kardiologii,

Warszawa,2005,90:1-128.

10. Zdrojewski T, Babińska Z, Bandosz P. Związek nadwagi

iotyłościzpodwyższonymiwartościamiciśnieniatętniczego

w badaniach reprezentacyjnych grup dorosłych Polaków

w1997i2002roku(NATPOLII,NATPOLIII).MedMetab

2002,6,32(suppl.)

11. RywikS,PająkA,BrodaGiwsp.Częstośćwystępowania

nadwagiiotyłościwwybranychpopulacjachPolski–Pol-

MonicaBISProjekt.MedMetabol2003,2:8-15.

12. Diet, nutrition and the prevention of chromic diseases.

ReportofthejointWHO/FAOexpertconsultation.WHO

TechnicalReportSeries,No.916(TRS916).

13. PoirierP,GilesTD,BrayGA,et.al.Obesityandcardiovascular

disease:pathophysiology,evaluation,andeffectofweightloss.

anupdateofthe1997AmericanHeartAssociationScientific

StatementonObesityandHeartDiseasefromtheObesity

CommitteeoftheCouncilonNutrition,PhysicalActivity,

andMetabolism.Circulation2006,113:898-918.

14. RenehanAG,TysonM,EggerM,et.al.Body-massindexand

incidenceofcancer:asystematicreviewandmeta-analysis

of prospective observational studies. Lancet 2008, 371:

569-578.

15. DespresJ-P.Abdominalobesity:themostprevalentcause

ofthemetabolicsyndromeandrelatedcardiometabolicrisk.

EurHeartJ2006,8suppl.B:B4-B12.

16. Zhang C, Rexrode KM, van Dam RM, et.al. Abdominal

obesityandtheriskofall-cause,cardiovascular,andcancer

mortality. Sixteenn years of follow-up in US women.

Circulation2008,117:1658-67.

Piśmiennictwo / references

17. KopelmanP.Healthriskassociatedwithowerweightand

obesity.ObesRev2007,8,suppl.1:13-17.

18. Jung RT. Obesity as a disease. Br Med Bull 1997, 53:

307-21.

19. Prospective Studies Collaboration. Body-mass index and

cause-specific mortality in 900 000 adults: collaborative

analyses of 57 prospective studies. Lancet 2009, 373:

1083-96.

20. Pinkney JH, Sjöström CD, Gale EAM. Should surgeons

treatdiabetesinseverelyobesepeople?Lancet2001,357:

1357-59.

21. Aronne LJ, Brown WU, Isoldi KK, et.al. Cardiovascular

diseaseinobesity:areviewofrelatedriskfactorsandrisk-

reductionstrategies.JClinLipidol2007,1:575-582.

22. Zahorska-MarkiewiczB,PodolecP,KopećGiwsp.Konsensus

RadyRedakcyjnejPFPChoróbUkładuKrążeniadotyczącej

nadwagiiotyłości.www.pfp.edu.pl

23. GrzybekA,Kłosiewicz-LatoszekL,TarpokU.Changesinthe

intakeofvitaminsandmineralebymanandwomanwith

hyperlipidemiaandoverweightduringdietetictreatment.

EurJChinNutr2002,56(12)1162-68.

24. NationalTaskForceonthePreventionandTreatmentof

Obesity.Verylow-caloriediets.JAMA1993,270:967-74.

25. StrycharI.Dietinthemanagementofweightloss.CMAJ

2006,174,1:56-63.

26. AtkinsRC.DrAtkins’newdietrevolution.NewYork:Avon

Books,1998.

27. Szostak WB, Białkowska M, Cichocka A, Kłosiewicz-

LatoszekL,CybulskaB.Ocenazasadności„dietyoptymalnej”

wprofilaktycemetabolicznychchoróbcywilizacyjnych,Wyd

IŻŻ,nr106,Warszawa,2004.

28. Nordmann AJ, Nordmann A, Briel M, et.al. Effects of

low-carbohydrate vs low-fat diets on weight loss and

cardiovascularriskfactors:ameta-analysisofrandomized

controlletrials.ArchInternMed2006,166:285-293.

29. HessionM,RollandC,KulkarniU,et.al.Systematicreview

ofrandomizedcontrolledtrialsoflow-carbohydratevslow-

fat/low-caloriedietsinthemanagementofobesityandist

comorbidities.ObesityRev2009,10:36-50.

30. SacksFM,BrayGA,CareyVJ,et.al.Comparisonofweight-

lossdietswithdifferentcompositionsoffat,protein,and

carbohydrates.NEnglJMed2009,360,9:859-73.

31. Trichopoulon A, Psaltopoulou T, Orfanos P, et.al. Low-

carbohydrate-high-protein diet and long-term survival

inageneralpopulationcohort.EurJClinNutr2007,61,

575-81.

32. LagionP,SandinS,WeiderpassE,et.al.Lowcarbohydrate-

high protein diet and mortality in a cohort of Swedish

women.JInterMed2007,261:366-74.

33. ReportoftheDietaryGuidelinesAdvisoryCommitteeon

theDietaryGuidelinesforAmericans,2010

34. FDAaddsriskforsevereliverinjurytoorlistatlabel.www.

medscape.com/viewarticle/722495

35. AhmadFA,MahmudS.Acutepancreatitsfollowingorlistat

therapy:reportoftwocases.JOP.JPancreas2010,11(1):

61-63.

36. BuchwaldH,AvidorY,BraunwaldE,et.al.Bariatricsurgery:

asystematicreviewandmeta-analysis.JAMA2004,292,14:

1724-37.