Temat

„˚aden ojciec podobno barziej nie mi∏owa∏ dzieci´cia,
˝aden barziej nad mi´ nie ˝a∏owa∏...”.
Portret cierpiàcego ojca.
Tren VIII Jana Kochanowskiego

1. Lekcj´ rozpoczynamy od wys∏uchania fragmentów Requiem (mo˝na z okresu

renesansu lub np. Mozarta, Berlioza, Verdiego czy Pendereckiego. Mówimy,
˝e requiem – w muzyce – to forma mszy ˝a∏obnej).

2. Czytamy fragmenty powieÊci Janiny Poraziƒskiej Kto mi da∏ skrzyd∏a (Warszawa

1977) dotyczàce ˝ywej Urszuli oraz zachowania rodziców po Êmierci dziecka.

3. Wys∏uchujemy recytacji Trenu VIII (p∏yta CD: Âwiat w s∏owach i obrazach. Litera-

tura i muzyka dla gimnazjum). WyjaÊniamy niezrozumia∏e s∏owa.

4. Pokazujemy uczniom reprodukcj´ obrazu Jana Matejki Kochanowski nad zw∏o-

kami Urszulki i opisujemy obraz, zwracajàc uwag´ na prze˝ycia, uczucia malujà-
ce si´ na twarzy poety.

5. Pokazujemy uczniom reprodukcj´ obrazu K. Millera Wizyta Jana Zamoyskiego

w Czarnolesie (przedstawia poet´ przy pracy, w otoczeniu rodziny, pod lipà; dla
kontrastu mo˝na pokazaç tak˝e rysunek Juliusza Kossaka Jana Kochanowskie-
go Tren X – pokazujàcy siedzàcego tak˝e pod lipà zrozpaczonego ojca).

6. Prosimy uczniów, aby wybrali te fragmenty utworu, które korespondujà z obra-

zem Jana Matejki, oraz te, które mogà wiàzaç si´ z obrazem Millera.

7. Robimy notatk´ w postaci wykresu pokazujàcego kompozycj´ trenu. Nazywamy

zasad´, na której opar∏ poeta konstrukcj´ wiersza (kontrast).

WielkieÊ mi uczyni∏a pustki w domu moim,

pustka,

dom

Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim!

ÊwiadomoÊç

bez dziecka

Pe∏no nas, a jakoby nikogo nie by∏o:

braku,

Jednà maluczkà duszà tak wiele uby∏o.

straty

kontrast

TyÊ za wszytki mówi∏a, za wszytki Êpiewa∏a

beztroska,

WszytkiÊ w domu kàciki zaw˝dy pobiega∏a.

radoÊç,

dom

Nie dopuÊci∏aÊ nigdy matce si´ frasowaç

uciecha,

z dzieckiem

Ani ojcu myÊleniem zbytnim g∏owy psowaç,

mi∏oÊç,

To tego, to owego wdzi´cznie ob∏apiajàc

gwar,

I onym swym uciesznym Êmiechem zabawiajàc

ruch,
Êmiech

www.wsip.pl

97

kontrast

Teraz wszystko umilk∏o, szczere pustki w domu,

cisza,

dom

Nie masz zabawki, nie masz rozÊmiaç si´ nikomu.

smutek,

bez dziecka

Z ka˝dego kàta ˝a∏oÊç cz∏owieka ujmuje,

˝a∏oÊç,

A serce swej pociechy darmo upatruje.

beznadzieja

8. Drugim po Urszuli bohaterem trenu jest podmiot liryczny (mówi o swoich prze˝y-

ciach, zwàtpieniach). Nazywamy stany ducha, w jakich si´ znajduje. Zwracamy
uwag´, ˝e sà one zmienne: w pierwszej i trzeciej cz´Êci dominujà rozpacz, smu-
tek, ˝al, natomiast w drugiej, w której podmiot liryczny wspomina córk´, radoÊç.
Uczniowie kolorami: czarnym i czerwonym zaznaczajà odpowiednie cz´Êci wy-
kresu.

9. PodkreÊlamy, ˝e taki kontrast mi´dzy stanami ducha podmiotu lirycznego uwy-

datnia ogromnà strat´ i ból cierpiàcego ojca.

10. Prowadzimy çwiczenia leksykalne ze s∏owami rozpacz, cierpienie, nieszcz´Êcie.

11. Przywo∏ujemy s∏owa Marka Aureliusza mówiàce o postawie stoików wobec

Êmierci.

12. Pytamy uczniów, jak rozumiejà (w kontekÊcie powy˝szych rozwa˝aƒ) popularne

w renesansie has∏o Terencjusza: „Cz∏owiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi
obce”. W Trenach pojawia si´ humanistyczne patrzenie na cz∏owieka, cierpienie
jest konieczne dla osiàgni´cia pe∏ni cz∏owieczeƒstwa.

13. Pytamy, jak wspó∏czeÊnie nazywamy s∏owa, pocieszajàce cz∏owieka pogrà˝one-

go w nieszcz´Êciu po Êmierci bliskiej osoby. Uczniowie na podstawie s∏ownika
j´zyka polskiego wyjaÊniajà s∏owo kondolencje.
kondolencje – s∏owne okazywanie komuÊ wspó∏czucia z powodu Êmierci bliskiej
osoby; dzielenie z kimÊ ˝alu, bólu po stracie kogoÊ.

14. Na podstawie poleceƒ w podr´czniku (s. 181) okreÊlamy charakterystyczne cechy

trenu jako gatunku.

98

Wyra˝a ˝al, smutek,

rozpacz z powodu

odejÊcia kogoÊ bliskiego

Utwór liryczny,

odmiana poezji ˝a∏obnej

Podnosi zalety, cnoty

i zas∏ugi zmar∏ej osoby

Wyra˝a ogrom straty

z powodu Êmierci

PoÊwi´cony zmar∏ej

osobie

Panuje w nim

nastrój powagi i smutku

tren

15. Odczytujemy teksty wybranych kondolencji prasowych.

16. Redagujemy oficjalne kondolencje adresowane do Jana Kochanowskiego, które

mog∏yby byç zamieszczone we wspó∏czesnej gazecie, np.

17. W domu uczniowie majà napisaç kondolencje do ˝ony Jana Kochanowskiego

(z uwzgl´dnieniem zas∏ug poety dla literatury polskiej).

✟

Panu

Janowi Kochanowskiemu

poecie czarnoleskiemu

wyrazy g∏´bokiego wspó∏czucia

z powodu Êmierci

córki

sk∏adajà

czytelnicy Jego poezji

www.wsip.pl

99