SERGIUSZ PIASECKI

DLA HONORU ORGANIZACJI

Wyczuł, że sprawa, w której wezwał go Tomasz, jest ważna. Wczoraj wieczorem poszedł 
do „gołębia". Z początku wstąpił do bramy, a stamtąd wszedł na schody prowadzące z 
dziedzińca do kamienicy. Zatrzymał się na pierwszym podeście. Sięgnął ręką w górę i 
namacał na zakurzonym parapecie okienka skrawek papieru. Wziął go, wszedł na 
pierwsze piętro, zaświecił kieszonkową latarkę i przeczytał jeden wyraz: „Masło". Było 
to zaproszenie do „gołębia" ― pani Moniki. Ostrożnie skierował się ciemnymi schodami 
na drugie piętro.
I cóż to pan szanowny zjawił się aż po trzech dniach! ― powiedziała Monika i podparła 
się pięściami w boki.
― 

Jest coś pilnego?

― 

Jest. Tomasz woła. Ech, wy, inteligenci, nic zorganizować nie potraficie! 

Ja swoje załatwiam raz dwa! A wy?
― Czemu nie ma kartki od niego?
― 

Bo niepotrzebna. Ja jestem kartką z pieczątką na gębie.

― 

Gdzie spotkanie?

― 

W „Norze".

― 

Kiedy?

― 

Zaraz.

― 

Co pani się wygłupia! Zaraz będzie godzina policyjna.

― 

A pan swego rozumu nie ma? Baba musi wodzić za rączkę? Pójdzie pań, 

kiedy zechce. Głodny pan?
― 

 Nie.

― 

Po oczach widzę, jak tam jest u pana. Dam chleba i słoniny. Wczoraj 

przyniosłam z wioski.
― 

Nie mam czym zapłacić.

― 

Mówię: dam, nie zaś: sprzedam. Już przygotowane. To za tamte rybki 

wędzone, które mi pan kiedyś dał. Rzucisz za sobą, znajdziesz przed sobą! Tak stoi w 
Ewangelii.
― 

Wcale tam nie „stoi".

― 

To nieważne. Mogło stać. Pewnie któryś Marek zapomniał napisać.

Dała Józefowi owiniętą w papier paczkę.
― 

No i zmykaj pan ― powiedziała. ― Bo jak hycle zahaczą, to ja będę 

winna. Jazda!
Nazajutrz w południe, zaraz po pracy w Akademii, poszedł do kamienicy, w której 
Tomasz miał biuro tłumaczeń. Firanki na oknach były zaciągnięte całkowicie: znak, że 
wszystko jest w porządku. Zadzwonił. Pani Katarzyna, surowa, ponura, ubrana na czarno, 
otworzyła mu drzwi. Nie odpowiedziała na przywitanie. Skinęła głową w stronę gabinetu 
Tomasza. Rzuciła: Jest! ― I odeszła korytarzem w stronę kuchni.
„Też bababzik jak i Monika" ― pomyślał i zapukał do drzwi z prawa.
Tomasz się ukazał na progu gabinetu.

― 

No, nareszcie! ― powiedział. ― A ja się niepokoiłem.

― 

Nieczęsto wstępuję do „gołębia". Mam dużo spraw do załatwienia. I teraz 

mieszkam w innej dzielnicy, daleko od skrzynki. Dopiero wczoraj wieczorem się 
dowiedziałem, że pan mnie wzywa. 
― 

W porządku. Jeszcze nie za późno. Proszę usiąść.

Tomasz zawsze był spokojny. Miał twarz jak w kamieniu wykutą. Nie można było 
wyczytać z niej żadnego wrażenia. Ale dzisiaj Józefowi się wydało, że jego szef jest 
zakłopotany. Na szerokim czole głębiej zarysowały się zmarszczki. W oczach czaiła się 
rozterka. Myśli gdzieś błądziły.
― 

Zimno? ― spytał Tomasz.

― 

Tak. Powietrze wilgotne.

― 

Będzie wczesna wiosna. Niemcy potoną w roztopach na wschodzie. 

Skapitulowali pod Stalingradem. Wycofali się z Kurska, Rostowa, Krasnodaru, 
Woroszyłowa. O tym pan chyba wie. A „Biuletyn" pan otrzyma za parę dni.
Wyjął z prawej dolnej szafki u biurka niepełną flaszkę wódki i małą szklaneczkę.
― 

Niech się pan rozgrzeje ― powiedział, nalewając szklaneczkę prawie do 

pełna.
„Kiepsko!" ― pomyślał Józef, przypominając sobie poprzedni poczęstunek po 
niepotrzebnym śledzeniu Gensa, na które stracił kilka dni. ― „Pewnie i teraz jest jakaś 
bzdura".
― 

Proszę pić ― zachęcał go Tomasz. ― Pan wie, że ja nie piję. Alkohol źle 

na mnie wpływa. Wywołuje przygnębienie ― zaczął bębnić palcami w biurko. Patrzył w 
okno i zagryzał dolną wargę. ― A czy palenie panu pomaga? ― spytał.
― 

Nie rozumiem. W jakim sensie pomaga?

― 

No... łagodzi smutek, troski...

― 

Tak. Przed wojną porzuciłem palenie; Oszczędzałem zdrowie. Potem, gdy 

wybuchła wojna, znów zacząłem. O zdrowie nie dbam, bo wiem, że długo nie pożyję. A 
palenie dla mnie teraz jest niezbędne. Przytłumia ostre reakcje psychiczne na różne 
zmartwienia.
― 

Tak... Działanie nikotyny jest znane. Ale jest jeszcze jedna kwestia. 

Proces ssania papierosa czy fajki zastępuje dorosłym to, co ma niespokojne dziecko jako 
ucieczkę: pierś matki Znałem pannę, która w pewnych chwilach zaczynała ssać zgiętą 
kostkę wskazującego palca.
― 

A ja znam teraz niemłodą dziewczynę, inteligentną, wykształconą (miał na 

myśli Helenę), która często ssie koniec dużego palca prawej albo lewej dłoni i zupełnie 
nie zdaje sobie z tego sprawy..
― 

Ja nie paliłem wiele lat. Porzuciłem palenie stanowczo, na zawszę. No a 

teraz... skapitulowałem. Wróciłem do nałogu. Palę mało, ale chyba tego się nie zrzeknę 
― wysunął górną szufladę biurka i wyjął z niej małą, drewnianą kasetkę. Otworzył ją i 
postawił przed Józefem. ― Proszę. Amerykańskie.
― 

O!... Nawet przed wojną rzadko gdzie je sprzedawano.

― 

Jest to pomoc wojenna Ameryki dla Sowietów. Do ich żołnierzy ona nie 

dociera, bo idzie do składów i na użytek czerwonej arystokracji. Ale ze składów 
przesącza się do Niemców, a stamtąd do nas.
― 

Znam już tę technikę. Wytłumaczył mi ją znajomy, który kupił 

amerykański ryż i konserwy.

― 

Ja nie spekuluję.

― 

Wiem.

― 

Otrzymałem to w podarunku od jednego ze swych ludzi. On bierze udział 

w grubym szmuglu.
Zapalił papierosa i zapatrzył się w białosiną smugę dymu, która zmieniając kształty i 
odcienie wolno pełzła pod sufit. Józef dopił wódkę i też zapalił. Poczuł łagodne ciepło, 
ogarniające powoli ciało. Chciał ułatwić Tomaszowi przejście do przykrej, jak 
przypuszczał, rozmowy. Powiedział: ― Jest jakaś nieprzyjemna sprawa?
― Jest! ― Tomasz skinął głową i utkwił wzrok w twarzy Józefa. ― Właściwie jest ona 
nieprzyjemna dla mnie. Naruszyłem nieco podstawową zasadę naszej grupy: ścisłą 
konspirację, której od wszystkich wymagam. Ale i. ― zrobił dłuższą przerwę ― o 
istnieniu naszej grupy nikt prócz jej członków nadal nie wie. Druga rzecz: pozostawiam 
decyzję panu. Może ją pan swobodnie obrać i nie zaważy to wcale na moim stosunku do 
pana. A teraz opowiem, o co idzie... ― znów zrobił dłuższą przerwę, jakby się 
zastanawiał nad sposobem zreferowania Józefowi trudnej sprawy. Potem zaczął mówić 
spokojnie, monotonnie, głosem jakby zmęczonym: ― Jak pana dawniej 
poinformowałem, grupa nasza jest zupełnie niezależna. O jej organizacji, celach, 
członkach nikt nic nie wie. Ale mam powiązania z Komendą AK.A propos, czy pan się 
orientuje w prący AK? Przede wszystkim w ich prący konspiracyjnej?
― Tak. Znam nawet dwie ich placówki. Trochę im pomagam bez żadnych 
zobowiązań.― Otóż i ja pomagam. Ale nie trochę, lecz dużo. Natomiast mnie bywa 
potrzebna ich pomoc, szczególnie w sprawach legalizacji. Ale zaznaczam, że mój 
stosunek z AK jest oparty na zasadach towarzyskich i jest tajny. Na podstawie 
materiałów, które im dostarczałem, sądzono, że kieruję tajną grupką wywiadowczą. A 
ponieważ z zapałem godnym misjonarzy zabrali się do scalania wszelkich grup 
podziemnych, zaproponowano mi to również. Oświadczyłem, że mam do scalenia tylko 
jedną osobę: siebie samego. Zgodzę się uczynić to pod warunkiem, że obejmę 
dowództwo nad całą Organizacją. Potraktowano to jako mój dowcip. A teraz przechodzę 
do właściwej sprawy. A może jeszcze wódki?
― 

Nie, dziękuję.

― 

A papierosa?

― 

Chętnie.

― 

Zabieram się do rzeczy. Przy AK jest sąd tajny, który wydał już 

kilkanaście wyroków śmierci, przeważnie na naszych zdrajców i szczególnie okrutnych 
gestapowców. Latem zeszłego roku zaczęto tworzyć .egzekutywę dla wykonywania 
wyroków. Sformowano ją. Niestety egzekutywa dotychczas nie wykazała żadnej 
działalności. Kierownik jej przesyła Komendzie raporty, które brzmią niepoważnie, a 
czasem w ogóle nie mają sensu. Słowem, sprawą ta od wielu miesięcy nie ruszyła z 
miejsca i wygląda beznadziejnie.
― 

Mogą rozpędzić tę egzekutywę i sformować nową.

― 

Tak. Ale zabierze to dużo czasu, a wynik może być podobny. Wiem, że 

nawet pańska komórka „Osy" potrafi wykonać trudne zadania. Załatwił pan doskonale 
sprawę Raszkisa. Opracował pan całkiem dobrze plan zamachu na GenSa. A przecież pan 
jest właściwie sam. Wziął pan do pomocy ochotnika.
― 

Czy idzie o to, bym zorganizował dla nich wykonanie kilku wyroków 

śmierci?

― 

O tym nie było mowy. Gdy tę sprawę rozważałem z pewnym panem, 

grubą rybą z Organizacji, nieoględnie posiedziałem, że znam człowieka doświadczonego, 
który umie sprytnie przeprowadzać podobne akcje. Mój rozmówca, nazwijmy go pan M, 
bardzo tym się zainteresował. Poprosił mnie o skontaktowanie go z takim specem. Jeśli 
więc pan się nie sprzeciwi, zrobię to. Może pan z nim pomówi i jeśli sprawa nie będzie 
panu się podobała, odmówi swego w niej udziału. Powie pan, że nie ma czasu, albo musi 
gdzieś wyjechać.
― 

Czy on wie cokolwiek o mnie?

― 

Nic. Natomiast mnie dobrze zna i wyczul z moich słów, że pan jest 

Właśnie takim człowiekiem, który potrafi pobudzić do czynu ich egzekutywę.
― 

Nie wiem, czy potrafię. A czy pan chce, żeby egzekutywa zaczęła działać?

― 

Tak. Chodzi o to, że wykonanie kilku wyroków śmierci napędziłoby 

strachu zdrajcom i donosicielom. Po prostu społeczeństwo pokazałoby zęby i ostrzegło, 
że potrafi karać za wysługiwanie się okupantom.
Józef się zastanawiał nad tą sprawą. Wydawała mu się zbyt trudna. W wyobraźni jego już 
się gromadziły przeszkody. Ostatnia jesień i obecna zima były dla niego bardzo trudne. 
Gdy mieszkał z Lubą, a potem żył sam u panny Jadwigi, łatwiej sobie radził. Gdy 
przyszła do niego Helena, znalazł się w biedzie. W Akademii pracował po trzy godziny 
dziennie ― do południa. Tego, co zarabiał, nie wystarczało na najskromniejsze 
utrzymanie, bo ceny ciągle szły w górę, a zalanie kresów ostmarkami 
okupacyjnymiwytworzyło chaos na rynku. Poza tym Helena zaszła w ciążę. Nie 
spodziewała się tego, bo była pewna, że po sztucznym poronieniu i operacji jest 
niezdolna do macierzyństwa.
Tomasz również milczał. Po jakimś czasie Józef powiedział: ―

Chce więc pan 

pożyczyć mnie Komendzie AK. ― Bynajmniej nie chcę.. Szczerze zapoznałem pana z tą 
sprawą.
Może pan swobodnie zadecydować o jej dalszym ciągu.
Zgadzam się na odbycie narady z tamtym fiszem z AK.
― 

Dobrze. Otóż jest on szefem sztabu Komendy Okręgu Wileńskiego Armii 

Krajowej. Jego pseudo Grzmot.
― 

Bardzo groźne. Powinien razić zdrajców piorunami. Kiedy i gdzie 

spotkanie?
― 

Jutro. Dzisiaj go uprzedzę. Czy trzecia po południu będzie dla pana 

wygodna?
― 

Może być trzecia.

 ― Więc jutro o trzeciej. Proszę iść ulicą Zygmuntowską od strony Arsenalskiej w 
kierunku Zielonego Mostu.
― 

Jak go poznam?

― 

Tęgi, niedźwiedziowaty, lat około pięćdziesięciu pięciu. Z prawej kieszeni 

jego palta będzie wystawał brzeg miejscowej gadzinówki. Spyta go pan: „Która 
godzina?". Odpowie: „Trzecia minut siedem". Potem doda: „Czy pan nie ma zegarka?". 
Pan mu powie: „Stalin zabrał".
― 

W porządku. Będę pamiętał. Chciałbym, żeby pańska „pożyczka" 

przyniosła panu zysk. Zazwyczaj pożyczki sprawiają przykrości.
― 

Mam nadzieję, że wszyscy będziemy zadowoleni. A jak panu się 

powodzi?

― 

Różnie. Bywa gorzej, bywa lepiej.

― 

Jak obecnie?

― 

Bardzo marnie.

― 

Dam panu trochę pieniędzy.

― 

Nie. Wiem, że i panu trudno.

― 

Czekaj pan, jest inna kombinacja. Zaraz panu coś pokażę. ― Wyszedł 

drzwiami prowadzącymi do łazienki. Wrócił niebawem i położył na biurku litewski 
formularz. ― Jest to ― powiedział ― „order" na gotowe ubranie, palto albo na kupon 
materiału. Mam kilka takich blankietów, ale dwa chcę zachować w swym archiwum jako 
dokumenty. Ten panu dam. Na podstawie tego „orderu" może pan kupić cokolwiek 
wartościowego w sklepie gotowych ubrań przy ulicy Wielkiej albo w sklepie materiałów 
tekstylnych przy Niemieckiej . Zarobi pan na tym chyba kilkadziesiąt razy więcej w 
stosunku do ceny urzędowej.
― 

Jak to wypełnić? ― Zaraz to zrobimy. A na wypadek, jeśli w sklepie 

zażądają zaświadczenia pracy, dam panu jeszcze jeden blankiet. Zrobimy pana 
listonoszem.
W ciągu kwadransa Tomasz sporządził zaświadczenie pracy i wypełnił „order", Na 
dokumentach były już pieczęcie i podpisy.
― 

Radzę panu załatwić tę sprawę prędko ― rzekł Tomasz ― bo 

przypuszczam, że to wkrótce się wsypie. Blankiety, pieczęcie i podpisy są fałszywe. I 
proszę mnie zawiadomić o wyniku rozmowy z Grzmotem.
― 

Dobrze. Bardzo dziękuję. Pożegnał Tomasza i poszedł na Antokol. Gdy 

wstąpił do swego mieszkanka, Helena leżała na łóżku okryta swoją watowaną kurtką i 
jesionką Józefa. Wyglądała marnie. Twarz jej miała odcień wosku, pod oczami legły 
cienie.
― Jak się czujesz, Pudlu? ― spytał wesoło. ― Dzisiaj świetnie wyglądasz! ― dodał, 
chcąc pokrzepić ją na duchu.
― 

Zdaje mi się, że pies wkrótce opuści swego pana ― powiedziała smutnie. 

― Nie ma ze mnie żadnej pociechy.
Chciała wstać, ale Józef kazał jej leżeć. Poszedł do kuchenki i zagrzał wczorajszą zupę 
kartoflaną. Od dwóch tygodni zupy stanowiły ich główne pożywienie.
„Trzeba coś zrobić ― myślał zatroskany. ― Ona musi lepiej się odżywiać. Ciąża ją 
wyczerpuje".
Poszedł do składziku i przyniósł drewna. Zapalił pod płytą i zostawił drzwi otwarte, aby 
ogrzać trochę pokój. Potem zaniósł Helenie miskę gorącej zupy i pajdę chleba.
― 

Zjedz to! ― powiedział.

Muszę?
― Tak. Jest to rozkaz.
Zabrała się do jedzenia. Józef jadł przy stoliku w kuchni. Postanowił, że dzisiaj spróbuje 
kupić cokolwiek na „order". Obliczył pieniądze, które miał. Przypuszczał, że wystarczy 
ich na kupno, według cen urzędowych, nawet najdroższej rzeczy.
Po obiedzie wdział starą jesionkę. Helenę okrył swoim futrzanym paltem.
― 

Znowu Wychodzisz? ― spytała.

Tak. Chcę załatwić pilną sprawę. Powiedz: na co masz apetyt?
 ― Nie wiem. Może na śledzia. A kiedy wrócisz?― Chyba wieczorem.
― 

Nie narażaj się... bo jak pan nie wróci, pies umrze... Zamknę się, przestanę 

jeść, usnę na zawsze... Wcale się tego nie boję... Po prostu mi się wydaje, że odpłynę 
daleko... w ciszę...
― 

Czy tak źle się czujesz? Może zawołać lekarza?

― 

Nie. Mam zawroty głowy i zimno mi.

―To osłabienie. A tutaj rzeczywiście zimno. Ja również marznę. Zostawię drzwi do 
kuchenki otwarte, będzie trochę cieplej. Ale muszę iść.
 ― Czy to coś niebezpiecznego?
― 

Co ci przychodzi do głowy?

― 

Ja tak wyczuwam... Boję się... O ciebie się boję...

― 

Nie ma nic niebezpiecznego. Wrócę wieczorem. Niepokój Heleny i jemu 

się udzielił. Postanowił wziąć z sobą
broń. Poszedł do składziku na drzewo, schował w skrytce swoje dokumenty, wziął 
browning.
* * *
Przy ulicy Wielkiej Litwini urządzili duży skład męskich ubrań. Latem 1941 roku 
złożono tam rzeczy, które pozostały po ucieczce bolszewików. Później dodali do nich 
dużo odzieży zabranej ze sklepów żydowskich. Ale sprzedawano wszystko, na podstawie 
„orderów", prawie wyłącznie Litwinom.
Józef wszedł na piętro i wstąpił do składnicy. W pierwszym małym pokoju siedział przy 
stole mężczyzna w średnim wieku, chudy o chorobliwym wyglądzie. Pisał coś w bloku 
pod kalkę. Józef pozdrowił go po litewsku. Mężczyzna nie przerywając pisania skinął mu 
głową. Zaraź dostał ataku kaszlu. Wyjął z kieszeni dużą chustkę do nosa i przyłożył ją do 
ust, jakby chciał stłumić kaszel. Potem spojrzał na chustkę i spytał zmęczonym 
przerywanym głosem:
― 

O co chodzi?

Józef zamiast odpowiedzi położył przed nim na stole „order". Zaświadczenie pracy 
trzymał w ręku. Litwin spojrzał na „order" i spytał:
― 

Co pan chce kupić?

― 

Dobre palto. Zaziębiłem się w tej jesionce.

― 

Pan Polak?

― 

Tak. Pracuję w litewskim urzędzie. Mam zaświadczenie.

― Piotr! ― zawołał Litwin w kierunku otwartych drzwi, za którymi było widać dużą 
salę wypełnioną stojakami z odzieżą.
― 

Zaraz! ― rozległa się odpowiedź z dala.

Wkrótce przyszedł niski, krępy mężczyzna w czarnym fartuchu.
― 

Ubranie? ― spytał siedzącego za stołem Litwina.

― 

Palto.

― 

Chodź pan! ― rzekł do Józefa mężczyzna w fartuchu. 

Wstąpili do dużej, wysokiej jasnej sali, której okna wychodziły
na szeroką w tym miejscu ulicę. Przeszli między stojakami ku lewej stronie sali. Tam 
magazynier zrobił dłonią niedbały gest dookoła.
― 

Niech pan sam wybiera. Zapłaci pan kierownikowi.

Zostawił Józefa i poszedł w kierunku półek między oknami. Józef zaczął oglądać palta. 
Niektóre miały ślady zgniecenia. Inne były zakurzone i poplamione. Dobre gatunki 
wisiały razem z marnymi. Po jakimś czasie znalazł zimowe palto z karakułowym 
kołnierzem. Karakuł był prawdziwy, sukno dobre. Pod mocną, śliską podszewką 

wymacał palcami grubą warstwę watoliny. Zmierzył palto. Było dla niego trochę za 
długie i za obszerne. Ale takie najłatwiej było sprzedać. Wziął je i poszedł do kancelarii.
― 

Chcę kupić to palto, jeśli niezbyt drogie ― powiedział do Litwina.

― 

Drogie? Tutaj nie ma drogich. Poszukaj pan talonu! ―wskazał palcem na 

kieszeń palta.
Józef podał mu podłużną tekturkę, na której był napisany numer i kilka dużych liter. 
Urzędnik otworzył grubą księgę i znalazł w niej odpowiednią pozycję.
― 

Osiemdziesiąt pięć litów ― powiedział i zrobił w księdze znak 

czerwonym ołówkiem. Potem wrzucił talon do szuflady stołu i na odwrotnej stronie 
„orderu" przyłożył pieczątkę. Napisał pod spodem datę i opatrzył pieczęć podpisem: 
jedną literą z zakrętasem.
Józef przez cały czas starał się nie zapominać imienia i nazwiska, umieszczonych przez 
Tomasza na „orderze". Ale nie trzeba było nic podpisywać. Dał urzędnikowi 85 litów, 
podziękował i odszedł. Palto, zwinięte podszewką do góry, niósł pod pachą. Zaraz udał 
się do Buby. Nie odpowiedziała na pukanie do drzwi z sionki. Otworzył je i wszedł do 
środka. Znalazł się w ciemności. Z następnego pokoju sączyła się przez szparę w 
drzwiach wąska smuga światła, dolatywały szmery i było słychać syczenie prymusa. 
Józef kaszlnął, żeby zwrócić uwagę na swoje wejście.
― 

Kto tam? ― spytała Buba ostrym głosem.

― 

Józef. ― Aha! A czemu pan zawsze przychodzi, kiedy jestem nieubrana?

Zawsze?! ― zdziwił się.
― 

Nie pamięta pan, jak było wówczas, kiedy przyniósł pan ryby? Myłam 

się...
― 

Raz się zdarzyło.

Jest coś pilnego, bo zaraz muszę wyjść?
― 

Dla mnie bardzo pilne.

― 

To chodź pan tutaj! I proszę się nie rumienić. Zobaczy pan klasa kobietę.

Wszedł do następnego pokoju, który był sypialnią i z którego jedne drzwi prowadziły do 
kuchni. Zobaczył Bubę, która przypinała pończochę do klamry u pasa. Miała na sobie 
luksusową bieliznę. Z ukosa patrzyła ku Józefowi i lekko się uśmiechała. Potem 
sprawdziła szwy u pończoch, wyprostowała się, rozstawiła ramiona i spytała:
― Jak się prezentuję?
― 

Pysznie!

― 

 Mogę się podobać?

― 

Jeszcze jak!

― 

A panu co się najwięcej podoba?

― 

Oczywiście nogi! ― powiedział, ale przypomniał sobie dawną „lekcję" 

Heleny i dodał: Oczy i włosy też pani ma piękne.
― 

Nie blaguj, nie blaguj! Mam czterdzieści lat i znam się na tym. ― 

Włożyła ciemną suknię. ― Zapnij z tyłu! Idę na wieczór. Zebranie spekulantów. Taka 
międzynarodowa swołocz.
― 

Pani do swołoczy nie należy. Protestuję!

― 

Nie należę?

― 

Ma pani i serce, i sumienie. A spekulanci?... Cóż, bez nich byłoby jeszcze 

gorzej.
― 

Dziękuję. Od razu wiedziałam, żeś dobry chłopak. Kiedyś opowiem o 

sobie więcej. Zrozumiesz, dlaczego spekuluję.
Zapiął ostatni zatrzask u góry sukni. Buba obróciła się ku niemu, objęła go ramieniem za 
szyję i. powiedziała:―

Przyciśnij mnie mocno! Mocniej! ― przywarła 

pocałunkiem do jego warg i wyprężona, z zamkniętymi oczami, zamarła bez ruchu. 
Potem się cofnęła. ― Dość!... Jaka sprawa?...
― 

Pani dziwna! Czy tego pani wystarczy?

― 

No, tak... Dzisiaj mam taki głupi nastrój, jakby wojny nie było i jakbym 

odmłodniała. Ale o co ci idzie?
― 

Mam palto, nowe, dobre. Chcę sprzedać.

Wzięła palto, które Józef, wszedłszy, położył na krześle. Pośpiesznie je obejrzała.
― 

Całkiem dobre. Na kiedy sprzedać?

― 

Jak najprędzej.

― Czy bardzo potrzebujesz pieniędzy?
― 

Tak. I w ogóle czegoś do jedzenia.

― 

Palto sprzedam za kilka dni, bo chcę wziąć dla ciebie dobrą cenę. Teraz 

dam ci tysiąc marek. A z jedzenia mam tylko wiejską kiełbasę, chleb, śledzie, cukier i 
szmalec. ― Proszę o kilka śledzi i jeśli można wszystkiego po trochu.
― 

Żal, żeś nie przyszedł wcześniej. Ale załatwię to. Tylko dlatego, żeś 

powiedział, że nogi ci się podobają. Bo reszta to lipa.
Wyszła do kuchni, a stamtąd do ukrytego w sionce, pod schodami, składziku. Po drodze 
zgasiła prymus, który paliła, żeby ogrzać trochę sypialnię, gdzie przebierała się do 
wyjścia. Józef czekał na nią nieco zmieszany, ale podniecony erotycznie. Dotychczas nie 
mógł zrozumieć Buby. Przypuszczał, że jest kobietą inteligentną, ale narzuciła sobie 
brutalny sposób zachowania się. Wiedział od Wincuka, że ona „nie zadaje się z 
mężczyznami". Dlatego był zdziwiony jej namiętnym pocałunkiem.
Buba wkrótce powróciła. Przyniosła wiklinowy koszyk, w którym leżały owinięte w 
papier paczuszki.
Masz i wynoś się! ― powiedziała. ― Jeśli chcesz, przyjdź jutro. Koszyk zwróć.
― Kiedy będzie sprzedane palto?
― Nie trzeba śpieszyć się. Chcę wziąć dla ciebie dobrą cenę. Aha! ― Zapomniałam dać 
ci pieniądze. Weź sam z górnej szuflady na prawo. Odlicz sobie tysiąc. ― Skinęła dłonią 
na komodę i wyszła do pierwszego pokoju.
Wyciągnął szufladę i zobaczył obok żelaznej kasety grube pliki
ostmarek. Odliczył starannie tysiąc i wsunął szufladę na miejsce. Wróciła Buba. Była już 
w palcie, na nogach miała wysokie kalosze.
― Wziąłeś pieniądze?
― 

Tak. A czy każdy ma wolny dostęp do twej kasy? ― spytał, zwracając się 

do niej również na „ty".
― 

Nie. Tylko kryminaliści. Porządnych ludzi nawet na próg tego pokoju nie 

puszczam. Okradną. Bierz kosz i chodź!
W sieniach zamknęła drzwi, znalazła w ciemności jego dłoń, ścisnęła ją mocno i spytała: 
Masz kochankę?
― 

Nie... Mam przyjaciółkę, z którą żyję jak z siostrą. Jest moim... psem.

― 

Psem?!

― 

Tak. Trudno to tobie wytłumaczyć.

― 

No, dobrze. Wychodź pierwszy. Na ulicy się nie znamy.

Skierował się prędko do domu. Wiedział, że Helena jest zdenerwowana, i chciał ją jak 
najprędzej uspokoić. Chciał również dać jej coś pożywnego do zjedzenia. Powiedział 
Bubie, że nie ma kochanki, lecz przyjaciółkę. Była to prawie prawda, bo między nim i 
Heleną nie było nigdy żadnych czułości, pocałunków, pieszczot, cechujących współżycie 
kochanków. Nawet spali w osobnych łóżkach, chociaż razem byłoby im cieplej. Dawniej 
bardzo rzadko, gdy chciał się pozbyć nadmiaru energii płciowej, przychodził do niej i 
pytał: „Czy można?" Helena odpowiadała: „Jeśli jestem ci potrzebna, proszę".
Mimo chłodu seksualnego szanowali się wzajemnie i lubili jak dobrzy towarzysze. Józef 
się martwił, że nie można zapewnić Helenie wygodniejszej egzystencji. Kilka razy jej 
proponował, aby wróciła do rodziny. Ale ona mówiła stanowczo, iż woli nawet głód u 
niego niż dostatek w swym domu.
Wszedł na górkę po wydeptanej w śniegu śliskiej ścieżce, prowadzącej od furtki w 
kierunku domku. Okno w kuchni panny Jadwigi było oświetlone z wewnątrz. Wstąpił do 
wspólnej sionki i starannie zamknął drzwi. Gdy chciał wejść do swego mieszkania, panna 
Jadwiga zawołała go.
― 

Czy pan może wstąpić do mnie? ― spytała.―

Dobrze. Ale 

wpierw powiem Heli, że wróciłem. Ona się o mnie niepokoiła.
Wszedł do swego mieszkania. Wewnątrz było ciemno. Mógł odróżnić tylko siwe 
prostokąty okien, bo na dworze leżał śnieg i tam było jaśniej.
― 

Czemu leżysz W ciemności? ― spytał.

― 

Lubię myśleć w ciszy. Bardzo interesujące zajęcie. Cieszę się, żeś wrócił. 

Merdam psychicznym ogonkiem.
― 

Przyniosłem smacznych rzeczy do jedzenia. Są i śledzie. Zaraz idę 

flirtować z panną Jadwigą. Może ty wstaniesz, zapalisz światło i obejrzysz produkty. 
Będzie dla ciebie rozrywka.
― 

Dobrze.

W kuchni panny Jadwigi paliła się karbidówka. W powietrzu było czuć jakby zapach 
czosnku.
:― Chciałam z panem pomówić ― rzekła Jadwiga. ― Idzie mi o to, że Helena źle 
wygląda.
― 

Jest w ciąży.

― 

Wiem. Ale bardzo zmizerniała. Dokucza jej chłód. Niestety wasze 

mieszkanko nie jest odpowiednie na zimę dla osób słabych albo chorych, bo ogrzewa je 
tylko trochę boczna ściana płyty.
― 

Cóż na to poradzę. Żałuję, że nie kupiłem na początku zimy żelaznego 

piecyka. Ale trudno było znaleźć. O rury też trudno. Myślałem, że jakoś przetrwamy 
zimę.
― 

Teraz jest najchłodniej. Chcę właśnie zaproponować panu, byście 

zamieszkali u mnie w małym pokoju. Tam jest bardzo ciepło, bo wychodzi do niego 
połowa pieca z mojej sypialni. Zaraz panu pokażę.
Z kuchni jedne drzwi prowadziły na lewo do stołowego pokoju, a stamtąd do sypialni. 
Natomiast drugie, małe drzwi łączyły kuchnię z pokojem narożnym. Z lewej strony, przy 
ścianie, stało wąskie, żelazne łóżko. Pod oknem, na wprost, umieszczono malutki stół.
 ― Rzeczywiście tutaj bardzo ciepło ― powiedział Józef, gdy obejrzał pokój. ― Helenie 
byłoby tu dobrze.
― 

I pan się zmieści tutaj. Proszę spojrzeć! ― pokazała mu oparte o ścianę 

przy drzwiach składane łóżko. ― Na dzień to się złoży, a na noc można wstawić między 
ścianą a tamtym łóżkiem.
― 

Dziękuję bardzo. Pomówię z Helą. Może ona będzie się lepiej czuła tutaj.

― Na pewno lepiej, bo tam przecież ciągle marznie. Ja się tym martwię.
Nazajutrz Józef i Helena przenieśli najpotrzebniejsze rzeczy ze swego mieszkanka do 
pokoiku obok kuchni.
Będzie ci tu dobrze ― powiedział.
― 

Akurat buda dla psa. Ale ciepło i przyjemnie. Zabawne okienka jak w 

chatce na kurzych łapkach.
― 

I poproszę, żebyś lepiej jadła. Kiedy mamy produkty, nie oszczędzaj, nie 

odmawiaj sobie. Jedz, gdy masz apetyt.
― 

Chcę jak najmniej ciebie obciążać. Jestem przecież zupełnie bezużyteczna.

― 

Nic podobnego! Gotujesz, sprzątasz, nawet pierzesz. Poza tym jest mi 

przyjemnie, że tobą się opiekuję. Marna to opieka, ale robię, co mogę.
― 

Ja nie narzekam.

― 

Wiem. Ale dbaj o siebie sama, bo gdy zachorujesz, będzie z nami marnie. 

Teraz mam trochę pieniędzy, a wkrótce otrzymam więcej. Dzisiaj ugotuj dobry obiad i 
zjedz. Dla mnie odstaw, bo wrócę późno.
Dał Helenie 700 marek i poszedł do miasta.
O godzinie trzeciej udał się na umówione spotkanie z „asem" AK. Powoli szedł ulicą 
Zygmuntowską w kierunku Zielonego Mostu. Ale nie zobaczył żadnego mężczyzny z 
gazetą wystającą z kieszeni, W ogóle nie dostrzegł nikogo, kto by wyglądem nasunął 
Józefowi myśl, iż przyszedł na umówione spotkanie. Spojrzał na zegarek: minęła trzecia. 
Zatrzymał się u frontowego wejścia do kamienicy, w której dawniej było mieszkanie 
brata marszałka Piłsudskiego. Stamtąd obserwował Zielony Most. Ale dłuższe stanie w 
miejscu było „niekonspiracyjne". Poszedł więc na drugą stronę ulicy Wileńskiej i udał 
zainteresowanie wystawą małego sklepu komisowego. Potem znów się skierował ku 
Zygmuntowskiej. Gdy przechodził jezdnię, dostrzegł starszego, tęgiego mężczyznę. Z 
prawej kieszeni jego palta wystawał brzeg gazety. Miał na głowie starą cyklistówkę. 
Nogawki u jego spodni były wystrzępione. Wyglądał niepozornie,szaro i nie wyróżniał 
się wśród otoczenia. Był typem drobnego rzemieślnika albo sklepikarza. Idąc ulicą nie 
oglądał się i na nic nie zwracał uwagi.
„Dobry gracz... jeśli to on!" ― pomyślał Józef i poszedł za „konspiratorem" prawą stroną 
ulicy. Z lewej chodnika nie było. Ciągnęła się tam długa bariera na drewnianych 
słupkach, odgradzająca jezdnię od pochyłego stoku w stronę rzeki.
Józef poszedł prędko, wyminął „konspiratora", a potem zawrócił i wolno skierował się 
mu naprzeciw. Gdy się zbliżyli, powiedział:
― 

Przepraszam pana, która godzina?

― Trzecia minut siedem. Czy pan nie ma zegarka?
― 

Stalin zabrał.

― 

Trochę się spóźniłem, ale ślisko. Szedłem tu dłużej, niźli przypuszczałem. 

Czy pójdziemy gdzieś do pana?
― 

Do mnie stąd daleko. Wolę pomówić gdzie indziej.

― 

Kto pana przysłał?

― 

Tomasz.

― 

W porządku. Pójdzie pan za mną, z dala, w kierunku Kalwaryjskiej. Gdy 

wejdę do bramy na początku ulicy, zaczekam na pana.
― 

Dobrze.

Grzmot poczłapał z powrotem ulicą Zygmuntowską. Józef przeszedł jezdnię, oparł się 
dłońmi o barierę i patrzył na okrytą lodem i śniegiem rzekę. Potem skierował się z dala 
za Grzmotem, który wkrótce wstąpił na prawy chodnik Zielonego Mostu. Józef się 
trzymał lewej strony, bo mógł stamtąd wygodniej obserwować Grzmota. A tamten szedł 
wolno, ociężale i jakby się wcale nie interesował otoczeniem. Ale w pewnym miejscu się 
zatrzymał przed wystawą nędznego sklepu. Potem poszedł z powrotem.
„Manewruje, żeby zobaczyć ulicę za sobą" ― pomyślał Józef. 
Grzmot wszedł do otwartej furtki w dużej bramie kamienicy. Józef przemierzył jezdnię i 
również wstąpił do bramy. Zaraz zobaczył Grzmota, który pochylony poprawiał 
sznurówkę trzewika. Wyprostował się i powiedział:
― 

Teraz pójdziemy razem.

Z mrocznej, długiej bramy weszli na obszerny dziedziniec zaniedbanej kamienicy. Z 
prawa i z lewa były przybudówki. Grzmot
skierował się na prawo i otworzył drzwi do cuchnącego karbolem ustępu. Wstąpił do 
środka i zajrzał do kilku otwartych przedziałów. Przekonał się, że wewnątrz nie ma 
nikogo.
― 

Tutaj każdy może wejść powiedział ― i mieszkańcy domu, i z ulicy. ― 

Uchylił trochę drzwi. ― Widzi pan ten oszklony ganek? Tędy jest wejście do mego 
lokalu kontaktowego. Z prawej strony są dwa okna. Na ostatnim wisi firanka. Jeśli jest 
ona zaciągnięta, droga wolna. Jeśli chociaż trochę uchylona, wejść nie można.
„Tak jak u Tomasza" ― pomyślał Józef.
― Chodźmy! ― rzekł Grzmot.
Wstąpili do oszklonego ganku. Drzwi od podwórza były lekko uchylone, a następne, 
prowadzące do mieszkania, zamknięte. Grzmot pochylił się i wziął stojące w kącie, pod 
ławką, dwie doniczki do kwiatów, włożone jedna w drugą. Wyjął górną i wziął z dolnej 
klucz do drzwi.
― 

Umówione miejsce ― powiedział. ― Andrzeja nie ma w domu.

Postawił doniczki na ławce i odemknął drzwi.
„Jest to dość sprytne i proste! ― pomyślał Józef. ― Doniczki na ławce: znak, że ktoś jest 
w domu; pod ławką: mieszkanie puste".
Wstąpili do ciasnego mieszkanka, przepełnionego meblami. Od strony podwórza były 
dwa małe pokoje. Na lewo, za dużym, do połowy oszklonym przepierzeniem, znajdowała 
się kuchenka.
― 

Jesteśmy na miejscu ― rzekł Grzmot, wprowadzając Józefa do ostatniego 

pokoju. ― Proszę siadać! ― Wskazał dłonią na krzesło z prawej strony i usiadł na 
drugim krześle.
Przez pewien czas trwali w milczeniu, naprzeciw siebie, przedzieleni wąskim blatem 
stołu. Obaj byli zmęczeni i wypoczywali w ciszy ustronnego mieszkanka. ― Czy wolno 
palić? ― spytał Józef.
― Oczywiście. Ale ja nie palę.
Józef wyjął z kieszeni blaszane pudełko, w którym miał tytoń i bibułkę. Skręcił papierosa 
i zapalił.
― Pan wie, w jakim celu spotkaliśmy się ― powiedział Grzmot.
 ― Tak. Tomasz wyjaśnił mi to pokrótce. ― Polegając na jego opinii, a raczej radzie, 

chciałbym z panem
pomówić. Ale poproszę, aby wszystko, co się łączy z dzisiejszym naszym spotkaniem, 
rozmową i tym mieszkaniem, pozostało w tajemnicy.
― 

Tak... Z jednym wyjątkiem...

― 

Jakim?

― 

Tomaszem.

― 

No, tak... Czy pan należy do jego ugrupowania?

― 

Nic nie wiem o żadnym jego ugrupowaniu. Jestem jego znajomym.

― Przepraszam, że poruszam pańskie sprawy osobiste. Po prostu chcę się zorientować 
trochę, z kim mam do czynienia.
― 

Z dawnym, jakby to określić, no, konspiratorem... Konspiratorem 

zawodowym, który załatwiał sprawy tajne i ryzykował przez wiele lat.
― 

Służył pan w „dwójce"?

― 

Przypuśćmy, że tak. Ale pracowałem i w innych konspiracjach, o wiele 

trudniejszych.
― 

A może pan wstąpi do naszej konspiracji?

 ― Nie. Pracować ochotniczo, jeśli będzie odpowiednia dla mnie robota, zgodzę się. Ale 
nie chcę należeć do AK.
― 

Można wiedzieć dlaczego?

― 

Tak. Trzeba przecież złożyć przysięgę.

― 

Oczywiście.

―

Następnie trzeba wykonywać rozkazy przełożonych, o których czasem nie 

będę nic wiedział.
― 

Na pewno odpowiedni ludzie.

― Nie mogę temu zaprzeczyć. Ale moje doświadczenie wykazało mi wiele razy, że 
ludzie odpowiedni w wojsku albo w urzędach popełniali duże błędy w pracy innej, im nie 
znanej.
To się zdarza. Ale mi się zdaje, że pan nie ma zaufania do naszej Organizacji.
― 

Powiem panu szczerze: zaufanie, opieram na doświadczeniu. Wolę nie 

wiązać siebie przysięgą, która brzmi uroczyście i zazwyczaj imponuje laikom, lecz 
pozostać wolnym człowiekiem, Wolnym w niewoli, nie zaś podwójnym niewolnikiem.
― A czy pan sympatyzuje z naszą Organizacją?― Tak. Uważam, że każdy Polak 
powinien, jeśli może, popierać każdą uczciwą organizację polską, dążącą mądrze i 
szczerze do odzyskania wolności państwa. A wasza Organizacja jest, właściwie, 
podziemnym wojskiem polskim.
― 

Tak. Ale zastanów się pan: jak mogę mówić szczerze o sprawach 

poufnych z człowiekiem, którego nie znam.
― 

Jeśli złożę przysięgę, będę tym samym człowiekiem. A czy pan Tomasz 

należy do AK, czy złożył przysięgę?
― 

Nie.

― 

A jednak pan mu ufa.

― 

Znam go od dawna, sprzed wojny.

― 

Więc o co chodzi? On mnie polecił panu. Jeśli zaś pan ma jakieś 

zastrzeżenia to ― Józef rozłożył dłonie ― nie warto dalej mówić. Zresztą powiem panu 
szczerze, że bardzo niechętnie się zgodziłem na to spotkanie. I to dlatego tylko, że pan 
Tomasz, którego wysoko cenię, chce wam dopomóc.

― 

Czy pan wie, o co mi idzie?

― 

Trochę wiem. Macie egzekutywę, której zadaniem jest wykonywanie 

wyroków śmierci, wydawanych przez sąd specjalny. Egzekutywa ta nie spełnia swych 
zadań.
― 

Ośmiesza nas! ― powiedział Grzmot z oburzeniem. ― Od wielu miesięcy 

nie wykonano ani jednego wyroku śmierci.
― 

Czy nie możecie zorganizować innej, sprawniejszej?

― 

Zbyt dużo wysiłku nas kosztowało zorganizowanie obecnej.

― 

A jakie są powody bezczynności egzekutywy?

― 

Właśnie chcemy to zbadać. Powinien zrobić to człowiek, który się zna na 

rzeczy. Czy pan uważa, że sprzątnięcie szkodliwego człowieka, tutaj w mieście, jest tak 
trudne, że grupka ludzi nie może dokonać tego przez wiele miesięcy? Wydano przecież 
kilkanaście wyroków, a nie wykonano żadnego!
― 

Uważam, że każdego można sprzątnąć w krótkim czasie. Można dokonać 

tego nawet bez ryzyka alb z minimalnym ryzykiem. Jest to kwestia wyzyskania miejsca 
albo znalezienia odpowiedniej sytuacji. Bardzo ważne jest zaskoczenie. A czy panu idzie 
o wykonanie jednego wyroku?
― 

W zasadzie idzie nam o to, żeby egzekutywa zaczęła działać i była 

skuteczna. Piętnujemy zdrajców w „Niepodległości", wydajemy na nich wyroki. 
Wiadomości o tym przesączają się na zewnątrz. Podrywa to prestiż Organizacji. 
Kompromituje ją. Ukazuje, że jest bezsilna w walce ze zdrajcami. Wytworzyła się taka 
sytuacja, że jest to konieczne nawet dla honoru Organizacji! W Warszawie już są 
wykonywane wyroki śmierci.
― 

Spróbuję wam dopomóc. W jaki sposób mogę się zabrać do zbadania 

działalności egzekutywy?
― 

Jutro, o tejże godzinie, pan się spotka, również na Zygmuntowskiej, z 

łącznikiem Komendy, który utrzymuje kontakt z egzekutywą. Sposób rozpoznania go 
będzie taki sam jak dzisiaj ze mną. Jest on ideowym człowiekiem, spadochroniarzem z 
Anglii.
 ― Wilnianin?
― 

Nie. Pochodzi ze Śląska i mówi dobrze po niemiecku. Pseudo jego: 

Bronka. A propos, niech pan obierze sobie pseudo. Jest to ważne.
― 

Kondor.

― 

Dobrze. Będę pamiętał. Niech pan nawiąże z nim kontakt, a on wprowadzi 

pana do egzekutywy.
― 

W jakim charakterze?

― 

Na przykład inspektora, który działa z polecenia Komendy. Ile czasu, 

uważa pan, trzeba, aby ze sprawą dobrze się zapoznać? ― Zależy to od warunków, w 
jakich będę przeprowadzał badania. Jeśli będą dobre, wystarczy mi kilka dni. A czy 
egzekutywa jest duża?
― 

Ma dwie sekcje: wywiadowczą i wykonawczą. Nie wiem dokładnie, z ilu 

się składa ludzi. Przypuszczam, że około piętnastu. ― Oho[
― 

Co?

― 

Zbyt dużo... Oczywiście zbyt dużo dla wykonywania wyroków na 

pojedynczych osobach.
― 

Pan się w tym zorientuje. I chcę umówić z panem następne spotkanie za 

tydzień". Może pan będzie mógł mi tę sprawę wyjaśnić.
― 

Gdzie spotkanie?

― 

Tutaj. Pamięta pan: firanka to sygnał ostrzegawczy. ― Wskazał dłonią na 

okno. ― Jeśli zaciągnięta, wszystko w porządku. Wejdzie pan, jak weszliśmy dzisiaj. 
Jeśli ktokolwiek będzie wewnątrz, można zapukać klamką.
― 

Czy pan teraz gdzieś się śpieszy?

Grzmot spojrzał na zegarek. ― Chcę wyjść stąd za dziesięć minut. Następne spotkanie 
mam też na ulicy i trzeba się stawić punktualnie. A jak pan zalegalizowany?
― 

Dobrze.

Nie jest pan narażony?
― 

Nie więcej niż każdy inny Polak mający mieszkanie i dokumenty. ― T

O

 

bardzo ważne. Pan Andrzej, właściciel tego mieszkania, jest wspaniale zalegalizowany. 
Pracuje w urzędzie litewskim. Pozna go pan w przyszłości. Bardzo miły człowiek.
― 

Zna litewski?

Po litewsku mówi i pisze swobodnie.
― 

Ja zaledwie mogę trochę się porozumieć.

― 

Ja również.

Niebawem opuścili mieszkanie. W bramie Grzmot powiedział:
― Niech pan wyjdzie pierwszy. Ja trochę zaczekam. Na ulicy się nie witamy i w ogóle 
nie poznajemy się.
― 

Dobrze. Do widzenia!

Nazajutrz Józef znów szedł ulicą Zygmuntowską w kierunku Zielonego Mostu. Tego 
dnia odwilż się zwiększyła. Chodniki były bardzo śliskie. W pobliżu Józefa wywróciła 
się starsza kobieta, którą miała na nogach kalosze. Pomógł jej wstać. Kobieta 
otrzepywała się z mokrego śniegu i klęła:
― 

Ot, podli ludzie! Nie mogli piaskiem posypać albo popiołem! Toż zabić 

się można!
Obok nich przeszedł mężczyzna średniego wzrostu, w kurtce na kożuszku i w tyrolskim 
kapelusiku. Gdy trochę się oddalił, kobieta skinęła ręką w jego kierunku:
― 

Tamten szwab powinien wykopyrtnąć się i nogi połamać.

Ale Józef dostrzegł, że u szwaba z prawej kieszeni kurtki wystaje
brzeg gazety.
― 

Skąd pani wie, że szwab?

― 

Za wiorstę widać. Po pierogu każdy go pozna, że szwab. Nasi takich 

cudactw na głowie nie noszą. Jeszcze kacze piórko wsadził, żeby go inny szwab 
rozeznał! Niechby sobie w tyłek wsadził!
Lecz Józef nie słuchał dalszego potoku jej wymowy. Udał się za szwabem. Starał się 
zorientować, czy stercząca z jego kieszeni gazeta jest niemiecka, czy miejscowa, polska 
gadzinówka. Śledził mężczyznę w kapelusiku aż do rogu Arsenalskiej. Tam szwab 
zawrócił i znowu poszedł Zygmuntowską.
„Tak się zachowuje, jakby na kogoś czekał" ― pomyślał Józef., Spojrzał na zegarek: 
minęła trzecia. Poszedł wolniej naprzeciw szwabowi, a gdy się zbliżył, spytał:
― 

Która teraz godzina?

― Trzecia minut siedem. Czy pan nie ma zegarka?
― 

Stalin zabrał. A czy pan czasem nie jest przebraną po męsku Bronką?

― 

A pan chyba Kondor, który zamiast fruwać drepcze na piechotkę. Kto 

pana tu przysłał?
― 

Grzmot,

― 

Zgadza się. Chodźmy więc razem. 

― 

Daleko?

― 

Kawał drogi. Zmęczony pan?

― 

Nie... Ale pan się ubrał! Tamta babina, która upadła...

― 

Zauważyłem. Pan jej pomógł wstać.

― Właśnie. Więc ona pana błogosławiła za ten kapelusik z piórkiem!
― 

Cóż ja na to poradzę? Taka moja rola, dokumenty...

― 

Mówi pan po niemiecku? ― Tak. Jak Ślązak.

Szli bocznymi ulicami, żeby w śródmieściu nie zwracać na siebie uwagi. *
― 

Dokąd idziemy? ― spytał Józef.

― 

Do kierownika egzekutywy. Pseudo: Drobny.

― Co za typ?
― 

Trudno mi powiedzieć. Nie chcę pana zrażać. Wolę nie wywierać swego 

wpływu na pańską opinię o tamtych ludziach. On będzie na nas czekał.―

Był 

pan łącznikiem między Komendą a egzekutywą?
― 

Łącznikiem... a raczej przełożonym Drobnego. Ale nie mogłem za dużo 

nimi się zajmować. Mam wiele innych Spraw.
― 

W jakim charakterze przedstawi mnie pan Drobnemu?

― 

No, powiedzmy jako inspektora Komendy, który musi zbadać ich 

działalność.
― 

Raczej brak działalności.

― 

Słusznie. Ja może byłem dla nich za miękki. Ale uważam, że w pracy tego 

rodzaju obowiązuje dobra wola. Jeśli jej nie ma, staram się odsunąć od takich ludzi. 
Teraz chcę poruszyć z panem sprawę naszego kontaktu na przyszłość. Otóż kiedy będę 
panu potrzebny dla pilnego zakomunikowania czegoś Komendzie, to proszę się zgłosić 
do pani Anny na Małej Pohulance. U niej są komplety tajnego nauczania dzieci. Często 
tam nocuję i tam również jest moja „skrzynka pocztowa". Można mnie zastać tam albo 
późno wieczorem, albo wczesnym rankiem. Jeśli mnie nie będzie, proszę umówić 
spotkanie na następny dzień.
Objaśnił Józefowi, jak wejść do mieszkania pani Anny i jaka obowiązuje tam 
sygnalizacja ostrzegawcza. Tym razem była to doniczka kwiatów, stojąca na parapecie 
okna na pierwszym piętrze.
Doszli do końca ulicy Zakrętowej i zatrzymali się obok parterowego drewnianego 
domku.
― 

Jesteśmy na miejscu ― powiedział Bronka, otwierając furtkę prowadzącą 

na podwórze.
Z lewej strony było boczne wejście. Bronka zbliżył się do drzwi i targnął za wiszący u 
framugi drut. Wewnątrz rozległ się jazgot dzwonka. Wkrótce drzwi otwarto i na progu 
stanął wysoki, mocno zbudowany młodzieniec lat około dwudziestu pięciu.
― A, proszę, proszę! ― zawołał, wprowadzając Bronkę i Józefa do małego pokoju. ― 
Siadajcie, panowie, siadajcie! Jest chyba coś ważnego? .
― 

Tak... Nowina dla pana ― odparł Bronka. ― Proszę się zapoznać. To 

kierownik egzekutywy, Drobny. A to Kondor, wydelegowany przez Komendę dla 
zbadania pracy egzekutywy.

― 

Cóż, u mnie badać? ― powiedział Drobny, szeroko rozkładając ramiona. 

― Sprawy są jasne. Przesyłam raporty o wszystkim. Pan przecież najlepiej wie.
― 

Tak. Ale ja nie mam możności obszernie tym się zajmować. Komendzie 

zaś idzie o zapoznanie się ze sprawą szczegółowo. Właśnie pan Kondor to załatwi.
― 

Dobrze...

― 

Proszę wprowadzić pana Kondora we wszystko, co dotyczy egzekutywy i 

co go będzie interesowało.
― 

Wygląda to na brak zaufania do mnie! ― powiedział Drobny, przybierając 

obrażony wyraz twarzy. ― Taka kontrola!...
― 

Nie rozumiem, dlaczego pan się odnosi do tego niechętnie? ―wtrącił 

Józef. ― Taka inspekcja może być pożyteczna i dla pana, i dla egzekutywy, i dla 
Komendy.
― 

Ależ bardzo proszę! ― rzekł Drobny. ― Wyjaśnię panu wszystko, co 

pana interesuje.
― 

Mnie to wcale nie interesuje ― rzekł Józef zimno, bo Drobny od razu 

wywarł na nim złe wrażenie. ― Muszę spełnić polecenie Komendy. Jeśli pan ma jakieś 
zastrzeżenia, proszę powiedzieć to zaraz, w obecności pana Bronki. Wówczas zrzeknę się 
tej misji.
― 

Nie mam żadnych zastrzeżeń. W każdej chwili służę panu wszelkimi 

informacjami.
― Doskonale! ― rzekł Bronka. ― Pożegnam was, bo śpieszę się.
Podał dłoń Józefowi, potem wyszedł z pokoju w towarzystwie Drobnego, który 
wyprowadził go przed drzwi frontowe. Gdy się znaleźli na ganku, spytał:
― 

Więc jak to jest? Mam nowego przełożonego?

― Proszę pana, naprawdę nie mam czasu. Mam umówione spotkanie daleko stąd i muszę 
zdążyć w porę. Przecież pan rozumie dobrze, o co idzie!
― 

Ale to wygląda na dochodzenie policyjne!

― 

Jest to próba góry wyjaśnienia działalności egzekutywy, bo ani pan, ani ja 

wyjaśnić tego nie możemy. Radzę panu załatwić to z Kondorem solidnie i szczerze.
― 

Ale co to za jeden?

― 

Doświadczony człowiek. Zna się na sprawach konspiracji, na akcjach 

bojowych i ma całkowite zaufanie góry.
― 

No, dobrze...

Bronka pośpiesznie odszedł. Drobny powrócił do pokoju, w którym czekał na niego 
Józef. Teraz Drobny się uśmiechał, zacierał dłonie, czym przypominał Józefowi Henryka, 
i starał się być bardzo słodkim.
― 

Panie Kondor! ― powiedział siadając. ― Zbrzydło mi to wszystko! 

Naprawdę. Tam przecież są poważni ludzie, a traktują .tę sprawę jak dzieci. Żądają ode 
mnie rzeczy niemożliwych do wykonania. Ostatnio, przed tygodniem, Bronka mi 
powiedział, że góra jest ze mnie bardzo niezadowolona. Że w Warszawie już wykonują 
wyroki śmierci, już działają, a tutaj nic...
 ― Wiem, że w Warszawie już wykonano kilka wyroków śmierci.
― 

Może być. Ale Wilno to nie Warszawa. Warszawa to morze, a Wilno 

kałuża. W Warszawie są sami Polacy i trochę szkopów, a u nas, ilu Polaków zostało?... 
Wszędzie pełno szpiclów, kapusiów, Litwinów, Niemców. Poruszyć się trudno!
― Dlaczego pan w takim razie nie zrezygnuje z prowadzenia egzekutywy?

― 

Bo tego ode mnie nie chcą. Chcą wyników. A jak je osiągnąć? Czym? Nie 

ma żadnych środków!
― 

Dobrze. Pogadamy o tym spokojnie. Chcę właśnie zrozumieć pańską 

sytuację i trudności, które pan ma. Po prostu chcę pomóc Komendzie i pomóc panu. 
Przede wszystkim: ile wyroków śmierci przesłano panu do wykonania?
― 

Czternaście.

― 

Ile wykonano?

― 

Zrobiliśmy kilka prób, ale się nie udały. Wina góry. Przysłali pistolet, 

który nie strzela! To przecież skandal! Ludzie życie ryzykują, a oni z nas kpią!
― 

O tym pomówimy później. Czy pan ma formalne wyroki?

― 

Mam spis z pieczątką Komendy i mamy odpis dla swej wiadomości.

― 

Proszę pokazać.

― 

Muszę dostać ze skrytki.

― 

Dobrze. Zaczekam Drobny wyszedł z pokoju. Niezadługo powrócił i 

podał Józefowi dwa wykazy. Jeden był napisany na maszynie i miał na dole małą, 
czerwoną pieczątkę Komendy. Drugi był sporządzony piórem. Józef uważnie sprawdził 
oba spisy. Były identyczne. Drobny powiedział:
― 

Niektórych skazańców nie ma w Wilnie. Drapnęli z bolszewikami latem 

1941 roku.
― 

Tak. Wiem którzy. Czy pan może mi dać ten spis?

― 

Oczywiście. Zrobię inny odpis.

― 

Krzyżyki na marginesach, wskazują tych, którzy byli już rozpracowani?

― 

Nie. Tych, których Komenda chciała zlikwidować w pierwszej kolejce.

― 

Aha! Na razie zostawmy to. Zbadam spis później. Pan ma dwie sekcje.

― Tak. Wywiadowczą i wykonawczą.
― 

Ilu ludzi?

― 

Wykonawcza siedmiu, wywiadowcza pięciu. Wywiad prowadzi kolega 

Kret.
― 

A sekcję wykonawczą?

― Ja prowadzę. Ale sekcja wywiadowcza pracuje według moich wymagań. W ogóle 
trudno mi z ludźmi.
― Dlaczego?
― 

Są różne kłopoty. Uchylają się od spotkań. Czasem znikają bez 

uprzedzenia.
― 

A ilu jest w pańskiej sekcji takich, z którymi pan utrzymuje kontakt i na 

których może pan polegać?
Drobny przez jakiś czas się zastanawiał i nawet zaczął liczyć na palcach. Potem 
powiedział:
― 

Pięciu.

― 

Czy może pan zorganizować wspólne zebranie łudzi z sekcji 

wykonawczej? Chciałbym ich zobaczyć.
― 

Można. Na kiedy pan chce?

― Wpierw chciałbym pomówić z kierownikiem sekcji wywiadowczej. Poznam, jakie on 
ma trudności z rozpracowaniem poszczególnych skazanych. Bo sekcja wywiadowcza jest 
przecież waszymi oczami.
― 

Widziałem go wczoraj wieczorem. On już wie, że się spodzie

wam wizyty kogoś z Komendy. Mogę dać panu jego adres i hasło. Uprzedzę go dzisiaj.
― 

Dobrze.

― 

Będzie czekał na pana jutro. Która godzina dla pana wygodna?

― 

Czwarta po południu.

― Powie mu pan, że przyjechał od ciotki z Wilejki. Zaraz narysuję plan jego mieszkania, 
bo tam trudno trafić.
Drobny zrobił na skrawku papieru szkic dziedzińca i wejścia do mieszkania Kreta. Potem 
spytał:
― 

A kiedy pan chce zobaczyć moich ludzi?

― 

Pojutrze. Trzeba załatwić wszystko jak najprędzej.

Będzie najlepiej, jeśli się spotkamy u mnie. Zapoznam pana tutaj z jednym z moich ludzi 
i pójdziemy do drugiego. A trzej inni będą na nas czekali w centrum miasta. Tam jest 
nasza główna melina.
― 

Spotkamy się więc pojutrze, o godzinie czwartej, u pana.

― 

Dobrze. Będę czekał.

Pożegnał Drobnego i poszedł prędko do domu.
„Chytry i uparty" ― myślał po drodze.
* * *
Nazajutrz poszedł do Kreta. Gdy korzystając z planu Drobnego dotarł labiryntem 
ciasnych przejść i korytarzyków do małego pokoju z kuchenką kierownika sekcji 
wywiadowczej, pomyślał, że pseudo jego jest trafne.
Kret wywarł na nim dobre wrażenie. Był młodzieńcem skromnie ale schludnie ubranym. 
Mówił i zachowywał się spokojnie, uprzejmie.
― 

Ależ znalazł pan sobie norę! ― powiedział Józef z uznaniem.

― Czuję się tutaj dobrze rzekł Kret. ― W wypadku niebezpieczeństwa można nawet z 
tego okna wyleźć na dach przybudówki i zeskoczyć na dziedziniec kamienicy w 
sąsiednim zaułku.
― 

Ilu pan ma ludzi?

― 

Tylko dwie dziewczyny: Klara i Aktorka. Na papierze mam czterech. 

Jeszcze dwóch chłopców. Ale z nimi kontakt się urwał. Nie wykonywali zadań, bujali. 
Nie podobała im się ta robota.
― 

A jak dziewczyny?

―Jedna, Klara, bardzo dobra. Druga też... ale narwana... Taka... aktorka...
― Zawodowa?
― 

Nie. Zgrywa się. Bawi się w konspirację. Jest nerwowa i przemądrzała.

― 

Czy pan cokolwiek rozpracował dla Drobnego?

― 

Rozpracowałem kilku ludzi.

― 

Jak pan to robił?

― Śledziłem sam albo na zmianę z Klarą. Czasem dawałem robotę Aktorce. Ustalałem 
tryb życia, godziny wyjścia z domu i powrotu. Trasy. Gdzie chodzą, z kim się spotykają.
― 

Kogo pan opracował dokładnie?

― 

Trzech. Redaktora „Gońca" Kancerewicza, agentkę gestapo, Dorotę 

Dyleżyńską, Krasnobrodzkiego, dawnego agenta NKWD, a potem gestapo. Ale ten nam 
gdzieś zaginął. Miałem na rozkazie jeszcze trzech: Jackiewicza, Klędzina i 
Kłobowskiego. Ale tych nie ma co śledzić. Jeden mieszka w lesie, w osobnej chacie, 
drugi na przedmieściu, trzeci tak samo. Można ich sprzątnąć w każdej chwili.

― 

Dlaczego ich nie zlikwidowano?

― 

Góra chciała, żeby z początku sprzątnąć Dorotę albo Kancerewicza, bo to 

figury!
― 

Powiedz mi pan szczerze, jaka jest przyczyna, że sekcja wykonawcza nic 

nie załatwiła?
Kret milczał. Zaczął trzeć czoło palcami lewej dłoni. Był widocznie zmieszany. Józef 
dostrzegł to i zmienił pytanie:
― 

Ile czasu trwa wasza, jak to określić, no, współpraca?

― 

Pół roku minęło.

― 

I nic?

― 

Nic.

― Dlaczego?
― 

Naprawdę nie wiem... I nie chcę w ich sprawy się wtrącać... Robiłem 

swoje, jak mogłem najlepiej. A oni?... Ja do ich paczki nie należę...Józef wyczuł, że Kret 
nie ma sympatii do Drobnego i jego „paczki", że wie o nich dużo, ale się obawia mówić o 
tym szczerze. Wtedy spytał:
― 

Jeśli trzeba będzie znów rozpracować kogoś, czy potrafi pan?

― 

Bardzo chętnie... Jeśli będę wiedział, że jest to potrzebne. Bo... wie pan... 

jest to męczące i ryzykowne. Włóczyć się godzinami po ulicach, wystawać w bramach, w 
drzwiach, koło sklepów, w różnych zakamarkach. A potem nie ma z tego pożytku. 
Chłopaki mnie porzucili. Powiedzieli, że nie chcą takiej głupiej zabawy. Aktorka się 
zbuntowała. Uważa, że są to kpiny. Klara zła. A co ja na to poradzę?
― 

Gdy będzie mi pan potrzebny, jak pana znaleźć?

― 

Każdego dnia z rana do dziewiątej. Jeśli nie będzie mnie w domu, proszę 

wsunąć kartkę pod drzwi i wyznaczyć spotkanie na wieczór albo na następny dzień.
― 

Dobrze.

― 

Chcę pana poprosić o pewną rzecz.

― 

Słucham.

― 

Proszę nie mówić Drobnemu i jego ludziom, że jestem z nich 

niezadowolony. Powiedziałem panu to szczerze, bo pan traktuje tę sprawę poważnie. Ale 
nie chcę mieć wrogów.
― 

Zgoda. Powiem Drobnemu, jeśli o pana spyta, że się zgadza pan pracować 

nadal. I więcej nic.
― 

I że o nich nie było mowy.

― 

Dobrze.

Pożegnał Kreta i wyszedł na miasto. Sprawa egzekutywy już mu się nie podobała. 
Wyczuł, że Drobny i jego ludzie nie traktują swej pracy ideowo, a może nawet ją 
lekceważą, albo i sabotują. Ale niemógł zrozumieć pobudek, dla których się zabrali do tej 
czynności, i powodów, dla których ją przedłużają.
Nazajutrz poszedł do Drobnego. Zastał u niego młodzieńca lat około dwudziestu dwóch, 
wysokiego, niedbale .ubranego, ponurego. ― Mój adiutant, Kula ― przedstawił go 
Józefowi Drobny.
― 

Ma pan cały sztab! ― rzekł Józef. ― Czy chcecie teraz ze mną 

porozmawiać?
― 

Owszem, chętnie porozmawiamy ― powiedział Drobny. ― Ale może 

pójdziemy do jeszcze jednego członka mojej sekcji?

― 

A jak inni?

― 

Będą czekać na nas od piątej w mieszkaniu jednego z naszych kolegów.

― 

 U jego narzeczonej ― dodał Kula.

― 

Gdzie to jest?

― 

Niedaleko śródmieścia. Piękne mieszkanie. Nazywamy je Pałacem.

Wyszli Z domku Drobnego. Po kwadransie drogi wstąpili do dużej kamienicy w pobliżu 
cerkwi św. Aleksandra. Józef i Kula zaczekali w korytarzu na parterze. Drobny poszedł, 
aby się dowiedzieć, czy droga wolna. Niebawem powrócił.
― 

Proszę. Wszystko w porządku.

Weszli do małego, prawie ciemnego przedpokoju, z którego duże drzwi prowadziły do 
sali o dwóch oknach. Przed jednym z nich stał długi stół, na którym było jakby małe 
laboratorium chemiczne: retorty, próbówki, kolorowe płyny we flaszkach, słoiki i bańki. 
W szafie, przy ścianach i na parapetach było sporo książek.
― 

To jest kolega R7, członek sekcji wykonawczej ― rzekł Drobny, 

wskazując ruchem dłoni na młodego mężczyznę średniego wzrostu.
Józef uścisnął jego dłoń i spytał:
― 

Pan chemik?.

― 

Jestem tylko amatorem. Lubię tę dziedzinę wiedzy i sam trochę 

eksperymentuję.
― 

To nasz uczony ― wtrącił Drobny. ― Spec od pirotechniki, znawca 

trucizn. Zrobił kilka ważnych wynalazków, ale na razie trzyma je w tajemnicy. Właśnie 
uplanowaliśmy sprzątnięcie Doroty za pomocą trucizny.
― 

W jaki sposób?

― 

Ona prawie, codziennie udaje się do kawiarenki „Liza" przy ulicy 

Wileńskiej. Tam też bywają niemieccy oficerowie i gestapowcy, bo to wesoły lokal. Są 
tam występy śpiewaczek, tańce, różne atrakcje. Otóż pracuje tam nasz chłopak. Jest 
kelnerem. Chcemy; aby on wsypał truciznę do kawy Doroty.
Czy góra się zgodziła na taki sposób zlikwidowania skazanej?
― 

A co tutaj ma do gadania góra? Chodzi o to, by ją zlikwidowano. A jak?... 

― Drobny wzruszy! ramionami. ― Każdy sposób dobry.
― 

Brzmi to fantastycznie! ― rzeki Józef. ― Poza tym zgładzenie jej w ten 

sposób nie sprawi żadnego wrażenia. Nie wpłynie odstraszająco na innych zdrajców.
― 

Kiedy inaczej nie ma jak jej zlikwidować.

― 

Sprytna zaraza i ma szczęście ― dodał Kula.

― 

Robiliście na nią zamachy? ― spytał Józef.

― 

Dwa razy ― odparł Drobny. ― Ostatni raz wieczorem na ulicy 

Mickiewicza.
― 

Kiedy?

― 

Przed trzema miesiącami.

― 

I co?

― 

Wyśledziliśmy ją. Na robotę poszli Szary i Mag. Mieli browning, który 

przysłała góra. Gwarantowano, że wypróbowany. Dorota szła z koleżanką w kierunku 
placu Łukiskiego. Może na randkę, może do gestapo. Szary i Mag zbliżyli się do nich z 
tyłu. Było ciemno. Szary wystrzelił jej w głowę. Ale cóż? Browning nie działał. 
Niewypał! Rozumie pan? Taką broń nam dali! Jak można w takich warunkach pracować? 
Żądają wyników, a nie dają nic! Robią z nas kpiny!

― 

Meldowaliście o tym?

― 

Tak. Postawiliśmy nasze warunki. Dobra broń, to pierwszy. Pieniądze, 

żeby ludzie mogli poświęcić czas na robotę dla Organizacją, a ci, którzy są 
zdekonspirowani, żeby mieli z czego żyć. To drugi...
― 

I nie można dokonywać zamachów dorzucił Kula ― jeśli po robocie nie 

ma jak się wymknąć. Policji i agentów wszędzie pełno. Trzeba, aby wykombinowali dla 
nas auto, ostatecznie motocykl. Ale dobry. Niech im pan powie: chcą wyników, niech 
dadzą środki do ich osiągania. Z pustego i Salomon nie naleje.
― 

Słusznie! ― poparł go R7 ― Ludzi mamy dobrych, ale nie ma żadnych 

środków do pracy.
― Czy teraz nie macie żadnej broni? ― spytał Józef.
― 

Przysłali nam parę sztuk, ale... ― urwał i spojrzał na Drobnego.―

Ale co?

― 

Jedną pukawkę ma Szary, bo on zagrożony ― rzekł Drobny. ― A drugą 

chłopak wziął na wieś i tam się zawieruszył. Obiecał, że prędko wróci, ale nie ma go.
― 

Kto taki?

― 

Tolek. Fajny chłop, ale coś mu tam się przydarzyło.

― 

Więc macie tylko jeden pistolet?

― 

Mag ma jeszcze popsuty browning. Co to jest? Nic! Góra powinna 

dostarczyć nam wszystkiego, co jest potrzebne. Oni tam siedzą bezpiecznie, a my się 
narażamy. Dla siebie oni mają pieniądze. Warszawa im śle dolary. A dla nas nie ma. 
Jakaś głupia gaża miesięczna, której na kilka dni nie wystarcza. Nie możemy wykonywać 
zamachów kamieniami czy kijami!
― 

A w razie niepowodzenia ― wtrącił Kula ― nie ma czym się bronić.

― 

Ani jak uciec ― ciągnął Drobny. ― Niech im pan to wszystko zreferuje.

― 

Nie możemy wcale się porozumieć! ― rzekł Józef, nieco zirytowany, ale 

starając się mówić spokojnie. ― Wy przecież do przesyłania swych żądań macie 
łącznika, Bronkę.
― 

Tak. Mamy ― podjął Drobny. ― Mówiliśmy mu. Przesyłaliśmy raporty, 

ale nic z tego nie wychodzi! Pana przysłali, żeby pan zbadał, dlaczego egzekutywa nie 
działa skutecznie. Otóż ma pan powody. Ludzie dobrzy są, ale nie ma środków i to 
wszystko!
― 

Dla pana jest to jasne ― rzekł Józef. ― Ale dla mnie wcale nie jest jasne. 

Nie znam opinii wszystkich waszych ludzi. Nie wiem, jak planowaliście zamachy, i nie 
jestem przekonany, że nie były możliwe do wykonania.
― 

My trzej ― powiedział Drobny, wskazując dłonią na kolegów ― znamy 

tę sytuację dokładnie i zapewniamy pana, że bez odpowiednich środków nie możemy nic 
zrobić!
― 

Szkoda, że pan nie chce pozostawić mi swobody zrobienia wniosku! ― 

rzekł Józef ostro. ― Bo wmawiając we mnie swą opinię, uniemożliwiacie mi 
zorientowanie się w sprawie. To, co pan i pańscy koledzy mówicie, jest dla mnie za 
mało!
― 

Za mało?! ― wytchnął z oburzeniem Drobny.

― Oczywiście! Bo na podstawie waszych słów pozostawiacie mi taką opinię: 
egzekutywa nie jest zdolna do wykonywania swych zadań.
― 

Niezdolna bez odpowiednich środków.

― 

O tym mi pan mówił. O tym pisał pan raporty. Jeśli więc i ja potwierdzę 

pańską opinię, obecna egzekutywa powinna być zlikwidowana. Ale przypuszczam, że tak 
nie jest. Trochę na tych sprawach się znam i chcę pomóc i Komendzie, i wam. Jeśli tę 
pomoc chcecie przyjąć i ułatwić mi wgląd w sprawę, będę zajmował się tym dalej i to 
tak, jak uważam za potrzebne. Przekonam się, czy możecie coś zrobić. Jeśli zaś chcecie 
uzyskać za moim pośrednictwem lepsze warunki materialne dla waszej pracy, to możemy 
skończyć nasz kontakt. Ode mnie to nie zależy i nie jest to moim zadaniem.
― 

Co chciałby pan jeszcze wiedzieć?

― 

Wszystko. Chcę poznać pańskich ludzi. Chcę mieć z nimi kontakty 

osobiste. Chcę się dowiedzieć, jak były planowane zamachy, kiedy, na kogo? Dla mnie 
jest ważny każdy szczegół.
― 

Ułatwimy panu to chętnie.

― 

Bardzo pięknie.

― 

Dziś jeszcze poznam pana z Szarym, Magiem i Rysiem. Turek i Toluś 

zniknęli gdzieś na wsi. Nie mogę z nimi się skontaktować.
― Róbmy teraz, co jest możliwe,― Może więc pójdziemy do Pałacu?
― 

Zgoda.

R7 pozostał w domu, a Józef, razem z Drobnym i Kulą, udał się w dalszą drogę. Po 
dziesięciu minutach wstąpili do Pałacu. Była to duża kamienica na Wielkiej Pohulance. 
Weszli na pierwsze piętro Drobny zadzwonił w umówiony sposób. Drzwi otworzyła 
młoda, ładna dziewczyna. Zaprosiła ich do salonu. Był to obszerny pokój o wysokim 
suficie. Okna i drzwi osłaniały ciężkie story.
W salonie była jeszcze jedna dziewczyna oraz dwaj młodzi mężczyźni, którzy, wydało 
się Józefowi, nie pasowali ani do luksusowo umeblowanej sali, ani do towarzystwa 
ładnych dziewcząt.
Drobny, wymieniając pseudo Józefa, zapoznał go kolejno z obecnymi w salonie. Zacierał 
dłonie, żartował, starał się wytworzyć swobodny nastrój. Ale Józefowi się nie podobała 
obecność dziewcząt nie należących do egzekutywy. Zamierzał załatwić tutaj poważną 
sprawę, a zamiast tego znalazł się jakby na małej zabawie.
Kula zalecał się do dziewczyny, która wprowadziła ich do salonu. Wysilał się na 
dowcipy. Drobny wskazał Józefowi mężczyznę, który z ponurą miną rozmawiał z drugą 
dziewczyną.
― 

To Szary. Wspaniały chłop! Brał udział w zamachu na Dorotę. Może pan 

sobie wyobrazić: w centrum miasta, wśród ludzi! I żeby nie marny pistolet, sprawa 
byłaby załatwiona. A tamten, przy oknie, to Ryś. Niczego sobie chłopak.
― 

Czy panienki też należą do egzekutywy? ― spytał Józef z widocznym 

przekąsem.
― 

Nie. Ale dają lokal kontaktowy. I w ogóle sympatyzują z naszą robotą. Są 

to baby wypróbowane, pewne.
― 

Jeszcze kogoś brakuje ― rzekł Józef.

― 

Maga. ― Drobny spojrzał na zegarek. ― Ten jest zawsze punktualny. 

Zamówiłem go na pół do szóstej. Za pięć minut powinien przyjść.
Kula i Ryś wyszli z salonu bocznymi drzwiami. Powrócili wkrótce i Józefowi się wydało, 
że są w innym nastroju. Głośno śmiali się i mówili. Kula przyciągnął do siebie poufale 
jedną z dziewczyn, ale ta go odepchnęła. Później zniknął z salonu Szary. Wrócił jeszcze 
bardziej ponury. Wówczas Drobny zwrócił się do Józefa:

― 

Może pan pozwoli ze mną na chwileczkę. Jest taka malutka, poufna 

sprawa.
Wyszli z salonu do kuchni. Józef zobaczył tam na stole jedną pustą flaszkę, a drugą 
dopiero zaczętą. Na talerzu obok leżały partyki chleba i plasterki boczku.
― 

Poprawimy humor ― rzekł Drobny. ― Pogoda tak podła, że warto się 

rozgrzać.
Nalał wódki do dwóch dużych kieliszków.
― 

Nie lubię pić o tej porze ― powiedział Józef.

― 

Ot, przy sposobności. Za powodzenie naszej pracy i na zgubę zdrajcom!

W przedpokoju rozległ się dzwonek: jeden raz krótko, jeden długo. „Litera A"― 
pomyślał Józef.
― 

Mag przyszedł ― rzekł Drobny.

― 

A ten co za chłop?

― Nie podoba mi się...
― 

Może niepewny?

― 

Markę ma dobrą. By? na robocie z Szarym. Ale jest skryty, nietowarzyski, 

zarozumiały.― przerwał i jednym haustem wypił swój kieliszek. Potem wziął z talerza 
skórkę chleba i powąchał.
„Pijak" ― pomyślał Józef.
― 

Niech pan kończy! ― zachęcał go Drobny. ― Zrobimy jeszcze po 

szkiełku... na drugą nogę.
― 

Nie, dziękuję. Niech pan sobie nalewa.

Powrócili do salonu. Przy ich wejściu z krzesła wstał młody człowiek i zbliżył się 
Drobnego.
Jest coś pilnego? ― spytał.
― 

Nie. Ale mam delegata z góry. Chce się zapoznać z moimi ludźmi.

Józef z zainteresowaniem przyglądał się z boku Magowi. Opinia Drobnego o nim, że jest 
„nietowarzyski, zarozumiały", podobała mu się. Wywnioskował z niej, że Mag nie należy 
do paczki.
„Z tym trzeba będzie pomówić na osobności" ― pomyślał.
Mag był wzrostu więcej niż średniego, dobrze zbudowany; poruszał się lekko, Zgrabnie; 
miał ciemne włosy, śniadą cerę. Wyglądał na południowca.
Jednak do poufnej rozmowy z Magiem nie znalazł sposobności. Drobny i Kula przez cały 
czas tak manewrowali, aby słyszeć ich głosy. Józef więc nie poruszał tematów, które go 
interesowały.
Szary i Ryś flirtowali z dziewczynami. W pewnej chwili zbliżył się do nich Kula i 
zadeklamował:
Słynna poetka, panna Danusia, Usiadła przy Janku i husiasiusia!
Szary i Drobny zaczęli klaskać w dłonie. Kula, zachęcony powodzeniem, wykrzywił 
twarz, wytrzeszczył oczy i znowu zaczął deklamować:Jam jest czarny Murzyn, Siki!
Moja bardzo, bardzo dziki!
Moja kochać biała Mery!
Moja kochać na raz cztery!
Rozległy się oklaski i wybuchy śmiechu.
― 

Czy w tym jest coś dowcipnego? ― spytał Józefa Mag.

― 

Chyba taki jest ich styl zabawy.

― 

Małpie igraszki! Czy pan chce ze mną pomówić?

― 

Tak. Ale nie tutaj i nie dzisiaj. Pan rozumie?

― 

Dobrze rozumiem.

Zbliżył się do nich Drobny. Usiadł obok Maga.
― 

Cóżeś taki ponury? ― spytał go.

― 

Nie ma z czego się cieszyć... Jeśli Murzynów odgrywacie, powinniście 

sadzami się wysmarować. Ty byś wyglądał jak szaman.
Drobny puścił te słowa mimo uszu i zwrócił się do Józefa:
― 

Poznał pan jeszcze jednego członka egzekutywy. Wspaniały chłopak! ― 

klepnął Maga po ramieniu.
― 

Owszem, ludzi pan ma dobrych ― rzekł Józef zimno.

― 

Sami bohaterzy! Dziewki głowy i majtki gubią z podziwu! ―wtrącił Mag.

― 

Nie wiem, czy bohaterzy, ale każdy spełnia swój obowiązek! ― rzekł 

uroczyście Drobny.
Mag obrzucił go pogardliwym spojrzeniem, potem zwrócił się do Józefa:
― 

Czy jestem panu potrzebny?

― 

Właśnie... nie... Innym razem pomówimy więcej...

― 

W takim razie pożegnam was.

Wstał i krzesła i uścisnął dłoń Józefa. Potem kiwnął niedbale głową w stronę Drobnego i, 
nie zwracając uwagi na resztę towarzystwa, wyszedł z salonu.
― 

Narwany szczeniak! ― rzekł Drobny.

― 

Wydał mi się dość sympatyczny ― powiedział Józef.

― 

Trzeba go lepiej poznać ― dodał Drobny. ― Tutaj robota

poważna, odpowiedzialna, a jemu fantazje roją się w głowie! A może zrobimy jeszcze po 
kielichu?
― Nie, dziękuję. Muszę załatwić dzisiaj ważną sprawę i chcę mieć głowę trzeźwą.
Pożegnał rozbawione towarzystwo i wyszedł na ulicę. Już wywnioskował, że ani Drobny, 
ani jego towarzysze nie interesują się wcale pracą, której się podjęli, i że nie są do niej 
zdolni. Ważną sprawą, o której wspomniał Drobnemu, była zamierzona wizyta u Buby. 
Powinien był odwiedzić ją w środę, ale zabrakło mu na to czasu. Dopiero dzisiaj w 
sobotę, postanowił, że koniecznie do niej pójdzie. Chodziło mu o pieniądze i chciał kupić 
cokolwiek do jedzenia. Miał w głowie i inną myśl ― mniej praktyczną. Wyczuł, że się 
podoba Bubie i że zeszłym razem uczyniła wstęp do nawiązania z nim romansu: Miał na 
to wielką ochotę, bo z Heleną żył od dawna jak z kolegą i był wygłodzony erotycznie. 
Buba zaś, chociaż nieco starsza od niego, podziałała mu silnie na zmysły. ,,
― 

Nareszcie się zjawił pan hrabia! ― powiedziała, kiedy Józef wstąpił do jej 

mieszkania. ― Wielki to zaszczyt dla mojej skromnej persony!
― 

Nie mogłem wcześniej, księżno! Byłem wciąż bardzo zajęty!

― 

A... rozumiem.. Robota patriotyczna. Cóż, i to jest potrzebne...

„Psiakrew! Ma intuicję!" ― pomyślał.
― 

Żadna robota patriotyczna. Po prostu robota.

― Umówiliśmy się na środę.
― 

Nie.

― 

Tak.

― 

Pani powiedziała, pamiętam dokładnie: „Jeśli chcesz, przyjdź jutro". Nie 

jest to umówienie się. Dodała pani, żebym przyniósł koszyk.

― 

Oczywiście nie przyniosłeś.

― 

Nie mogłem przez cały dzień chodzić po mieście z koszykiem. Miałem 

kilka umówionych spotkań.
― 

Z nimfami.

― 

Z satyrami.

― 

I nic z tego nie wyszło. Widzę po kwaśnej minie.

― 

Nic.

― 

Nie martw się. Ostatnie spotkanie ci się powiedzie ― przez chwilę 

milczała i mrużąc oczy patrzyła mu w twarz. ― A wiesz.. ― powiedziała cicho, jakby 
poufnie ―ja się martwiłam. Bałam się, że się stało coś złego... Rozumiesz?... I czemu nie 
mówisz do mnie, „ty"?.... Chcesz zachować dystans?... Nie bój się! Nie będę ci się 
narzucała!
― 

Dobrze. Uważałem, że mówisz ze mną poufale, bo tak robisz ze 

wszystkimi. Ale obawiałem się, że tobie będzie to przykre.
― W tym wypadku będzie przyjemnie. A teraz melduję posłusznie, że palto sprzedałam. 
I to za jaką cenę! Osiem tysięcy marek. Załatwiłam to już w środę, bo się spodziewałam 
twej wizyty...
― 

Ależ...

Wiem: nie mogłeś. Czasem się zdarza, że mężczyzna nie może. Otóż przygotowałam dla 
ciebie trochę produktów, ładnie opakowałam. I sama ślicznie się wystroiłam, żeby olśnić 
kapryśnego zalotnika. Po prostu zgłupiałam. I czekałam, czekałam, czekałam... do 
godziny policyjnej. Potem powiedziałam: „Świnia!". A o sobie pomyślałam, że jestem 
głupia gęś! No i poszłam spać. Ale byłam zła. Zaraz dam ci pieniądze.
― 

Proszę dać dzisiaj trzy tysiące.

― 

Dobrze. U mnie będą jak w chińskim banku.

― 

A jak jest w chińskim banku?

― 

Nie zaginą, nie otrzymasz.

Buba wyszła do sypialni. Wróciła z plikiem ostmarek.
― 

Masz! Zostanie cztery tysiące.

― 

Dlaczego? Tysiąc dałaś we wtorek. Trzy tysiące teraz. Z czterech tysięcy 

trzeba potrącić osiemset komisowego i za produkty.―

Jakiś ostrożny, 

praktyczny! Komisowego z takich sprzedaży biorę tylko dziesięć procent. To raz. A 
drugie: od ciebie nie wezmę. Jest to moja przyjemność. Za produkty potrącę później. 
Zgoda?
― 

Co zrobić? Wobec terroru musi być zgoda. Ale jestem ci ogromnie 

wdzięczny!
― 

Stop! Wiem, że jesteś wdzięczny. Już ja ciebie dobrze znam ― spojrzała 

na zegarek. ― Do godziny policyjnej jeszcze długo. Może chcesz coś zjeść?
― 

Wolałbym herbaty.

― 

Zaparzę bardzo dobrej. Masz jeszcze dzisiaj coś do załatwienia?

― 

Mam.

― 

Coś ważnego?

― Bardzo ważnego.
― 

Daleko stąd?

― 

Blisko.

― 

Można wiedzieć co?

Musisz wiedzieć.
― 

Dlaczego: muszę?

― 

Bo bez ciebie tego nie załatwię.

― 

Znów coś sprzedać?

― 

Nie... ― podszedł do Buby, objął ją i kilka razy pocałował w usta, w 

twarz, w szyję. Potem zaczął rozpinać jej suknię. ― Żeby się nie zgniotła ― wyjaśnił.
― 

Czekaj! Sama zdejmę. A herbata?

― 

To jest pilniejsze.

― 

Chcesz mi dać dowód wdzięczności.

― 

Po prostu chcę ciebie. I nie mów głupstw!

― 

Idź do sypialni. Ja chcę wygodnie. Zaraz zamknę drzwi, zgaszę światło i 

nie ma nas. Przenosimy się do raju Mahometa.
Gdy później, po długich pieszczotach, wrócili do jadalni i pili herbatę, Buba spytała:
― 

Może chcesz, u mnie spać?

― 

Muszę iść do domu.

― 

Do tamtej?

― 

Nie bądź o nią zazdrosna. Z nią nigdy tak nie szalałem jak z tobą.

― 

Wcale nie jestem zazdrosna. Interesuje mnie, bo ty mnie interesujesz. 

Rozumiesz? Nie jak kochanek czy mężczyzna, ale jak człowiek. A o mnie chcesz coś 
wiedzieć?
― 

Chciałbym wiedzieć wszystko. Jesteś ciekawym typem.

― 

Trochę ci opowiem. Mam starych rodziców. Mieszkają osobno w drugiej 

połowie domu od strony ulicy. Utrzymuję ich. Mam synka. Mały łobuz, ale serduszko 
dobre. Miałam męża. Był straszny drań. Gdzie się nadarzyła baba, zaraz miłosne 
serenady zaczynał. Wreszcie wygnałam go z domu. Dość miałam brudu, bo nawet do 
mieszkania kobietę sobie sprowadził. Ale oboje wylecieli za drzwi. Potem na próg domu 
go nie puściłam.
― 

Gdzie on teraz?

― 

Jest w Anglii. Sztabowiec. Należy do tych bohaterów, którzy strzelają nie 

z karabinów i armat, ale z palców i butelek szampana. Taki wszędzie da sobie radę. Z 
ważnymi osobami puszek, trzcinka, piesek pokojowy, echo słodkie. Z zależnymi od 
niego smok, lew ryczący. A w ogóle świnia, brudny kombinator, leń i blagier.
― 

Dlaczego wyszłaś za takiego typa za mąż?

― 

Myślisz, że łatwo człowieka poznać, szczególnie kobiecie mężczyznę?

― 

Albo przeciwnie.

― 

Na to trzeba doświadczenia, klęsk, bólu! Ty wiesz: na dziesięć kobiet 

znajdziesz jedną z charakterem, taką, której można zaufać. A wśród mężczyzn nie wiem, 
czy znajdziesz nawet jednego na stu.
― 

Kiepsko ze mną!

― 

Niezbyt kiepsko... Ale, jeśli nie możesz pozostać na noc, to się wynoś! 

Zaraz dam ci produkty. Są przygotowane. Weźmiesz w torbie, ale kosz przynieś.
― 

Kiedy?

― 

Kiedy zechcesz. A jak będziesz miał ochotę na miłość, to najlepiej w 

sobotę wieczorem. W tygodniu mam ciężką harówkę. Na cztery osoby zarobić i mnie 
trudno, bo trzeba jeszcze i policję smarować. A ci mają cholerne apetyty.
W poniedziałek rano Józef poszedł do Tomasza. Pamiętał, że obiecał go zawiadomić o 

wyniku swej rozmowy z Grzmotem. Ale dopiero teraz znalazł na to czas.
― 

Wczoraj wieczorem był u mnie Grzmot ― rzekł Tomasz: ― Widujemy 

się od czasu do czasu, przeważnie w niedzielę. Czeka niecierpliwie na następne spotkanie 
z panem.
― Zobaczę go pojutrze.
― 

Komendzie bardzo zależy na tym, żeby egzekutywa zaczęła działać. 

Traktują to teraz jako kwestię honoru Organizacji.
― 

Grzmot również mi to powiedział.

― 

Bo zdrajcy kpią ze społeczeństwa. Uważają nas za niezdolnych do 

żadnego odwetu czy kary. A jaka pańska opinia o egzekutywie? ― Bardzo marna.
― 

Tchórze?

― 

No, nie... W innych warunkach, na przykład w wojsku, byliby nie gorsi od 

innych żołnierzy. Ale tutaj się dobrała paczka swoich chłopaków, takich kamratów od 
butelki i zabawy. Nie traktują tej sprawy ideowo. Nie mają ambicji bojowców. Uważają 
Komendę za dojną krowę, która ma forsę i którą trzeba bujać, aby coś więcej wyciągnąć. 
Przedstawiają wszystko jako ogromnie trudne. Twierdzą, że nie mają żadnych środków 
do wykonywania zamachów.
― Czy nie mają broni?
― 

Komenda dała im browning siódemkę, nagan i jeszcze coś. i Ale 

kierownik egzekutywy nie ma nic. Browning zepsuty albo zepsuli, trudno ich zrozumieć. 
Ale do wykonywania zamachów nie trzeba zapasów broni. Wystarczą dwa pistolety dla 
dwóch ludzi. Ostatecznie i jednym można taką sprawę załatwić. A oni żądają pieniędzy 
na różne wydatki, dużo broni i nawet, pan chyba nie uwierzy, dobrego motocykla lub 
auta.
― 

A może samolotu?

― 

Do tego nie doszli, ale są blisko.

― 

I co pan postanowił?

― 

Jeszcze nic. Ale mam ochotę plunąć na to wszystko.

― Bardzo przykro.
― Czy panu na tym zależy?
― 

Tak. Chcę ich zobowiązać Wobec siebie. Prywatnie, oczywiście, bo sam 

często potrzebuję ich pomocy technicznej i pewnych informacji.
― 

A jeśli machnę ręką na ich egzekutywę i sam zorganizuję parę zamachów?

― 

Im zależy właśnie na tym, żeby ich egzekutywa działała. Przecież 

przesyłają raporty do Warszawy. Stamtąd otrzymują instrukcje, materiały i pieniądze. 
Muszą wykazać swą działalność.
― Więc trzeba tego dokonać nie dla obrony społeczeństwa, ale dla usprawiedliwienia 
góry!
― 

Jedno z drugim idzie w parze. Niech pan rozważy wszystko j pomówi 

szczerze z Grzmotem. On jest człowiekiem solidnym. Ma tę wadę, że patrzy na te sprawy 
jak oficer sztabowy. Nie potrafi odrzucić swej rutyny. Ale go można przekonać. Jeśli pan 
wyczuwa, że potrafi dokonać czegoś z ich ludźmi, niech part spróbuje. Straci pan na to 
jeszcze trochę czasu, ale będziemy mieli satysfakcję, że zrobił pan w tej sprawie 
wszystko, co mógł.
Józef milczał i patrzył w krótką przestrzeń pokoju jak w daleką przyszłość. Przewidywał 
same trudności. Wiedział, że praca ta nie da mu żadnego zadowolenia. Wydawało mu się, 

że będzie się narażał, a nawet dekonspirował bez żadnego pożytku. Tomasz również 
milczał ― jakby wyczuwał przykre myśli swego rozmówcy. Wreszcie Józef powiedział:
― 

Zgodziłem się na prowadzenie w pańskiej grupie komórki „Osy", bo 

wierzyłem w pana i w Antoniego. Przejąłem się celem, dla którego grupę utworzono. 
Uważam go za ważny. Natomiast w egzekutywie nie ma nic! Nie ma wiary, entuzjazmu! 
Sąd wydał 14 wyroków śmierci. Może ich wykonanie jest potrzebne dla zniszczenia 
szczególnie szkodliwych typów i dla dodania otuchy społeczeństwu. I otóż grupa bojowa 
w ciągu pół roku nie zrobiła nic! Jakiż sens taką grupę utrzymywać, mieć z nią kontakty, 
ponosić chociażby i małe koszty?
― 

A może pan spróbuje puścić ich w ruch, przerwać bezwład. Może pan po 

prostu zorganizuje dla nich jeden zamach, rozda im role i zażąda jego wykonania jako 
próby ich aktywności? ― Jeśli dojdę do porozumienia z Grzmotem, tak postąpię. Lecz 
zrobię to nie dla ich ambicji, ale dla pana, żeby pan miał satysfakcję.―

Pan ją 

również będzie miał.
― 

Nie, nie będę miał.

― 

Nawet w wypadku pomyślnym?

― 

Tak.

― 

A Raszkis? Pan był zadowolony z dobrego załatwienia sprawy.

― 

Tamto było konieczne nawet jako obrona kobiety należącej do naszej 

grupy. Ale potem było mi przykro. Bo to, wie pan, nie było walką, lecz poniewieraniem 
podłego człowieka i... siebie...
― 

I cóż my zrobimy?! Jesteśmy wszyscy sponiewierani! Walczymy właśnie 

o to, żeby poniewierkę usunąć i stać się wolnymi ludźmi. Bronimy z podziemia ostatniej 
pozycji, pozycji tylko godności naszej, bo z praw nas odarto. Pan wie, że nie jestem 
hurrapatriotą. Patrzę na wszystko trzeźwo i krytycznie. Uważam jednak, że nawet w 
takiej sytuacji trzeba walczyć ze złem. Trzeba walczyć nawet czyniąc zło w imię dobra. 
Ale stop! To już brzmi jak deklamacja. Chciałbym jednak pana o coś spytać. Nie w 
związku z pańską komórką lub egzekutywą, lecz w oderwaniu od tych spraw. Jak się pan 
zapatruje na karę śmierci?
Józef spojrzał ze zdumieniem w oczy Tomaszowi. Potem rzekł:
― 

Uważam, że nawet w tym pytaniu jest sprzeczność. Kara wyłącza zadanie 

śmierci, bo zabicie nie jest karą.
― Więc czym jest według pana kara śmierci?
― 

Morderstwem.

― 

Zawsze?

― 

Zawsze. Nawet jeśli zostanie wydaną przez najszanowniejszy trybunał za 

najpotworniejsze zbrodnie. Gdybym przyłapał gdzieś największego mordercę w dziejach 
ludzkości, Stalina, to bym go zabił bez chwili namysłu czy wahania. Ale gdyby ów Stalin 
został unieszkodliwiony, pozbawiony wolności, postawiony przed sąd, protestowała bym 
przeciw wydaniu na niego wyroku śmierci. Mówię to z zupełnym przekonaniem, że jest 
to słuszne, ludzkie rozumowanie i uczucie.
― 

W takim razie sprawił mi pan zaszczyt, gdy się podjął prowadzenia 

komórki „Osy". Jest w dobrych rękach. Co się tyczy egzekutywy, niech pan postąpi 
według swego uznania. Proszę nie brać pod uwagę moich powiązań z AK ani moich 
życzeń.
― 

Są sytuacje, które trzeba doprowadzić do rozstrzygnięć nawet wbrew 

swoim życzeniom. Jestem właśnie w takiej sytuacji i postaram się wywiązać z niej 
dobrze.
― 

Doskonale! A teraz pomówimy o panu.

― 

A kiedy o panu?

― 

Na pewno i o mnie pomówimy. W przyszłości. Jak pan sobie radzi 

materialnie?
― 

Było bardzo źle. Po prostu głodowałem. Gdybym był sam, znosiłbym to 

łatwiej. Ale musiałem zaopiekować się dziewczyną zupełnie bezradną. Dlatego tym się 
martwiłem.
― 

Dam panu trochę pieniędzy.

― 

Nie. Dziękuję. Teraz jest dobrze.

― 

Może pan spróbuje kupić coś na „order", który panu dałem.

― 

Już spróbowałem.

― 

Kiedy?

― 

W trzy godziny po naszej rozmowie.

― 

I co?

― 

Kupiłem bardzo dobre palto za 85 litów, a sprzedałem za osiem tysięcy 

ostmarek. Zarobek ogromny. Właśnie w ten sposób wyrwałem się z nędzy. Mogę dać 
panu jakąś sumę na cele naszej grupy.
― 

O, nie, nie! Cieszę się bardzo, że się panu to przydało. I proszę nie mieć 

do mnie żalu, że wpakowałem pana w tę historię z egzekutywą. Jeśli pan chce i może im 
dopomóc, proszę to zrobić. Jest to jedyna zorganizowana siła, którą naród ma na miejscu 
i która dodaje mu otuchy.
Pożegnali się. Po odejściu Józefa Tomasz odsunął trochę firankę, udał się do łazienki i 
wyjął ze skrytki gruby brulion oprawiony w lniane płótno. Był to dziennik grupy 
podziemnej „Borsuki", który Tomasz prowadził z dnia na dzień od początku wojny. 
Przyniósł go do gabinetu, położył na biurku, wpisał datę i zaczął nową stronicę. Pisał 
prędko, drobnym maczkiem, bez marginesów, z małymi odstępami między wierszami. Po 
kwadransie odniósł brulion do skrytki. Potem zaciągnął odsuniętą trochę firankę, na znak, 
że droga do „Nory" jest wolna. Uważał punktualność za obowiązek każdego solidnego 
człowieka, a szczególnie konspiratora. Dlatego w środę, gdy poszedł na spotkanie z 
Grzmotem, tak obliczył czas, aby się nie spóźnić. Za pięć minut trzecia był. na miejscu. 
Spędził dwie minuty na ulicy, a potem wstąpił na dziedziniec domu. Z dala dostrzegł, że 
firanka na oknie z prawa jest zasłonięta. Wszedł do oszklonego ganku. Doniczki stały 
pod ławką. Podniósł je i zdjął górną. Z dolnej wyjął klucz. Potem postawił doniczki na 
ławce, odemknął drzwi i wszedł do środka.
Nie wiedział, czy zamknąć drzwi na klucz, czy zostawić je otwarte. Spojrzał na zegarek: 
dokładnie trzecia. Pomyślał, że zaraz powinien przyjść Grzmot. Wówczas mu się wydało, 
że posłyszał hałas w głębi mieszkania.
„Czy to nie kocioł? ― pomyślał, ― Ale niemożliwe. W niedzielę Grzmot był u Tomasza 
i wszystko było w porządku".
Obejrzał małą, pół ciemną sionkę, rozwidnioną tylko okienkiem u góry nad drzwiami. 
Dostrzegł w kącie szeroką, żelazną sztabę. Wziął ją. Była ciężka.
„Szkoda, że nie mam pistoletu. Jeśli wpadnę, Helena beze mnie zginie!"
Z zaciśniętą w dłoni sztabą poszedł cicho przez pierwszy pokój i odemknął drzwi do 
następnego. Zdumiony stanął w progu. Za stołem siedział Grzmot, a obok niego nie 

znany Józefowi mężczyzna lat około trzydzieści. Grzmot, patrząc na Józefa, lekko się 
uśmiechał:
― 

Groźnie pan wygląda! ― powiedział, kierując wzrok na żelazną sztabę.

― 

Przypuszczałem, że tutaj mogą być inni goście.

 ― I co wówczas?
― 

Postarałbym się, żeby nie wzięli mnie żywego. Ja złudzeń nie mam.

― 

Przepraszam za zasadzkę. Okazało się, że pan dobrze sobie radzi. Nie była 

to próba pańskiego sprytu. W sionce wisi na gwoździu drugi klucz. Można więc zamknąć 
się i odizolować. Zaraz zrobimy to ― wyszedł z pokoju i wnet powrócił. Podał Józefowi 
dłoń do uścisku i skinął głową w stronę drugiego mężczyzny..― To pan Andrzej, 
właściciel tego mieszkania. Poznajcie się panowie!
― 

Kondor ― rzekł Józef i uścisnął wiotką, małą jak u kobiety dłoń Andrzeja.

Grzmot wziął stojący na parapecie termos i nalał do filiżanki czarnej kawy. Postawił ją 
przed Józefem.
― My już piliśmy ― powiedział. ― Zostawiliśmy to dla pana.
― 

Dziękuję.

― 

Przystąpię od razu do sprawy ―rzekł Grzmot i złożył dłonie kantami na 

stole, jakby ogarniając nimi sprawę. ― Dzisiaj mam mało czasu. Jeśli się porozumiemy 
w sprawie egzekutywy, będzie pan się kontaktował ze mną za pośrednictwem pana 
Andrzeja, który ma ze mną stałą łączność. Czy ustalił pan kontakt z Bronką?
― 

Tak. Ale nie wypróbowany.

― 

Otóż Bronka ma bezpośredni kontakt z Komendą, ale wszystkie 

wiadomości tą drogą otrzymuję z opóźnieniem. Na odpowiedź znów trzeba sporo czasu. 
A tutaj wszystko może być załatwione w ciągu jednego dnia. Proszę mieć do pana 
Andrzeja takie zaufanie jak do mnie. Ale odchodzę od głównego tematu. Wczoraj znów 
rozmawiałem z panem T. Pan wie, o kogo chodzi?
― Oczywiście.
― Omówiliśmy wszystkie szczegóły tej sprawy. Ja również nie mam złudzeń co do 
egzekutywy. Ale pan T. mnie zapewnił, że pan, jeśli zechce, potrafi ją uruchomić. Lecz 
zaznaczył, że zależy to tylko od pana, bo, powiedział, pańska opinia o egzekutywie jest 
bardzo marna.
― 

Przypuszczam, że jest zgodna z opinią pana i Bronki, Macie z nimi do 

czynienia dość długo. ― Czy pan poznał wszystkich członków egzekutywy?
― 

Jeszcze nie. Poza tym nie miałem sposobności do zbadania ich poufnie. 

Ale wiem, jaki jest ich styl blagowania.
― 

A jaka główna wada?

 ― Brak zapału do pracy.
― 

Kłamstwa, zwlekanie... ― podjął Grzmot.

― 

Tak. I dziwię się, że nie zorganizujecie innej egzekutywy.―

Straciliśmy na to dużo czasu. W warunkach konspiracyjnych jest to trudne 

zadanie. Egzekutywa jest sformowana z zaprzysiężonych członków AK. Niektórzy 
członkowie są do niej przydzieleni z grupy dywersyjnej. Ale... może przecież i w wojsku 
regularnym się zdarzyć, że jakaś formacja jest słaba. Nie można jej likwidować z tego 
względu. Trzeba zaradzić temu inaczej.
― 

Jakie jest pańskie życzenie?

― 

Chcę, żeby egzekutywa zaczęła bez zwłoki robotę. Czy mógłby pan 

zorganizować dla nich jeden zamach i zmusić ich do jego wykonania?
― 

Chyba potrafię zorganizować nawet kilka zamachów, ale zmusić ich do 

wykonania... ― Józef rozłożył dłonie ― nie będę mógł.
― 

Niech więc pan ich wypróbuje. Dobrze?

― 

Czy upoważni mnie pan do wydawania poleceń kierownikowi 

egzekutywy?
 ― Chce pan upoważnienia formalnego? Zajmie to sporo czasu.
― 

Wystarczy w obecności świadka ― skinął głową w kierunku Andrzeja, ― 

A Bronka zawiadomi o nim Drobnego.
 ― Dobrze. Upoważniam pana.
― 

Następnie chcę, żeby przesłano jeden dobry pistolet Drobnemu, specjalnie 

dla zamachowca.
― 

Załatwię to w ciągu dwóch dni. ― Druga sprawa. Mam odpis wydanych 

wyroków śmierci. Na zlikwidowaniu których skazańców wam najwięcej zależy?
― 

W oryginale, przesłanym Drobnemu, byli zaznaczeni krzyżykami.

Dorota Dyleżyńska, redaktor „Gońca" Kancerewicz. wyliczał Józef z pamięci.
― 

Tych przede wszystkim.

― 

Czy mogę uzyskać jakieś obszerniejsze dane co do tych osób?

― 

Egzekutywa ma sekcję wywiadowczą.

― Poznałem się z jej kierownikiem. Sprawił dobre wrażenie. Ale nie wiem jeszcze, jakie 
on ma materiały. Chciałbym otrzymać jak najwięcej informacji ze wszelkich źródeł.
― 

Niestety, ja ich nie mam.

― 

Utrudni to pracę. Jeśli tamtych ludzi skazano na śmierć, są gdzieś 

dotyczące ich akta. Są świadkowie...
Na pewno są, ale trudno to zbadać. Zresztą motywy wyroków nie są panu potrzebne.
― 

Nie. Ale może są osoby, które znały skazanych, ich tryb życia. Takie 

wiadomości mogą mi ułatwić opracowanie zamachów. Zależy mi też na przyśpieszeniu 
sprawy, zaoszczędzeniu czasu i wysiłków.
― Pan ma rację. Zaraz coś dla pana wykombinuję. Rozszerzę pańskie źródła informacji. 
Mam komórkę wywiadowczą do specjalnych zadań. Prowadzi ją sprytny typ, Stanisław, 
który dawniej pracował przez wiele lat w kontrwywiadzie. Zna on doskonale miasto i 
mnóstwo ludzi z różnych sfer. Przypuszczam, że on może w wielu Wypadkach panu 
dopomóc.
― 

Dobrze.

― 

Prócz tego skontaktuję pana z aspirantem Sipo.

― 

Jest to jeszcze ciekawsze.

― 

Pracuje on w gestapo i ma wiadomości o aktualnych posunięciach 

niemieckich i litewskich. Zna osobiście kilku skazanych. Otóż będzie pan miał własną 
komórkę wywiadowczą i dwa pomocnicze źródła informacji różnego rodzaju.
Mam nadzieję, że tego mi wystarczy.
― 

Więc Bronka zawiadomi Drobnego o tym, że pan uplanuje dla niego 

zamachy, które muszą być wykonane. Da mu pistolet specjalnie dla zamachowca.
― 

Koniecznie dziewiątkę.

― 

Dobrze.

― 

A czy mógłby pan mnie zorientować, jakim typem jest gestapowiec?

― 

Litwin polskiego pochodzenia. Ma brata, który pracuje u Niemców w 

parku samochodowym. Obaj są wypróbowani i mam od nich wiele cennych informacji. 
Imię gestapowca Adam, brata jego Zygmunt. Dzisiaj uprzedzę Adama, że pan do niego 
się zgłosi. Powoła się pan na mnie; w tym wypadku na Witolda. Stanisławą również 
uprzedzę. Powoła się pan też na Witolda. Czy pańskie pseudo pozostanie bez zmiany?―

Tak.

― 

Zaczynając od jutra może pan do nich się zgłosić. A terazpanu 

wytłumaczę, jak tam trafić bez pytania kogokolwiek... ―wziął kartkę papieru i na jednej 
stronie narysował szkic dojścia domieszkania Adama a na drugiej do , konspiracyjnego 
lokalu Stanisława.
Później, gdy Józef zapamiętał adresy, kartkę spalono. NastępnieGrzmot zebrał się do 
odejścia. Przed pożegnaniem powiedział:
― 

Bardzo się cieszę, że pan wziął sprawę w swoje ręce. Mam na dzieję, że 

zmusi pan egzekutywę do poważnej działalności. A wszelkie wiadomości dla mnie 
proszę przekazywać przez pana Andrzeja.
Odszedł pośpiesznie, bo się obawiał, że spóźni się na następnespotkanie.
Andrzej, który w trakcie rozmowy Józefa z Grzmotem przeglądał litewskie pisma, złożył 
je i rzucił na parapet.
― 

Straszna blaga! ― powiedział. ― Od początku wojny pismasłużą nie 

informowaniu obywateli, lecz ogłupianiu ich, udowadnianiu, że białe jest czarnym, 
zielone czerwonym...
― 

Ja tego nie czytam. Po litewsku prawie nie umiem, a w polskich i 

białoruskich gazetach przeglądam tylko nagłówki artykułówi ogłoszenia.
―

A ja muszę czytać, aby się orientować w ogólnej polityce rządowej, która, 

oczywiście, jest zależna od Niemców.
― 

Pan pracuje w urzędzie litewskim?

― 

Tak... Pracuję, pracuję, pracuję i już wszystkiego mamdość!... Nie chodzi 

mi o pracę w urzędzie, bo tam rutyna i robotyniezbyt dużo. Czasem bywa nawet ciekawa. 
Ale tutaj!... ― przesunął dłonie w powietrzu, wskazując nimi na mieszkanie.
Twarz Andrzeja była ładna. Miała wyraz smutku i rezygnacji.W oczach czaiło się 
zniechęcenie. Józef wyczuł, że jest on przemęczony i wyczerpany nerwowo.
― 

Pan chyba mówi o pracy dla Organizacji?

― 

Tak. O jej nadmiarze... Dałem kiedyś swe mieszkanie na lokal 

kontaktowy. Było to i kłopotliwe, i niebezpieczne, ale chętniesię na to zgodziłem, bo 
chciałem się włączyć do walki o wolność.Lecz zaraz zaczęły spadać na mnie inne 
obowiązki. Wreszcie mamich tyle, że musiałbym wziąć paru ludzi do pomocy, aby 
wszystkiemu podołać.
― 

Po co więc pan tego się podejmował? Trzeba było odmówić.

― 

Kiedy nie mogę odmówić pomocy. Rozumie pan: pomocy! Bo oni traktują 

to nie jako robotę, ale jako pomoc... Pan przecież nie odmówił. Zabrał się pan do trudnej 
i ryzykownej funkcji w marnych warunkach i z ludźmi, do których nie ma pan zaufania.
― 

Racja! Ale pan już jest przemęczony, a ja mam duży zasób sił. I zabieram 

się do tego jak do gry hazardowej. Oczywiście i ja chcę im pomóc, ale gdy zobaczę, że 
się tego nie docenia albo nadużywa, odmówię dalszej roboty... Czy może mi pan 
powiedzieć cokolwiek o Grzmocie? Nie jest to pospolita ciekawość. Na pewno będę miał 
z nim dużo do czynienia i chciałbym się zorientować, jakim on jest człowiekiem.
Andrzej patrzył w oczy Józefowi i przez jakiś czas się namyślał. Potem zaczął mówić:

― 

Jest to klasyczny czinownik. Pan rozumie: urzędnik. Dla takich typów jest 

ważny nie człowiek, lecz mechanizm biurokratyczny. Owszem, jest wykształcony, 
inteligentny, ale... nałogowy biurokrata. Dla niego najważniejszą rzeczą jest nie istota 
sprawy, nie jej pomyślność nawet, lecz jej forma. Weźmy bliski przykład. Sąd specjalny 
wydaje wyroki. Egzekutywa przez bardzo długi okres czasu ich nie wykonuje i 
przypuszczalnie wcale się do tego nie kwapi. Jak by pan w takim wypadku postąpił?
― 

Rozpędziłbym egzekutywę i stworzył nową.

― 

Właśnie! A on tego nie zrobi, bo egzekutywa figuruje w wykazach, 

raportach, listach personalnych i jest śrubką w mechanizmie Organizacji... Ja go lubię. 
Jest sympatyczny, uczciwy, solidny, dobry patriota. Wierzy w nasze zwycięstwo. Ale w 
sprawie pracy Organizacji jest żelaznym urzędnikiem, działającym w warunkach 
konspiracyjnych. Chodzi zmęczony z lokalu do lokalu, odbywa narady, przyjmuje 
raporty, wydaje instrukcje. Ryzykuje bardzo i jest zadowolony, bo obsługuje sumiennie i 
w jego przekonaniu sprawnie maszynę biurokratyczną.
― 

On mi powiedział, że wykonanie wyroków jest potrzebne „dla honoru 

Organizacji".
― 

Otóż to! Nie dla niszczenia zdrajców lub samoobrony, lecz dla szyldu, dla 

prestiżu urzędu. Ale wydaje mi się, że go obmawiam i może trochę przesadzam. To też z 
przemęczenia. Dzisiaj zwalił mi na głowę nową porcję roboty. Pilnej! Bardzo pilnej! 
Zawsze pilnej! I żeby nie opieka mojej narzeczonej, nie miałbym co jeść, chodziłbym 
brudny, a mieszkanie zawaliłby kurz. Przed dwoma miesiącami zmarł mi ojciec. Tutaj, w 
następnym pokoju. Ciężko to przeżyłem, ale potem odczułem ulgę, bo w wypadku wsypy 
i on by ucierpiał. A tutaj przecież wulkan, który kiedyś wybuchnie!
― 

Przykro mi, że dodałem panu roboty. Będę musiał tu przychodzić.

― 

Traktuję to jako wypoczynek i oderwanie się od moich spraw. Poza tym 

interesuje mnie, jak pan to załatwi.
― Może mi się uda. Kiedy najlepiej tutaj przychodzić?
― 

Kiedy pan chce. Wieczorami jestem przeważnie w domu. W godzinach 

obiadowych także, bo stąd blisko do mego biura. Może pan też wejść i zaczekać albo 
zostawić kartkę na stole.
― 

Nie będzie to nieostrożne?

― 

Nieostrożne?... Jestem obywatelem litewskim, urzędnikiem. Mam nawet 

nocną przepustkę. Rewizję u mnie mogą zrobić tylko w tym wypadku, jeśli się wsypię z 
dowodami.
―Albo jeśli pana wsypią.
 ― Tak. Wówczas nic nie pomoże. Proszę zwracać uwagę na fi rankę i omówić z 
Grzmotem znaki ostrzegawcze przed wejściem dobramy: krzyżyki na murze. Jest to 
bardzo ważne. Reszta... kwestiaszczęścia. Józef wstał.
― 

Nie będę przeszkadzał panu w pracy. Mam też dużo roboty.Cieszę się 

naszą znajomością i dziękuję za szczere wypowiedzi.
Pożegnał Andrzeja.
# * #
Nie wtajemniczał Heleny w swe sprawy. Nie wiedziała nawet, jakie on ma nazwisko. 
Ufał jej zupełnie, ale przestrzegał zasady, że nie trzeba nikogo obciążać (jeśli można tego 
uniknąć) wiadomościami o sprawach ryzykownych. W wypadku aresztowania i badania, 
osoba wtajemniczona nie mogłaby twierdzić szczerze i z przekonaniem, że nic o tych 

sprawach nie wie.
Starał się, aby mieszkanko ich było dobrze zabezpieczone. Gdy załatwiał sprawy w 
mieście, miał przy sobie dokumenty na nazwisko Kowalskiego. Gdy, przeważnie późnym 
wieczorem, wracał do domu, zwracał uwagę na to, czy nie jest śledzony i czy domek ich 
nie jest pod obserwacją. Potem szedł do składu na drewno, zostawiał w skrytce komplet 
swych dokumentów i brał stamtąd inny, na nazwisko Makarewicza.
Potem udawał się przez kuchnię panny Jadwigi do swego malutkiego pokoiku, w którym 
zamierzali pozostać do wiosny. W kuchni było przeważnie ciemno, bo ich gosposia szła 
wcześnie spać. Ale przez szparę pod jej drzwiami często było widać jaskrawe pasmo 
światła karbidówki. Mieli malutką lampkę. Musieli oszczędzać naftę, która była bardzo 
droga i trudna do kupienia. Ale Helena mogła przy jej nikłym płomyczku nawet czytać, 
bo było to jedyną osłodą jej smutnego życia. Wchodząc w świat książek, wyobraźni, 
myśli, izolowała się od złej rzeczywistości.
Często przynosił cokolwiek i wręczał Helenie uroczyście jak bukiet kwiatów. Ona 
zawsze udawała zdziwienie i zainteresowanie, chociaż były to przeważnie zwykłe 
produkty, kupione na rynku albo z pomocą Buby. Kiedy wchodził cicho do swego 
pokoiku, twarz Heleny rozjaśniała radość.
― 

Jak się czujesz, Pudlu! ― pytał wesoło, starając się ukryć zmęczenie albo 

zły nastrój.
― 

Kiedy pan W domu, to dobrze. Ugotowałam wspaniałą zupę na kościach. 

Odstawiłam dla ciebie do duchówki u panny Jadwigi.
Szedł do kuchenki w ich mieszkaniu, gdzie panowało zimno. Ale był odporny na chłód. 
Zdejmował mokre albo ośnieżone trzewiki i je czyścił. Potem nalewał wody do dużej 
miednicy, i parując jak koń zgrzany na mrozie mył się do połowy. Później było mu ciepło 
i czuł się odświeżony, a nawet mniej zmęczony.
Wracał do pokoiku, który był bardzo ciepły. Miał już przygotowaną na małym stoliku, 
przy oknie obok łóżka Heleny, kolację. W okresie biedy była to zupa, czasem bardzo 
podła. Kiedy jadł,Helena opowiadała mu swoje nowiny. Czasem słowa jej leciały mu 
mimo uszu, bo myślał o innych sprawach, ale udawał zainteresowanie. Na kartki i dzisiaj 
nic prócz chleba nie dawali. A po chleb stała w kolejce ponad dwie godziny. I jaki to 
chleb?! Ale dobre i to, chociaż tak mało sprzedają: nie ma nawet dwóch funtów na 
tydzień...Udało się kupić od kobiety, która przyszła ze wsi, aż trzydzieści jaj i, ser. Będą 
mieli na długo... Później mówiła o swych sprawach domowych, o pannie Jadwidze. 
Mówiła i czekała, kiedy Józef zacznie mówić. Ale był tak skąpy w słowach i tak mało 
miał nowin, jakby to on całe dni w domu siedział. Więc Helena zupełnie się nie 
orientowała: dokąd on chodzi, co robi, jakie ma sprawy? Przez wiele miesięcy nie 
wiedziała nawet o tym, że pracuje w Akademii. Aż dopiero nazajutrz po naradzie z 
Grzmotem, gdy się zorientował, że na pozowanie nie będzie miał czasu, dał Helenie 
świadectwo lekarskie, że jest chory na grypę. Świadectwo wydał mu znajomy lekarz 
Anto niego, do którego Józef się zgłosił z polecenia przyjaciela. Udawałjednak bardzo 
chorego, zakatarzonego, skarżył się na ból głowy i łamanie w kościach.
Dając Helenie świadectwo powiedział:
― 

Pójdziesz z tym do Akademii Sztuk Pięknych. Jest to przyj ulicy świętej 

Anny...
― 

Wiem dobrze gdzie.

― 

Na parterze z lewa jest wejście do kancelarii. Zwrócisz się tam do 

sekretarza. Oddasz mu to zaświadczenie i powiesz, że jestem ciężko chory i nie wiem, 
jak długo nie będę przychodził do pracy.Jeśli spyta, kto jesteś, powiesz, że sąsiadka.
― 

Oczywiście sąsiadka. Śpię na sąsiednim łóżku. Ale nie wiedziałam, że mój 

sąsiad jest tak ważną personą. Oho! Wykłada na uniwersytecie sztuki piękne!
― Bardzo piękne! 
― I nareszcie wiem, z kim mam do czynienia. Pan Makarevicius! Wspaniałe nazwisko!
Wieczorem się dowiedział, że Helena załatwiła sprawę dobrze. Sekretarz, po 
przeczytaniu zaświadczenia, poprosił ją, by usiadłai zaczekała. Wyszedł z kancelarii. 
Powrócił za kilka minut i wypłacił Helenie pieniądze za ostatnie dni pozowania Józefa. 
W taki sposób zwolnił się on od pracy w Akademii. Tracił swój mały zarobek, ale mógł 
przyśpieszyć zorganizowanie działalności egzekutywy.
Po kolacji rozstawiał wąskie łóżko składane i robił pościel dla siebie. Zostawało tylko 
małe przejście i trochę wolnej podłogi przy drzwiach. Tam ustawiano na noc dwa 
krzesła, bo gdzie indziej nie było na nie miejsca.
Józef szedł do sionki i na zakończenie dnia zamykał starannie drzwi zewnętrzne i drzwi 
kuchenne. Potem wracał i układał się do snu. Gasił lampkę i jeszcze przez jakiś czas 
rozmawiali. Następnie zapadało milczenie. Oboje długo nie spali, lecz nie odzywali się 
do siebie. Ona myślała o ich biednym życiu, w które ze swej strony nic nie mogła wnieść. 
Było jej tu dobrze, spokojnie. Nigdy nie usłyszała od Józefa ani słowa niezadowolenia 
lub wyrzutu. Orientowała się w tym, że ma on duże trudności materialne. Zastanawiała 
się, jak mu dopomóc. Ale nie było po temu sposobności. Poza tym ciąża jej była trudna. 
Czuła się marnie. Spróbowała mu pomagać w ten sposób, żeby go jak najmniej 
kosztować. Właściwie głodowała, ażeby oszczędzić sił, prawie całe dni leżała na łóżku. 
Lecz on wnet dostrzegł to i wówczas po raz pierwszy na nią się rozgniewał. Powiedział:
― 

Poproszę, żeby więcej tego nie było! Poprzednio nie jadłaś prawie nic, a 

mówiłaś, że jesteś syta. Potem twierdziłaś, że nie masz apetytu, a nocami zjadałaś 
spalone skórki od chleba, które zostawiałem. Nie rób tego więcej, bo będę ci wydzielał 
twoją porcję, a rano i wieczorem będziesz musiała jeść w mojej obecności.
― 

Kiedy mi czasem się nie chce.

― 

Rozumiem wszystko. Nic mi tym nie pomożesz, lecz zaszkodzisz, bo się 

rozchorujesz i nabawimy się dużego kłopotu! ― Przez jakiś czas milczał, potem spytał: 
― Powiedz, kim jesteśmy w stosunku do siebie?
― Ja psem, a ty moim panem.
― 

Nie jesteśmy małżeństwem, nie jesteśmy kochankami, jak się to pojmuje. 

Jesteśmy dwojgiem rozbitków na tratwie. Jesteśmy kolegami, którzy muszą przetrwać do 
lepszych czasów. Postępujmy z sobą sprawiedliwie.
― 

Kiedy ja bardzo ciebie obciążam!―

Nieprawda. Dodajesz mi 

ochoty do życia, bo wiem, że jestem tobie potrzebny. Ty dałaś biedakom ser i za to 
straciłaś miejsce w rodzinie. A ja ci za ten ser dam dyplom: „okazicielka tego dyplomu 
jest człowiekiem". Ostatnie słowo będzie wydrukowane dużymi, złotymi literami.
― 

A ja nie chcę być człowiekiem.

― 

No to bądź sobie psem. Ale musisz być posłuszna i nie sprawiaj mi 

przykrości. Teraz nam jest ciężko, ale wkrótce będzie lepiej.
Gdy Buba sprzedała palto, włożył prawie wszystkie banknoty do blaszanego pudełka i 
schował je w składziku na drewno. Zaprowadził tam Helenę i pokazał jej, jak trzeba 
wyjmować pudełko.

Jest to nasza kasa ― powiedział. ― Jeśli się zdarzy, że nie wrócę do domu, korzystaj z 
tych pieniędzy.
― Nie wrócisz? Dlaczego?
― Jeśli nie będę mógł wrócić.
― 

Aha!

― 

Takie rzeczy koledzy muszą ustalić dokładnie. Rozumiesz?

― 

Czyż pies się ośmieli czegoś nie zrozumieć?― Czy ciebie terroryzuję?

― 

Ależ nie! Próbuję żartować, ale nie wychodzi. W ogóle mnie nigdy nic nie 

wychodziło.
― 

Wszystko wychodzi ci dobrze, ale nie miałaś szczęścia. Zemną jest tak 

samo.
Nieraz myśli Józefa krążyły do późna w noc dokoła pracy, której się podjął. Nazajutrz po 
rozmowie z Grzmotem i Andrzejem poszedł do Stanisława, kierownika komórki 
wywiadu. Wstąpił do bramy dużej kamienicy przy Zawalnej, niedaleko od Rudnickiej, 
gdzie było getto numer jeden. Na prawo zobaczył wejście do kina, a w bramie zapasowe 
wyjście. Naprzeciw bramy, w głębi dziedzińca, był kościół Wszystkich Świętych. Skręcił 
w lewo i wstąpił do otwartego, wąskiego korytarza murowanej oficyny. Minął pierwsze 
drzwi z prawa i nacisnął klamkę u drugich, podobnych drzwi. Przypuszczał na podstawie 
objaśnień Grzmota, że prowadzą one do mieszkania zakrystiana. Drzwi się uchyliły. 
Zobaczył małą, schludną kuchenkę, w której nie było nikogo. Kaszlnął, aby dać znak 
swej obecności. 
― 

Kto tam? ― usłyszał kobiecy głos.

― 

Chcę widzieć pana Szymona.

Do kuchni weszła blondynka małego wzrostu. W pierwszej chwili Józef pomyślał, że jest 
ona podlotkiem, ale wnet się zorientował, że widzi dorosłą kobietę, która patrzyła mu w 
oczy śmiałymi, nieco szelmowskimi oczami i uśmiechała się.
― 

A pan w jakiej sprawie?

― 

W sprawie osobistej do zakrystiana.

― 

Męża teraz nie ma w domu. Robi coś w kościele.

― 

Pani jest jego żoną?! ― spytał ze zdziwieniem.

― 

A pan myślał, że kim?

― Chyba... córką...
― 

Córką!... ― uśmiechnęła się. Ja sama mam córkę. Zaraz ją pan zobaczy. 

Ma już pięć lat.
― 

A pani ile?

― 

Dwadzieścia trzy.

― 

Wygląda pani na trzynaście ― rzekł żartobliwie. ― Ale chciałbym 

zobaczyć męża pani. Przyszedłem tu z drugiego końca miasta.
― 

Zaraz go zawołam. Proszę wstąpić do pokoju i zaczekać. Przepraszam za 

nieporządek. A tam moja córa ― wskazała ruchem ramienia w kąt pokoju. ― 
Wandeczka, ja zaraz wrócę ― powiedziała i wyszła z pokoju.
 Józef usiadł przy stoliku, nakrytym szydełkową serwetką. Pokój był duży, o dwóch 
oknach. Prócz drzwi do kuchni, w ścianie na prawo było jeszcze dwoje drzwi. Domyślił 
się, że prowadzą one do małych pokojów, z których jeden miał osobne wejście z 
korytarza.
Na dużym tapczanie, przy ścianie od strony kuchni, siedziała dobrze uczesana i ładnie 

ubrana dziewczynka. Miała rozrzucone dokoła siebie zabawki. Na kolanach trzymała 
dużą lalkę i z ukosa zerkała ku Józefowi.
― 

Jak ci na imię? ― spytał udając, że nie wie tego.

Dziewczynka przez dłuższy czas milczała, potem rzekła:
― 

Nie powiem.

― 

Dlaczego?

― 

Tatuś powiedział, żeby nic nikomu nie mówić.

― 

O! Jeśli tatuś powiedział, to nie mów. Ja też nie powiem ci, jak mi na 

imię.
Za kilka minut wróciła żona zakrystiana, ale pozostała w kuchni. Natomiast do pokoju 
wszedł mężczyzna średniego wzrostu, szczupły, w wieku lat około trzydziestu.
― 

Czym panu mogę służyć? ― spytał bardzo uprzejmie i życzliwie.

― 

Jestem znajomym pana Witolda i chciałbym zobaczyć pana Stanisława, 

który, zdaje mi się, tutaj mieszka.
― 

Pan... Kondor?

― 

Tak.

― 

Otóż pan Witold był u nas wczoraj wieczorem i uprzedził, że , pan do nas 

się zgłosi, ale nie wyznaczył terminu.
― 

Nie wiedziałem, kiedy będę mógł przyjść.,

― 

Pan wybaczy, że na chwilę opuszczę pana.

Zakrystian wyszedł do kuchni i tam cicho rozmawiał z żoną. Potem wrócił i zasłał 
serwetką większy stół pośrodku pokoju. Znów udał się do kuchni i przyniósł stamtąd 
sztućce, talerze i imbryk kawy. Pośpiesznie rozmieścił wszystko na stole. Wreszcie 
przyniósł masło, ser i wiejski chleb. Wówczas zawołał:― Janeczko, wszystko gotowe!
Żona jego przyniosła duży, rozgrzany talerz, na którym była jajecznica usmażona z 
boczkiem.
― Proszę pana do stołu! ― powiedziała.
Przed dwiema godzinami zjadłem śniadanie.
― 

Proszę, proszę! ― rzekł zakrystian. ― Będzie nam przyjemnie ugościć 

pana. Wiem, że przy pańskiej pracy się zdarza, że i czasu nie ma na posiłek. Będę panu 
towarzyszył. Napiję się gorącej kawy, bo trochę zmarzłem.
Józef był nieco wzruszony i zmieszany. W zachowaniu się zakrystiana wyczul wielki 
respekt dla siebie. Usiadł do stołu i zabrał się do bardzo obfitego posiłku. A zakrystian 
ciągle go zachęcał do jedzenia.
― 

Mnie o produkty łatwo, bo mam rodzinę na wsi. Często przyjeżdżają do 

miasta i zawsze coś nam przywożą.
― A gdzie pan Stanisław?
― 

Wyszedł rano i powiedział, że wróci za dwie godziny. Powinien zaraz 

przyjść. On tutaj mieszka. Oddałem do jego użytku ten pokój. A nasza sypialnia jest tam 
― wskazał dłonią na wąskie drzwi obok wejścia do kuchni. ― Trochę nam za ciasno, bo 
pokoik mały. Ale chcemy, żeby panu Stanisławowi było wygodnie. A tamten pokoik z 
wyjściem na korytarz wynająłem na początku wojny uchodźczyni z Poznania. Nie miała 
gdzie się podziać. Z początku mieszkała za darmo, a teraz płaci trochę, bo zarabia.
― 

Jest chyba dla was krępujące, jeśli tutaj są omawiane jakieś poufne 

sprawy.
― 

Jej prawie nigdy nie ma w domu. Handluje na rynku. Chodzi na wieś po 

produkty. A o tym, co u nas się dzieje, nic nie wie i niczym się nie interesuje.
Zakrystian podszedł do drzwi lokatorki i zapukał. Wewnątrz było cicho. Natomiast z 
kuchni doleciał głos Janki:
― 

Wyszła rano, przed siódmą.

Zakrystian zbliżył się do okna, spojrzał na zewnątrz i powiedział:
― Akurat idzie pan Stanisław.
Wkrótce do pokoju wszedł mężczyzna lat około czterdziestu. Miał na sobie czarną, 
watowaną kurtkę, a na nogach buty z długimi cholewami.
― 

Moje uszanowanie! Moje uszanowanie! ― zawołał zbliżając się do Józefa 

i mocno ściskając jego dłoń. ― Już wiem, z kim mam do czynienia. I bardzo się cieszę z 
poznania pana. Panie Szymonie, proszę dąć mi kawy, ale żeby była bardzo gorąca.
― 

Zaraz ― zakrystian wziął ze stołu imbryk, zebrał brudne naczynia i 

wyszedł do kuchni.
Stanisław zdjął kurtkę i niedbale rzucił ją na tapczan. Potem powiedział do Wandeczki:
― 

A ty, mała, idź stąd do mamy!

Dziewczynka zlazła z tapczanu i z lalką w rękach wyszła z pokoju. Stanisław zamknął za 
nią drzwi.― Teraz możemy mówić swobodnie ― powiedział. ― Tutaj ludzie są pewni, 
ale lepiej, żeby nie wsadzali nosa w nasze sprawy. Trzymam ich w garści ― pokazał 
zaciśniętą pięść ―po wojskowemu, bo jest to najlepszy sposób dla wzbudzania szacunku 
dla Sprawy i jej bojowników.
Zachowanie się Stanisława wydało się Józefowi przesadne, aktorskie, a wzmianka o 
zakrystianie i jego rodzinie była mu przykra. Spytał:
― 

Czy Witold (miał na myśli drugie pseudo Grzmota) omawiał z panem 

sprawę, o którą mi idzie?
― 

A jakże, a jakże! Mam jego całkowite zaufanie! Nie prowadzę teraz 

wywiadu w mieście. Organizuję oka na wszystkich drogach i na kolei. Chodzi mi o 
obserwację ruchów wojsk niemieckich
i ich transportów materiałowych...
„Po co mi to wszystko mówi?" ― pomyślał Józef i poczuł do Stanisława niechęć 
graniczącą z nieufnością.
― 

 ... .Ale ― ciągnął Stanisław ― mam dużo różnych wiadomościz miasta i z 

powiatu. O jednym ze skazanych ja właśnie dałem materiały. Mam w terenie swego 
agenta, Czarnego, i od niego uzyskałem ważne wiadomości.
― 

Pewnie idzie o Korejszę?

― 

Tak. A w mieście przeprowadziłem rozpoznanie Krasnodworskiego. Czy 

chce pan mieć o nich wszystkie szczegóły?
― 

Owszem, bardzo mnie interesują.

Stanisław podszedł do stojącego w kącie pokoju dużego fotela,Wsadził dłoń za oparcie i 
uniósł w górę siedzenie. Wyjął stamtąd grubą teczkę. Położył ją na stole i zaczął 
przeglądać pliki papierów, 
― 

Jest to moja kancelaria ― powiedział. ― A moja skrytka jak się panu 

podoba?
― 

Dobra ― powiedział Józef, ale pomyślał, że w wypadku rewizji 

znaleziono by ją łatwo.
Po godzinie Józef się zapoznał z wielu sprawami Stanisława, nawet takimi, które go nic 
nie obchodziły. Ale uzyskał trochę wiadomości o dwóch skazanych ― jednym w 

powiecie, a drugim w mieście. Pożegnał Stanisława, który mu przyrzekł pomoc w każdej 
sprawie.
Gdy opuszczał mieszkanie, w kuchni zbliżył się do niego zakrystian.
― 

Jeśli znajdzie się pan w potrzebie ― powiedział ― proszę się zwrócić do 

mnie. Tutaj ciasno, ale można jakoś przenocować. Podzielę się z panem wszystkim jak z 
bratem. Niech, pana Bóg chroni!
―; Dziękuję! ― powiedział Józef wzruszony, bo wyczuł, że słowa Szymona są szczere i 
płyną z serca.
* * #
Przez cały czas nie opuszczała go niechęć do sprawy, której się podjął. Była mu przykra 
nie tylko ze względu na jej rodzaj, ale i dlatego, że trafił na opór ludzi marnych, którym 
szczerze chciał dopomóc. Jednak pracował wytrwale, aby wszystko zorganizować i 
zmusić egzekutywę do czynów. Mógł ułożyć jeden zamach i dać rozkaz Drobnemu, żeby 
go wykonał. Ale chciał ująć w ręce całość zagadnienia i tak pokierować egzekutywą, aby 
była później zdolna do działania i bez jego nadzoru. Przeszkadzał mu nadmiar 
szczegółów, które się wyłaniały w trakcie pracy.
Po zbadaniu spisu skazanych na śmierć Józef ustalił, że przede wszystkim trzeba 
zlikwidować Kancerewicza i Dyleżyńską, bo ― jak mógł sądzić z informacji ― byli 
szkodliwi obecnie i o wyrokach na nich krążyła wiadomość po mieście. Może właśnie 
dlatego Grzmot użył zwrotu: „dla honoru Organizacji". Istotnie, jeśli i skazanym, i 
społeczeństwu wyrok był znany, bezkarność świadczyłaby o słabości podziemia. Byłaby 
kompromitująca, a nawet szkodliwa. Na drugim miejscu byli: Krasnodworski, Korejsza i 
Jackiewicz. Na trzecim: Baronow, Kozłow, Klobowski i Klędzin. Na czwartym 
Dobrovicius i Gorzewski. Znajdujący się w ZSRR Tetrychowski i Kukułka byli 
nieosiągalni. Miejsca pobytu Rujnickiego jeszcze nie ustalono.
W ciągu czwartku., piątku i soboty załatwił wiele spraw przygotowawczych do 
rozpoczęcia akcji. Stanisław mu przyrzekł, że na niedzielę ściągnie z powiatu Czarnego, 
który zna dobrze Korejszę i będzie mógł zaprowadzić zamachowców na miejsce. Z 
Kretem ustalił, że się pozna (też w niedzielę) z Aktorką i Klarą. Aspiranta gestapo, 
Adama, odwiedził w piątek. Mimo że Grzmot mu polecił gestapowca jako człowieka 
wypróbowanego i pewnego, wziął ze skrytki browning i fiński nóż i poszedł pod dany 
mu adres, gdy zapadł zmierzch. Łatwiej jest walczyć i są większe szanse na ocalenie w 
ciemności niż
w dzień. Miejsce było wygodne ― w bocznej uliczce niedaleko Kalwaryjskiej. 
Przypominając sobie szkic Grzmota wstąpił na podwórko, gdzie stały dwa parterowe 
drewniane domki. Przed wejściem frontowym do jednego z nich stał motocykl. 
Wywnioskował z tego, że gestapowiec jest w domu. Po kilku drewnianych stopniach 
Wszedł na ganek i nacisnął klamkę u drzwi. Były otwarte. Nie wszedł jednak, lecz 
targnął za uchwyt dzwonka. Po kilkunastu sekundach na ganek wyszła kobieta.
― 

Czego pan chce? ― spytała po litewsku.

― 

Czy można widzieć pana Adama? ― rzekł również po litewsku.

― 

Proszę wejść!

Znalazł się w malutkim, prawie ciemnym podsionku. Ujął lewądłonią w kieszeni kolbę 
browninga. Kobieta otworzyła drzwi do następnego, oświetlonego pokoju.
― 

 Adasiu! ― zawołała. ― Tutaj ktoś do ciebie. Wyszła przez drugie drzwi, 

zostawiając je wpółotwarte. Do pokoju wszedł mężczyzna wzrostu Józefa, nieco od niego 

młodszy.
 ― W jakiej sprawie? ― spytał po litewsku.― Chcę widzieć pana Adama.
― Ja nim jestem.
― Przyszedłem tu z polecenia pana Witolda.
 ― Aha! A jak panu na imię?
― 

Kondor.

― 

W porządku. Proszę iść za mną! ― rzeki już po polsku. Wprowadził 

Józefa do sypialni, w której stało przy ścianie duże, 
podwójne łóżko. Zaciągnął firanki na oknach i zamknął drzwi. Potem przysunął krzesło 
do małej komody obok łóżka.
― 

Proszę usiąść!

― 

Dziękuję. A pan?

― Usiądę na łóżku. Nie chcę iść po drugie krzesło.
― 

Pan zupełnie dobrze mówi po polsku.

Pochodzę z polskiej rodziny, ale urodziłem się i mieszkałemna Litwie. Mam brata, który 
ożenił się z Polką w Wilnie i tutaj pozostał. Mieszka w następnym domku.
― Czy pan wie, w jakiej sprawie do pana się zgłosiłem?
― 

Pan Witold mi powiedział, że panu mogą być potrzebne specjalne 

informacje z zakresu działalności gestapo.
― 

Na razie chcę otrzymać informacje o dwóch ludziach z „Saugumy", o 

Dobroviciusie i Gorzewskim.
― 

Znam ich, chociaż pracuję w innym wydziale. U Dobroviciusa byłem w 

mieszkaniu. Służbowo oczywiście. Ten ma wysokie stanowisko i dużą władzę. Ale jest 
przyzwoity. Natomiast Gorzewski pracuje w referacie polskim i jest kanalią. Sadysta. 
Lubi się znęcać nad aresztowanymi.
― 

Czy pan wie, jaki jest stosunek do nich naszej Organizacji?

― 

Wiem. Obaj są skazani na śmierć. Ale ja radziłem nie ruszać teraz 

Dobroviciusa, który ma duży autorytet u oficerów gestapo niemieckiego. Jeśli będzie 
zgładzony z wyroku polskiej organizacji podziemnej, na pewno nastąpią ciężkie represje, 
A on właściwie nie jest bardziej szkodliwy niż każdy inny oficer Sipo. Natomiast 
sprzątnięcie Górzewskiego może być pożyteczne, bo odstraszy innych gestapowców od 
znęcania się nad aresztowanymi. Ale doradzałem wykonanie zamachu anonimowo!
― 

Co panu powiedział na to Witold?

― 

Że odłoży zamachy na później.

― 

To samo mnie powiedział. Ale dla orientacji chciałbym mieć o nich więcej 

wiadomości. Mogę zawczasu przeprowadzić rozpoznanie.
― 

Jakie informacje dla pana są ważne?

― 

Niektóre już są, ale powtórzenie nie zaszkodzi. Idzie mi o ich dokładne 

adresy, jeśli możliwe z planem domu. Rysopisy i charakterystyki. Godziny wyjścia z 
domu do pracy i powrotu. Trasy. Ważne są inne wiadomości: lokale, do których chodzą, 
znajomi, których
 odwiedzają. Najwięcej mnie interesuje tryb ich życia poza gmachem gestapo i poza 
domem.
― 

Czy jest to pilne?

― 

Nie. Ale chciałem zawiadomić o tym pana wcześniej, żeby było więcej 

czasu na obserwację i żeby pan miał to na uwadze.

― 

Dobrze. Zrobię to. To znaczy zrobię tyle, ile będę mógł.

― 

Oczywiście.

― 

Kiedy pan przyjdzie następnym razem?― Może za tydzień.

― 

Ale, jeśli nie będzie sprawy pilnej, najlepiej w niedzielę. Najwygodniejszy 

dla mnie dzień. I proszę wchodzić przez kuchnię, wówczas nie spotka pan nikogo 
obcego.
― 

A jeśli spotkam kogoś na dziedzińcu? Jeśli mnie spyta, do kogo idę? 

Chodzi o pańskie bezpieczeństwo.
― 

Jestem dobrze kryty. Ale możemy ustalić, że w takim wypadku uda się 

pan do mego brata, Zygmunta. W jakiej sprawie? Kupno karbidówki. On w wolnym 
czasie robi lampy karbidowe dla znajomych a czasem i na sprzedaż. Czy chce pan go 
odwiedzić?
― Może to być pożyteczne. Jeśli mi się wyda, że u pana coś nie w porządku, pójdę 
wprost do niego. Gdybym na przykład zobaczył jeszcze jeden motocykl albo auto na 
dziedzińcu...
― 

Dobrze. Chodźmy więc do brata. O naszych sprawach poufnych nie 

będziemy z nim mówili.
― 

Chcę spytać pana o pewną rzecz, jeśli pan nie uzna tego za natręctwo.

― 

Proszę. O co idzie?

― 

Dlaczego pan pracuje dla polskiej organizacji podziemnej? Przecież jest to 

ryzykowne.
― 

Ryzyko jest. Ale gdy jadę na motocyklu, też ryzykuję, że się coś zdarzy. 

Prawda? ― przez kilka sekund milczał, jakby się zastanawiał nad odpowiedzią. Potem 
zaczął mówić: ― Z Polską jestem związany sympatiami i pochodzeniem. Litwini zaś, 
jako państwo, oświadczyli się po stronie hitlerowców i jestem pewien, że razem z nimi 
przegrają. Natomiast Polacy powinni odzyskać swą niepodległość, bo są sojusznikami tej 
strony, która wojnę wygra. W tym wypadku moja praca w gestapo obciążyłaby mnie, 
chociaż osobiście nikomu nie wyrządziłem krzywdy. Ale znajdą się" ludzie, którzy mnie 
widzieli w mundurze gestapowca i to może zaszkodzić. A przecież mam rodzinę, żonę i 
dwoje dzieci. Więc prócz sympatii jest i wyrachowanie. Poza tym jestem wrogiem 
systemu nazistowskiego. Dlatego mi przyjemnie kogoś ostrzec, ocalić, komuś dopomóc. 
Niedawno zawiadomiłem pana Witolda, że w poniedziałek będzie łapanka przy Halach 
Targowych, między ulicą Zawalną, Bazyliańską i Kolejową. Gdybym mógł, ostrzegłbym 
całe miasto.
Józef przypomniał sobie, że Tomasz mu mówił, iż ma swego informatora z gestapo. 
Zastanowił się, czy Adam nie utrzymuje łączności i z Tomaszem.
Wyszli przez kuchnię na drugą stronę dziedzińca i weszli do mniejszego domu. Adam 
poznał Józefa ze swym bratem. Nie poruszali z nim tematów dotyczących pracy 
podziemnej, ani działalności gestapo. Rozmawiali o trudnościach w nabywaniu 
niektórych produktów, o drożyźnie. W pewnej chwili Zygmunt spytał Józefa:
― 

Czy ma pan karbidówkę? '

― 

Nie. Mam malutką lampkę naftową.

― 

Ależ nafta jest szalenie droga i trudno ją kupować!

― 

Moja lampka zużywa litr nafty miesięcznie.

― 

Chyba to kopciłka. Zaraz panu dam coś lepszego.

Przyniósł dobrze wykonaną karbidówkę.

― 

Weź pan ― powiedział. ― Jest to moja robota z niemieckich materiałów.

― 

Kupię ją od pana.

― 

Znajomym nie sprzedaję. Dam panu trochę karbidu na początek.

Józef wrócił do domu późno, tuż przed godziną policyjną. Zaraz przygotował karbidówkę 
i zapalił ją. Helena była zachwycona.
― 

Świeci jak słońce! ― powiedziała. ― Moja biedna lampka wygląda przy 

niej jak iskierka.
― 

Trochę czuć karbidem.

― 

Lampkę też czuć. Ciągle kopci. Teraz będę mogła wygodnie czytać 

wieczorami.
― 

Już jesteśmy bogatsi ― rzekł Józef.

W sobotę poszedł wczesnym rankiem do Drobnego. Od razu dostrzegł, że jest on w złym 
humorze i łatwo się domyślił, z jakiego powodu. Mimo to spytał:
― 

Czy pan miał wiadomości od góry?

― Tak. Przedwczoraj wieczorem przyszedł Bronka i zawiadomił mnie, że pan będzie 
kierował egzekutywą.
― 

Niezupełnie tak jest. Będę dysponował panem, któremu zostawiam 

funkcję kierownika sekcji wykonawczej. Sekcję wywiadowczą pozostawiam Kretowi. W 
ten sposób uproszczę te sprawy i ułatwię sobie robotę. Nie jest ważne, kto jaką rolę 
spełnia w ramach egzekutywy. Ważne jest, aby egzekutywa działała. Wkrótce opracuję 
pierwszy zamach i dam panu dokładne instrukcje co do jego wykonania.
― 

Jeśli będę mógł.

― 

Będzie pan mógł. Każda sprawa będzie ułożona jak proste zadanie 

matematyczne. Ale wszyscy będą musieli dokładnie spełnić swe role. Na razie 
pozostawiam wszystko w obecnym stanie. Od jutra zaś proszę o utrzymanie stałego 
kontaktu z członkami swej sekcji.
 ― Nie ze wszystkimi mam kontakt.
― 

Szkoda. Proszę więc w ciągu dnia dzisiejszego i jutrzejszego 

skontaktować się z nimi, być w pogotowiu. W niedzielę, pod wieczór, wstąpię do pana. 
Powie mi pan, z kim ustalił łączność i kto jest gotów do akcji.
― 

A jeśli nie będę mógł tego załatwić?

― 

Dlaczego?

― 

Jeśli oni uchylą się od kontaktów ze mną?

― 

Poda mi pan wszystkie okoliczności i potraktuję tę sprawę formalnie. 

Natomiast pierwszy zamach wykonają ci ludzie, którzy już są.
― 

Już są? Kto?

Pan i ja.
Drobny sztucznie się uśmiechnął.
― 

Pan żartuje ― powiedział.

― 

Ani mi w głowie! Jestem poważnym Człowiekiem i tę sprawę traktuję 

poważnie. Zapewniam pana, że egzekutywa albo zacznie wkrótce działać, albo zniknie.
― 

Ja się nie sprzeciwiam! Ja właśnie tego chcę!

― 

Doskonale! Całkowicie się zgadzamy. Komenda tego chce, ja tego chcę i 

pan tego chce. Idealna harmonia! Więc proszę do wieczora w niedzielę przygotować mi 
ludzi do pracy. Proszę ustalić z nimi prostą i prędką łączność. Będzie to pańska funkcja.
― 

Łącznika?!....

Józef zajrzał uważnie w oczy Drobnemu. Poznał już charakter tego człowieka, ale chciał 
się zorientować, co można z niego wydusić dla rozpoczęcia pracy zgodnie z życzeniem 
Grzmota.
― 

Nie, panie Drobny! ― powiedział z wyraźnym sarkazmem.

― 

Nie łącznika, lecz generalnego dyrektora łączności sekcji wykonawczej 

egzekutywy Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej! Widzi pan, jaka ważna funkcja!... 
Natomiast ja, goniąc całe dnie po mieście, spędzając czas na gadaniu z wieloma typami, 
kim jestem? Woźnym czy chłopcem na posyłki?... W stosunku do pana, panie Drobny, 
jestem niańką, guwernantką, która chce poprowadzić pana za rączkę tam, gdzie trzeba. 
Guwernantką bardzo cierpliwą. Chętnie bym tego obowiązku zrzekł się, bo... jest mi 
wstrętny. Rozumie pan? Ale będzie to szkodliwe i dla pana, i dla Organizacji! Niech więc 
pan nie kaprysi i nie sprowadza sprawy na boczne tory! Czy pan rozumie, czego od pana 
chcę?
― 

Utrzymania łączności z członkami sekcji wykonawczej.

― 

Dobrze. Otrzymał pan broń z Komendy?

― 

Tak. Bronka przyniósł. Jedna marna sztuka.

 ― Marna? Chcę zobaczyć.

― 

Jest dobrze schowana.

― 

Chodźmy do piwnicy.

― 

Skąd pan wie, że... w piwnicy?! ― zdumiał się Drobny.

Józef nie wiedział, że Drobny schował pistolet w piwnicy. Chciał
go tam wypróbować, dla przekonania się, że broń i naboje są dobre. Jednak odpowiedział 
zagadkowo:
― 

Mam w tych sprawach Specjalny węch. Czy jest ktoś obcy w domu?

W ogóle nie ma nikogo prócz nas. Zaraz wezmę latarnię.
W kuchni, w podłodze, była duża, ciężka klapa. Podnieśli ją i zeszli w dół po wąskich 
schodkach. Drobny zapalił latarnię i postawił ją na przewróconej dnem do góry beczce. 
Potem poszedł w kąt piwnicy, gdzie w suchym piasku leżała marchew. Odgarnął ją na 
boki i wyjął z płytkiego dołu żelazne pudełko. Otworzył je i podał Józefowi pistolet, 
browning dziewiątkę, owinięty w ceratę i pergaminowy papier. Tam również były: 
zapasowy magazynek i pudełko z dwudziestoma pięcioma nabojami.
Józef wprawnie sprawdził pistolet i powiedział:
― 

Niech pan spuści klapę.

― 

Po co?! ― zdziwił się Drobny.―

Damy dwa strzały. Jeden na 

cześć Hitlera a drugi Stalina.
Drobny wzruszył ramionami, ale spełnił polecenie. Potem powiedział:
― 

Ktoś z ulicy może usłyszeć.

― 

Pomyśli, że żona palnęła męża po buzi.

Drobny ustawił przy ścianie kwadratowy kawałek dykty, przesunął nieco dalej beczkę z 
latarnią i stanął z boku. Józef wycelował w środek dykty i wystrzelił z odległości około 
sześciu kroków, bo piwnica była mała. Kula trafiła niedaleko środka dykty.
― 

Stalin leży! ― powiedział i podał pistolet Drobnemu. ― Wal pan w 

Hitlera!
Drobny, starannie wycelował i strzelił. Kula trafiła w sam środek dykty.
― 

Brawo! ― zawołał Józef. ― Hitler trup! Rąbnął go pan jak święty Jerzy 

smoka! A pistolet wcale nie „marna sztuka", ale pierwsza klasa! Proszę dobrze schować. 

Będziemy go dawać tylko na robotę. A jeśli będziemy musieli razem dokonać zamachu, 
pan będzie grał na tej dziewiątce, a ja panu będę akompaniował na siódemce.
Wkrótce pożegnał Drobnego mówiąc:
― 

Byczy z pana chłop! Prosto w środek! To mi się podoba!

„Psiakrew, jeszcze i mnie wyprawi na robotę! ― pomyślał Drobny. ― Trzeba było 
strzelić w kąt piwnicy".Pod wieczór poszedł do domu, wziął kosz i udał się do Buby. 
Pamiętał, że dla spraw miłosnych wolała sobotę od innych dni.
― 

Odnoszę kosz ― powiedział po przywitaniu się z nią.

― 

Tylko po to przyszedłeś? ― spytała uśmiechając się.

― 

Żeby tylko po to, nie zobaczyłabyś swego kosza ze dwa tygodnie.

― 

Jednak się zainteresowałeś starą babą!

― Gdzie tam starą! Dzisiaj jestem tak zmęczony, a jednak przyszedłem, bo przez cały 
tydzień czekam na sobotę.
― 

Zostań na noc.

― 

Nie mogę.

― Tamta się zamartwi?
― 

Nie. Mógłbym ją uprzedzić, że nie przyjdę. Ale jutro od rana będę miał 

wiele spraw do załatwienia. Chcę dobrze wyspać się u siebie i stamtąd zacząć dzień.
―Chcesz coś zjeść?
― 

Nie.

― 

Może herbaty albo kawy? Mam prawdziwą.

― 

Też nie. Ale żebyś dała mi duży kieliszek wódki, byłbym ci wdzięczny. 

Chcę oderwać się od przykrych myśli. Rozmawiam z tobą, a inne sprawy nie wychodzą 
mi z głowy.―

Masz zmartwienia?

 ― Mam kłopoty... Trudną robotę...
― 

Rozumiem. I ja mam kłopoty. Dzisiaj musiałabym spędzić wieczór na 

mieście, ale zostałam. Czekałam na ciebie. Widzisz!
― 

Byłaś pewna, że przyjdę?

― 

Oczywiście. To się wyczuwa. A czy pamiętasz pierwszy wieczór, kiedy 

przyszedłeś z Wincukiem do mnie?
― 

Pamiętam.

.

― 

Wówczas już wiedziałam, że z tobą się puszczę. Potem czekałam na 

sposobność. Głupie to, ale... potrzebne i drogie... Idę po wódkę.
Powróciła za kilka minut z dwiema pełnymi szklaneczkami.
― 

I ja wypiję ― powiedziała. ― Jak wtedy na Nowy Rok.

W kilka haustów opróżniła szklaneczkę i wstrząsnęła się z obrzydzenia od niemiłego 
smaku alkoholu. Wyszła do sionki i pozamykała drzwi. Wróciła i patrząc na Józefa 
zrzuciła z siebie luźną, czarną suknię. Wyłoniła się z niej jakby zupełnie inna kobieta. 
Miała na sobie tylko dzienną koszulkę.
― 

Dla ciebie to włożyłam ― rzekła, przesuwając dłonie po biodrach. ― A 

czy uwierzysz, że się wstydzę?
 ― Teraz?
 ― Poprzednio też się wstydziłam, ale udawałam bezczelną. A są kobiety zimne, 
cyniczne, które udają wstydliwe. Ale w głowie mi zaczyna kołować. Głupstwa plotę...
Nazajutrz, w niedzielę, miał rzeczywiście trudny dzień. U Stanisława poznał się z 
Czarnym, który znał Korejszę i dał o nim dużo informacji. Zgodził się być 

przewodnikiem, kiedy zostanie zorganizowana, wyprawa na wieś. Ale Czarny nie 
wywarł na Józefie dobrego wrażenia. Wyczuł w nim człowieka fałszywego, któremu nie 
można zaufać. Postanowił, że będzie z nim ostrożny.
Następne spotkanie miał z Kretem, który, jak i poprzednio, był bardzo uprzejmy i 
zachowywał się jak dobrze ułożony kelner,, dla którego gość zawsze ma rację. Mówił 
ostrożnie, z namysłem i nie wypowiadał się szczerze.
„Krąży po krecich tunelach!" ― pomyślał Józef, słuchając jego odpowiedzi na pytania, 
które jakby się prześlizgiwały po powierzchni spraw.
Mimo to ustalił wiele faktów z dotychczasowej pracy sekcji wywiadowczej, które uznał 
za pożyteczne. Ale nie dał poznać Kretowi, co dla niego jest ważne, a co bez znaczenia. 
Wreszcie udali się do wywiadowczym, którą Kręt nazywał Aktorką. Mieszkała w 
śródmieściu. Miała mały pokój na parterze kamienicy. Józef zobaczył młodą, smukłą, 
ładną, dobrze ubraną dziewczynę.
― 

Siadajcie, panowie! ― wskazała ruchem dłoni na fotel i krzesło. ― Może 

załatwimy sprawę od razu, bo nie mam dużo czasu.
― 

Dobrze ― rzekł Józef. ― Chciałem z panią się zapoznać i zorientować 

się, czy chce pani pracować nadal.
Uniosła w górę ciemne łuki brwi.
― 

Pracować chcę, chociaż jest to dla mnie trudne. Ale nie chcę się wygłupiać 

i bawić w te sprawy. Traktowałam to jako rzecz poważną, lecz się zawiodłam! ― 
spojrzała w kierunku Kreta, jakby wskazując przyczynę swego zawodu.
On zmieszał się i powiedział', bezradnie wzruszając ramionami:
― 

Ja również się zawiodłem... Mówiłem panu Kondorowi...

― 

Niech pan sobie wyobrazi! ― zwróciła się do Józefa. ― Daje mi zadanie 

― skinęła głową w kierunku Kreta ― inwigilować pewnego jegomościa. Otrzymuję jego 
adres, rysopis, nazwisko. Tracę jeden dzień, drugi. Moknę na deszczu. Wreszcie go 
zobaczyłam. Wyszedł na spacer do Ogrodu Bernadyńskiego. Oczom swoim nie mogłam 
uwierzyć. Był to mój nauczyciel gimnazjalny. W domku tamtym w ogóle żaden inny 
mężczyzna nie mieszkał. A on stary, schorowany, nieszczęśliwy, prawie na dwór nie 
wychodził...
― 

Zdarzyła się omyłka ― przerwał jej Kret.

― 

Ładna omyłka! A gdybym go nie znała i zrobiła dokładne rozpoznanie!... 

A sekcja wykonawcza na jego podstawie zlikwidowałaby biedaka. Co by to było?!... 
Zabójstwo!,
― 

Proszę pana! ― zwrócił się Józef do Kreta. ― Chcę porozmawiać z panią 

na osobności. Potem do pana wstąpię i skończymy naszą naradę.
― 

Dobrze ― Kret wstał i pożegnał Aktorkę.

Gdy zostali sami, Józef zwrócił się do dziewczyny:
― 

Rozumiem całkowicie pani niezadowolenie i je podzielam. Właśnie 

zabrałem się do porządkowania tych spraw. Potrzebny mi jest każdy sprytny człowiek, bo 
w sekcji wywiadowczej ludzi mało. Ale będę korzystał tylko z pomocy tych, którzy 
zechcą dobrze pracować. Czy pani się zgadza na tę robotę?
― 

Ale powinien w niej być jakiś sens!

― 

Zapewniam, że pani wysiłki nie zostaną zmarnowane. Nie będę też 

obciążał pani nadmierną pracą. Do inwigilacji jest za mało ludzi i dlatego chciałbym, 
żeby pani w dalszym ciągu spełniała zadania wywiadowcze. Zgadza się pani?

― 

Ależ tak! Jestem Polką. Oburza mnie panoszenie się okupantów i 

chciałabym dopomóc tym, którzy walczą o nasze wyzwolenie.
― 

Dobrze. Zorientowałem się, że jest pani sprytna, inteligentna i energiczna. 

Ale, przepraszam, że powiem to szczerze, wydaje mi się, że do pracy wywiadowczej 
niezbyt pani się nadaje.
― 

Co?! Dlaczego?

― 

Jest pani zbyt piękna.

― 

Komplement? Dziękuję!

― 

Po prostu stwierdzenie faktu. Pani chyba rozumie, że ładna kobieta zwraca 

na siebie uwagę. Każdy jej się przyjrzy i ją zapamięta. Może więc i sama być narażona. 
Dla mnie ideałem wywiadowczym jest babunia lat sześćdziesięciu, ale krzepka, w 
wytartej kapotce, z różańcem i książeczką do nabożeństwa w ręce...
― 

Aha! ― wstała i lekko się ukłoniła Józefowi. ― Proszę więc

zaczekać. Zaraz wrócę i porozmawiamy jeszcze. ― Wyszła z pokoje
Powróciła za dziesięć minut. Była odziana w ciemną, watowaną kapotkę, postrzępioną u 
dołu spódnicę, spod której było widać grube, wełniane pończochy i sznurowane buciki. 
Włosy miała okryte wełnianą chustką z frędzlami.
― 

A może miotły kupicie? ― spytała ze śpiewnym, wiejskiem akcentem.

― 

Dobrze! ― uznał Józef.

― 

Jest to strój naszego kocmołucha, który mogę wziąć, kiedy chcę, bo ona 

ma elegantsze rzeczy. Mogę się ubrać i jak mieszczka, i jak robotnica, i jak służąca. 
Zależy to od sytuacji.
―A jak z dokumentami?
― 

Rychtyk dobrze! Mąż pracuje na wiosce przy ciesielce, a ja tutaj za pomoc 

domową jezdem ― pociągnęła wskazującym palcem pod nosem, jakby go wycierając.
„Rzeczywiście aktorka!" ― pomyślał Józef.
― 

Siadajcie, Małgosiu! ―powiedział.

― 

Kiedy się wstydzam.

― 

Ze starym chłopem?

― 

Kto to wie, co w kim siedzi! ― krygowała się. ― Jeden taki to mnie za 

kolano chycił!
Józef roześmiał się.
― 

Więc dobrze ― powiedział. ― Przepraszam za brak wiary w pani 

możliwości. Nie będę pani zabierał więcej czasu. Sądzę, że dobrze się rozumiemy. Jak 
najłatwiej z panią się komunikować?
― 

Osobiście od ósmej do dziewiątej rano albo od pierwszej do drugiej w 

południe. Jeśli zechce pan pomówić ze mną o innej porze, proszę wrzucić list do skrzynki 
pocztowej przy drzwiach. Zaadresuje pan dla Krystyny. Jest to moje imię.
Pożegnali się i Józef poszedł do Kreta. Z poznania się z Aktorką Krystyną był 
zadowolony. Wiedział, że dane jej polecenia spełni dokładnie i dobrze, bo jest ambitna. 
Zwiększało to jego szanse na prowadzenie własnego wywiadu. Jednak nic nie powiedział 
Kretowi o swych wrażeniach i zamiarach. Spytał go:
― 

Gdzie zobaczę Klarę?

― 

U niej w mieszkaniu.

― 

Czy daleko stąd?.

― 

Za Ostrą Bramą.

― 

Czy ona wie, że do niej się zgłoszę?

― 

Tak. Zna pańskie pseudo.

― 

W takim razie pójdę do niej sam. Nie chcę, żeby pan tracił na to czas. 

Proszę objaśnić mnie dokładnie, jak tam trafić.
― 

Bardzo łatwo... ― Kret podał Józefowi nazwę ulicy, numer domu i 

mieszkania i objaśnił jak tam wejść. Potem spytał: ― Kiedy będę panu potrzebny?
― 

Prawdopodobnie wstąpię do pana jutro rano i omówimy pewną robotę. 

Będzie pan miał osobne zadanie.―

Bardzo się cieszę, bo kierowanie sekcją 

narażało mnie na przykrości. A jeśli Drobny prześle mi polecenie?
― 

Zignorować. Teraz tylko ja będę dawał panu polecenia.

Pożegnał Kreta i udał się w kierunku Ostrej Bramy.
Kamienica, w której mieszkała Klara, była bardzo duża. Miała
dwa skrzydła i przybudówki w dziedzińcu. Wchodziło się do niej przez dwa wejścia 
frontowe, dwa z bramy i dwa z dziedzińca. Józef korzystając z informacji Kreta łatwo 
odnalazł na parterze, od strony dziedzińca, potrzebny mu numer mieszkania. Na lekkie 
pukanie klamką drzwi otworzyła kobieta w średnim wieku.
― 

O co idzie? ― spytała wesoło i życzliwie patrząc mu w oczy.

― 

Chcę pomówić z panną Klarą.

― 

Owszem, jest tutaj taka osoba. I akurat tak fatalnie się złożyło, że jest 

moją córką.
― 

Pani córką... ― powtórzył jej słowa.

― 

Pan się dziwi, że mam córkę? .

― 

Wcale się nie dziwię. Rzecz zwykła. ,

― 

A pan ma?

― 

Nie mam.

― 

Więc nie jest zwykła. No i córka u mnie specjalna! ― Rozszerzyła 

powieki i powiedziała głośnym szeptem: ―Diabeł!
Mówiąc to zamknęła drzwi kluczem i na zasuwkę, potem zrobiła Józefowi znak dłonią, 
żeby za nią szedł. W następnym pokoju zapukała do drzwi i, wzruszając ramionami, 
powiedziała:
― 

Czy nie jest to nadmiar uprzejmości: pukam do własnego pokoju! ― 

uchyliła drzwi i zrobiła ramieniem gest zapraszający dowejścia.
Wstąpił do małego pokoju i zobaczył stojącą przed nim młodądziewczynę, szczupłą, o 
prawie dziecinnej twarzy, która się stroiław powagę, i o oryginalnym uczesaniu włosów 
(dwiema warstwamido góry), które później nazwał „ptasim czubkiem". Patrzył ze 
zdziwieniem na młodą istotę, która wyglądała jak podlotek.
„I to jest najlepsza wywiadowczym Kreta?!" ― pomyślał, zaskoczony jej widokiem.
―Czy panna Klara? ― spytał.
― Tak. A pan od Kreta?―

Właśnie od niego. Jestem Kondor.

― 

Przypuszczałam, że panowie przyjdą razem.

― 

Wolałem sam. Będziemy mogli mówić swobodnie i szczerze bez świadka.

― 

Bardzo się cieszę. Niech pan usiądzie. Proszę wybrać miejsce, gdzie się 

'podoba. Może tutaj przy oknie?
― 

Świetnie położone mieszkanko. Trudne do obserwacji. A tutaj ulica 

Cerkiewna?
― 

Tak. Często wracam do domu wieczorami przez okno. Zostawiam je tylko 

przymknięte i skracam sobie drogę. Na tej ulicy mało przechodniów.
― 

Może zaczniemy mówić o sprawie?

― 

Bardzo chętnie.

― 

Otóż będę przez jakiś czas kierował egzekutywą. Chcę ją uruchomić. 

Zależy mi bardzo na dobrym wywiadzie. Czy pani się zgadza pracować nadal?
― Ależ tak! I nie tylko wywiad! Jeśli trzeba będzie kogoś zastrzelić, ja też potrafię!
Jaka pani groźna?
― 

Ja dla Polski wszystko zrobię! Naprawdę!

― 

Ale nie głupstwo. Dla Polski byłoby to szkodliwe.

Na twarzy Klary ukazały się wypieki. Była zdenerwowana. Zacisnęła pałce prawej dłoni 
w pięść i nie dostrzegając tego uderzała nią lekko w blat stolika.
― 

Jeśli mężczyźni są niedołężni, mogę dać im przykład. I zrobiłabym to 

sama, żebym się nie bała, że coś popsuję. Mówię panu o tym dlatego, żeby pan wiedział, 
że na mnie może liczyć.
Uważnie ją słuchał i obserwował. Myśl jego pobiegła Wstecz, w lata młodości, kiedy 
czul i myślał tak jak i ta dziewczyna, kiedy wierzył w ludzi, słowa, zapewnienia i był 
gotów do szalonych nawet czynów. Poczuł smutek i żal, bo z wiary tamtej pozostały mu 
tylko okruchy.
― 

Ile pani ma lat? ― spytał łagodnie, aby nie odczuła pytania jako 

wątpliwości w jej słowa.
― 

Siedemnaście.

― 

Czy mama pani wie o charakterze pani pracy w AK?

― 

Tak. I nie sprzeciwia się.

― 

Pani złożyła przysięgę?

― 

Tak.

Od drzwi rozległo się pukanie. Weszła matka Klary i przyniosła dwie filiżanki herbaty i 
kilka ciastek na talerzyku.
― 

Niech się pan pokrzepi ― powiedziała ― bo moja córka zamęczy pana 

gadaniem. Już ona taka! Barykada, polski sztandar z białym orłem. A ona na 
barykadzie!... Wysoko... Ze sztandarem!...
― 

Mamo! Jak ty możesz kpić!

― Ależ nie kpię, kochanie! U mnie sztandar już gotów, ale dobrze schowany. 
Zobaczymy, która pierwsza na barykadę wskoczy! Ja już walczyłam w dziewiętnastym 
roku! A ty co? Fu, smarkata! ― wyszła, udając oburzenie.
― 

Kogo pani śledziła dotychczas?

― 

Dyleżyńską, Kancerewicza, Dobrovicjusa, Baronowa, Kozłowa...

― 

Komu pani składała meldunki?

― 

Kretowi.

― 

Jakim on, zdaniem pani, jest typem?

― 

Śpiący typ. Automat. Zdawało mi się, że go nic nie obchodzi.

― 

A teraz poproszę o odpowiedź na parę pytań innego rodzaju. Jeśli pani dla 

jakichś względów, na przykład z obowiązku dyskrecji, nie zechce mi odpowiedzieć, nie 
będę miał nic przeciw temu. Rozumiem takie skrupuły. I proszę nie traktować tego jako 
badania pani, lecz jako moją próbę zorientowania się w sprawach egzekutywy, przez 
wzgląd na naszą przyszłą pracę.
― Dobrze.

― 

Pani powiedziała: „Jeśli mężczyźni są niedołężni, mogę dać im przykład", 

Z czego wysnuła pani wniosek o ich niedołęstwie?
― 

Z tego, że kilka razy nie wykonali zamachów na dobrze rozpoznanych 

osobach.
― 

Czy wszyscy w egzekutywie są niedołężni?

― 

Nie. Znam bardzo dzielnego chłopca, ale on nie może postępować według 

swej woli.
― 

Kto?

 ― Mag.
― 

Mag?!

― 

Tak. Znam go dobrze. Kilka razy z nim rozmawiałam na te tematy. On 

właśnie mi mówił o panu.
― 

Nic o mnie nie wie.

― 

Wie od jednego z aktywnych członków Organizacji, z którym utrzymuje 

kontakt. Wiem od kogo, ale przez dyskrecję, o której pan wspomniał, zachowam to w 
sekrecie. Otóż on mi powiedział, że górze zbrzydła bezczynność egzekutywy i dali ją w 
ręce człowieka, który potrafi ją uruchomić. To samo mi powiedział Bronka, którego od 
czasu do czasu widuję. Pracowałam z nim dawniej jako łączniczka. Potem przydzielono 
mnie do egzekutywy. Bardzo ucieszyłam się tymi wiadomościami, ale nie spodziewałam 
się, że pana u siebie zobaczę.
― 

Dlaczego?! ― zdziwił się Józef.

― 

Poprzedni jej kierownik siedział wysoko w chmurach i był niedostępny. 

Nawet Kret, jako kierownik komórki wywiadowczej, wyznaczał mi łaskawie audiencje 
― wydęła ładnie ukształtowane wargi ― przeważnie raz na tydzień. A rozmawiał ze 
mną w trzeciej osobie: „Koleżanka zechce zbadać godziny powrotu Dobroviciusa z 
gestapo do domu. Niech koleżanka ustali to dokładnie!"
― 

Teraz żadnych audiencji nie będzie. Będziemy się spotykali, kiedy to 

będzie potrzebne i gdzie nam będzie wygodnie. Podoba mi się pani zapał i charakter, i 
wyczuwam, że nasza współpraca pójdzie dobrze. Pani powiedziała, że już śledziła 
redaktora Kancerewicza.
― 

Tak. Dwa razy po kilka dni.

― 

Proszę zrobić to znów i porównać z poprzednimi obserwacjami. Czy 

zaszły zmiany? Rzeczy najważniejsze: trasy od rana do wieczora i godziny, w których 
zajdą zmiany miejsc. Jeśli niektóre dane się powtórzą, będę miał materiał rozpoznawczy. 
Kiedy pani może zacząć robotę?
― Jutro. Z samego rana rozpocznę wywiad, zaczynając od jego mieszkania.
― 

Doskonale! Wobec tego za dwa dni, w środę rano, zgłoszę się do pani. 

Proszę na mnie czekać do godziny dziesiątej. Jeśli nie przyjdę, proszę czekać następnego 
dnia.―

Dobrze. Bardzo się cieszę, że zaczynamy robotę. A terazchcę poruszyć 

moją sprawę, prawie prywatną. Chcę poprosić panao pewną rzecz, na której mnie bardzo 
zależy.
― 

Słucham.

― 

Chcę mieć silnie działającą truciznę! To tylko na wypadek aresztowania...

― 

Ja również o tym myślałem. Chciałem mieć truciznę dla siebie. Na razie 

nie wiem, gdzie ją dostać. Ale teraz będę o to się starał. Może mi się uda.
Pożegnał Klarę i zaraz poszedł do Kreta. Obawiał się, że go niezastanie w domu, ale 

spotkali się na ulicy. Wrócili do jego mieszkania. Józef polecił mu śledzenie 
Krasnodworskiego, bo Kret znał goz widzenia. Umówił z nim spotkanie za tydzień, w 
niedzielę rano, w jego mieszkaniu.
Następnie udał się do Aktorki. Ponieważ znała ona Dorotę Dyleżyńską i śledziła ją 
poprzednio, dał jej trochę dodatkowych informacji (uzyskanych od Kreta i Klary) i 
poprosił, żeby wszystko sprawdziła do środy w południe, kiedy do niej przyjdzie.
Ostatnie spotkanie miał z Drobnym. Nakazał mu jeszcze raz utrzymywanie kontaktu z 
członkami sekcji wykonawczej i poprosiłgo, aby czekał w domu w środę wieczorem.
Powrócił do swego mieszkania na górce zmęczony i głodny, ale był zadowolony, że 
pchnął robotę daleko naprzód.
Rysował starannie na dużym arkuszu papieru dokładny plan kilku ulic śródmieścia. Robił 
to z pamięci, ale poprzednio, w ciągu dwóch dni, zbadał dokładnie tamtą dzielnicę. Po 
skończeniu planu dodał z boku szkic gmachu, którego drzwi frontowe wychodziły na 
dwie równolegle położone ulice. Potem zaznaczył krzyżykami na ogólnym planie 
miejsca wykonawców wyroku w momencie rozpoczęcia akcji. Strzałkami wskazał 
kierunki ich ruchów. Następnie napisał nazwy ulic i numery kilku domów.
Drobny, siedząc z boku, obserwował powstawanie na papierze tego planu. Józef od czasu 
do czasu komentował szczegóły.― Teraz ― rzekł po ukończeniu rysunków ― objaśnię 
panu przebieg akcji. Jeśli cokolwiek będzie dla pana niejasne, proszę pytać. Obserwacje 
dawne i ostatnie ustaliły, że Dorota wychodzi z lokalu „Lira" przy ulicy Wileńskiej 
między godziną siódmą trzydzieści a ósmą wieczorem. Wówczas jest prawie ciemno, bo 
ulice są słabo oświetlone. Człowieka trudno rozpoznać nawet z odległości dwudziestu 
kroków. Ułatwia to ogromnie robotę, bo gwarantuje bezpieczeństwo po oddaleniu się od 
miejsca zamachu... Lokal jest tutaj... ― wskazał ołówkiem prostokąt domu z krzyżykiem. 
― Naprzeciw umieści się o godzinie siódmej piętnaście obserwator. Będzie wolno 
spacerował, albo czekał w bramie lub w którymś z wejść frontowych. Jest to jasne i 
proste... Po tej stronie, gdzie jest lokal „Lira", ale bliżej ulicy Mickiewicza, znajduje się 
druga kamienica, zaznaczona tym oto krzyżykiem. A na osobnym szkicu jest ona 
narysowana szczegółowo. Tutaj jest wejście z Wileńskiej. Dalej prowadzi wąski 
korytarz, obok schodów na górne piętra. A tutaj są schodki w dół, w kierunku podwórza. 
Dalej jest zakręt w lewo, do korytarza kamienicy przy ulicy Jagiellońskiej... Otóż 
zamachowiec umieści się na jednym z chodników ulicy Wileńskiej, w pobliżu wejścia do 
tej kamienicy. Gdy obserwator pójdzie W jego kierunku i da znak, że Dorota wyszła z 
lokalu, będzie na nią czekał przed tym wejściem albo nieco dalej od niego. Potem pójdzie 
jej naprzeciw z takim obliczeniem, aby ją spotkać w pobliżu wejścia do kamienicy.
― 

A w jaki sposób, jeśli nie będzie widział Doroty, zorientuje się, że ona 

idzie?
― 

Z ruchów obserwatora, który podąża drugim chodnikiem i ją wyprzedzi. A 

gdy się ona zbliży, to oczywiście ją zobaczy. Natomiast obserwator, gdy minie miejsce, 
w którym nastąpi zamach, zatrzyma się nieco dalej po drugiej stronie ulicy i będzie 
widział, jak się to odbędzie.
― 

A co ma robić zamachowiec?

Józef ze zdumieniem spojrzał na Drobnego.
― 

Pan nie wie co on ma robić?

― 

No, oczywiście, wiem. Ale pan opowiada tak szczegółowo, że czekałem 

na dalszy ciąg.―

Więc zamachowiec w ostatnich sekundach będzie działał 

według wyczucia sytuacji. Będzie strzelał do niej z odległości trzech, czterech kroków 
albo i bliżej. Wystarczą dwa strzały. Pierwszy między oczy, trochę w górę; drugi pod 
lewą pierś. Takie strzały nie chybią. 
― 

A skąd obserwator będzie wiedział, że z „Liry" wyszła właśnie Dorota?

― 

Z rysopisu. Średni wzrost, okrągła twarz, chód ociężały. Ma palto szarego 

koloru z wciętą talią i czarnym, futerkowym kołnierzem. Z tyłu klapa na wysokości talii, 
z dwoma guzikami. Na głowie okrągła też futerkowa czapeczka. Strój i wygląd łatwe do 
poznania i zapamiętania.
― 

Może ubrać się inaczej.

― 

Nie. Jest koniec zimy, pogoda jednostajna. Zresztą zbadałem i tę sprawę. 

Nie ma ona futer ani dużego wyboru okryć. Poza tym pan mi mówił, że dwaj pańscy 
ludzie robili na nią zamach z bliska. Tak?
― 

Tak. Ale z Komendy dali świństwo i nie wystrzeliło.

― 

Mniejsza z tym. Ale oni ją widzieli i pamiętają, jak wygląda. Może pan 

ich właśnie wyznaczyć. Albo jednego z nich na obserwatora. Ale nikt prócz 
wyznaczonych ludzi nie powinien wiedzieć o miejscu zamachu ani o czasie. W ogóle 
proszę nikomu nie podawać tych szczegółów.
― 

Moi ludzie są godni zaufania.

― 

Bardzo pięknie. Ale jest to główna zasada naszego działania. O miejscu i 

sposobie zamachu wiem tylko ja. Teraz włączam do tego pana, który akcję przeprowadzi. 
Zamachowcy zaś dowiedzą się o tym w ostatnim dniu. To znaczy jutro, ostatecznie 
pojutrze.
― 

Dlaczego pan chce, żeby zamachowiec strzelał do niej z przodu?

― 

Dlatego, żeby to był Wyrok śmierci, wykonany śmiało, nie zaś 

porachunek osobisty. Jednocześnie trzeba wypowiedzieć formułę: „W imieniu 
Rzeczypospolitej Polskiej". Na to wystarczy czasu. Można powiedzieć to nawet 
strzelając, ale głośno. I, proszę pana, strzelanie z przodu jest najbezpieczniejsze. Taki 
atak onieśmieli wszystkich w pobliżu.
Może być ścigany potem.
― 

I będzie ścigany. Ale po ochłonięciu z paniki. Przechodnie będą go 

widzieli tylko parę sekund. Potem zniknie im bez śladu. Pan jeszcze nie zna mojej 
koncepcji.
― 

No, to przejście na Jagiellońską.

― 

Jest jeszcze coś! ― Józef wziął grubą, drewnianą listwę, którą przyniósł z 

sobą do mieszkania Drobnego i postawił przy ścianie. Pokazał ją i powiedział: ― Po 
zastrzeleniu Doroty zamachowiec skoczy po cementowych schodach w otwarte drzwi 
frontowe. Tutaj na planie jest krzyżyk. Innych drzwi w pobliżu nie ma. Zatrzaśnie je. 
Przytrzyma klamkę, weźmie z kąta tę listwę, którą tam zostawi przed zamachem, i 
wsunie ją pod klamkę. W ten sposób zablokuje drzwi za sobą. Listwa ta ma dokładnie 72 
centymetry i już ją wypróbowałem. Drzwi są masywne i wyłamanie ich będzie bardzo 
trudne. I proszę pamiętać: wykonawcy wyroku trzeba dać latarkę elektryczną. Tam 
wszędzie jest zupełnie ciemno. Zresztą jest to pomyślne dla akcji. Po zablokowaniu drzwi 
zamachowiec w kilkanaście sekund znajdzie się na ulicy Jagiellońskiej i zniknie 
uchodząc w lewo, w kierunku ulicy Zawalnej i przecznicy Portowej. Obserwator zaś 
zobaczy wynik zamachu i skieruje się Wileńską w stronę Gdańskiej. Może tamtędy 
przejść również na Portową i tam się połączą. Potem poinformują pana dokładnie o 

przebiegu akcji. Pan napisze raport do Komendy. A ja przyjdę do pana za dwa dni z 
dokładnie opracowanym planem następnego zamachu. W tym tygodniu zdołamy łatwo 
wykonać dwa zamachy...
Drobny patrzył na Józefa że zdumieniem. On dostrzegł to i spytał:
― 

O co jeszcze panu idzie?

― 

No, a osłona, ubezpieczenie?... ― spytał Drobny.

― 

Co jeszcze?... Ogień zaporowy, auto pancerne?... Panie Drobny, to nie 

wojna ani ćwiczenia! Nie mamy nawet takich warunków, jakie ma Warszawa. Pan sam to 
powiedział. Ale mamy dość środków, aby zgładzić każdego szkodliwego typa. Na to są 
potrzebne spryt, rozum, inteligencja, zdecydowanie. Chcę, żeby pan odczuł to i 
zrozumiał. Chcę, żeby pan, gdzie zajdzie potrzeba, potrafił lawirować w tych sprawach 
bez niańki!

,

― 

Ależ chciałem tylko ubezpieczyć wykonawcę!―

Ubezpieczeniem, osłoną jest ten kawałek drewna, ten kij! A osłona żywa może 

tylko zawadzać, zwrócić na siebie uwagę i zaszkodzić. W ogóle skomplikuje łatwą i 
prostą akcję! ― spojrzał na zegarek. ― Teraz jest szósta trzydzieści. Chodźmy tam i 
wyjaśnię panu wszystko na miejscu. A jutro pan objaśni plan akcji zamachowcom.
― 

Ależ po co? Zrozumiałem dobrze.

― 

Nie zrozumiał pan dobrze. Musi pan wyczuć to tak, jak ja wyczułem.

― 

Mam za pół godziny wyznaczone spotkanie w Pałacu.

― 

Przejdziemy obok Pałacu, pan wstąpi tam na chwilę i uprzedzi, że 

przyjdzie później. Ta sprawa jest najważniejsza.
Wyruszyli na miasto. Józef dostrzegł, że Drobny niechętnie a nawet jakby z obawą z nim 
idzie. Gdy znaleźli się na miejscu wybranym do zamachu, Józef dwukrotnie 
przeprowadził Drobnego przez labirynt korytarzy, schodów i przejść. Pokazał mu, gdzie 

wykonawca wyroku pozostawi listwę przed zajęciem stanowiska na ulicy. Potem 
powiedział:
― 

Ja zablokuję drzwi, a pan spróbuje otworzyć je z zewnątrz.

― 

Ależ po co? Oczywiście jest to pewne.

― 

Jednak spróbujmy dla upewnienia pana.

― 

Ktoś może zwrócić uwagę.

― 

No, dobrze. Dajmy temu spokój, bo już wypróbowałem listwę ze środka. 

Teraz chodźmy na stanowisko obserwatora.
Długo oprowadzał Drobnego ulicami i objaśniał mu szczegóły akcji. Wreszcie go 
pożegnał, umawiając spotkanie za dwa dni, o czwartej po południu w Pałacu. Poprosił 
go, aby na tę godzinę ściągnął tam wszystkich członków sekcji wykonawczej.
― 

Po co? ― spytał Drobny.

― 

Chcę zobaczyć, jakie mają oczy.

― 

Oczy?! ― zdziwił się Drobny.

― 

Tak. Jest to ważne. Szczególnie mnie interesują ci, którzy jutro albo 

najpóźniej pojutrze zlikwidują Dorotę.W tych warunkach jest to dziecinna robota.
― 

Oczywiście ― zgodził się Drobny.

Ale kiedy Józef go pożegnał i odszedł, rzekł ze złością: „Ładna dziecinna!... Wariat!... W 
ogóle podejrzany typ!... Łazi po ulicach,

po domach, jakby cale miasto do niego należało". Splunął; postawił kołnierz i udał się 

pośpiesznie w stronę Pałacu.
Nazajutrz Józef zabrał się do szukania sposobu dokonania zamachu na redaktora „Gońca 
Codziennego". Kancerewicza. Wykonanie tego wyroku Komenda traktowała jako sprawę 
szczególnie ważną i pilną. Ale zadanie sama utrudniła przez napiętnowanie redaktora 
gadzinówki w piśmie podziemnym „Niepodległość". A ponieważ po mieście rozeszła się 
wiadomość o skazaniu na śmierć kilku Polaków, którzy współpracowali z okupantami, 
Kancerewicz zachowywał się bardzo ostrożnie.
Wykonanie wyroku wieczorem było niemożliwe, bo redaktor po zmierzchu nigdzie z 
mieszkania nie wychodził. Trasa jego ruchów w mieście była bardzo krótka. Rano szedł 
ruchliwą ulicą Wileńską w stronę głównej ulicy miasta. Tam, na piętrze, mieściły się 
redakcja i administracja gazety. Około godziny dwunastej szedł do 
GebietsKommissariatu WilnaStadt, gdzie było niemieckie biuro prasowe. Na tym 
odcinku wykonanie wyroku było prawie niemożliwe... bez straty ze strony 
zamachowców. Wracając z GebietsKommisariatu wstępował czasem do 
Feldkommandantury ― w okazałym gmachu po drugiej stronie ulicy Mickiewicza ― 
niedaleko redakcji. Później wracał do swego biura i około godziny trzeciej szedł do 
domu. Stamtąd do następnego dnia nigdzie nie wychodził, natomiast z redakcji 
wieczorem udawał się do niego goniec z teczką. Gdyby wieczorem zadzwoniono do 
mieszkania redaktora, na pewno nie otworzono by drzwi nikomu obcemu. Poza tym 
Kancerewicz mógł mieć broń. Mógł też, w wypadku podejrzanym, zatelefonować do 
gestapo.
Józef zabrał się do badania terenu na podstawie wszystkich zebranych informacji. 
Wreszcie doszedł do wniosku, że w obecnej sytuacji są tylko dwa sposoby dokonania 
zamachu. Jeden na schodach redakcji, kiedy na ulicy Mickiewicza będzie duży ruch 
samochodów, który zagłuszy huk wystrzałów. Drugi na schodach lub w bramie domu, 
gdzie było mieszkanie redaktora. Ulica Wileńska w tym miejscu była wąska. Jechały nią 
ciągle auta i wozy ciężarowe. Ale w obu wypadkach trzeba było zabezpieczyć dla 
zamachowcy drogę odwrotu.
Zaczął badać pobliskie dziedzińce i wejścia frontowe. Do mieszkania Kancerewicza 
trzeba było wchodzić z bramy na lewo, a potem schodami na pierwsze piętro. Po drugiej 
stronie ulicy, nieco na ukos zwrócił uwagę na dużą, drewnianą bramę, zawsze zamkniętą, 
w której była mała furtka. Przekonał się, że tędy można wejść na bardzo długi, wąski 
dziedziniec, prowadzący daleko w głąb, obok kamienicy, prostopadle do ulicy 
Wileńskiej, w kierunku przecinającej ją pod prostym kątem ulicy Trockiej. Gmachy po 
lewej stronie ulicy Wileńskiej, od rogu ulicy Trockiej, uformowały jakby literę „L" 
obróconą dolną poprzeczką do góry. Józef nie spodziewał się, że znajdzie tam dobre 
przejście, ale dostrzegł w tylnej części domu przy ulicy Trockiej małe drzwi. Pomyślał, 
że jest to wejście do składziku. Spróbował jednak je otworzyć. Wszedł do środka i 
znalazł się w zupełnej ciemności. Zaświecił latarką elektryczną i zobaczył korytarz, po 
którego obu stronach stały łopaty, miotły, beczki, skrzynie i przewrócona kołem do góry 
taczka. Poszedł tym korytarzem do końca i zobaczył skręt w lewo, który się kończył 
drzwiami. Otworzył je i znalazł się na parterze dużej klatki schodowej. Z prawa było 
widać masywne drzwi frontowe. Wyszedł nimi na ulicę Trocką. To niespodziewane 
przejście bardzo go ucieszyło. „Jeśli zamach będzie dokonany w bramie albo na 
schodach do mieszkania redaktora, wystarczy przejść ulicę, odemknąć furtkę i zamknąć 
ją za sobą na zasuwkę, aby potem łatwo zniknąć z dziedzińca i z okolicy, gdzie dokonano 

zamachu".
Po tym odkryciu zbadał wieczorem klatkę schodową, na którą wychodziły drzwi z 
mieszkania Kancerewicza. W głowie Józefa układał się plan akcji. Udział w niej wezmą: 
wykonawca wyroku, jego pomocnik, który zostanie na ubezpieczeniu przy furtce, oraz 
obserwator, który ich zawiadomi o wyjściu Kancerewicza z redakcji. Wówczas 
wykonawca uda się schodami o piętro wyżej, a następnie, kiedy redaktor pójdzie na górę, 
skieruje się w dół i rozmijając się z nim dokona zamachu.
Tej nocy spał źle. Nie wychodziła mu z głowy ta sprawa. Myślał o trasie redaktora, 
schodach, korytarzach, przejściach, bramach. Rozważał każdy szczegół, obliczał czas: 
minuty, sekundy... Zaczęło mu się wydawać, że szanse są małe. „Czy wolno mi bez 
całkowitego

88przekonania, że wykonawca ocaleje, ryzykować jego życie?" Takiego przekonania nie 
miał.
Nazajutrz zbadał jeszcze raz trasę redaktora i przejście z ulicy Wileńskiej na Trocką. 
Szukał innego sposobu dokonania zamachu i na godzinę dwunastą poszedł do redakcji 
gazety. Tego dnia wdział starą jesionkę i włożył okulary „od wiatru". W kieszeni miał 
kartkę, na której napisał: „Uchodźca w średnim wieku szuka pokoju za pomoc w pracy". 
Był to pretekst do wizyty w redakcji, gdyby tam na niego zwrócono uwagę. Chce 
zamieścić ogłoszenie w gazecie, ale nie wie, ile to będzie kosztowało.
Gdy wchodził po szerokich schodach na górę, drzwi na podeście pierwszego piętra się 
otwarły i wyszedł z nich mężczyzna średniego wzrostu, w wieku lat około pięćdziesięciu. 
Miał na głowie karakułową czapkę. Zapinał guziki ciemnoszarego palta na futrze. Za nim 
wyszła młoda kobieta, która niosła dużą, skórzaną teczkę. Zapinała ją. Z rysopisu Klary i 
Kreta Józef poznał Kancerewicza. Jeszcze wolniej poszedł schodami w górę.
― 

Wrócę za godzinę ― powiedział redaktor, biorąc teczkę z rąk kobiety. ― 

Jeśli zadzwoni Obersturmführer Lange, proszę powiedzieć, że przyjdę do niego o drugiej.
― 

Dobrze ― rzekła kobieta i wróciła do redakcji.

Kancerewicz poszedł w dół i wyminął Józefa, który wstąpił na
podest pierwszego piętra. W tym momencie redaktor się obejrzał i stanął. Józef zobaczył 
drugie drzwi, na których była tekturowa tabliczka z nadrukiem: „Wydział ogłoszeń". 
Odemknął je i wszedł do środka. Zobaczył pokój przedzielony barierą na dwie części. Za 
nią, przy stoliku, siedziała urzędniczka i rozmawiała z kobietą i mężczyzną. Udzielała im 
jakichś informacji. Na wejście Józefa nie zwrócono uwagi. Dlatego o nic nie spytał, lecz 
powrócił na podest schodów. Kancerewicza w klatce schodowej już nie było. Józef 
zszedł prędko w dół. Gdy znalazł się na chodniku, zobaczył redaktora po drugiej stronie 
ulicy. Za nim w odległości kilkudziesięciu kroków szła Klara. Zachowywała się tak, 
jakby ją nic specjalnie nie interesowało, a już najmniej Kancerewicz. Miała pod pachą 
dwie książki.
Józef przez pewien czas ją obserwował. „Wspaniale lawiruje!" ― pomyślał.
Kancerewicz zmienił dzisiaj rozkład swego dnia. Nie poszedł do urzędów niemieckich, 
lecz wprost do domu. Klara śledziła go z dala. Wyglądała jak sztubaczka, która idzie do 
biblioteki, aby zmienić książki, albo do koleżanki. Józef zaś obserwował ich z drugiej 
strony ulicy, z jeszcze większej odległości.
Gdy zbliżali się ulicą Wileńską do placu w pobliżu starostwa grodzkiego, Klara poszła 
bardzo wolno. Zdziwiło to Józefa, ale wnet dostrzegł, że redaktor skręcił z placu w lewo i 

udał się w kierunku wejścia do kościoła Świętej Katarzyny. Zniknął w otwartej furcie 
dużych drzwi kościelnych.
„Dziwna historia!" ―pomyślał Józef, zatrzymując się naprzeciw wystawy antykwariatu 
na rogu ulicy Żeligowskiego. W dużej szybie widział jak w lustrze cały plac i kościół. 
Kancerewicz wyszedł stamtąd po niespełna minucie. To jeszcze bardziej zdziwiło Józefa. 
„Czy warto wstępować do kościoła, żeby nie zmówić nawet pacierza?" 
W głębi wystawy widział Kancerewicza idącego w kierunku ulicy Wileńskiej. Za nim 
szła z dala Klara. Potem redaktor znikł z widoku, bo plac się skończył. Wówczas Józef 
poszedł prędko z powrotem, przemierzył ulicę na drugą stronę i skierował się naprzeciw 
Klary, która już wracała, bo Kancerewicz Wszedł do bramy domu, w którym mieszkał. 
Dziewczyna poznała Józefa z dala, ale nie wiedziała, czy można z nim się przywitać. 
Szła udając, że go nie zna. Ale Józef sam się do niej zbliżył.
 ― Dzień dobry! ― powiedział, podając jej dłoń. ― Pewnie do biblioteki. Tak. I na 
spacer.
Chodźmy więc razem... On poszedł do domu?
― 

Tak. Coś się zmieniło. Mnie to martwi.

― 

Chyba tylko dzisiaj... Wkrótce znowu pójdzie do redakcji... A pani na 

placu zwolniła kroku, bo wiedziała, że on wstąpi do kościoła. ..
― 

Zawsze tam wchodzi na krótki pacierz.

― 

Baardzo krótki! .

― 

Chyba przyklęknie, przeżegna się i wychodzi.

― 

Chyba. A może i my tam wstąpimy, też na... krótki pacierz?

Spojrzała ze zdziwieniem na Józefa.

90
― 

Jeśli pan chce...

Poszli w kierunku kościoła. Józef przepuścił Klarę naprzód. Wstąpili do kruchty. Była 
wysoka, podłużna. W głębi, z prawej strony, były wierzeje prowadzące do wnętrza 
kościoła. Dalej z lewa były drzwi, którymi można było wyjść na dziedziniec.
― 

Może pani wejdzie do środka i zmówi pacierz na jaką dobrą intencję.

Skinęła głową i poszła do świątyni. Wówczas Józef się cofnął ku furcie. Przesuwając się 
na boki mógł stamtąd ― niewidzialny z zewnątrz ― obserwować plac, posterunek przed 
starostwem i nawet część ulicy w prawo i w lewo.
„Właśnie o to mu chodziło!" ― pomyślał.
Spojrzał na drzwi. Miały duży, kwadratowy, żelazny zamek i wiszącą kłódkę. Odchylił 
furtę i zobaczył na niej mocną zasuwę. Spróbował ją poruszyć. Zrobił to bez wysiłku.
Obejrzał kruchtę. Na murze z prawa wisiało kilka obrazów świętych. Z lewa stała przy 
ścianie długa, drewniana ławka. Usiadł na niej. Przyszło mu do głowy, że dawno się nie 
modlił. „Boże! ― zaczął w. myśli. ― Jeśli to wszystko widzisz, jeśli jesteś miłosierny i 
sprawiedliwy, jeśli wszystko możesz, spraw, by zło znikło ze świata, by słowa Chrystusa 
stały się treścią życia ludzi".
Z kościoła wyszła Klara. Stanęła pośrodku kruchty. Józef spojrzał na nią. Była wiotka, 
słaba, blada. Miała cienie w oczodołach. Podszedł ku niej i skinął głową na drugie 
wyjście z kruchty.
Długim, licho utrzymanym dziedzińcem wyszli na wąską ulicę świętego Ignacego. Józef 

skręcił w prawo. Klara szła obok niego.
― 

Czy trzeba go śledzić znów? ― spytała.

― 

Nie. On będzie znowu w redakcji o pierwszej. A na drugą pójdzie stamtąd 

gdzie indziej... do obersturmfuhrera Langego.
Ze zdumieniem spojrzała na niego. Miała ochotę spytać, skąd o tym wie. Ale się nie 
zdecydowała. Zamiast tego powiedziała:
― 

Pan pewnie sprawdzał moją robotę?

― 

Nie... Przypadek...

Uśmiechnęła się i rzekła:
― 

Mag miał rację.

― 

W czym?―

Że... robota pójdzie.

― 

Oczywiście! A teraz proszę iść do domu i wypocząć.

― 

Nie będę już potrzebna? ― spytała z odcieniem zawodu w głosie.

― 

Do wieczora nie. Ale od piątej proszę nie wychodzić z domu. 

Prawdopodobnie przyjdę do pani na krótką rozmowę. Jeśli się zdarzy, że dzisiaj nie będę 
mógł przyjść, proszę czekać jutro od rana do dziewiątej.
― 

Dobrze.

― 

I chcę powiedzieć jeszcze coś. ― Zatrzymał się, a potem rzekł: ― Jest 

pani najwspanialszą osobą, jaką dotychczas poznałem w pracy podziemnej!
Twarz Klary zalał rumieniec.
― 

... Proszę iść do domu ― ciągnął Józef. ― Zaraz będzie Dominikańska. 

Niebezpieczna ulica. Nie powinniśmy w ogóle chodzić razem. Ale dzisiaj wyjątek. Tak 
się zdarzyło.
Uścisnął krótko dłoń Klary i poszedł z powrotem ulicą Świętego Ignacego.
Klara czuła się szczęśliwa. Pochwała Józefa brzmiała szczerze i była dla niej bardzo 
droga.
# * ♦.
Usiadł tak, by mógł widzieć w pełnym świetle twarze zebranych w salonie Pałacu 
członków sekcji wykonawczej. Drobny był zdenerwowany. Kiedy Józef przyszedł, chciał 
od razu złożyć mu sprawozdanie z roboty. Lecz tamten się zorientował z miny Drobnego, 
że zamachu nie dokonano i powiedział oschle: Później".
Kula, „adiutant" Drobnego, wydał się Józefowi tak samo antypatyczny jak i jego „szef. 
Szary sprawiał wrażenie chłopca śmiałego, ale nieszczerego. Ryś był spokojny i 
przypominał Józefowi kierownika sekcji wywiadowczej, Kreta. Mag patrzył uważnie w 
twarz Józefowi i w pewnej chwili lekko zmrużył oko. „Chce mi coś powiedzieć poufnie" 
― domyślił się Józef i zwrócił się do Drobnego:
― Kogo jeszcze brakuje?
― 

Tolek gdzieś się zapodział na wsi, a z Turkiem od dawna nie mogę 

nawiązać kontaktu.
― 

A gdzie R7?

― 

Ma gorączkę. Wczoraj i przedwczoraj zaziębił się na robocie. Z tego może 

się wywiązać zapalenie płuc.
p| Więc pan go wyznaczył na robotę.
― 

Tak. Miał strzelać do Doroty.

― 

I nie strzelał.

― 

Rzecz jasna: nie!

― 

Dla mnie nie jest jasna.

― 

On panu opowie ― Drobny wskazał dłonią na Kulę.

― 

Pan był obserwatorem?― spytał Józef takim tonem, z którego można było 

wyczuć, że zupełnie w to nie wierzy.
― 

Ja! ― rzekł Kula twardo. ― Przedwczoraj, przed siódmą, byliśmy na 

miejscu. Ja naprzeciw „Liry", R7 przy wejściu do kamienicy. Zimno było cholernie! 
Wiatr, padał śnieg, a myśmy czekali przeszło godzinę. Wyszła tuż przed ósmą, ale była w 
towarzystwie dwóch niemieckich oficerów. Ja dałem znak chustką: wytarłem twarz. R7 
widział to, ale nie strzelał.
― 

A dlaczego?

― 

Przecież mówię: była w towarzystwie dwóch oficerów.

― 

Czy szli razem w kierunku zamachowca?

― 

No, tak.

― 

Minęli tamtą kamienicę?

― 

Minęli. ,

― 

I on nie strzelał?

― 

Nie, bo przecież, właśnie mówiłem, z nią byli dwaj niemieccy oficerowie. 

Jeden z prawa, drugi z lewa. Jeden prowadził ją pod rękę...
― 

Gdyby z tą trójką, o której pan opowiada, szło jeszcze ze sto trójek, 

sytuacja zamachowca wcale by się nie zmieniła. Mógł strzelać z trochę większej 
odległości.
― 

Ależ oni obaj mieli broń!

― 

Pistolety w rękach gotowe do strzału? .― Nie. W kaburach.

― 

Więc na rozpięcie kabury i wyjęcie pistoletu trzeba, gdyby

nawet kule były w lufach, najmniej trzech sekund. A zamachowcowi trzeba było nie 
więcej niż trzy sekundy, aby wystrzelić dwa razy do Doroty i skoczyć w drzwi. Sekunda, 
aby zatrzasnąć, dwie sekundy, żeby zablokować klamkę.
Wtrącił się Drobny:
― 

Uważam ― rzekł ― że ryzyko dla zamachowca było zbyt wielkie.. Mogli 

rzucić się na niego nawet bez pistoletów, żeby go pochwycić. Mogli strzelać przez drzwi, 
gdy blokowałby klamkę. Mogli.
― 

A jak było wczoraj? ― przerwał mu Józef.

― 

Wczoraj ― odparł Drobny ― wcale nie wyszła. Ale ja mam świetny plan 

sprzątnięcia Doroty bez żadnego ryzyka. W „Lirze" pracuje jako kelner nasz chłopak. 
Dobry kumpel. Zgadza się wsypać truciznę do jej kawy. Chce za to tylko pięć tysięcy 
marek. A truciznę mu da R7. On, wie pan, zna się na chemii.
― 

Proszę pana! ― rzeki Józef zimno, chociaż zaczął się denerwować. ― 

Chemii, alchemii, magii i trucizn stosować nie będziemy. Nie są to porachunki osobiste, 
lecz wyroki śmierci. Gdyby warunki na to pozwoliły, powiesilibyśmy ją albo ścięli głowę 
toporem. Teraz musimy załatwiać te sprawy kulami!
― 

Słusznie! ― odezwał się Mag.

Drobny i Kula z oburzeniem zerknęli w jego stronę.
― Proszę pana! ― kontynuował Józef zwracając się do Drobnego. ― Stawiam sprawę 
szczerze! Pan zlekceważył trudną i długą robotę wywiadowców i moją. Sprawa była 
opracowana w najdrobniejszych szczegółach. Wykonawca w tych okolicznościach nie 
ryzykował. Małe ryzyko mogło być, ale nie w trakcie zamachu. Zamach ten łatwo 

mógłbym wykonać sam, bez żadnego kontaktu z kimkolwiek z egzekutywy! Ale 
Komendzie zależało właśnie na wynikach pracy egzekutywy. Jeśli złożę raport, że 
egzekutywa jest zupełnie niezdolna do działania i podam fakty, z jakich ten wniosek 
wysnułem, egzekutywa będzie rozwiązana!
― 

Ależ zaszły nieprzewidziane okoliczności ―zaprotestował Drobny.

― 

Dokładnie przewidziane! Dorota nigdy nie wychodziła z „Liry" sama. 

Przewidziałem nawet, że za nią będzie maszerował cały sztab oficerów niemieckich i 
całe gestapo! ― mówił sarkastycznie.
― I połamaliby sobie kolby pistoletów o drzwi, ale zamachowca by nie pochwycili! 
Sprawę tę obecnie uważam za zmarnowaną i więcej o niej mówić nie chcę! Przechodzę 
do następnej sprawy. Jeśli i ona upadnie, nie będę tracił czasu na dalsze spotkania, 
gadania, konferencje. A teraz ― ogarnął spojrzeniem wszystkich ― powiem wam 
krótko, o co mi idzie. Przygotowałem zamach na innego skazanego. Wykonawca wyroku 
będzie miał prawie sto procent bezpieczeństwa. Ryzyko będzie takie, jakie ma każdy 
Polak chodzący po mieście. W trakcie zamachu wykonawca jego nie może być 
pochwycony.
― 

Na kogo zamach? ― spytał Drobny.

― 

O tym się dowie wykonawca... w odpowiednim czasie.

― 

Jest to brak zaufania do mnie ― Drobny przybrał minę obrażonego.

― 

Jest to pewna zasada, którą stosuję i którą radzę stosować panu w 

przyszłości, jeśli egzekutywa będzie istniała i jeśli pan będzie jej kierownikiem.
― 

Ale ja przecież muszę wyznaczyć ludzi na robotę!

― 

Spróbujemy załatwić to inaczej, na ochotnika. Kto z was chce dokonać 

zamachu?
Wstał Mag.
― 

Ja! ― powiedział zdecydowanie i jakby hardo.

― 

Teraz kolej na Szarego ― wtrącił Drobny.

Józef nie zwrócił uwagi na jego słowa. Spytał Maga:
― 

Kogo pan chce wziąć sobie do pomocy?

 ― Rysia.
― 

Dobrze. ―Józef zwrócił się do Rysia: ― Pana funkcja będzie drobna, ale 

dla zamachowca ważna. Czy pan chce wziąć udział w akcji?
― 

Ja się zgadzam.

― 

Doskonale! ― Józef zwrócił się do Drobnego: ― Pan mi da dzisiaj dwa 

pistolety.
― Skąd dwa?
― 

Jeden przesłany niedawno z góry i wypróbowany przez nas. Drugi z 

tamtych trzech, które egzekutywa otrzymała poprzednio.
― 

Jeden nie wiem, gdzie jest, bo Tolek zabrał na wieś. Drugi zepsuty, dałem 

Magowi. Próbował go naprawić.
― 

Nic z tego nie wyszło i mogę go oddać ― rzekł Mag.

― 

A gdzie trzeci?

― 

Trzeci ma Szary do obrony osobistej.

― 

Jestem zagrożony ― powiedział Szary. ― Śledzono mnie. Muszę znowu 

zmienić melinę.
― 

Czy ma pan broń przy sobie?

― 

Tak. Chodzę zawsze z rewolwerem.

― 

Proszę mi dać.

Szary rozpiął marynarkę i wyjął zza pasa u spodni nagan rosyjski. Józef go wziął i 
sprawdził, czy jest nabity.
― 

Ma pan zapasowe naboje? ― spytał.

― 

Tak. Czternaście.

― 

Proszę o naboje.

― 

Ale rewolwer jest mi potrzebny dla własnej obrony. Byłem śledzony. 

Może dzisiaj zrobią na mnie zasadzkę w mieszkaniu, a ja z gołymi rękami!
― 

Jeśli pana mieszkanie jest zagrożone, to panu w ogóle nie wolno tam 

wracać. Trzeba odczekać i zrobić wywiad. Rewolwer oddam panu po dokonaniu 
zamachu. Do tego czasu, jeśli obawia się pan chodzić bez broni, niech pan pozostanie 
tutaj albo pójdźmy razem do Drobnego. Proszę zrozumieć prostą rzecz. Broń ta jest 
własnością Komendy i dano ją egzekutywie dla wykonywania zamachów. Pańskie 
bezpieczeństwo jest ważne, ale robota musi być wykonana. Pan może być zaatakowany 
albo i nie, natomiast zamach musi być zrealizowany.
― 

A dlaczego Szary nie może wziąć udziału w zamachu z własnym 

rewolwerem? ― spytał Drobny.
― 

Dlatego, że Mag chce mieć do pomocy Rysia. Poza tym jeśli Szary 

twierdzi, że jest śledzony, zagrożony, spotkania z nim są niebezpieczne i utrudnione. 
Robota zaś musi być wykonana w dokładnie ustalonym terminie. Chodźmy do pana po 
browning.
Szary i Kula pozostali w Pałacu. Józef, Ryś, Mag i Drobny (po dwóch) w odstępie kilku 
minut, wyszli na ulicę i udali się w kierunku Zakrętu.―

Ależ paskudni 

kombinatorzy! ― powiedział Mag, który szedł z Józefem w odległości pięćdziesięciu 
kroków za Drobnym i Rysiem.
― 

Kto? ― spytał Józef.

― 

No, ta cała sitwa.

― 

Nawet nie próbowali dokonać zamachu na Dorotę ― rzekł Józef.

― Oczywiście, nie. Wszystko zbujali. A na pana przesłali raport do góry, ale nie przez 
Bronkę, lecz inną drogą, przez oddział dywersyjny. Proszę zachować to w tajemnicy. Ja 
ich się nie boję, lecz nie chcę psuć z nimi ostatecznie stosunków, bo jednak należę do 
tejże sekcji.
― 

Skąd pan wie o raporcie?

 ― Od Rysia. On pokłócił się z Drobnym i Kulą. Dlatego właśnie wybrałem go do 
pomocy.
― 

A czy zna pan treść raportu?

― 

Że jest pan chory na umyśle. Że zorganizował pan zamach na Dorotę 

niemożliwy do wykonania, który by naraził życie dwóch ludzi. Coś w tym sensie.
― 

A pan się nie obawia, że jutrzejszy zamach został zorganizowany przez 

wariata?
― 

Nie. Słyszałem o panu od Bronki. I sam się znam trochę na ludziach.

― Ale małe ryzyko jednak jest. Małe.
― 

Ryzyko jest wszędzie. Zresztą ja mało się troszczę o swe życie. Bo czy to 

życie?... I wstyd mi, że należę do egzekutywy. Chciałem prosić o przeniesienie gdzie 
indziej. Przecież z naszej roboty baby się śmieją!

― 

Może poprawimy tę reputację. Kilka dobrych robót i opinia się zmieni. A 

czy pan ma całkowite zaufanie do Rysia?
― 

Z tej paczki on najporządniejszy. Ale i jemu nie ufam we wszystkim.

― 

Dobrze, że pan mi o tym powiedział. Wobec tego wyjaśnię plan 

jutrzejszego zamachu tylko panu i Klarze.
― 

I Klarze?! ― zdziwił się Mag. 

― 

Nie podoba się panu?

― 

Bardzo się podoba. Ona jedna jest Więcej warta niż oni wszyscy!Kiedy się 

zbliżyli 
do mieszkania Drobnego, ten zatrzymał się i czekał.
―Czy pan chce do mnie wstąpić? ― spytał Józefa.
― 

Nie. Zaczekamy w pobliżu. Proszę przynieść browning, naboje i zapasowy 

magazynek.
Drobny wszedł przez furtkę na podwórko, a Józef, Mag i Ryś skierowali się do 
pobliskiego lasu na Zakręcie.
― 

Co on ci tam bujał? ― spytał Mag Rysia.

― 

Powiedział, że robota się nie uda.

― 

Przecież nie wie nawet, gdzie robota i jaka! ― rzekł Józef.

― 

On telepata. Wszystko wie ― powiedział Ryś.

― Psychopata! ― poprawił go Mag.
Po dziesięciu minutach z furtki domu ukazał się Drobny. Poszedł w kierunku lasu. 
Zbliżył się do czekających na niego, obejrzał się „konspiracyjnie" i podał Józefowi 
pistolet, magazynek i naboje.
― 

Co będzie dalej? ― spytał.

― 

Proszę czekać jutro od godziny czwartej w Pałacu. Otrzyma pan broń i 

napisze raport. Prześle go pan do Komendy drogą służbową.
O czym raport?
― 

O wykonaniu zamachu.

― 

A jeśli się nie uda?

― 

Uda się następnego dnia.

― 

A co mam napisać w raporcie?

― 

To, co panu powiedzą Mag i Ryś. Broń oddadzą panu. Proszę ją trzymać 

do następnego zamachu. Browninga nie wolno pożyczać absolutnie nikomu! A nagan, 
jeśli pan już go dawał Szaremu i jeśli pan uważa, że jemu jest koniecznie potrzebny, 
proszę dać, pod warunkiem, że Szarego w każdej chwili można będzie znaleźć. Do 
widzenia!
― 

Kiedy pana znów zobaczę?

― 

Teraz nie wiem. Będę bardzo zajęty. Gdy będzie mi pan potrzebny, znajdę 

pana.
Kiedy Józef, Mag i Ryś odeszli, Drobny udał się do domu. Po drodze kilka razy splunął i 
powiedział: „Ależ to bzik!"
Na rogu Małej Pohulanki i Zawalnej Józef się zatrzymał i zwrócił się do Rysia:―

Proszę przyjść tu jutro, za kwadrans dwunasta. Będzie pan spacerował Zawalną w 

kierunku Portowej i z powrotem. Do pana podejdzie albo Mag, albo ktokolwiek, kogo 
pan zna. Otrzyma pan rewolwer i dalsze wskazówki. Robota będzie łatwa.
― 

Dobrze. Przyjdę punktualnie.

― 

A teraz pan wolny. Do widzenia!

Ryś odszedł. Józef i Mag poszli w przeciwną stronę.
― 

Przekonał się pan ― rzekł Józef ― że nie chcę, aby nawet on wiedział, na 

kogo i gdzie będzie dokonany zamach. To niedaleko stąd. I proszę mi wierzyć, że więcej 
dbam o bezpieczeństwo ludzi, których wysyłam na robotę, niźli o swoje własne. 
Mógłbym wykorzystać plan zamachu na Dorotę, bo jest bardzo dobry. Ale... ponieważ 
Drobny, Szary, Kula i R7 wiedzą o szczegółach tej akcji...
― 

Może i Dorota już wie ― wtrącił Mag. ― Oni nie potrafią trzymać 

języków za zębami.
Niezadługo wyszli przez ulicę Żeligowskiego na plac przed kościołem Świętej 
Katarzyny. Z prawa, obok wejścia do dawnego starostwa, chodził litewski policjant z 
karabinem przewieszonym przez bark. Tupał nogami, rozcierał zmarznięte dłonie. Józef 
poszedł w lewo i zatrzymał się naprzeciw sklepu antyków.
― 

Zobacz pan! ― wskazał na olejny obraz. ― Ruszczyca „Oka". Sprzedają 

za dziesięć tysięcy marek. To znaczy za kilka dolarów. Ruszczyc pozostawił mało dzieł 
po sobie i to powinno kosztować chyba kilka czy nawet kilkanaście tysięcy dolarów. 
Kultura toczy się w błoto!... A teraz patrz pan w kierunku Wileńskiej. Jutro, najwcześniej 
o dwunastej a najpóźniej o trzeciej, redaktor Kancerewicz pójdzie tamtym chodnikiem do 
domu. Gdy przyjdzie na ten plac, skręci do kościoła. Wejdzie do kruchty przez tamtą 
furtkę w drzwiach. Stamtąd będzie obserwował przez kilkadziesiąt sekund drogę za sobą; 
czy był śledzony, czy za nim ktoś szedł? Oczywiście ktoś, jego zdaniem, podejrzany. 
Potem wyjdzie z kościoła i uda się do domu. Mieszka blisko stąd. Zaraz powtórzymy 
jego manewr.
Kiedy weszli do kruchty, z otwartych drzwi kościoła padała na posadzkę szeroka smuga 
światła. Wewnątrz odbywało się nabożeństwo, ale kruchta była pusta. Stanęli u furty. 
Potem Józef wyjrzał na tonący w półmroku plac i poszedł ku wejściu do kościoła. Stał 
tam przez kilka sekund, zaglądając do środka, następnie powrócił do furty, przymknął ją i 
wskazał Magowi na zasuwę.
― 

Właśnie to gwarantuje wasze bezpieczeństwo po akcji! ― powiedział i 

zamknął furtę na zasuwę. Spróbował ją otworzyć, ale się przekonał, że teraz jest, to 
niemożliwe. Odemknął furtę i powiedział cicho: ― Będziecie czekać tutaj ― wskazał 
dłonią na ławkę przy ścianie .― albo na ulicy. Miejsce wybierzecie sobie sami. Klara 
będzie śledziła Kancerewicza. Gdy skieruje się on do domu, ona go . wyprzedzi i powie 
wam. Wówczas wstąpicie do kruchty i usiądziecie na ławce. Kiedy redaktor wejdzie do 
środka i was zobaczy, uda, że chce się pomodlić. Pójdzie w kierunku wejścia do kościoła. 
Wówczas Ryś zamknie furtkę na zasuwę, a pan, jednocześnie, wykona wyrok. Zabierze 
mu pan wszystkie dokumenty, teczkę i wyjdziecie stąd inną drogą...
Wyprowadził Maga na dziedziniec, a stamtąd na ulicę ŚwiętegoIgnacego.
― 

Stąd najlepiej odejść w kierunku Ludwisarskiej. Jest blisko, Czy 

zrozumiał pan ideę akcji?
― 

Oczywiście! Wspaniale!

― 

A teraz chodźmy do Klary. Omówimy z nią szczegóły zamachu i dam 

panu broń. Przekażę akcję w ręce pana i Klary.
― 

Załatwimy wszystko dobrze!

― Jestem tego pewien.
W następnym tygodniu wstąpił do Henryka, którego dawno nie widział. Zastał go na 

dziedzińcu, obok domu.
― 

Myślałem, że z tobą się stało coś złego! ― zawołał Henryk. ― Nikt o 

tobie nic nie wie. Może nadal pracujesz w Dębach?
― 

Nie. Ale mieszkam daleko za miastem.

― 

Chodź do „orlego gniazda", pogadamy.

Orlim gniazdem Henryk mianował należące do niego piętro domu. Natomiast Józef 
nazwał je „srocze gniazdo", bo zaradny Henryk ściągał tam zewsząd i żywność, i rzeczy.
Wstąpili do dużego pokoju, z którego okna było widać dziedziniec. Wacek siedział za 
długim stołem i zalewał jakimś płynem metalową płytkę.
― 

Może przeszkadzamy? ― spytał Henryk.

― 

Nie. Zresztą już skończyłem.

― 

Poznajcie się, panowie! ― rzekł Henryk. ― To mój najlepszy przyjaciel! 

― wskazał dłonią na Józefa, którego nieco zdziwił tytuł „najlepszego przyjaciela". ― A 
to nasz mistrz od legalizacji, fabrykowania pieczęci, blankietów. Niedawno 
wyprodukowaliśmy legitymacje Arbeitsamtu. Doskonale!
Józef uścisnął dłoń Wacka i powiedział: 1
― 

Jest mi potrzebna pewna rzecz, której nie mogę zdobyć. Może wy to 

stosujecie, albo wiecie, gdzie można kupić?
i― Co takiego? ― zainteresował się Henryk.
― 

Cyjanek potasu.

― 

Do czego?

― 

Dla siebie. Na wypadek wsypy. Wolę sam sobie odebrać życie, niż dać się 

męczyć.
― 

Ale skąd wsypa? Przecież nie należysz do Organizacji.

― 

Mamy na wsi grupkę samoobrony. Trochę tam pracujemy, odbywamy 

ćwiczenia. W przyszłości to się przyda...
― 

Mogę dać panu cyjanku ― powiedział Wacek.

― 

Ma pan? '

Oczywiście! ― rzekł Wacek, z miną prawie obrażoną, jakby pytanie Józefa go dotknęło.
Odemknął drzwiczki ściennej szafy i zdjął z półki duży, szklany słój, prawie pełen 
kryształów podobnych do ałunu albo kwasku cytrynowego. Postawił go na wolnym 
końcu stołu.
― 

To jest cyjanek?! ― zdziwił się Józef.

― 

A pan myślał, co? ― spytał Wacek.

― 

Jestem zdziwiony, że tak dużo tego macie. Wiem, że nawet drobna cząstka 

cyjanku jest śmiertelna.
― 

Naturalnie! ―potwierdził Henryk.

Wacek otworzył słój i wyjął z niego mętny kryształ wielkości kasztana.
― 

Chyba wystarczy panu? ― spytał.

― 

Na ile doz można to podzielić?

m
― 

Nawet na dwadzieścia.

― 

Doskonale! Dla pewności podzielę na dziesięć.

Zawinął kryształ w papier i w chustkę do nosa i schował do kieszeni.
„Klara będzie zadowolona. I mnie się przyda jako gwarancja łatwej ucieczki od życia".
― 

Hurra! Idzie! >― krzyknął stojąc przy oknie Henryk. ― Udało się! Niesie 

paczkę! ― zaczął klaskać w dłonie..
― 

Musiało się udać ― rzekł Wacek. ― Robota dobra.

Józef zbliżył się do okna i zobaczył Wicka, który w rozpiętej jesionce szedł szerokimi 
kucającymi krokami, jakby jechał na nartach, w kierunku domu. Miał pod pachą 
podłużną paczkę owiniętą w szary papier i przewiązaną sznurkiem.
― 

O co idzie? ― spytał Henryka.

―• Rozumiesz ― rzekł tamten „myjąc dłonie" ― zdobyliśmy litewski formularz na tanie 
kupno ubrań i materiałów tekstylnych w sklepach państwowych. Wyprodukowaliśmy 
podobne blankiety, a dzisiaj Wicek spróbował kupić cokolwiek. I udało się. Zaraz ci 
pokażę ― wyjął z szuflady stołu małą teczkę i ją otworzył. Józef zobaczył pliki 
blankietów takich samych jak tamten, który otrzymał od Tomasza i na który kupił palto. 
― Widzisz! ― mówił Henryk, wyjmując z dołu inny blankiet, nieco zabrudzony i 
zgnieciony. ― Jest to oryginał. A to nasza robota. Żadnej różnicy!
Józef Obejrzał blankiety i przekonał się, że różnica jest duża. Gatunek papieru był inny, 
farba bledsza. Jednak z uznaniem skinął głową.
, ― Dobre ― powiedział.
― 

Ha! Dobre! ― rzucił Wacek. ― Doskonałe! Zaraz zobaczymy dowód.

„Dowód miałem dawno! ―pomyślał Józef. ―Ale imitacja marna. A Tomasz o tym nie 
wie".
Do pokoju uroczyście wkroczył Wicek. Był wyższy od brata i miał dłuższą brodę. 
Położył na rogu stołu paczkę i zrobił dłonią gest, jakby zapraszający kogoś do wejścia do 
pokoju.
― 

Proszę! ― powiedział:

― 

Winszuję! ― Henryk uścisnął jego dłoń. ― Pierwsza próba się udała!

Rozwinięto paczkę. Był w niej kupon materiału marnego gatunku na męski garnitur.
― 

E, nie ma dodatków, podszewki.― powiedział Wacek.

― 

Bo nie dali.

,Trzeba było się upomnieć.
― 

Tak. Żeby dali dodatek w kratki za kratami?

― 

A ja się upomnę.

― 

Ile to kosztowało? ― spytał Henryk.

― 

Czterdzieści litów,

― 

Toż za darmo! Za taki kupon można wziąć trzy tysiące. Jutro ja idę.

―

A ja dzisiaj ―

― 

Trzeba Litwinom trochę ulżyć. I tak to zrabowano Żydom.

― 

Nam też.

― 

Oczywiście! Resztki tego, co bolszewicy nie zdążyli wywieźć. . 

Zdążyliby, ale nie znaleźli. ,
― 

Drodzy koledzy! ― rzekł Henryk uroczyście. ―Trzeba uczcić tę akcję 

strzyżenia okupantów! Zaraz zaparzę dobrej kawy. ―Poszedł do swego pokoju.
Wacek wyjął z szuflady sfałszowany blankiet i oryginał. Zaczął go wypełniać przy 
pomocy Wicka. Józef uważnie obserwował ich robotę.
„Trzeba wyciągnąć od Henryka chociaż jeden taki blankiet ― pomyślał,Tomasz ma 
jeszcze kilka, ale trzyma je w swoim archiwum jako dokumenty. Nie wypada go prosić o 
więcej".
Wrócił Henryk. Postawił na mniejszym stole dzbanuszek kawy. Nalał parującego płynu 

do czterech filiżanek i uniósł swoją do góry.
― 

Za pomyślność naszej imprezy! ― rzekł uroczyście. Potem zwrócił się do 

Józefa: ― Czy wiesz o tym, że sprzątnięto Kancerewicza?
―

Jakiego Kancerewicza? ― Józef udał; że nawet nie słyszał takiego 

nazwiska. ...
― 

Redaktora tutejszej gadzinówki.

― 

Po co? ― spytał Józef naiwnie.

― 

Jak to: po co? ― » zdziwił się Henryk.

― 

No, tak ― wyjaśnił Józef. ― Sprzątnęliście jednego, będzie drugi. Zawsze 

ktoś się znajdzie na dochodowe stanowisko.
― 

I drugiego zlikwidujemy. Teraz my siła! W biały dzień, w kościele go 

zastrzeliliśmy! A w pobliżu „kalakutas" stał na posterunku. Na ulicy pełno wojskowych. 
To jest robota!
― Wszyscy razem strzelaliście! ― spytał Józef.
― 

Nie rozumiem..

― 

No, powiedziałeś: zastrzeliliśmy. Więc ty strzelałeś i jeszcze kilku.

Nie, ja nie strzelałem, ale my! Organizacja! Nasi ludzie!
― 

Aha! Winszuję! Ale obawiam się, że gdy nastąpią represje, odpadnie was 

ochota do strzelania.
― 

Jakie represje?

― 

Wezmą zakładników i za jednego zlikwidowanego rozstrzelają 

dwudziestu.
― 

A my zastrzelimy czterdziestu! Na represje odpowiemy represjami.

― 

Chyba że tak.

― 

Rzecz oczywista!

Wacek włożył palto i schował do .portfelu sfałszowany „order".
― 

Do widzenia, koledzy! ― powiedział z namaszczeniem.

― 

Bądź ostrożny! ― rzucił mu Wicek. ― Nie wchodź do sklepu, jeśli 

zobaczysz w nim kilku ludzi.
Wacek opuścił pokój, a Józef udał się z Henrykiem do jego pokoju.
― 

Czy mógłbyś dać mi blankiet? ― spytał Józef.

― 

Oczywiście mogę ― rzekł Henryk. ― Ale to ryzykowna sprawa.

 ― Zaryzykuję. Wiesz dobrze, że dawniej dużo ryzykowałem.― A kto ci wypełni?
― 

Mam znajomego, który zna dobrze litewski. Popatrzę na oryginał i 

wypełnimy tak samo.
― 

Dobrze. Weź w pracowni, są tam w szufladzie. A ja skończę zmywać 

naczynia.
― 

Wiem, gdzie są.

Józef poszedł do dużego pokoju i z grubego pliku wziął pięć 104blankietów. Schował je. 
„Trochę nieuczciwie ― pomyślał. ― Ale dla nich to drobiazg. Kwestia papieru. Może 
wiele się zmarnuje, a ja wykorzystam wszystkie".
Żeby nie tracić czasu, pożegnał Henryka i poszedł do Andrzeja. Spodziewał się, że w 
trakcie przerwy obiadowej zastanie go w domu. Zazwyczaj o tej porze przychodziła do 
niego łączniczka a czasem Grzmot. Południe uważano za bezpieczniejszą porę dnia niż 
wieczór.
Po drodze się zastanawiał, jak wykorzystać „ordery". Mógł sam kupić materiały w dwóch 

sklepach, ale do składnicy, w której poprzednio nabył palto, nie wolno mu było iść. 
„Trzeba wykorzystać Helenę... jeśli dobrze się czuje. Ubezpieczę ją. Pójdę razem i 
zaczekam na ulicy. Wezmę z sobą pistolet":
I tym razem u Andrzeja był Grzmot. Ale Józef wszedł do sionki tak cicho, że nie 
usłyszeli. Uchylił drzwi do ostatniego pokoju.
― 

Przepraszam! ― powiedział. ― Jeśli przeszkadzam, to zaraz się wyniosę i 

przyjdę wieczorem.
― 

Ależ niespodzianka! ― zawołał Grzmot. Wstał z krzesła, zbliżył się do 

Józefa i podał mu dłoń. ― Dziękuję bardzo! ― powiedział. ― Świetna robota! Całe 
miasto tylko o tym mówi. Już zawiadomiliśmy Warszawę. Początek bardzo efektowny!
Sprawa była łatwa ― szczerze powiedział Józef. ― Gdyby nie mazgajstwo Drobnego i 
spółki Dorota by również była sprzątnięta.
― Słyszałem coś o tym. A Drobny zaraz po zamachu przysłał raport z przesadnym 
opisem sprawy. Przypisał sobie całą zasługę.
― 

Chyba uwierzyliście.

― 

Gdzież tam! Dobrze go znamy. A o sprawie wiemy wszystko dokładnie, 

bo Bronka rozmawiał z Magiem i Klarą. Dziękuję w imieniu Komendy i Swoim.
― 

Cieszę się, że i pan Tomasz będzie zadowolony. On bardzo chciał wam 

dopomóc.
― 

Czy zamierza pan jeszcze coś zorganizować?

― Pracuję nad kilkoma sprawami.
― 

Doskonale! Ale siadajmy! My w paltach, bo tutaj zimniej jak na dworze. 

Para z ust idzie.
― 

Palę w piecu tylko wieczorem ― objaśnił Andrzej. ― Cały dzień jestem 

w mieście. I zaraz muszę wrócić do urzędu. Czy pan ma do mnie jakąś sprawę?
― 

Mam. Osobistą. Chcę skorzystać z pańskiej znajomości języka 

litewskiego. Drobna rzecz, ale dla mnie ważna.
― 

Może więc przyjdzie pan do mnie wieczorem, około szóstej.

Dobrze:
W trakcie rozmowy z Grzmotem Józef zwrócił uwagę na to, że ma on nędzną, 
wypłowiałą i wytartą jesionkę. Spytał go:
― 

Czy pan chodzi w tej jesionce, podbitej wiatrem, dla pozoru?

― 

Ha, dla pozoru! ―odparł Grzmot ―Z konieczności, bo nie mam lepszej. 

Pan w swoim palcie wygląda na burżuja.
 ― Zrobimy więc i z pana burżuja! ― wyjął z portfelu jeden blankiet i położył go na 
stole przed Andrzejem, ― Proszę wypełnić to na jakieś pospolite, litewskie nazwisko.
― Ale co pan chce zrobić? ― wmieszał się Grzmot.
― 

Kupimy dla pana palto. Dobre, Ciepłe.

 Pan kupi?
Nie. Pan sam kupi na miarę. Wybierze pan sobie według upodobania. Za kilkadziesiąt 
litów kupi pan palto, które kosztuje kilka tysięcy. Nie wypada, żeby tak ważna figura z 
Organizacji chodziła jak dziad!
Andrzej roześmiał się. Potem powiedział:
― 

Oryginalny blankiet przesłałem do Komendy. Teraz jest tam tego dużo. To 

znaczy dużo takich falsyfikatów.
 ― Ale nie wykorzystujemy tego ― wtrącił Grzmot.

― 

Dlaczego? ― zdziwił się Józef.

― 

Bo to ryzykowne. Jak by to wyglądało, gdybym, na przykład, wpadł za 

taką sprawę. Przecież to sprawa kryminalna. Fałszerstwo.
― 

Ależ Litwini i Niemcy przecież...

― 

Wiem, wiem. Zrabowali nam, Żydom. Ale idzie o sam fakt wsypy za taką 

sprawę. Poza tym zaczną badać: skąd wziąłem fałszywy blankiet?
― 

Wsypy nie będzie. Sam sprawę zbadałem i wiem wszystko dobrze.

― 

Nie! rzekł. Grzmot stanowczo.

Józef wziął blankiet ze stołu i powiedział:
― 

Po prostu pan się boi.

― 

Tak. Wsypa za taką sprawę byłaby dla mnie okropna.

― 

A jeśli dam panu gwarancję, że wsypy nie będzie?

― 

Jakaż to gwarancja? 

― 

Pójdę z panem. W składnicy tamtej jest tylko dwóch niedołężnych 

pracowników. Jeden chyba gruźlik. Pan wejdzie do środka, położy blankiet na stole i 
powie, że chce kupić palto. Wybierze je pan z setek palt, zapłaci i to wszystko. A ja będę 
czekał przez cały czas na klatce schodowej. Gdyby coś zaszło, proszę się oburzyć i 
zagrozić, że idzie pan na skargę. Następnie proszę wyjść schodami na ulicę. Jeśli któryś 
urzędnik za panem pójdzie, załatwię go jak tylko się wychyli na klatkę schodową. Pan 
zaś będzie zupełnie bezpieczny.
― 

Ma pan pistolet?

― 

Nie. Ale jest coś lepszego. Wezmę od pana Andrzeja sztabę. Działa bez 

hałasu. A wieczorem mu zwrócę.
― 

No, dobrze ― westchnął Grzmot. ― Wierzę; że na panu się nie zawiodę. 

A palto jest mi naprawdę potrzebne. W tej jesionce wyglądam nawet podejrzanie, jak 
włóczęga.
Andrzej wypełnił blankiet. Józef wziął z sionki sztabę i ukrył ją pod paltem. Następnie 
Grzmot i Józef, każdy osobno, poszli na miasto w kierunku ulicy Wielkiej.
Po godzinie Józef siedział na niskim parapecie okna, na zakręcie schodów do składnicy i 
palił papierosa. W pobliżu były drzwi, którymi Grzmot wszedł do środka. Z wewnątrz nie 
było słychać głosów, ale Józef był pewien, że wszystko się odbywa normalnie. Potem ze 
składnicy wyszedł Grzmot. Miał na sobie dobre, nowe palto. Swoją starą jesionkę niósł 
pod pachą. Zeszli razem w dół.
― 

Teraz wygląda pan przyzwoicie ― rzekł Józef. ― Ot, taki sobie średnio 

sytuowany urzędnik.
― Ale czułem się marnie! Jest to pierwszy w moim życiu kant tego rodzaju... 
kryminalny...
― 

Trudny tylko początek. Dalej pójdzie łatwo ― uśmiechnął się Józef.―
A skąd pan wziął tamten blankiet? Przecież tego nikomu nie dajemy!

― 

Kwestia poufna. Nie powiem tego nawet szefowi gestapo.

― 

Dobrze. Zwrócę panu blankiet, jeszcze dzisiaj, przez Andrzeja, żeby pan 

nie był poszkodowany. A za to ― przesunął dłonią po suknie palta ― jestem ogromnie 
panu wdzięczny. Wybrałem nowe, ciepłe. Wystarczy mi na wiele lat.
Pożegnali się, żeby ulicami nie iść razem.
5' 

Kil.

Gdy skręcił z ulicy na ścieżkę prowadzącą do domu na górce, musiał ostrożnie stawiać 

stopy, żeby nie pośliznąć się. Po krótkotrwałej odwilży znów zapadł mróz i przemienił 
powierzchnię chodników i ścieżek w mętne tafle lodu.
Obok studni była jakby ślizgawka, „Trzeba posypać popiołem" ― pomyślał. Uniósł 
głowę i zobaczył schodzącą ostrożnie ze wzgórza młodą, smukłą kobietę, elegancko 
wystrojoną. Było to niezwykłe, bo kobiety wówczas, szczególnie zimą, ubierały się 
niedbale, troszcząc się raczej o ciepło i wygodę niż o estetykę. Poza tym unikano 
szykownych ubiorów, które by były zakłóceniem żałoby narodowej .
„Ależ się wysztafirowała!" ― pomyślał z odcieniem niechęci.
W tym czasie elegantka, stąpając ostrożnie jak kot, uniosła obu rękami spódnicę 
ułatwiając sobie ruchy, a jednocześnie ukazała smukłe nogi w jedwabnych pończochach. 
Po chwili dostrzegła Józefa. Wydała lekki okrzyk: „Ach!", puściła spódnicę i 
powiedziała:
― 

Czy pan nie mógłby mi dopomóc zejść? Okropnie ślisko!

― 

Bardzo chętnie.

Wszedł pod górkę po chrupiącym śniegu obok ścieżki i ujął kobietę pod ramię, wyżej 
łokcia. Ostrożnie poprowadził ją w dół. Widział z boku matową skórę policzka, ciemne 
loki, małą konchę ucha i wdychał lekką smugę perfum. Odprowadził ją aż do furtki.
― 

Dalej nie jest tak ślisko ― powiedział.

― 

Bardzo panu dziękuję. Nie wiem, jak bym sobie poradziła bez pańskiej 

pomocy! ― obdarzyła Józefa powłóczystym spojrzeniem ciemnobrązowych oczu i 
słodkim uśmiechem.
Podszedł do domku nieco zdziwiony, a nawet zaniepokojony tym spotkaniem.
„Było tu tak dobrze, spokojnie... ― myślał. ― Czyż panna Jadwiga ma takie znajome?"
W kuchni nikogo nie było. Wszedł do swego pokoiku za drzwiami z cienkich desek. 
Wewnątrz było bardzo ciepło od pieca, w którym Jadwiga paliła w mrozy po dwa razy 
dziennie.
― 

Co to za nimfa była tutaj? ― spytał Heleny.

― 

Podobna do nimfy. Panna Jadwiga ją dobrze zna. Jeśli masz ochotę, 

zabierz się do niej. Wiesz, że nie jestem zazdrosna.
― 

Wolałbym się zabrać do panny Jadwigi, bo ta wygląda jak kokota. Ale po 

co ona tutaj przychodziła?
― 

Dawna koleżanka córki profesora. Pracuje u niego w Mińsku. Przyjechała 

z listem do panny Jadwigi, która nié mogła jej nie przyjąć, chociaż będzie skrępowana jej 
obecnością. Muszą, spać w jednym pokoju. ,
― 

Dobrze, że to nic groźniejszego.

― 

Zaraz dam ci obiad.

― 

Tymczasem wysypię ścieżkę i chodnik popiołem, żeby nimfa się nie 

potłukła, gdy będzie wracać. Myślałem, że z górki na tyłku zjedzie.
W sionce stała duża skrzynka, do której zsypywano popiół z pieców. Józef nabrał go do 
wiadra i szufelką rozsypywał wzdłuż ścieżki i chodnika. Kiedy skończył, poszedł do 
kuchenki w swym letnim mieszkaniu. Oczyścił trzewiki i umył się. Potem wrócił do 
Heleny. Na stole stała duża, parująca miska zupy i leżał chleb.
― 

Nie będziesz jadła? ― spytał.

― Już jadłam. Teraz mam lepszy apetyt.
― 

A jak się czujesz?

― Zupełnie dobrze.―

Jest pewna sprawa, w której mogłabyś mi dopomóc.

― 

Nareszcie!

― 

Trochę ryzykowna, ale ubezpieczę cię. Idzie mi o kupno palta i 

materiałów tekstylnych na sfałszowane „ordery". Palto będzie potrzebne dla ciebie. Z 
jednego kuponu materiału zrobisz sobie sukienkę albo kostium, bo w tych łachach 
wyglądasz, w porównaniu z Nimfą, marnie. Resztę sprzedam, bo trzeba kupić dla ciebie 
jakieś buciki, trochę bielizny, pończochy. Teraz właśnie będzie sposobność.
― 

Nie wystarczy pieniędzy na wszystko.

― 

Ja również kupię na parę „orderów". Wykombinujemy wszystko, co ci jest 

potrzebne, i zostanie sporo gotówki na przeżycie. Ale musimy załatwić sprawę w jednym 
dniu. Jutro. Dzisiaj wieczorem wszystko przygotuję, a od rana zabierzemy się do roboty. 
Czy chodzenie ci nie szkodzi?
― 

Ależ nie! Dzisiaj byłam aż na rynku Kalwaryjskim. Kupiłam od chłopki 

wieprzowinę.
Na godzinę szóstą poszedł do Andrzeja, który na niego czekał.
― 

Grzmot jest panem zachwycony ― powiedział.

― 

Chyba paltem, które mu pomogłem kupić.

― 

No tak. Palto dobre. Ale i panem też. Sam przyniósł dwa or dery. 

Powiedział, że jeden może się zepsuć.
― 

Postarajmy się, żeby wszystkie były dobre. Może i pan czegoś potrzebuje?

Mam już i palto, i garnitur. Kupiłem na oryginalne ordery.
― 

A ja postaram się kupić jak najwięcej. Nie jest to chciwość. Mam na swej 

opiece zupełnie biedną dziewczynę i chcę ją ubrać. Potrzebne też są pieniądze na 
przeżycie.
― 

Ale trzeba załatwić to jak najprędzej. Blankiety różnią się bardzo od 

oryginałów.
― 

Czy nie było jeszcze wsypy?

― 

Nic nie słyszałem. Niech pan spyta Adama, bo w gestapo na pewno będzie 

to wiadomo. Jeśli wpadnie ktokolwiek, mogą następnie pochwycić wiele osób. Każdego, 
kto się zgłosi z fałszywym orderem.
― 

Mnie nie wezmą. Pójdę z pistoletem. I niech pan zachowa w tajemnicy, że 

wykorzystam kilka orderów. Ludzie są zawistni. A ja przecież nie chcę się wzbogacić, 
tylko się staram jakoś przeżyć. Ile czasu włożyłem w sprawę Organizacji! Musiałem 
nawet porzucić pracę u Litwinów, która mi dawała mały zarobek.
― 

Oczywiście nie powiem. Grzmotowi również nie trzeba mówić. A etyka 

koleżeńska... ― machnął pogardliwie dłonią. ― Nawet o szczerą solidarność trudno. 
Każdy sobie rzepkę skrobie.
― 

Ma pan rację! ― powiedział Józef, który przypomniał sobie Wacka, 

Wicka i Henryka. ― „Ci na pewno zrobią mi. konkurencję... jeśli nie będą się bali 
wsypy".
Andrzej wypełnił trzy blankiety na męskie nazwiska, a trzy na żeńskie. Nie zmieniał 
charakteru pisma, bo ordery mógł wypełniać jeden urzędnik.
Tego dnia Józef powrócił do domu nieco wcześniej. Panna Jadwiga krzątała się w 
kuchence, przez którą musiał przejść.
― 

Jest dla pana miła niespodzianka! ― powiedziała z uśmiechem.

― 

Jaka?

― 

Taka, że pan, gdy zobaczy, głowę straci!

― 

Już wiem. Widziałem i głowy nie straciłem.

― 

Ale interesująca, co!

―Owszem, zgrabna, elegancka. A co za jedna?
― 

Nazywa się Róża. Koleżanka Haneczki. Przyjechała tutaj na parę tygodni.

A czym się ona zajmuje?
― 

Hm... Flirtem. Miała z tuzin narzeczonych. Ale gdy wyszła za mąż, to jej 

wymarzony, wybrany, ukochany roku z nią nie wytrzymał. Rozeszli się niedługo przed 
wojną.
― 

Po co przyjechała tutaj?

― 

Wilnianka. Sentyment. Może kogoś szuka. Może myśli o zabawach.

― 

Niech ją pani zaprzęgnie do roboty.

― 

Nic z tego. Z niej taka pracowniczka jak z kota. Zresztą ona ma forsę. 

Hanka mi mówiła, że z samej biżuterii może ona dziesięć lat żyć. Właśnie pytała mnie o 
dobre sklepy komisowe. Może chce coś sprzedać.
― 

Jeśli nieszkodliwa, to co ona nas obchodzi?

― Nawet sympatyczna, ale lekkomyślna i płocha. Profesor z niej pokpiwa, ale ją lubi. 
Przyjaźnił się z jej ojcem, który był znawcą koni i wielkim admiratorem kobiet. Te dwie 
pasje często idą w parze. I tam, i tam słabość do ładnych kształtów. A Różę nazwano w 
majątku siostry profesora Gejszą. Była tam na letnisku i od rana do południa paradowała 
w japońskim kimono, które wkładała na nagie ciało. Panom to się bardzo podobało, ale 
panie były oburzone. Gdy przyjechała tutaj, powiedziała, że ma dość wszystkiego i chce 
wyjechać stąd do Hiszpanii. Nie może się pogodzić z tym, co tutaj się dzieje.
― 

A jak ona sobie radzi z okupantami?

― 

Doskonale! Profesor wystawił jej zaświadczenie, że jest korespondentką 

białoruskich pism. Ona mówi swobodnie po niemiecku, po francusku. No i ma tupet.
― 

Ale zainteresowała cię! ― rozległ się głos Heleny, bo za nieszczelnymi, 

cienkimi drzwiami było słychać każde słowo.
― 

Mniej niż ciebie! ― odparł. ― Kobiety więcej się interesują kobietami niż 

mężczyźni.
― 

Róża interesuje się tylko mężczyznami! ― sprostowała Jadwiga. ― Niech 

pani dobrze pilnuje pana Józefa!
― 

A ja właśnie chcę go nią zainteresować.

― 

Zdaje mi się, że idzie! ― rzekła Jadwiga. ― Furtka stuknęła.

― 

Więc zmykam, żeby nie stracić głowy. Dobranoc!

W pokoiku znów paliła się lampka naftowa, bo Helena nie znosiła odoru karbidu. Było 
tam ciepło. Po wyjściu z jaskrawego światła karbidówki z kuchni Jadwigi Józefowi się 
wydało, że w pokoiku Heleny jest prawie ciemno.
― 

Jak się czujesz, Pudlu? ― spytał.

― 

Wspaniale! Jestem syta, ciepło mi. A na jutro zapowiada się ciekawa 

wyprawa... razem z panem.
― 

Czy nie boisz się?

― 

Nie dostrzegłeś, że jestem odważna? Wcale się nie boję. Jestem 

zadowolona i ciekawa rezultatu.
― 

Dobrze. Ale mówmy cicho, bo zaraz Nimfa zawita.

Za okienkiem, obok ściany domu. rozległy się szmery lekkich

113kroków. Potem zgrzytnęły drzwi zewnętrzne. Następnie stuknęła klamka w 

kuchni. Jadwiga umyślnie spytała: „Kto?". Potem otworzyła drzwi.
― 

A, to Gejsza. Nie spodziewałam się ciebie tak wcześnie. Masz przecież 

nocną przepustkę.
― 

Ale ślisko, wstrętnie i nogi mi zmarzły.

― 

Taka ognista kobieta i nogi zmarzły! Nie do uwierzenia!

― 

W ogóle miasto się zrobiło okropne, brudne! I, wiesz, przyczepiło się do 

mnie dwóch oficerów...
― 

Brawo! ― zawołała Jadwiga. ― Z miejsca zaczęły się podboje!

Helena skinęła głową na drzwi i cicho powiedziała do Józefa:„Mamy teatr. Panna 
Jadwiga jest dowcipna".
― 

Jakie tam podboje? ― zaprotestowała Róża. ― Zachowywali się 

ordynarnie. Szli, rozumiesz, za mną i robili uwagi na temat mojej budowy.
― A uwagi przyjemne? ― pytała jak inkwizytor Jadwiga.
― Takie, wiesz, męskie uwagi...― Aha! Jeśli męskie, to, oczywiście, przyjemne. I co 
dalej?
― 

No i wciąż za mną. I mówią, co by ze mną zrobili i jak. Rozumiesz?

― 

Oczywiście rozumiem. Jestem przecież pełnoletnia.

― 

Ja się oburzyłam: takie rzeczy mówić o kobiecie! Obróciłam się do nich i 

po niemiecku jak im wygarnęłam! Powiedziałam, że zaraz pójdę do 
Feldkommendantury! Że ich nauczę, jak powinni oficerowie się zachowywać na ulicy! 
Mówię ci, zmykali jak zające!
― 

Wiesz ― powiedziała Jadwiga ― ty trochę za ostro z nimi postąpiłaś...

― 

Za ostro?! ― zdziwiła się Róża. ―: Żebyś ty słyszała, co oni mówili! 

Jeden powiedział, że...
― 

Nie powtarzaj! Ale mówiłaś poprzednio, że były to męskie uwagi. Więc 

uważałaś to za sprawy zwykłe, normalne, naturalne...
― 

Ale oni mówili i o nienormalnych! Właśnie ci powiem!

― 

Nie, nie, nie! ― zaprotestowała Jadwiga, która wiedziała, że Józef i 

Helena słyszą wszystko. Nawet umyślnie prowokowała rozmowę i tak nią kierowała, aby 
ich ubawić. Lecz nie chciała, aby
Róża, nieświadoma rzeczy, powtarzała cyniczne wypowiedzi. ― Ale, jeśli oni mówili o 
sposobach niewłaściwych... ― Jadwiga chrząknęła znacząco, a Helena zakryła sobie usta 
dłonią, by nie parsknąć śmiechem ― to dlatego, iż przypuszczali, że ty ich nie rozumiesz. 
Więc postąpiłaś tak, jakby podsłuchałaś tego... męską rozmowę, a potem się do niej 
wtrąciłaś. Dlatego uważam, że cała wina jest po twej stronie!
― 

Po mojej stronie?! ― oburzyła się Róża. ― Ach!...

― 

Tak, tak, tak... Poza tym trzeba być wyrozumiałą. Oni są mężczyźni, z 

dala od kraju, i nagle zobaczyli tak ponętną kobietę! Ale dajmy spokój rozmowie na ten 
temat.
― 

A ja nie mogę się uspokoić!

― 

To trzeba było z nimi się zapoznać.

― 

Za kogo ty mnie masz?!

― Jeśli nie możesz się uspokoić...
― 

Z oburzenia!

― 

Aha! Chcesz coś zjeść!

― 

Chcę, bo zmarzłam... I nic nie załatwiłam... I jestem zła...

― 

To idź, uporządkuj się i wracaj. Tutaj się umyjesz. Ale trzeba uważać, by 

lokator nie wszedł do kuchni, kiedy będziesz niezbyt ubrana. Tam są jego drzwi.
― 

Czy jest w domu?

― 

Tak.

― 

Mój Boże! Przecież słyszał wszystko, co mówiłyśmy!

― 

Nie. Tutaj akustyka taka, że w jego pokoju ani słówka stąd nie słychać. 

Ale w drzwiach są szpary, więc może zobaczyć... jeśli go coś zainteresuje.
― 

A kto on taki?

― 

Jakiś artysta.

― 

Artysta?!

― 

Pracuje w Akademii Sztuk Pięknych.

― Aha! Pewnie malarz. Sprawił bardzo dobre wrażenie. Pomógł mi zejść z górki i 
odprowadził aż na ulicę.
Helena pogroziła Józefowi palcem i pokiwała głową, wyrażając oburzenie.
― 

Który by mężczyzna ci nie pomógł? A potem wysypał ścieżkę i chodnik 

popiołem, żebyś się nie pośliznęła, gdy będziesz wracać. 
― 

Bardzo ładnie z jego strony. Trzeba będzie mu podziękować. 

― 

Koniecznie.

W kuchni na pewien czas zapadła cisza. Józef i Helena rozmawiali stłumionymi głosami. 
Potem Józef ustawił w wąskiej przestrzeni między pościelą Heleny a ścianą swoje 
składane łóżko i też się położył.
Nazajutrz wziął ze skrytki w składziku na drewno pistolet, zapasowy magazynek i fiński 
nóż. Wprowadził nabój do lufy. Po śniadaniu dał Helenie jeden blankiet.
― 

Myślałem nad naszą wyprawą ― powiedział ― i, doszedłem do 

przekonania, że będzie najlepiej, jeśli ja będę wchodził do sklepów pierwszy, a ty w jakiś 
czas później. W ten sposób będziesz ciągle pod moją obserwacją. W pierwszym sklepie 
kupisz palto. Potem udamy się do sklepów tekstylnych. Kupuj tylko rzeczy najdroższe. ,
― 

A jeśli coś zajdzie... jakieś podejrzenie...

― 

To się oburzysz i powiesz, że idziesz na skargę.

― 

Może spróbują zatrzymać?

― 

Wówczas ja się wtrącę. A ty wyjdź i staraj się jak najprędzej oddalić w 

boczną ulicę. Jeśli sprawa ta nie jest jeszcze wsypana, uda się nam wszędzie. Dlatego ja 
właśnie będę wchodził pierwszy.
― 

Żeby ciebie nie zatrzymali?

― 

Nie poradzą. W ostatecznym wypadku będę strzelał.

Ale szczęście im sprzyjało. W ciągu trzech godzin kupili damskie palto, męskie ubranie i 
cztery kupony materiałów. Gdy zakupy w pierwszym sklepie były skończone, Józef 
zaniósł pośpiesznie rzeczy do domu, a Helena oczekiwała na niego w kawiarence przy 
ulicy Zamkowej. Powtórzył tę operację jeszcze raz, kiedy kupili materiały. Za trzecim 
razem poszli w kierunku ulicy Mickiewicza. W pewnym miejscu Józef nagle wciągnął 
Helenę do bramy.
― 

Co się stało? ― spytała.

― 

Dostrzegłem znajomych, z którymi nie chcę rozmawiać.

Byli to Henryk i Wacek, którzy szli w kierunku ulicy Niemieckiej.
„I oni wyruszyli na połów ― pomyślał Józef. ― Dobrze, że Henryk nas nie dostrzegł".
W domu Helena powiedziała radośnie:

― 

Ależ to jak sen! Tyle rzeczy za mniej niż czterysta marek!

― 

Teraz dobrze się ubierzesz. Kupimy dla ciebie buciki i bieliznę. Zostanie 

też sporo pieniędzy na wydatki domowe. Już nasza sytuacja się poprawiła.
* # *
Pewnego dnia, przy końcu marca, otrzymał od Moniki zawiadomienie, że Tomasz chce 
go widzieć w pilnej sprawie. Nazajutrz z rana poszedł do „Nory". Tomasz był w dobrym 
nastroju i spytał:
― 

Czy pan ma dużo wolnego czasu?

― 

Dla pana zawsze znajdę czas. Czy jest coś pilnego?

― 

Chciałem z panem w ogóle pomówić. Przecież dawno nie rozmawialiśmy. 

Poza tym jest sprawa specjalna, w której chciałem z panem się naradzić. Sprawa pilna. 
Może więc od niej zaczniemy?
― 

Dobrze.

― 

Czy pan zna Muzeum Sztuki?

― 

Tak. Przy ulicy Wielkiej. Niedawno była tam wystawa grafik estońskiego 

artysty. Nazwisko, zdaje mi się Wiralt albo bardzo do tego podobne. Między innymi 
rzeczami były tam wspaniałe miedzioryty. Trzy i nich tak mi się podobały, że miałem 
ochotę na „pożyczenie" ich dla siebie. Ale się obawiałem, że skrzywdzę tym artystę.
― 

Więc zna pan gmach wewnątrz.

― 

Całego gmachu nie znam, tylko sale wystawowe na pierwszym piętrze, od 

strony placu i ulicy Wielkiej.
― 

Tego wystarczy. Otóż hitlerowcy urządzili tam wystawę druków 

antysemickich. Jest tam mnóstwo eksponatów w trzech salach. Są obrazy, szkice, 
karykatury, plakaty, afisze, ulotki, fotografie, broszury, książki, albumy. Są nawet duże 
opracowania naukowe, albo raczej pseudonaukowe, bo tendencyjne. Miałbym apetyt na, 
jak to pan powiedział o Wiralcie, „pożyczenie" całej wystawy. Ale jest to niemożliwe... 
nawet dla pana.
― 

Dziękuję za tak wstrzemięźliwy komplement. Nie uważam, że pożyczenie 

całej wystawy jest niemożliwe.
― 

Co? Całej wystawy?!...

― 

No, tak. Można to zbadać i opracować. W gmachu nocą na pewno nie ma 

wielu ludzi. Chyba jakiś woźny z rodziną. Można więc w dzień gdzieś się ukryć, a nocą 
wyjść i... pan rozumie? Najważniejszy problem to środek transportowy... nad ranem...
― 

Daj pan spokój! Mnie chodzi o jedną tylko rzecz. Zaraz panu coś pokażę 

― wyjął z szuflady biurka dwie fotografie. Na jednej było zdjęcie sali, w której stały trzy 
gablotki; na drugiej tylko środkowa gablotka, w której leżało osiem dużych książek. ― 
W tej sali, z widokiem na ulicę Wielką ― mówił Tomasz ― w środkowej gablotce jest 
duże tomisko, bogato ilustrowane, z mnóstwem fotokopii różnych dokumentów 
dotyczących spraw semickich.
― 

Rozumiem. Idzie panu o to, by tamta księga znikła z gablotki i znalazła się 

tutaj! ― Józef klapnął dłonią po biurku.
― 

Jak pan to trafnie i dokładnie sprecyzował! ― ironicznie, ale z humorem 

powiedział Tomasz. ― A jeśli się znajdzie tutaj, przypuśćmy w ciągu trzech dni, to ręka, 
która książkę położy, będzie mogła wziąć w zamian tę oto rzecz! ― wyjął z szuflady 
pękatą kopertę.
― 

Pieniądze ― wywnioskował Józef.

― 

Nie lubi pan pieniędzy?

― 

Nie lubię.

― A potrzebuje pan?
― 

Bardzo często, ale dzisiaj mam ich dość.

― 

Wszystko w porządku. Nie są to pieniądze moje. Nie będę wyjaśniał panu 

tej sprawy, bo obowiązuje mnie dyskrecja. Ale jest prosta. Księgę ową oceniono na tę 
sumę. Jeśli pan potrafi ją zdobyć, pieniądze będą pańskie. Jeśli nie, będę szukał innych 
dróg. Ale mam na to tylko trzy dni i obawiam się, że mi się nie uda.
― 

Dlaczego trzy dni?

― 

Bo wystawa się skończy. Zdaje mi się, że ją przeniosą do Mińska 

Litewskiego. Jest to urabianie opinii publicznej w związku z ostateczną likwidacją 
Żydów.
― 

W takim razie zaraz tam pójdę. Chcę zobaczyć na miejscu, jak wystawa 

wygląda.
― 

Dobrze. Potem wróci pan do mnie.

― 

Tak. Żal, że stąd tak daleko do mojej meliny. Wziąłbym pistolet i fiński 

nóż. A może potrafiłbym zabrać księgę dzisiaj?
―Zaraz i to załatwimy ― rzekł Tomasz i wyszedł z gabinetu przez drzwi prowadzące do 
łazienki.
„Chyba ma w archiwum i broń i― pomyślał Józef. ― A może jest skrytka poza 
mieszkaniem?"
Tomasz wrócił po dziesięciu minutach. Położył na stole duży, ciężki browning 
hiszpański.
― 

Jak się to panu podoba?

Józef obejrzał pistolet, potem powiedział:
― 

Browningi hiszpańskie są na ogół marne. Często się zacinają. Ale gdy się 

trafi dobry, jeden na kilka, to jest bez zarzutu. Wygodnie celować, bo nie szarpie. 
Konstrukcja najprostsza. Można wsadzić w błoto albo piasek, potem wypłukać w wodzie 
i będzie działał niezawodnie.
― 

Zgadza się! ― rzekł Tomasz. ― Ten jest wybrany z kilkunastu. Sam go 

wypróbowałem. Tutaj zapasowy magazynek. A to niemiecki nóż myśliwski. Bardzo 
dobry, składany. Co jeszcze jest panu potrzebne?
― 

Warto by włożyć jakieś palto i inną czapkę, bo w tej kurtce i cyklistówce 

wyglądam raczej na robociarza. A ich takie wystawy najmniej interesują.
 ― Słusznie. I na to jest rada. Włoży pan moją lepszą jesionkę i dam panu kapelusz.
Zaraz po tej rozmowie Józef opuścił „Norę" i poszedł w kierunku ulicy Wielkiej.
W dawnym gmachu ratusza Litwini urządzili Muzeum Sztuki. Odbywały się w nim 
wystawy obrazów i grafiki. Poza tym prowadzono tam konserwację dzieł sztuki. Prócz 
Litwinów zatrudniono i kilku Polaków, między którymi był popularny w mieście ksiądz 
P., wybitny znawca sztuki kościelnej i cerkiewnej.
Po obu stronach dużego, oszklonego wejścia do westybulu wisiały afisze, reklamujące 
wystawę jako naukowe ujęcie problemu żydowskiego „w świetle faktów i dokumentów". 
Józef wszedł do środka. Z lewej strony niedaleko wejścia siedziała za stolikiem młoda 
ładna kobieta. Czytała książkę. Była to Litwinka, która sprzedawała bilety. Józef zbliżył 
się do stolika, ale kobieta nie zwróciła na niego uwagi. Nadal czytała.
― Dzień dobry! ― powiedział Józef po niemiecku i położył na stoliku banknot 

pięciomarkowy.
Kasjerka niechętnie na niego zerknęła, wydarła z podłużnego bloczku bilet, wrzuciła do 
kasetki 5 marek i wydała resztę. Józef wziął bilet i udał się szerokimi schodami na piętro. 
Szedł wolno i uważnie oglądał wszystko dokoła. Robił to (niepostrzeżenie) z nawyku 
konspiratora do oceniania sytuacji terenowej każdego miejsca, w którym się znalazł. 
Szczególnie go interesowały wszelkie zakamarki, zakręty, drzwi, okna. Na podeście 
pierwszego piętra wyminął dwóch urzędników bez palt i nakryć głowy, którzy 
rozmawiali po litewsku. Zrozumiał kilka słów i zorientował się, o czym mówią: 
niewygodne mieszkanie.
W pierwszej sali zobaczył cztery duże, oszklone gablotki. Było w nich wiele książek i 
broszur różnego formatu. Ściany były zawalone plakatami, wykresami, fotografiami. Gdy 
je oglądał, usłyszał wybuch śmiechu kilku ludzi, dochodzący przez otwarte drzwi. 
Poszedł w tamtą stronę. Druga sala była również pusta. Zrozumiał, że dopiero w trzeciej 
są ludzie. Drzwi do niej były wpół otwarte. Cicho zbliżył się do nich i z boku zajrzał do 
środka. Zobaczył czterech żołnierzy niemieckich i jednego cywila, którzy oglądali 
powieszone na ścianach karykatury Żydów.
Cofnął się ode drzwi. Był w tej właśnie sali, w której pośrodku stały trzy gablotki. 
Zbliżył się do środkowej i zobaczył w niej księgę, o której mówił Tomasz. „Potężne 
tomisko! ― pomyślał. ― Waży chyba ze trzy kilogramy".
Obejrzał uważnie gablotkę. Nie była zamknięta. Książki chroniła gruba, szklana tafla, 
wpuszczona głęboko między górne listwy gablotki. Mógłby spróbować, czy się nie da 
podważyć tafli nożem i ją podnieść. Ale w następnej sali byli ludzie, których rozmowę i 
śmiech słyszał od czasu do czasu. Obawiał się, że ktoś z nich może tutaj wejść.
Powrócił do pierwszej sali i zaczął przeglądać książki w czterech gablotkach. Zwrócił 
uwagę na gruby tom w języku rosyjskim: „Mieżdunarodnoje tajnoje prawitielstwo". O 
książce tej opowiadał
mu dawniej znajomy Rosjanin. „Spróbuję i tę zabrać" ― pomyślał Józef.
Zbliżył się do wejścia i uchylił drzwi. Na schodach nikogo nie było. Od Niemców 
przedzielała go druga sala. Wydostał zza pasa browning i włożył go do zewnętrznej 
kieszeni jesionki. Potem wyjął nóż i spróbował wprowadzić jego ostrze między listwę 
gablotki a brzeg szklanej tafli. Nie wchodziło tak głęboko, aby można było nim się 
posłużyć jak dźwignią. Obszedł gablotkę dookoła. Znalazł szerszą szparę. Ostrze noża 
łatwo w niej się zagłębiło i po kilku próbach uniósł w górę brzeg ciężkiej tafli. Ujął go 
palcami i przytrzymał, a nóż wziął w zęby. Powoli dźwignął brzeg tafli wyżej. Wsunął, 
rękę do gablotki. Wyjął z niej książkę i położył z wierzchu, na pochylonym szkle. 
Rozsunął książki wewnątrz w ten sposób, by nie dostrzeżono, że jednej brakuje. 
Następnie opuścił powoli taflę w dół. Było to nawet trudniejsze niż podniesienie jej do 
góry. Musiał, gdy tafla była tuż nad listwą, zsunąć ją po ostrzu noża.
Umieścił książkę za pasem u spodni, zapiął marynarkę i jesionkę i udał się do następnej 
sali. Dostrzegł, że żołnierze wyszli na podest schodów. Został sam na wystawie. Nie 
tracąc czasu znalazł w gablotce najszerszą szparę, podważył nożem taflę i uniósł ją do 
góry. Wziął ze środka księgę, porozsuwał inne i opuścił taflę w dół.
Włożył obie księgi pod koszulę, na nagie ciało, ale nie mógł zapiąć spodni. Zacisnął 
dolną, grubszą księgę paskiem i obciągnął marynarkę. Jesionkę zostawił rozpiętą, żeby 
okrywała go luźnie.
Mógłby opuścić wystawę po wyjściu Niemców z gmachu. Ale przypuszczał, że będzie 

lepiej, jeśli podąży za nimi, bo nie zwróci nasiebie uwagi. Skierował się na podest. Ze 
schodów zobaczył żołnierzy idących powoli westybulem. Zatrzymali się przy stoliku 
kasjerki. Jeden z żołnierzy coś do niej powiedział. Kobieta, trzymając książkę w ręce, 
patrzyła na niego i nienaturalnie się uśmiechała, bo niemogła zrozumieć jego słów. Józef 
usłyszał znany mu sprośny wyraz,włączony w ordynarną propozycję. Kasjerka, nadal 
uśmiechając się, potakiwała głową. Rozległ się wybuch śmiechu pięciu mężczyzn. Józef 
wyminął tę grupkę i wyszedł z gmachu.
Od razu udał się do Tomasza. Był rad, że nie tracąc wiele czasuzałatwił tę sprawę. Gdy 
wszedł do „Nory", Tomasz spytał:―

Jak ta impreza wygląda? Uda się, czy nie?

― 

Już się udała.

― 

Zabrał pan księgę?

― 

Pożyczyłem.

Rozpiął ubranie i wyjął dwie księgi, z których jedna miała format albumu. Położył ją na 
biurku.
― 

Właśnie o nią mi chodziło! ― rzekł Tomasz z zadowoleniem. ― I nie 

tylko mnie... A druga jaka?
― 

Tę rosyjską wziąłem dla siebie. Kiedyś opowiadano mi o niej i dlatego 

mnie zainteresowała.
Tomasz otworzył książkę i przeczytał tytuł.
― 

Wiem i ja o niej. Jest to praca zlecona, „dokład" członka carskiej Dumy, 

Szmakowa. Wykonał ją w związku ze słynną sprawą Bejlisa w Kijowie. Ta rzecz 
również mnie interesuje, chociaż dla innych względów. A czy nie mógłby pan i tę 
książkę mi odstąpić?
― 

Po własnej cenie. Tomasz roześmiał się.

― 

Pańskiej ceny nie zapłacę, ale zaproponuję panu taką, która powinna pana 

zainteresować. Zostawię panu na własność hiszpan i nóż. Co?
Ależ panu mogą być potrzebne. ― Panu na pewno są potrzebniejsze. Zgoda?
― 

Oczywiście! Dałbym panu wszystko bez żadnego wynagrodzenia.

― Wiem. Ale chcę dobitniej wykazać panu swą wdzięczność ― położył na biurku 
kopertę z pieniędzmi. ― Czy panu było trudno zabrać to wszystko z wystawy?
― 

Dość łatwo. Bez żadnego ryzyka.

― 

Dziwny z pana człowiek! Wszystko u pana łatwe!

― 

Nie lubię blagować. ― A jak z Grzmotem?

― 

Powinien być zadowolony.

― 

I jest zadowolony. W trzy tygodnie wykonano trzy wyroki śmierci.

― 

Pierwszy był dobry. Koronkowa robota. Ale dwa następne mogli i durnie 

wykonać. Jeden w powiecie, kilkanaście kilometrów od Wilna. A drugi tutaj, wieczorem, 
w ciemnym zaułku. Po prostu zdmuchnięto pijanego.
― 

Grzmot obawia się, że pan porzuci egzekutywę.

― 

Porzucę, ale nie teraz. Chcę ją chociaż trochę zorganizować i zrobić 

zdolną do samodzielnej pracy. Potem wyjaśnię wszystko Grzmotowi i odejdę. W 
najgorszym wypadku będą mieli wykonanych kilka wyroków śmierci, dla ich statystyki.
― 

Czyż ludzie naprawdę są aż tak marni?

― 

Z wykonawców jeden chłopak doskonały. Drugi ujdzie, chociaż ociężały. 

A w sekcji wywiadowczej jest wspaniała dziewczyna, pełna zapału i dobrych chęci. Poza 
tym bardzo sprytna i odważna. Druga wywiadowczym sceptyczna, ale inteligentna i 

ambitna. A kierownik sekcji dość dobry, chociaż nie jest pomysłowy. Poza tym boi się 
swych kamratów z sekcji wykonawczej. Więc, właściwie, operuję tylko tymi ludźmi. Z 
innymi czasem się spotykam, ale nie korzystam z ich pracy i nawet ich odizolowałem, 
aby mieli mniej materiałów do plotek.
― 

Mimo to robota idzie dobrze.

― 

Dla tego, kto jej nie zna dokładnie. Ale moim zdaniem nie idzie, lecz 

czołga się na brzuchu.
― 

A co jest z poprzednim kierownikiem egzekutywy?

― 

Powiesiłem go na kołku. Niech wyschnie. Ale go nie likwiduję. Może 

będzie jeszcze potrzebny.
― 

On i jego kumple są chyba wściekli?

― 

Oczywiście! Puścili plotkę, że się wysługuję Komendzie, bo za zasługi 

celuję na stanowisko ministra sprawiedliwości... gdy Polska będzie wolna. Widzi pan, 
jaki nonsens!
― 

Obawiam się, że stanowisko to już jest obsadzone przez Stalina.

― 

Nie rozumiem.

― 

W Moskwie utworzono Związek Patriotów Polskich. Jeden z tamtych 

„patriotów" jest u pana w spisie skazanych na śmierć, za współpracę z MGB. Czy pan się 
domyśla, co znaczy zorganizowanie takiego „związku"?
― 

Tak. Jest bardzo podle. Dziwię się, że Stalin tak wcześnie pokazał karty, 

którymi gra.
― Bo gra ze ślepymi. Nie wiem, czy nasi alianci i nasz rząd potrafi wyciągnąć z tego 
odpowiednie wnioski.
W trakcie ostatniej rozmowy z Tomaszem zwierzył mu się, że zaczął pić. Dawniej pił 
przy sposobności, albo gdy miał większe zmartwienie. Teraz pił wieczorami, po 
powrocie do domu. Pił sam, żeby przestawić myśli na inny tor, by uciec od 
rzeczywistości ― nie tylko w czasie snu, który nie zawsze dawał wypoczynek 
psychiczny ― lecz i w życiu realnym.
― 

Czy panu to pomaga? ― spytał Tomasz.

― 

Tak.

― 

Ja po wypiciu alkoholu jestem oklapnięty, a nazajutrz czuję się chory.

― 

Na mnie alkohol działa dobrze. Mogę wypić dużo bez szkodliwych 

następstw. Nie wpadam we właściwą pijakom gadatliwość, nie zatracam kontroli nad 
sobą. I, właściwie, piję ze wstrętem. Zresztą jakże może smakować tani samogon, który 
cuchnie śledziem albo zepsutym jajkiem, a na wargach pozostawia tłusty osad? Ale po 
wypiciu szklanki mocnego samogonu czuję odprężenie nerwowe. Odzyskuję spokój i ta 
podła sytuacja, w którą wszyscy jesteśmy wplątani, wydaje mi się nie poniżająca, lecz 
normalna. Ot, po prostu, tak się życie ułożyło...
― 

Doskonale rozumiem to ― rzekł Tomasz. ― Właśnie jest to przyczyna, 

dla której pije cała Rosja, nawet młodzież, a często i dzieci. W krajach szczęśliwych 
ludzie piją, żeby zapełnić pustkę życia albo się pozbyć „tęsknoty kosmicznej". A tutaj, 
żeby się Wyrwać z aury upodlenia i terroru. Ale niech pan nie używa samogonu. Każdy 
alkohol jest szkodliwy, a samogon uważam za truciznę. J
― 

Będę po trochu się truł. Mam organizm wytrzymały, taki, jaki ma 

biezprizornyj, który ocalał jeden z setki. Bo cóż, jestem również wychowankiem 
rewolucji bolszewickiej i jej ofiarą. Tam mnie uczono nędzy życia i przyzwyczajano do 

śmierci...Używanie alkoholu było zabronione członkom wszystkich organizacji 
podziemnych, bo powodowało wiele nieoględnych czynów, a nawet wsyp. Ale Tomasz 
nie tylko nie namawiał Józefa, by przestał pić, lecz nawet dał mu dużą bańkę spirytusu. 
Józef nie chciał przyjąć tak drogiego daru. Ale Tomasz powiedział:
― Robię to ze względów egoistycznych. Chcę, by pan, póki musi pić, mniej się zatruwał 
samogonem. Wyczuwam, że w przyszłości będziemy mieli dużo do zrobienia. Niech pan 
ma to na uwadze i dba o zdrowie. A spirytus ten nie jest dla mnie zbyt kosztowny. 
Zdarzają mi się sposobności kupowania go po bardzo niskiej cenie..
Kilka dni później Józef wrócił do domu niedługo przed godziną policyjną. Dzień miał 
szczególnie trudny i przykry. Dorota była nieuchwytna. Często zmieniała trasy i nigdzie 
nie przychodziła regularnie. Śledzenie i rozpracowanie jej stało się niemożliwe. Józef 
przypuszczał, że dowiedziała się o przygotowywanym na nią zamachu. Klara 
zachorowała na ciężką grypę, która ogarnęła miasto. Wówczas Aktorka zaczęła śledzić 
Dorotę, ale po kilku dniach się zniechęciła. Kret dawał Józefowi uprzejme, ale mętne 
informacje. Wszędzie były powikłania i trudności. Wreszcie Józef sam się zabrał do 
inwigilowania skazanych. Zabierało mu to całe dnie.
Od rana zaczął padać ciężki śnieg i nawet w śródmieściu trudno było iść chodnikami. 
Boczne ulice okryła gruba warstwa mokrej kaszy, w której stopy przechodniów grzęzły 
jak w wilgotnym piasku. Od dłuższego czasu Józef nie miał możności oczyszczenia 
chodnika na ulicy ani ścieżki od furtki do domu. Dzisiaj postanowił, że nazajutrz 
koniecznie to zrobi.
Gdy wstąpił do swego pokoiku, ogarnęło go ciepło. Helena była już w łóżku. Na stoliku 
paliła się lampka naftowa. Józef się zdziwił, że tak wcześnie poszła spać. Nie czytała, jak 
zazwyczaj to robiła wieczorami, a koc miała wysoko podciągnięty. 
― Jak się czujesz? ― spytał, starając się, żeby jego głos brzmiał wesoło.
― Tak sobie...
― 

Masz dziwną twarz, a oczy błyszczą.

― 

Trochę się zaziębiłam. Stałam trzy godziny w kolejce po kalosze. 

Zmarzłam bardzo i nic nie dostałam. Nie wystarczyło. Przygotowałam dla ciebie kolację 
na stoliku. Jeśli chcesz czegoś więcej, weź sam.
Na stoliku leżała na talerzu duża pajda chleba i pocięta na plasterki cebula zalana octem. 
W małej miseczce była galareta z wieprzowych nóżek.
― 

A ty jadłaś?

― 

Tak. Jeśli chcesz, odgrzej zupę.

― 

Tego mi wystarczy.

Poszedł do letniego mieszkanka, zdjął z nóg wilgotne trzewiki, wyczyścił je i napchał do 
środka papieru, żeby prędzej wyschły i nie deformowały się. Potem umył się, wziął z 
szafki butelkę zimnej wódki i wrócił do Heleny. Nalał, pół szklanki wódki i wypił 
duszkiem ― jak wodę. Potem zaczął jeść. Wkrótce poczuł lekkie działanie alkoholu. 
Nalał jeszcze pół szklanki i pił małymi haustami. Po jakimś czasie odczuł takie działanie 
wódki, jakie najwięcej lubił: lekkie rozproszenie myśli i płynące po ciele ciepło.
Skręcił grubego papierosa z samosiejki i włożył na bose stopy brezentowe trepy o 
drewnianych podeszwach, których zazwyczaj używał przy sprzątaniu śniegu. Potem 
wyszedł na dwór, bo nie chciał palić w małym pokoiku, aby nie psuć powietrza odorem 
machorki.
― Włóż kurtkę, bo się zaziębisz! ― powiedziała Helena, gdy zobaczyła, że chce wyjść z 

domu tylko w swetrze.
― 

Nigdy się nie zaziębiam. A po wódce jest mi bardzo ciepło.

Wyszedł z mieszkania. Śnieg padał rzadziej i teraz był suchy. Ale zaraz topniał na 
mokrej, szarej caliźnie terenu. Józef obszedł dom dookoła wydeptanym w śniegu 
zagłębieniem. Potem skierował się w stronę składzików na drewno. Stamtąd udał się 
ścieżką w kierunku parkanu oddzielającego ogród od ulicy. W ciszy wieczora usłyszał 
zbliżające się kroki. Były lekkie i pośpieszne, ale nierówne. Czasem się zatrzymywały. 
Józefowi się wydało nawet, że słyszy oddech człowieka idącego po drugiej stronie 
wysokiego parkanu. „Kto to może być?! ― pomyślał ze zdziwieniem. ― Przecież minęła 
godzina policyjna!"
Mimo że z ulicy nie mógł być dostrzeżony, osłonił ogień papierosa i poszedł cicho 
wzdłuż parkanu. Usłyszał dźwięk żelaznej klamki i furtka się otwarła. Potem zamknięto 
ją z trzaskiem. W odległości kilkunastu kroków od Józefa zamajaczyła w szarej 
poświacie ciemna sylwetka.
„Nimfą!" ― domyślił się.
Wydało mu się, że kobieta kuleje. Zbliżyła się do studni, oparła dłoń o jej brzeg i 
pochylona coś poprawiała. Józef poszedł cicho naprzód. Usłyszał zirytowane: 
„Psiakrew!"
― 

Kto tak brzydko klnie? ― powiedział niegłośno, aby nie przestraszyć 

Róży.
Ona prędko się wyprostowała.
― 

Ach, to pan! Jakiego mam pecha! Pękł rzemyk u pantofla. Ledwie tutaj 

dobrnęłam. Ciągle nabierałam śniegu do pantofli.
Czy pani nie może sobie kupić na taką pogodę wygodnych bucików albo botów?
― Jakbym w takim czymś wyglądała?!
― A jak pani teraz wygląda? Inwalida! Ledwie pani przydreptała do domu. A czy pani 
sobie wyobraża, że zgrabnie obuta stopa decyduje o elegancji? ― pod wpływem 
alkoholu mówił tonem drwiącym, prawie złośliwym.
Róża odczuła to i odpowiedziała ironicznie: Co za znawca! Ciekawam, co decyduje?
― 

Swobodne, zgrabne ruchy. Kobiety zupełnie się nie orientują w gustach 

mężczyzn. Uważają, że najwięcej ich olśniewa mała nóżka w ładnym pantoflu. I mylą 
się, bo mężczyzn wcale to nie interesuje.
Orientował się dobrze, że zirytuje Nimfę, ale ogarnęła go przekorna chęć dania szkoły 
kobietce, której nawet ciężka aura okupacji i terroru nie oduczyła od mizdrzenia się i 
pustego blichtru. Nie rozumiał tego, że dla Róży elegancja była wrodzoną potrzebą ― 
jak dla kwiatu ładny kształt i barwy.
― 

Ciekawy wykład! ― powiedziała prostując się. ― A pana co interesuje?

― 

Uda, ich okolice i coś niecoś wyżej oraz z tyłu.

― 

Wydaje mi się, że wchodzimy na śliską drogę! ― rzekła zimno.

― Pani nie jest do tego zdolna.
Róża, mimo zimna, dostała wypieków. Była zaskoczona i oburzona.
― 

Skąd taki, no, powiedzmy, dziwny wniosek?

Józef swobodnym ruchem ramienia wskazał górkę.
― 

Dlaczego dziwny? Jakże pani tam wejdzie? Chyba zdejmie pani pantofle i 

spróbuje na bosaka.
― 

Myślałam o czymś innym.

― 

A ja o tym nie myślałem. Zastanawiałem się, jak pani dopomóc. A pani 

stara się pokłócić ze mną. Nic z tego nie wyjdzie.
― 

Pan ze mnie drwi! Bardzo nieładnie!

― 

Broń Boże! Przyszedłem, by pani dopomóc, i dałem praktyczną radę. 

Trochę za szczerze ją skomentowałem, bo pani o to pytała. A ja nie lubię kłamać. Ale 
żadnych kpin nie było. Chce pani, żebym jej dopomógł wejść na śliską drogę?
― 

Tak. Ale pan jest niemożliwy. Wykorzystuje pan moją sytuację!

― 

Jeszcze nie. Zastanawiam się nad tym, jak panią odstawić żywą i zdrową 

na górkę. Nie wejdzie pani tam nawet przy mej pomocy. Chyba bez pantofli. Ale narazi 
to panią na zapalenie płuc i przedwczesną śmierć albo, co gorsza, na katar i czerwony 
nos. Nie będzie to estetyczne. Więc są dwa sposoby do pokonania przeszkody. Pierwszy. 
Pójdę do domu, zrobię alarm i przyniosę dla pani buciki panny Jadwigi albo mojej 
przyjaciółki. Drugi. Wezmę panią na barana i zaniosę na górkę. Proszę wybierać.
― 

Wolę już na barana, bo co tam pomyślą? Ale pan się zmęczy.

― Będziemy robić przystanki i zastanawiać się nad zainteresowaniami mężczyzn.
― 

Niech mnie pan nie dręczy!

― 

Dobrze. Proszę wsiadać jak na konia i naśladować dzielną amazonkę. No, 

już, hop!
Przytrzymując Różę pod kolana poszedł powoli na górę. Pozostawiał z boku ścieżkę, 
która była bardzo śliska, i brnął przez głęboki śnieg. Róża trzymała się go prawym 
ramieniem, bo w lewej ręce zaciskała pantofelek. Dość prędko się znaleźli przed 
wejściem do domku. Ostrożnie postawił Różę obok drzwi.
― 

Jestem panu naprawdę bardzo wdzięczna! ― powiedziała. ―I 

przepraszam, że jestem tak niedołężna. Ale proszę nie mówić o tym wszystkim Jadwidze, 
bo będzie ze mnie kpiła.
― 

Dobrze. Ścisła tajemnica. Niech pani idzie do domu pierwsza, bo chcę 

dopalić papierosa. Zgasł mi w trakcie transportowania pani na górkę. Dobranoc!
― 

Dobranoc! Jeszcze raz dziękuję. I... chciałam powiedzieć... pan jest 

bardzo... oryginalny...
― 

W zupełności z panią się zgadzam. Ale i pani jest oryginalna.

Wypalił papierosa i powrócił cicho do swego pokoju. Gdy przechodził ciemną kuchnię, 
posłyszał zza drzwi, prowadzących do dwóch pokojów panny Jadwigi, stłumiony 
odległością głos Róży.
„Pewnie Nimfa opowiada o swych przygodach i podbojach miłosnych" ― pomyślał.
W jego pokoiku było zupełnie cicho. Helena leżała nieruchomo. Twarz miała obróconą 
do ściany a oczy przymknięte. Pomyślał, że śpi i bardzo cicho ustawił łóżko składane. 
Potem rozebrał się przy drzwiach, bo tylko tam zostało trochę wolnego miejsca, i też 
położył się: Zgasił lampkę i odsunął firankę na okienku. Miał je w zasięgu wzroku i po 
jakimś czasie zaczął odróżniać niewyraźny prostokąt światła, podzielony krzyżem ramy 
na cztery części.
W pokoju, w domu i okolicy panowała zupełna cisza. Józef ogrzał się w łóżku i żeby nie 
myśleć o sprawach egzekutywy, które go dręczyły i od których uciekał w zamroczenie 
alkoholowe, zaczął przypominać sobie Różę. „Ciekaw jestem, czy broniłaby się, gdybym 
do niej się zabrał jak do kobiety?" Myśl ta przyszła mu do głowy poprzednio podczas 
rozmowy przy studni. Może spróbowałby ją zrealizować, ale obawiał się, że Róża się 
zwierzy pannie Jadwidze z ataku na jej cnotę. „W sobotę pójdę do Buby ― postanowił. 

― Najlepsze lekarstwo na takie zachcianki".
Zawsze spał bardzo czujnie, a gdy się obudził, prędko i łatwo się wyzwalał z bezwładu i 
był zupełnie przytomny. Tej nocy obudził go cichy głos Heleny:
― 

Jóźku, zapal lampkę...

― 

Co się stało? ― usiadł na łóżku i zaczął szukać zapalniczki na stoliku.

― 

Niedobrze mi... I strach ogarnia... Przepraszam, że przerwałam ci sen, ale 

nie mogłam zapalić lampki...
Nikły płomyk wnet rozjaśnił pokój. Józef dostrzegł, że Helena ma na czole drobne krople 
potu.
― 

Tyś chora! ― powiedział.

― 

Tak. Krwotok.

― 

Dlaczego? Co się stało?

― 

No, wiesz, w związku z ciążą. Będę miała poronienie. Pewnie odnowiły 

się dawne, zabliźnione rany... po tamtym zabiegu.,, po operacji...
― 

Kiedy to się zaczęło?

― 

Niedługo po tym, jak wróciłam z kolejki po kalosze. Bardzo tam 

zmarzłam. Położyłam się i myślałam, że to minie. Modliłam się do Jezusa Miłosierdzia. 
― Wskazała dłonią na małą, kolorową reprodukcję znanego w Wilnie świętego obrazu.
― 

Co teraz robić?

― 

Nie wiem.

― 

Czy duży krwotok?

― 

Nie. Ale nie zatrzyma się.

― 

Może zawołać doktora?

― 

W pobliżu nie ma. Trzeba ginekologa. I nocą nie wolno chodzić.

― 

Obudzę pannę Jadwigę. Nimfa ma nocną przepustkę. Na pewno nam 

pomoże.
― 

Nie, nie... Która godzina? .

― 

Zaraz czwarta.

― 

Będziemy czekać do rana.

― 

Ale upływ krwi...

― 

To nic... Kobieta może dużo krwi stracić... Gdybyś mógł przynieść mi 

śniegu... Zrobię zimny okład...
Józef złożył łóżko i ubrał się. Wiedział, że tej nocy nie będzie już spał. Potem wyszedł na 
dwór i nabrał do miednicy czystego śniegu. Gdy pomagał Helenie w robieniu okładu, 
zobaczył, że wsunięte pod łóżko wiadro na brudy jest pełne okrwawionych strzępów 
płótna, ligniny i waty.
O siódmej rano wyszedł na miasto. Sklepy i apteki były jeszcze
zamknięte, ale na ulicach zaczynał się ruch. Ludzie szli do pracy, dozorcy domów 
czyścili chodniki. Zastanawiał się, do kogo pójść, aby się dowiedzieć adresu ginekologa. 
Przypomniał mu się Antoni. Zaraz pośpiesznie skierował się do niego. Zastał przyjaciela 
przy śniadaniu i opowiedział mu o swym kłopocie.
― 

Ty nie śpiesz się i nie przejmuj się bardzo ― rzekł Antoni. ― Takie 

krwotoki nie są niebezpieczne. Zaraz napiszę ci kartkę do znajomego ginekologa. Bardzo 
miły człowiek i dobry Polak. Na pewno załatwi wszystko jak najlepiej. A ty tymczasem 
zjedz u mnie śniadanie.
― 

Nie mogę.

― 

Napij się chociaż herbaty.

Niebawem Józef zadzwonił do frontowych drzwi na piętrze dużej kamienicy w 
śródmieściu. Otworzyła mu starsza kobieta, służąca lekarza.
― Doktor teraz nikogo nie przyjmuje ― powiedziała.
― 

Wiem. Ale jest to sprawa specjalna. Proszę mu doręczyć ten list.

Służąca wprowadziła Józefa do poczekalni i odeszła. Wkrótce do Józefa zajrzał wysoki 
mężczyzna lat około pięćdziesięciu.
― 

Przepraszam, że nie mogę zaraz się zająć pańską sprawą, bo dopiero co 

wstałem. Ale chcę wiedzieć, o co idzie, bo pan Antoni napisał do mnie, że sprawa jest 
bardzo pilna. Proszę usiąść i krótko opowiedzieć.
― 

Moja narzeczona, która była w czwartym miesiącu ciąży, dostała wczoraj 

pod wieczór krwotoku. Trwał przez całą noc. Robiliśmy zimne okłady na brzuch, ale to 
nie pomogło...
― 

Czy była jakaś próba spędzenia płodu, nieudany zabieg? Proszę mówić 

szczerze, bo chcę się zorientować, jak będę mógł dopomóc i co trzeba wziąć z sobą.
― 

Ależ nie. Chciała mieć dziecko. Marzyła o nim jako o „rehabilitacji".

― 

To znaczy, że poprzednio było jakieś nieszczęście ― wywnioskował 

lekarz.
― 

Tak.

Józef opowiedział o dawnym, nieudanym zabiegu akuszerki,
o wynikłej z tego chorobie i operacji, i o wczorajszym zaziębieniu Heleny, po którym 
nastąpił krwotok.
― 

Zaraz tam pojedziemy ― rzekł lekarz. ― Już się orientuję w tej sprawie. 

Proszę zaczekać, a ja się ogolę, umyję i zjem małe śniadanko. Proszę się nie 
denerwować. Wszystko będzie dobrze.
Po jakimś czasie Józef i lekarz, który wziął małą walizeczkę, jechali sankami w kierunku 
przedmieścia. Gdy się zatrzymali naprzeciw furtki, Józef poprosił dorożkarza, aby 
zaczekał. Potem poprowadził lekarza na górkę.
― 

Jestem za tęgi na taką alpinistykę! ― rzekł ginekolog, ostrożnie idąc po 

śliskiej, pochyłej ścieżce.
― 

Nie miałem czasu na uprzątnięcie śniegu.

Gdy wstąpili do kuchenki, zobaczyli Jadwigę i Różę, które były zdumione tak wczesną 
wizytą, ale o nic nie pytały.
Proszę tutaj! ― rzekł Józef, otwierając drzwi do swego pokoiku.
― 

Dzień dobry pani! ― powiedział lekarz, gdy zobaczył Helenę. ― Zdaje 

mi się, że dobrze panią znam.
― 

Tak... ― odpowiedziała, usiłując usiąść.

― 

Niech pani leży. Wiem już trochę o pani chorobie i o jej przyczynie ― 

wziął rękę Heleny, żeby zbadać jej puls.
― 

Panie doktorze! ― rzekła Helena. ― Nie chcę, żeby moja rodzina o tym 

wiedziała. To, co dawniej zaszło, było z tego powodu że chciałam ukryć swą ciążę...
― 

Uszanuję pani wolę. Potraktuję to jako tajemnicę. Ale będę musiał 

skierować panią do szpitala.
Wkrótce Józef wyniósł Helenę z domu i umieścił ją w sankach. Lekarz usiadł obok niej.
― 

Odwiozę ją do szpitala Świętego Jakuba ― powiedział. ― Pan może nie 

jechać z nami, bo w sankach nie ma miejsca.

― 

Kiedy będzie można ją zobaczyć?

― 

Dzisiaj nie. Ale dowiedzieć się można wieczorem, około godziny szóstej. 

Lecz... nie jesteście małżeństwem. Byłoby więc lepiej, żeby przyszła któraś z tamtych 
pań, jako jej znajoma czy przyjaciółka. Pan rozumie, o co chodzi?
― 

Tak. Ale będę niespokojny.

― 

Niebezpieczeństwa nie ma. Zabieg nie jest trudny, ale musi być wykonany 

niezadługo. Mam w szpitalu znajomego lekarza, Litwina, i poproszę go o zajęcie się 
chorą, którą znam od dawna. Wszystko będzie dobrze.
Józef chciał dać lekarzowi zwitek banknotów, który przygotował, gdy opuścił pokój w 
trakcie badania Heleny przez doktora. Ale ten nie przyjął pieniędzy.
― 

Daj pan spokój ― powiedział. ―Widzę, jaka u was jest sytuacja. 

Zgadzam się tylko, aby pan zapłacił dorożkarzowi.
* *
Gdy dorożka odjechała, poczuł spokój. Zrozumiał, że lekarz odniósł się bardzo życzliwie 
do swej dawnej pacjentki i że stan zdrowia Heleny nie jest groźny.
Nie chciał wracać do mieszkania. Usiadł obok studni na pieńku do stawiania wiader i 
skręcił papierosa. Dawno nie palił i z przyjemnością zaciągnął się ostrym dymem 
machorki. Zaczął zastanawiać się nad swym współżyciem z Heleną i swym uczuciem do 
niej. „Kim ona dla mnie jest?... Pospolitą kochanką nie jest... Łączyły nas jednak i 
stosunki fizyczne, lecz bez namiętności, jakby przypadkowe... Ale naprawdę ogromnie 
jej żałuję i niepokoję się o jej los... Chciałbym, żeby znalazła szczęście w życiu, żeby 
kogoś pokochała... jakoś się urządziła w dobrej aurze, wśród szlachetnych ludzi... żeby 
się zabliźniła rana, którą jej zadał Narcyz... Właściwie jestem do niej tak przywiązany, 
jakby była moją córką... I gdyby nie różnica płci, bylibyśmy chyba najlepszymi 
przyjaciółmi". Myśli te płynęły wraz z dymem tytoniowym i znikały, pozostawiając 
smutek.
Starał się przypomnieć sobie, co ma dzisiaj pilnego do załatwienia. Na szczęście 
ważnych spraw w ciągu dnia nie było. Natomiast o godzinie pół do szóstej wieczorem 
musiał wstąpić do Andrzeja.
Słońce ukazało się zza chmur. Dzień od rana był cieplejszy, prawie wiosenny. W 
powietrzu niespokojnie krążyły wrony. Ciężko opadały na gałęzie sosen i hałaśliwie się 
naradzały nad swymi sprawami.
Wstał i obejrzał wszystko dookoła. Ścieżka pod górkę była okryta grubą warstwą lodu: 
Po bokach leżały zaspy szarego, wilgotnego, śniegu. Obok studni utworzyła się 
ślizgawka.
„Muszę dzisiaj oczyścić to ― pomyślał. ― Inaczej zrobi się bagno nie do przebycia!"
Dopalił papierosa i poszedł do sionki. Wyniósł stamtąd ciężki łom, żelazną łopatę i drugą 
drewnianą, z okutymi blachą brzegami. Zdjął marynarkę, położył ją na ławeczce pod 
oknem i zabrał się do rozbijania i podważania łomem zleżałych warstw śniegu i lodu. 
Potem odrzucał je na boki, żeby tam topniały. Posuwał się powoli od drzwi w kierunku 
spadzistej górki. Robota sprawiała mu ulgę, bo się odrywał myślami od przykrej 
rzeczywistości.
Około godziny jedenastej, gdy był już w połowie górki, usłyszał głos Jadwigi, która szła 
ku niemu po oczyszczonej z lodu ścieżce.
― 

Panie Józefie! ― powiedziała. ― Zrobiłam dla pana dobre śniadanie.

― 

Bardzo dziękuję! Ale poradziłbym sobie sam.

― 

Wiem dobrze, jak pan sobie radzi. W ogóle nie dba pan o jedzenie. A teraz 

został pan sierotą. Proszę iść. Bardzo się cieszę, że oczyści pan ścieżkę. Wczoraj nie 
mogłam wgrzebać się na górkę. Poszłam dookoła po śniegu. A najgorzej z noszeniem 
wody. Do studni nie można się zbliżyć.
― 

Dzisiaj wszystko uporządkuję. Dawno chciałem to zrobić, ale nie miałem 

czasu.
W kuchni było już przygotowane śniadanie. Józef umył ręce i zabrał się do jedzenia. 
Panna Jadwiga usiadła z drugiej strony szafki i piła kawę zbożową.
Ja tylko towarzyszę panu i pilnuję, żeby pan nic nie zostawił. Trzeba mieć siły na taką 
robotę. Obiad też dla pana zrobię.
― 

A czy nie mogłaby pani odwiedzić Heleny?

― 

Kiedy?

― 

Lekarz powiedział, że można o szóstej. Umieścił ją w szpitalu Świętego 

Jakuba.
― 

Teraz albo w południe mogłabym tam pójść, ale nie wieczorem. Na piątą 

pójdę do ciotki na Sołtaniszki. Jest ona staruszką słabą i niedołężną. Pomagam jej od 
czasu do czasu. Ma własny domek, trochę większy jak ten. Teraz zachorowała i leży w 
łóżku.
Więc zrobię wszystko tutaj, a potem pójdę do niej. Ale przecież Róża może to załatwić. 
Nic nie robi, wyleguje się po dwanaście godzin w łóżku i tylko amory jej w głowie. 
Niech się trochę pofatyguje. Zresztą powinna to zrobić, bo z nudów ciągle wizytki pannie 
Helenie składała i zawracała jej głowę swym paplaniem o fasonach, strojach, 
podróżach...
― 

Przykro mi ją prosić.

― 

Ależ będzie zachwycona! ― spojrzała na drzwi do swego pokoju i 

powiedziała ciszej: ― Ona przecież bzika dostała na pańskim punkcie. Już i panna Hela 
o tym wie. A wczoraj przyszła z wypiekami na buzi. Powiedziała, że spotkała pana i że 
pan jej pomógł wejść na śliską górkę.
― 

Wejść? ― uśmiechnął się Józef.

― 

Tak powiedziała. Zachwycała się pańską uprzejmością.

Józef pomyślał, że nie wykazał zbyt dużej uprzejmości dla
Róży.
― 

... Załatwimy tę sprawę razem ― dodała Jadwiga. Otworzyła pierwsze 

drzwi i zawołała głośno: ― Różyczko! Chodź tutaj, aniołku! Jest pilna sprawa!
 Za parę minut do kuchni weszła Róża. Była w ciepłym szlafroku i w filcowych 
pantoflach na bosych stopach. Kiedy zobaczyła Józefa, chciała się cofnąć, ale Jadwiga 
zawołała:
― Chodź, chodź, chodź! Pokaż się, jak wyglądasz!
― 

Ale nie jestem ubrana!

― 

Wystarczy. Nawet za dużo.

Jadwiga podsunęła nogą taboret.
― 

Klapnij się, kochanie! ― powiedziała. ― Zakryj lepiej kolanka, by nie 

kusić pana Józefa, i posłuchaj, co ci powiem. Otóż pan Józef zmęczony, głodny, 
niewyspany, zdenerwowany, nieogolony... Rozumiesz?...
― 

Ale co? ― Róża patrzyła ze zdziwieniem to na Jadwigę, to na Józefa.

― 

Słuchaj dalej! Ale z początku wyjrzyj oknem... Widzisz!... Na ścieżce nie 

ma śniegu...
 ― Rzeczywiście...
― 

Otóż pan Józef od rana zabrał się do tej potwornej roboty.

Ledwie go oderwałam, by chociaż zjadł śniadanie. Mówił, że musi uporządkować 
ścieżkę, żebyś ty, kiedy pójdziesz do miasta, nie pośliznęła się i nie stłukła sobie 
pewnego miejsca. Byłoby to tragiczne! Widzisz, jak o ciebie dba?
― 

Jestem panu bardzo wdzięczna! ― wzruszyła się Róża.

― 

Trzeba tę wdzięczność okazać.

― 

Bardzo chętnie... Ale jak?

― 

Och, jaka ty naiwna! Nie wiesz, jak, piękna kobieta może się 

wywdzięczyć mężczyźnie?!
Róża, zapłoniona, wstała.
― 

Ty ze mnie drwisz!

― 

Ależ nie! Obrażasz się, że nazwałam cię piękną? Przecież jesteś piękna! 

Prawda, panie Józefie?... Siadaj, nastaw uszu i słuchaj! Dzisiaj jestem zajęta i nie mogę 
dopomóc panu Józefowi. A ty wolna, znudzona, marzec ci szumi w głowie. Łazisz gdzieś 
razem z kotami po nocach i szukasz przygód...
― 

Wcale...

― 

Daj mi skończyć! Panie Józefie! Nigdy nie mogę z nią dojść do słowa!

― 

To ty...

― 

... Otóż uważam, że dzisiaj wieczorem, na godzinę szóstą,, mogłabyś pójść 

do szpitala i odwiedzić pannę Helenę. Powiesz, że jesteś jej kuzynką. Zresztą jest to 
święta prawda, bo wszyscyśmy w jakiś sposób spokrewnieni.
Z największą przyjemnością załatwię to! Ja jej kwiatków zaniosę. Może jeszcze coś?...
― 

Kwiatów nie trzeba, bo są szalenie drogie ― rzekł Józef. ― Ale jeśli pani 

ją odwiedzi i dowie się, jaki jest jej stan zdrowia, cze. go potrzebuje, będę bardzo pani 
wdzięczny. Ja dzisiaj o szóstej nie będę miał czasu. Poza tym, jak pani wie, nie jestem jej 
mężem ani krewnym. Lepiej więc, żeby ją kobieta odwiedziła.
― 

Bardzo chętnie. Mogę i teraz pójść, i wieczorem. ― Tylko wieczorem. 

Lekarz powiedział, że o szóstej.
― 

Ot, widzisz― rzekła Jadwiga ― pan Józef nie wymaga od ciebie dużych 

dowodów wdzięczności.
― 

Sprawi mi to prawdziwą przyjemność.

― 

I będzie wstępem do okazania właściwej wdzięczności. Bo ta ścieżka 

okropna!
Do godziny trzeciej Józef skończył najtrudniejszą robotę. Jadwiga zgotowała dobry 
obiad, który jedli w pierwszym pokoju jej mieszkania. Róża usiadła do stołu ładnie 
wystrojona: Miała przypiętą do bluzki broszkę z szafirami a na palcu lewej dłoni 
pierścionek z rozetką z drobnych brylantów. W powietrzu było czuć lekki zapach jej 
perfum. Przy wejściu Róży panna Jadwiga zrobiła oko do Józefa i pokiwała znacząco 
głową. Ale w trakcie obiadu nie wysilała się na dwuznaczne rozmowy. Może chciała dać 
wytchnąć Róży, z której zazwyczaj pokpiwała.
Po obiedzie Józef i Jadwiga udali się razem do miasta. Róża obiecała, że wyjdzie z domu 
o pół do szóstej. Po drodze Jadwiga powiedziała do Józefa:
― Róża jest bardzo sympatyczna. Ma pstro w głowie, bo żyła w dobrobycie i była 
rozpieszczona przez rodziców i bandę wielbicieli. Ale ma czułe serce i jest bardzo dobra. 

Nie jest, jakby się zdawało, rozwydrzona. Z jej romansów zazwyczaj nic nie wychodziło, 
bo się kończyły kłótnią. Wiem o tym od jej serdecznej przyjaciółki, której Róża ze 
wszystkiego się zwierzała. Sama też znam ją dość dobrze. A czy ona panu się podoba? 
Proszę mówić szczerze.
―Tak. Jest bardzo interesująca. Ale rzeczywiście ma coś w swym charakterze, co mnie 
prowokuje do kłótni z nią.
― Otóż pan jej się podoba. Ma więc sposobność do ciekawego romansu. Naprawdę 
ciekawego, bo zdradzę panu, że Róża jest pięknie zbudowana i ma ognisty temperament. 
Ale z nią nie trzeba za dużo flirtować ani wchodzić w dyskusje, tylko trzeba się brać od 
razu do rzeczy.
― 

Namawia mnie pani do grzechu.

― 

Chcę, żeby ona się uspokoiła i odjechała zadowolona. A panna Helena, 

wiem dobrze o tym, nie jest zazdrosna. Może nawet by była zadowolona, że nie 
ogranicza pańskiej swobody do wyżycia się.
Rozstali się na ulicy Arsenalskiej. Józef poszedł do Andrzeja. Przypuszczał, że będzie na 
niego czekać. Ale zastał go w domu. Siedział za stołem zawalonym litewskimi pismami i 
maszynopisami. Robił notatki w brulionie. Ucieszył się przyjściem Józefa i 
powiedział:―

Obawiałem się, że pan się spóźni, albo dzisiaj nie przyjdzie..

― 

Uprzedziłbym.

― 

Proszę usiąść. Omówimy bardzo pilną sprawę. Grzmot przyjdzie, 

prawdopodobnie około pół do szóstej. Postaram się opowiedzieć panu tę historię 
przedtem... Przede wszystkim przekonałem się, i to nie raz, że tajne sprawy naszej 
Organizacji przesączają się na zewnątrz. To, co panu opowiem, będzie jeszcze jednym 
dowodem... Przed kilku dniami zwrócił się do mnie, za pośrednictwem wspólnego 
znajomego, pewien publicysta. Że potrafił do mnie dotrzeć i że chciał mej pomocy w tej 
sprawie, świadczy o tym, że nie jestem dobrze zakonspirowany i że o pracy mojej, 
bardzo poufnej, wie niepotrzebnie za wielu ludzi. Poza tym jego zwrócenie się do mnie 
jest dowodem, iż wie o mojej dobrej pozycji w Podziemiu i łączności z górą. A przecież, 
ze względu na moją pracę u Litwinów, powinienem być ściśle zakonspirowany. 
Świadczy to, co najmniej, o dezorganizacji w Organizacji.
― 

I o tym, że pan jest zdekonspirowany.

― 

Oczywiście! Ale przejdę do sprawy aktualnej. Otóż publicysta ów się 

dowiedział, że jest skazany przez sąd specjalny AK na karę śmierci.
― 

Jeśli był skazany dawnej, powinien być w moim spisie. Jak nazwisko?

― 

Jaśkiewicz Jan.

― 

Jest. Rozpoznany dokładnie. Mieszka niedaleko Wilna w małym domku. 

Jest z nim narzeczona czy żona. Pracuje jako furman
przy zwózce drzewa. Ale on jest w liczbie tych, na których wykonanie wyroku nie jest 
pilne. Mam wyraźnie to zaznaczone.
― 

Natomiast ja otrzymałem wiadomość, że Drobny już zamierza wykonać na 

nim wyrok śmierci.
― 

Aha! Rozumiem. Zabolało go, a może i jego kumpli, że bez nich 

zorganizowano kilka zamachów. Chcą pokazać, że potrafią działać bez niańki. Ale 
wybrali takiego typa, którego można zlikwidować bez żadnego ryzyka, nawet w lesie.
― 

Oczywiście! W tej właśnie sprawie Jaśkiewicz przysłał list do mnie wraz z 

listem otwartym do Komendy AK, który, rzecz jasna, potraktujemy jako tajny. Dołączył 

też swoje duże wypracowanie polityczne. Wykazuje ono jego stosunek do okupacji 
Polski i jego poglądy na wszelkie związane z tym sprawy. Już przeczytałem to i dam 
panu dla zapoznania się. Idzie mi o to, by pan również wyrobił sobie własną opinię o tej 
sprawie. Niech pan weźmie to do domu, bo rzecz duża. Ale proszę mi zwrócić za kilka 
dni. A jego list otwarty proszę przeczytać teraz. ― Podał Józefowi ćwiartkę papieru 
wypełnioną maszynowym pismem.
Jaśkiewicz pisał, że nie był i nie jest wrogiem Polski ani Polaków i że nie popierał 
okupantów. Nic nigdzie nie opublikował bez swego podpisu, a to, co opublikował, nie 
mogło nikomu zaszkodzić. Nie ciągnął z tego wcale dużych zysków, lecz żył biednie, a 
obecnie jest w ciężkiej sytuacji materialnej. W związku z krzywdzącym go wyrokiem nie 
zamierza się ukrywać ani oddawać pod ochronę władz niemieckich... List był spokojny, 
wyrażał szacunek dla pracy AK, ale protestował przeciw wyrokowi.
― 

Ta sprawa mi się nie podoba! ― powiedział Józef. ― Trzeba z tym coś 

zrobić.
― Właśnie chcę, żebyśmy ją wspólnie z Grzmotem omówili... ― spojrzał na zegarek a 
potem na dziedziniec. ― Zdaje mi się, że idzie. On zawsze punktualny. Odbywa swoje 
„kursy" według licznika. Otworzę mu drzwi.
Wyszedł z pokoju. Niezadługo wrócił z Grzmotem, który ciężko opadł na krzesło, 
westchnął i zwiesił ramiona.
― 

Sił już nie mam! To nie na mój wiek i zdrowie! ― powiedział. Potem 

zwrócił się do Józefa: ― Pan wie, o co idzie koledze Andrzejowi?
Józef uśmiechnął się. Podobało mu się, że Grzmot nigdy nie nazywał go kolegą. 
Tworzyło to dystans między nimi.
Wiem ― odparł. ― Sprawa bardzo ciekawa.
― 

Ale przykra, bo rzuca cień na prawomocny wyrok sądu specjalnego. Taka 

prawomocność wymaga u nas skomplikowanej procedury i w nią są zaangażowane grube 
ryby. Trzeba więc potraktować tę sprawę subtelnie i ostrożnie. Trzeba pamiętać, że 
wyrok jest wydany na podstawie ważnych materiałów, dowodów, zeznań świadków. W 
sądzie specjalnym rozważają je prawnicy. Nie występują tam świadkowie, ale jest 
prokurator i jest obrońca.
 ― Zgadzam się, że sprawa jest przykra ― rzekł Andrzej. ― Ale idzie o życie 
człowieka. Nie możemy więc się wahać przed zadraśnięciem czyjejś ambicji albo 
autorytetu. Sąd specjalny wydaje wyroki na podstawie przedstawionych mu materiałów. 
Ale czy jest absolutna pewność, że materiały były bezstronne i właściwie 
skomentowane? Oskarżony nie miał możności, się bronić, a gdy się dowiedział o 
wyroku, protestuje! To dużo znaczy i nie może być zlekceważone!
― 

Ale sprawa jego jest prosta i jasna! ― powiedział chmurząc czoło Grzmot. 

― Jest zupełnie podobna do sprawy zlikwidowanego niedawno redaktora Kancerewicza.
― 

A czy kolega się zgadza, byśmy mówili zupełnie szczerze?

― Nie tylko się zgadzam, ale proszę o to. Uprzedzam jednak,
że mam mało czasu.
― 

Dobrze. Idzie mi o to, by nie popełniono omyłki sądowej, żeby nie 

zlikwidowano człowieka, który nie tylko nie jest dla naszej sprawy szkodliwy, lecz może 
być i pożyteczny. Zgładzenia Jaśkiewicza mogą pragnąć bolszewicy i ich agenci, bo jest 
przeciwnikiem komunistów. Może chcieć tego również ktokolwiek z jego osobistych 
wrogów. Już trafiłem na pewne podejrzane ślady w tej sprawie. Ale o tym nie będę 

mówił, bo są to tylko wątki, poszlaki i przypuszczenia. Mnie idzie o to, że sprawa 
Jaśkiewicza nie ma wcale analogii ze sprawą redaktora Kancerewicza.
― Obaj byli redaktorami gadzinówki.
― 

Jaśkiewicz był redaktorem w okresie okupacji litewskiej. Ale co robił jako 

redaktor jedynego polskiego pisma? Występował przeciw prześladowaniom Polaków 
przez nacjonalistów litewskich. Jest to przecież zasługa! Natomiast Kancerewicz działał 
zdecydowanie jako agent litewski i zachwalał system polityczny nazistów.
― 

Jaśkiewicz publikował artykuły i w „Gońcu", właśnie u Kancerewicza.

― 

Opublikował kilka artykułów, podpisanych przez niego i wcale nam nie 

szkodzących.
― 

Ale sam fakt! Drukowanie w piśmie wroga jest uznawaniem go i 

popieraniem!
― 

W takim razie i profesor P. i jego żona, drukujący od czasu do czasu 

artykuły na tematy naukowe i regionalne, popełniają podobną zbrodnię! Ale nie 
zaszkodzili oni ani narodowi polskiemu, ani poszczególnym osobom. Dlaczego w 
podobnych okolicznościach Jaśkiewicza skazano na śmierć? Jego list otwarty kolega 
czytał. Jego poglądy polityczne są w tym opracowaniu. Nie są one ani nazistowskie, ani 
antypolskie.
― 

Sądzi więc kolega, że materiały, na których podstawie Jaśkiewicza 

skazano na śmierć, nie są dostateczne?
― 

Jestem tego pewien, ale się obawiam czegoś gorszego. Obawiam się 

nawet, czy w naszych szeregach nie ma ludzi, którzy sprytnie wykorzystują sposobności 
do załatwienia osobistych porachunków. Mogą być wśród nas nawet wtyczki 
komunistyczne.
― 

Skazano na śmierć i kilku sługusów bolszewickich.

― 

Którzy są nieosiągalni ― wtrącił Józef.

― 

A pan co myśli o tej sprawie? ― zwrócił się do niego Grzmot.

― 

Jaśkiewicz żywy jest dla nas zupełnie nieszkodliwy. Nie był i nie jest 

konfidentem gestapo. Nikogo nie wsypał. Odwołanie się jego do nas jest 
symptomatyczne. Jeśli go zlikwidujemy, stracimy sposobność wyjaśnienia tej sprawy, 
która może być bardzo ciekawa. Otóż Jaśkiewicz żywy nie może nam szkodzić. W 
czasach normalnych może być postawiony przed sąd zwykły i sprawa zostanie 
wyjaśniona. Ale trup nie będzie mógł ani się bronić, ani oskarżać. Dlatego zlikwidowanie 
go teraz byłoby niekorzystne, a nawet, przepraszam, po prostu głupie.
― 

A może byłoby poparciem zbrodniarzy ― wtrącił Andrzej. ― 

Powiedziałem, że sprawę tę badam i już mam pewne poszlaki. Może mi się uda 
rozwikłać ją całkowicie.
Grzmot spojrzał na zegarek.
― 

Dobrze ― rzekł. ― W tej sprawie naradzę się z ludźmi z Komendy. 

Trzeba będzie wstrzymać wykonanie wyroku i przekazać sprawę do ponownego 
rozpatrzenia.
― 

Ale wyrok może być wykonany ― rzekł Andrzej. ― Otrzymałem 

informacje, że Drobny się pali do tej sprawy, bo jest łatwa. Dlatego naradzałem się nad 
tym z panem Kondorem.
Grzmot zwrócił się do Józefa:―

Proszę zawiadomić Drobnego, że wyrok na 

Jaśkiewicza został wstrzymany.

― 

Jeśli oni raptem zabrali się do tego, chciałbym mieć odwołanie wyroku na 

piśmie.
― 

Jest to skomplikowana procedura i zabrałaby wiele czasu. Sprawa musi 

być rozważana na odprawie. Ale jest proste wyjście. Niech pan w wypadku sprzeciwu ze 
strony Drobnego przejmie ostatecznie egzekutywę. Już uważamy pana za jej kierownika, 
ale pan tego nie chce.
― Nie jestem członkiem AK, bo nie złożyłem przysięgi i nie mogę tego uczynić. 
Wyjaśniłem panu, dlaczego.
― 

Ale pracuje pan dobrowolnie dla AK. Spełnia pan nasze rozkazy. Ufamy 

panu zupełnie. Może więc pan objąć na pewien czas właściwe kierownictwo 
egzekutywy... formalnie. Gdy pan zechce odejść, nie będziemy pana trzymali. Ale 
obecnie jest to najprostsze załatwienie tej sprawy. Jutro zawiadomimy Drobnego przez 
Bronkę, że pan jest kierownikiem egzekutywy. A dzisiaj proszę go poinformować, że 
wyrok na Jaśkiewicza jest wstrzymany. Jest to po prostu mój rozkaz.
― Czy mogę w razie potrzeby zakomunikować mu, że od jutra obejmę kierownictwo 
egzekutywy? Znam tego typa. Jest złośliwy i zawistny. Może się uprzeć przy formalnym 
załatwieniu sprawy.
― 

Proszę załatwić to jak najlepiej. Już muszę iść. A do kolegi ― Grzmot 

zwrócił się do Andrzeja ― przyjdę jutro w porze obiadowej. Pomówimy więcej. 
Przypuszczam, że będę miał ważne wiadomości.
Po odejściu Grzmota Andrzej powiedział: ― Niech pan weźmie z sionki rower. Chodzi o 
to, aby pan nie tracił dużo czasu na daleką drogę. Drobny mieszka gdzieś na krańcu 
miasta?
― Blisko Zakrętu.
― 

Kawał drogi. A gdy pan załatwi sprawę, proszę rower zwrócić. Jeśli nie 

będzie mnie w domu, zostawi go pan. Aha! Rower jest damski, mojej narzeczonej.
― Dobrze.
― 

A jeśli interesuje pana ta praca Jaśkiewicza, weźmie ją pan 142 na kilka 

dni. Zostawię maszynopis na stole. Za godzinę wyjdę, a wrócę późno. Mam nocną 
przepustkę.
― 

Może załatwię wszystko prędko i jeszcze dzisiaj się zobaczymy.

― 

Zaczekam nieco dłużej.

Józef pojechał najkrótszą drogą, ale ominął śródmieście. Po drodze przyszło mu do 
głowy, że może nie zastać Drobnego w domu, jeśli w Pałacu urządzono kolejną zabawę. 
Postanowił nadłożyć trochę drogi i skręcić w kierunku Wielkiej Pohulanki. Gdy jechał 
ulicą Słowackiego, zobaczył o kilkadziesiąt kroków przed sobą trzech młodych chłopców 
i trzy dziewczyny. Po wysokim wzroście i szczupłej sylwetce poznał z dala Kulę. Byli z 
nim Szary i R7. Tworzyli wesołą grupkę, która swobodnie się zachowywała, podążając w 
kie runku Teatru Miejskiego. Józef się zatrzymał i przez jakiś czas z dala obserwował 
ich, dopóki nie skręcili w. lewo.
„Poszli do Pałacu ― pomyślał. ― Drobny na pewno jest jeszcze w domu. A może go 
spotkam po drodze".
Skierował się również na Wielką Pohulankę, ale skręcił na prawo. Trzymał się tej trasy, 
którą szedł ongi z Drobnym, Magiem i Rysiem. Prędko dojechał do domku Drobnego. 
Drzwi z dziedzińca były zamknięte od wewnątrz. Zostawiając rower na podwórzu 
powrócił na ulicę. Targnął za druciany uchwyt zwisający obok framugi. Za parę minut 

drzwi otworzono. Na progu stanął Drobny. Miał koszulę rozpiętą na piersi i rozczochrane 
włosy: Nieżyczliwie spojrzał na Józefa.
― 

A, to pan! Dobry wieczór!

― 

Dobry wieczór! Nie spodziewał się pan mojej wizyty?

― 

No, tak... Zwykle przychodzi pan między czwartą a piątą.

 ― Nie zabiorę panu dużo czasu. Jest pilna sprawa do omówienia.
― 

Może pan zaczeka w sionce, a ja wypuszczę innego gościa drzwiami od 

podwórza.
― 

Ale po co? Niech gość pozostanie. Porozmawiamy w kuchni, albo 

pójdziemy do lasu.
Józef łatwo się domyślił z wyglądu Drobnego, jakiego on ma gościa, szczególnie gdy 
dostrzegł na jego twarzy ślady szminki.―

Może więc pozwoli pan do kuchni 

― rzekł Drobny. ― Stamtąd nic nie słychać w mieszkaniu.
Po drodze Drobny pośpiesznie przymknął drzwi do swego pokoju. W kuchni usiedli na 
taboretach przy dużym stole zasłanym ceratą.
― Pan ma w swoim spisie skazanych Jana Jaśkiewicza ― powiedział Józef.
― 

Owszem, mam. To kanalia! Niemiecka ścierka!

― 

Ma pan o nim jakieś specjalne informacje?

― 

Specjalnych nie mam, ale wszyscy wiedzą.

― 

Pan, zdaje mi się, zawiadomił Komendę o tym, że zamierza 

przeprowadzić wykonanie wyroku na nim?
― 

Nie... Właściwie tak... Powiedziałem o tym Bronce... Bo, rozumie pan, 

naradziliśmy się i dobrze go rozpracowali. Mieszka... 
― 

Rozpracowanie mam.

― 

Otóż postanowiliśmy go sprzątnąć, bo to sztuka jadowita! No i właściwie 

zawiadomiłem Bronkę...
― 

Wiem o tym. A przyjechałem tu tylko w tym celu, aby panu 

zakomunikować, że wykonanie tego wyroku jest wstrzymane.
Oczy Drobnego się zmrużyły. Przez chwilę nad czymś się zastanawiał. Potem wargi jego 
wykrzywił uśmiech.
― 

A dlaczego? ― spytał.

― 

Dokładnie tego nie wiem. A tego, co wiem, nie chcę powiedzieć, bo jest to 

kwestia tajna. Grunt, że pana o tym zawiadamiam.
Oczy Drobnego chytrze błysnęły. Prztyknął palcami.
― 

Poproszę czarno na białym... z pieczątką! ― powiedział.

― 

Przekazuję panu rozkaz zastępcy komendanta.

― Tylko na piśmie, inaczej nie przyjmuję do wiadomości! Zresztą nie mogę tego cofnąć, 
bo już wysłałem ludzi, żeby wyrok wykonali!
― Kogo pan wysłał?
―Kulę, Szarego i R7. Sprzątną go, gdy będzie wracał do domu. Może już sprzątnęli.
― 

Kiepsko... ― powiedział Józef melancholijnie. ― Bardzo kiepsko...

― 

Co zrobić? Taki im wydałem rozkaz ― Drobny rozłożył bezradnie dłonie. 

― Jeśli im coś przeszkodzi dzisiaj, muszą załatwić to rankiem. Więc sprawa jest 
skończona.
― A wie pan, dlaczego powiedziałem „kiepsko"? ― spytał Józef.
― 

Wiem!... Bo nie pan zamach zorganizował. No i nie życzy pan sobie 

sprzątnięcia Jaśkiewicza.
― Nie, panie Drobny. Dążyłem do tego, żeby pan sam wszystkie zamachy pomyślnie 
organizował. Co się tyczy Jaśkiewicza, to go w ogóle nie znam i nigdy go nie widziałem. 
Więc nie może w tym być moich życzeń. Przyjechałem tu, żeby spełnić wydane mi przez 
zastępcę komendanta polecenie, które dla pana jest rozkazem!
― 

Jeśli na piśmie...

― 

Nie będziemy tego dyskutować! Pan mi powiedział, że wysłał dla 

zlikwidowania Jaśkiewicza Kulę, Szarego i R7.
― 

Tak, wysłałem!

― 

Więc oni teraz są na miejscu... daleko za Wilnem?

― 

Oczywiście! A może nawet wykonali wyrok i wracają do miasta.

― 

Otóż, panie Drobny, jest bardzo, bardzo kiepsko! Ma pan,ludzi, którzy 

pana lekceważą i mają gdzieś pańskie rozkazy. Przed kwadransem spacerowali ze swymi 
przyjaciółkami po mieście. A teraz są w Pałacu i czekają na pana.
― 

Niemożliwe!

― 

Niech pan tam pójdzie i się przekona. Jeśli pan chce, możemy nawet pójść 

tam razem... Ale, panie Drobny, mam nadzieję, że pan będzie wykonywał moje rozkazy. 
dokładnie.
Drobny stracił tupet i patrzył zdziwionymi Oczami Józefowi w twarz.
― 

Teraz zupełnie pana nie rozumiem ― wybąkał.

― 

Zrozumie pan jutro. Otrzyma pan zawiadomienie, że ja przejmuję 

kierownictwo egzekutywy. Pana włączę do sekcji wykonawczej. Sprawa ustnego 
rozkazu, który panu przekazuję, jest ważna i obowiązuje pana dzisiaj, tak jak mnie będzie 
obowiązywała od jutra. Bo, przypuśćmy, pan by rozkazu nie usłuchał i nakazał 
zlikwidowania Jaśkiewicza. Byłoby to nie wykonaniem wyroku śmierci, lecz 
zabójstwem. Mogłyby z tego być dalsze konsekwencje. A czy byłoby mi przyjemnie, 
gdyby pana, na przykład, za taki kawał skazano. na śmierć, a ja, żeby nie tracić dużo 
czasu na zbędne rozpoznanie, przyszedłbym tutaj i pana „w imieniu Rzeczypospolitej 
Polskiej" zastrzelił?
Drobny, oburzony i zdenerwowany, wstał.
― 

To jest nonsens! ― powiedział.

― 

Postaram się, żeby dalsza praca egzekutywy miała sens. Ufam, że pan 

będzie dokładnie spełniał moje rozkazy, bo, jak panu udowodniłem, na Kulę, Szarego i 
R7 nie można liczyć!
― 

Oczywiście... jeśli tak postępują...

― 

Pojutrze i przez kilka następnych dni proszę na mnie czekać między 

czwartą a piątą. Proszę przygotować wszystko, co należy do egzekutywy.
Pozostawił zdenerwowanego tą rozmową Drobnego i pojechał prędko do Andrzeja. 
Zastał go jeszcze w domu. Ciężko opadł na krzesło. Wówczas sobie przypomniał, że tak 
samo siadał zazwyczaj, zmęczony chodzeniem po mieście, Grzmot."
― 

Nie pamiętam, kiedy tak się zmachałem jak dzisiaj! ― powiedział. ― 

Obudzono mnie o czwartej w nocy. Była denerwująca sprawa. Rano musiałem iść na 
miasto. Potem przez sześć godzin kruszyłem ciężkim łomem i odrzucałem łopatą lód i 
śnieg. Potem przyszedłem tutaj. Następnie udałem się do Drobnego. Zirytował mnie 
okropnie! Potem gnałem do pana. A teraz jestem wykończony!
― Może pan coś zje? Może kawy?

― 

Nie. Pójdę do domu i tam wypocznę.

― 

A jak z Drobnym?

― 

Irytujący typ! Chytry jak kot, ale i mądry jak kot! Na krótki dystans. 

Musiałem postawić sprawę ostro i przejmę na jakiś czas egzekutywę w swoje ręce. A dla 
mnie jest to ciężki i trudny problem. I, wie pan, przez rozkaz wstrzymania egzekucji 
Jaśkiewicza moglibyśmy właśnie go narazić!
― W jaki sposób?―

Drobny i jego paczka zamierzali zlikwidować Jaśkiewicza, 

bo mieli zadraśniętą ambicję. I o tym" paplali! Ale od zamierzenia do wykonania droga U 
nich daleka. Natomiast gdy przekazałem Drobnemu rozkaz wstrzymania egzekucji, 
mógłbym ich popchnąć do wykonania łatwego wyroku dzisiaj albo jutro z rana, żeby 
stworzyć fakt dokonany.
Opowiedział Andrzejowi szczegółowo o swej rozmowie z Drobnym.
― Bardzo panu dziękuję! ― rzekł Andrzej! ― A ja zrobię wszystko, co w mojej mocy, 
żeby tę sprawę wyjaśnić. Może mi się uda jednocześnie rzucić światło na kilka innych 
zagadkowych historii, na trop których już trafiłem, a których mechanizmu się domyślam.
Pożegnali się. Józef wziął gruby maszynopis opracowania Jaśkiewicza i poszedł do 
domu. Zastał drzwi zamknięte. Ani Jadwigi, ani Róży w domu nie było. Uchylił prawą 
stronę okiennicy i zdjął z gwoździa klucz do sionki. Było to umówione miejsce, bo 
zapasowego klucza nie mieli. Wstąpił do swego pokoiku, uporządkował go i wyniósł 
wiadro na brudy do dużego dołu obok składzików na drewna. Potem wrócił i się umył. 
Chciało mu się jeść, ale był tak Zmęczony, że nie zdobył się na przygotowanie posiłku. 
Zastanowił się, czy zamknąć drzwi do sionki na zasuwkę. Ale pomyślał, że jeśli przyjdzie 
Róża, to będzie pukać klamką i go obudzi. Poszedł więc do swego mieszkanka, otworzył 
okno, wylazł na dwór i zamknął drzwi kluczem, który powiesił na umówionym miejscu 
za okiennicą. Tąże drogą wrócił do swego pokoiku,, zdjął marynarkę i trzewiki, położył 
się z ulgą na łóżku i wnet usnął.
Obudził się, gdy było zupełnie ciemno. Wydało mu się w pierwszej chwili, że jest w 
mieszkaniu Luby i że samoloty bombardują miasto. Wrażenie to pozostawił mu sen, 
który zniknął z pamięci. Ale wnet się zorientował, gdzie jest. Był wypoczęty i czuł się tak 
rześki, jakby spał nie parę godzin, lecz całą noc. Firanki nie były zaciągnięte i Józef z 
poświaty za oknem wywnioskował, że jest późny wieczór. Obrócił głowę ku drzwiom do 
kuchni i zobaczył, że przez szpary sączą się wąskie smugi światła. Wtem rozległ się 
głuchy chrobot. blachy i zabrzęczały naczynia.
„Takie to było bombardowanie!" pomyślał, siadając na łóżku:
Znów rozległ się chrobot blachy. Józef poszedł w skarpetkach do
drzwi, pochyli! się i wyjrzał przez szerszą szparę między deskami. Zobaczył Różę, która 
stała nago, tylko w czepku na głowie, w dużej blaszanej balii postawionej obok płyty, w 
której huczał ogień. Lampa karbidowa była umieszczona na szafce. Na płycie stał duży 
rondel gotującej się wody. Na taborecie i podłodze były dwa wiadra zimnej wody i 
emaliowana miednica.
„Więc Róża wróciła do domu, zagotowała wodę i się myje. A ja nic nie słyszałem!"
Z zainteresowaniem i przyjemnością obserwował Różę. Nie była w jego guście, bo 
najwięcej go pociągały kobiety mocno zbudowane. Ale uznał, że Róża jest wspaniała. 
Ma zgrabną, giętką kibić i dobrze rozwinięte formy ciała. Ale wnet nabrał podejrzenia, że 
umyślnie urządziła dla niego ten pokaz swej urody. Niebawem był już pewien tego. 
Dobrze rozumiał, jak by się zachowywała kobieta, która chce tylko się wykąpać. Róża 

zaś ustawiła balię w miejscu niewygodnym i wcale nie śpieszyła się z kąpielą, lecz jakby 
demonstrowała swe ciało ukrytemu za drzwiami mężczyźnie. Nawet karbidówka była 
umieszczona na brzeżku szafki tak, żeby dobrze oświetlała Różę z przodu.
„Albo ekshibicjonistka, albo umyślnie mnie wabi!... Chyba dlatego i hałasowała, żeby 
ściągnąć moją uwagę na siebie... Może wyczuwaj że ją teraz obserwuję?"
 Cofnął się w głąb pokoju, wziął rzemienny pasek do spodni, wrócił do drzwi, odemknął 
je i stanął za progiem, bo droga dalej była zastawiona naczyniami. Potem powiedział 
spokojnie, a nawet wesoło, jakby sytuacja była zupełnie pospolita:
― 

Dobry wieczór, pani Różo!

― Ach! ― zakryła ramieniem piersi, a dłonią dół brzucha. ― Niech się pani nie wstydzi. 
Teraz za późno. A ja, Właściwie, przyszedłem, żeby sprawić pani lanie! Tym oto 
paskiem, jak niegrzecznej, psotnej dziewczynce.
― 

A co ja zawiniłam?

― Obudziła mnie pani. Umyślnie.
― 

Nie wiedziałam, że pan jest w domu. Klucz był za okiennicą, wewnątrz 

cicho. Nawet się bałam. Ale chciałam wykorzystać tę sposobność i się wykąpać. A pan 
strasznie niedobry. Byłam u panny Heleny. Zaniosłam jej cukierków, ale nie przyjęli. 
Kazali przyjść jutro rano, o dziesiątej. No?... A pan?...
― 

Zmniejsza to pani winę. Dlatego proponuję albo lanie, bo mam ku temu 

dobrą sposobność i nikt pani nie obroni; panny Jadwigi nie ma jeszcze w domu...
― 

W ogóle dzisiaj nie przyjdzie. Jest dawno po godzinie policyjnej. Będzie 

siedziała u ciotki.
― 

Świetnie! Więc albo lanie, tym oto paskiem, albo pomogę pani dokończyć 

prędko kąpieli, a potem się pokochamy. Należy mi się to i za górkę, i za czyszczenie 
ścieżki, i za kuszenie. Niech pani wybiera!
Patrzyła ku Józefowi spode łba, nadal osłaniając się rękami. Potem powiedziała:
― 

Wybieram lanie!

― 

Dobrze! ― postąpił dwa kroki naprzód i zamachnął się paskiem.

― 

O, nie, nie, nie! ― krzyknęła Róża, wyskoczyła z bali i objęła Józefa 

ramionami.
― 

Jest pani rozsądna.

― 

Wcale nie rozsądna! Zwariowałam! Robię same głupstwa!

― 

Ale ja jestem jeszcze rozsądny. Przede wszystkim idzie o to, żeby pani się 

nie zaziębiła. Pomogę pani prędko się wykąpać. Nie dla swojej przyjemności, ale dla pani 
zdrowia.
Józef chodził zawsze do kąpieli publicznych, które nawet w okresie okupacji były dobre. 
Natomiast Helena myła się w domu. Józef jej pomagał, aby mogła wykąpać się prędko i 
dobrze. Miał Więc wprawę i teraz wziął w obroty Różę. Wydawał ostro komendy, co ma 
robić. Potem oblał ją ciepłą wodą, z początku kucniętą w balii, a następnie stojącą.
― 

I pan się nie krępuje? ― spytała.

― 

Nie mam na to czasu.

― 

I się mną nie interesuje?

― 

Ależ tak! Mam wspaniałą wystawę kobiecej urody. Ale chcę prędzej to 

skończyć. A pani mi nie ucieknie. Poza tym jestem bardzo głodny.
― 

Ja również.

― 

Potem przyrządzimy coś do jedzenia.

Niebawem Róża była wykąpana. Poszła do sypialni, aby tam się ubrać. Józef zabrał się 
do sprzątania kuchni i wynoszenia wody z wiader i balii. Potem wytarł podłogę dużą 
ścierką i powiesił ją w sionce. Wreszcie wszystko uporządkował.
Róża przyszła w szlafroku i pantoflach. Włosy miała uczesane, twarz upudrowaną.
― 

Ileż narobiłam panu kłopotów! ― powiedziała. ― Będzie jeszcze jeden 

powód do wdzięczności!
Przygotowali skromną kolację. Jedli w kuchni, na szafce. ,
― 

Jedna sprawa mnie martwi― powiedziała Róża. ― Panna Jadwiga.

― 

O co chodzi?

― 

Będzie ze mnie kpiła, bo wszystkiego się domyśli. Ona ciągle mi dokucza.

― 

Przypuszczam, że się domyśli. Ale ona wcale nie jest przeciwna naszemu 

romansowi. Nawet starała się zainteresować mnie panią. Powiedziała, że jest pani pięknie 
zbudowana i ma duży temperament.
Róża dostała wypieków.
― 

Ach, jaka... świnka!

― 

Z budową ma rację, z temperamentem chyba też... Ale radziła, żeby z 

panią nie flirtować, tylko od razu brać się do rzeczy.
 ― Okropna!
― 

Ale ja jej nie posłuchałem. Natomiast pani właśnie zabrała się do rzeczy.

― 

Wycofuję się. Niczego więcej nie będzie. Żadnych deserów.

― 

Teraz za późno. Nie będziemy mogli się cofnąć. Ale zastanówmy się nad 

tym, jak wyprowadzić pannę Jadwigę w pole. Czy pani jest dobrą aktorką?
― 

Chyba nie. Zawsze wpadam. Ale co trzeba robić?

― Rozmawiać ze mną w obecności panny Jadwigi dokładnie tak, jak rozmawialiśmy 
poprzednio.
― 

To łatwo.

― 

Nigdzie nie powinno zostać żadnego śladu, że byliśmy razem. Poza tym 

pani dzisiaj się nie kąpała. Rozumie pani?
― 

Tak.

― 

A teraz rzecz najważniejsza: chwyt psychologiczny. Jutro niech pani śpi 

do późna, jak zwykle. Jeśli Jadwiga wróci wcześniej, niech pani uda zirytowaną. Może 
pani wspomnieć coś o bólu głowy. Będzie to dowodem, że pani nie wykorzystała dobrej 
sytuacji i jest zła.
― 

Jestem strasznie zła! ― zmrużyła oczy i ukazała zęby. ― Bo pan nie 

wykorzystuje sytuacji!
Chodźmy do mojego pokoju.
― 

To znaczy: zabierzemy się do rzeczy... bez flirtu...

― 

Innego wyjścia nie ma. Wpadliśmy oboje!

― 

W sieci Wenus.

― 

Ja Wpadłem w sieci Nimfy. Tak panią nazywałem od początku.

― 

O, nieszczęśliwy!

Położyła palec na Wargach i poszła, jakby skradając się, w kierunku drzwi do pokoju 
Józefa. Otworzyła je i udawała, że nasłuchuje. Potem obróciła twarz ku Józefowi, skinęła 
mu głową, i, gubiąc pantofle, pobiegła w stronę łóżka..Zaraz po ostatecznym przejęciu 
egzekutywy odbył naradę z Klarą i Magiem. Dziewczyna była dumna z uznania i 
zaufania, jakie Józef jej okazywał. Mag był pełen zapału i gotów do wykonania nawet 

szalonej akcji. Wierzył w swoje szczęście i doświadczenie Józefa, który tak planował 
zamachy, jakby układał zadania matematyczne.
― 

Teraz jestem kierownikiem egzekutywy ― powiedział Józef. ― 

Drobnego zaś włączyłem do sekcji wykonawczej. Ale w obu sekcjach mam tylko dwóch 
ludzi, którym całkowicie ufam i którzy uzasadniają istnienie egzekutywy. To znaczy: 
was.
― Dlaczego pan nie kopnie tamtych na aut? ― spytał Mag.
― 

Dlatego, że góra chce mieć kompletną egzekutywę. Jest to kwestia ich 

biurokratyzmu. Nie chcę im narzucać swojej koncepcji zorganizowania egzekutywy, ale 
może ją zrealizuje. Teraz idzie mi o pracę w takich warunkach, jakie istnieją. Ze 
wszystkich tamtych ludzi mogę wykorzystać tylko Rysia do pomocy panu, ale bez 
uprzedniego wtajemniczenia go w sprawę, oraz Kreta i Aktorkę do wywiadu 
pomocniczego, ale również bez orientowania ich w moich zamiarach. Będę korzystał z 
ich roboty, żeby ułatwić pracę pani ― zwrócił się do Klary. ― Ale o sprawach ważnych 
będziemy decydowali razem. Stanowimy jakby sztab, zakonspirowany dla innych 
członków egzekutywy i dla góry. Jest to nasza sprawa poufna, oparta na wzajemnym 
zaufaniu.
Omówili dokładnie sprawę łączności. Ustalili, że na razie lokalem kontaktowym ich 
trójki będzie mieszkanko Klary. Natomiast jako „skrzynki pocztowej" użyją sklepu 
komisowego przy ulicy Zamkowej, gdzie pracuje starsza koleżanka Klary. Poza tym 
ustalili system alarmowy i dla mieszkanka Klary, i dla sklepu.
― 

Pani mnie prosiła p mocno działającą truciznę ― zwrócił się Józef do 

dziewczyny.
― 

Tak. Może przecież się zdarzyć, że wpadnę w pazury gestapo. Doda mi to 

sił. Będę wiedziała, że mam ucieczkę od katuszy.
― 

Niechętnie dam to pani, ale sam również to mam. Jest to cyjanek potasu. 

Działa pewnie i prędko."
Józef poprzednio rozdzielił kryształ cyjanku na dziesięć części.Przypuszczał więc, że 
dawki będą potężne. Ostrożnie roztarł kryształy na proszek i zawinął go w skrawki 
jedwabiu, który pokrył zwierzchu lakierem. Chciał, by pastylki były miękkie i płaskie, 
trudne do wymacania palcami, gdy zostaną schowane w ubraniu. Jednądozę dal Helenie, 
która ją ukrywała w żakiecie. Dwie wziął sobie.Jedną z nich dał teraz Klarze.
― 

Niech pani schowa to przy sobie, ale tak, by można było łatwo wyjąć, lecz 

trudno znaleźć przy rewizji.
― 

A jak to użyć?

― 

Rozdzielić okryty lakierem jedwab i łyknąć proszek, któryjest wewnątrz.

Czy mógłby pan i mnie dać taką pastylkę na sen? ― spytał
Mag.
― 

Oczywiście.

― 

Dziękuję! ― rzekł Mag. ― Jest jeszcze jedna sprawa, która może pana 

zainteresować. Mam znajomego, starszego ode mnie
o piętnaście lat. Pseudo jego Zeks. Poznaliśmy się w bolszewickimwięzieniu. Wspaniały 
typ! Spokojny, śmiały, doświadczony. Nie na leży do żadnej organizacji, ale sam coś 
niecoś robi.― Tworzy własną organizację?
― 

Nie. Rozbrajał bolszewików, a teraz rozbroił kilku Niemców. Z nim 

mówię szczerze, bo to człowiek żelazny. Ale nie wtajemniczam go w sprawy poufne. On 

również chce do czegoś należeć, ale pójdzie tylko na poważną robotę.
― 

Powiem o nim Bronce i włączymy go do egzekutywy. Będzie musiał 

złożyć przysięgę.
― 

Tego on chyba nie zechce, ale na ochotnika będzie pracował,― A po co 

on rozbrajał Niemców?
― 

Sprzedaje broń.

― 

Komu?

― 

Byle komu.

― 

Ciekawy gość. Taki by mi się przydał.

― 

Mogę was zapoznać. Dzisiaj pod wieczór u niego będę. Józef zastanowił 

się nad swym rozkładem dnia. Wieczór miał
wolny.
― 

O której godzinie wasze spotkanie? O piątej u niego w mieszkaniu.

― Czy daleko stąd?
― 

Stąd daleko, ale od Drobnego tylko dziesięć minut drogi. Dam panu jego 

adres.
― 

Mogę przyjść nie wcześniej niż o szóstej.

― 

Dobrze. Zaczekamy. Będzie pan miał jeszcze jedną zapasową melinę i 

naprawdę bojowego chłopaka. Może nam się przyda.
Chętnie z nim się zapoznam. Zapamiętał adres Zeksa i pożegnał Klarę i Maga. Był 
zadowolony, że dobrze zorganizowali łączność. Chciał jednak mieć zapasowy lokal 
kontaktowy na wypadek, jeśli inne zawiodą, będą niewygodne albo niebezpieczne. 
Dlatego entuzjastyczna wzmianka Maga o Zeksie go zainteresowała. Poza tym 
przypomniał sobie Wincuka, którego dawno nie widział. Jego melina również mogła być 
pożyteczna. Postanowił, że go dzisiaj odwiedzi.
Gdy szedł z Bakszty na Zarzecze, zatrzymał się na moście nad Wilenką. Rzeczułka 
nabrzmiała mętną, wzburzoną wodą i gnata naprzód z ciasnych teraz dla niej brzegów ku 
bliskiej Wilii. Po jej powierzchni krążyły i nurkowały, jakby się bawiły, pudełka, gałęzie, 
deski, bańki, butelki, śmiecie. Nie dzwoniła teraz łagodnie po kamieniach, nie szemrała, 
lecz kipiała, szalała.
Kiedy patrzył w wiry wody, przypomniała mu się zeszła noc spędzona z Różą. Też 
szaleli w miłosnych uściskach, a potem zasypiali, zmęczeni, uspokojeni. Budzili się, przy 
ciągle palącej się karbidówce, i patrzyli sobie w oczy, jakby zdziwieni tym, że mogą dać 
sobie aż tyle rozkoszy. Gdy rano opuszczał mieszkanie, obejrzał uważnie kuchnię, swój 
pokój i sypialnię Jadwigi, w której spędzili drugą część nocy. Chciał, aby nigdzie nie 
zostało śladów po ich wyczynach. Róża spała. Równo oddychała i miała spokojną, 
zmienioną, tajemniczą twarz. Zamknął wszystkie drzwi, a klucz od sionki powiesił za 
okiennicą ―jak się umówił z Różą. Zastanawiał się nad tym, czy ona zdoła wprowadzić 
w błąd Jadwigę. Nie obawiał się posądzenia o romans z Różą, ale nie chciał, żeby jej 
dokuczała kpinami lub nawet aluzjami.
Poszedł dalej. Rozpiął palto, bo dzień był ciepły. Słońce świeciło od rana i topiło szare 
płachty śniegu w ogrodach. Ulicami pędziły wesoło strumyki wody.
Obok meliny Wincuka zobaczył Węgorza, który bez marynarki, w koszuli tylko, szczepał 
na grubym klocu drewno na opał. Pozdrowił go i spytał:
― 

Gdzie Wincuk?

Stary wyprostował się i przez jakiś czas patrzył w twarz Józefowi. Starał się go sobie 

przypomnieć. Potem powiedział:
― 

Aha! Toś ty kupił od niego biekieszę. Byłeś tu kiedyś.

― 

Parę razy byłem. Pamiętasz: piliśmy wódkę.

― 

Idź do chaty i poślij Kostka. On zna jego chody.

Drzwi do sionki były otwarte. Gdy Józef wszedł do środka, zobaczył dwoje dzieci, które, 
siedząc okrakiem na ławce, grały w karty
 ― Jak się masz, Kostek? ― zawołał.
― 

Fajnie! W świnię gramy. Ja już trzy razy wygrałem. Świnia! świnia! 

świnia!
― 

A gdzie Wincuk?

― 

Blisko. Pewnie śpi. Ale jak pan potrzebuje, mogę zawołać.

― 

Idź, zawołaj! A ja za ciebie zagram z nim w karty.

― 

Toż baba! ― powiedział Kostek, wskazując ruchem głowy na drugie 

dziecko i wyszedł z izby.
Józef usiadł przy stole, skręcił papierosa, zapalił i spytał dziewczynkę, która miała krótko 
ostrzyżone włosy i była odziana w bluzę i spodenki:
― 

Chcesz zagrać ze mną w karty?

― 

Nie! ―odpowiedziała ostro i wydęła wargi.

― 

Czemuś taka niegrzeczna? Jak ty się nazywasz?

― 

A gówno ci do tego! .― odcięła się.

 ― Oho! To z ciebie dobry numer! ― zdziwił się Józef.
― 

Tak jak i z ciebie! Ty nie czepiaj się, bo ci lepiej powiem! ― złożyła 

karty, wsunęła je do kieszonki u bluzy i wyszła z izby.
Po chwili Józef posłyszał, że dziewczyna rozmawia na zewnątrz z Węgorzem i pomaga 
mu składać drewno. Nazywała go dziadkiem. „Ależ i wnuczkę ma!" ― pomyślał.
Kostek powrócił dopiero za pół godziny. Powiedział, że tatka był na innej melinie i zaraz 
tutaj przyjdzie.
― 

Co to za dziewczynka? ― spytał go Józef. ―Siostra moja. A co?

― Nie wiedziałem, że masz siostrę. Jak się nazywa?
― 

Maryśka.

Kostek opuścił izbę i dołączył do starego, który, korzystając z dobrej pogody, szczepał 
drewno na zapas. Wkrótce przyszedł. Wincuk. Bardzo serdecznie się przywitał z 
Józefem.
― 

Czemu pan nie przychodził? ― spytał. ― Myślałem, że coś niedobrego 

się stało.
― Mieszkałem na wsi. A gdy wróciłem do miasta, mało miałem czasu. Teraz będziemy 
częściej się widywać. Wypijesz pan?
― Nie. Mam jeszcze robotę. Chciałem pana zapytać, czy można będzie czasem korzystać 
z tej meliny?
― 

Rzecz jasna: można. I spać tutaj można, i zamieszkać, jeśli zechcesz. 

Teraz tylko stary tutaj żyje, a ja z dziećmi mam lepszą budę. Ale w dzień one zawsze 
przychodzą tu, bo lubią dziada. On im dogadza.
― 

U pana duża rodzina. A dziewczynka ma wilczy charakter.

― 

Co, odgryzła się panu?

― 

Spytałem, jak się nazywa. A ona tak odpowiedziała, że mi w pięty poszło.

― 

To Kostek ją wyuczył po polsku mówić... ― Wincuk wstał i zamknął 

drzwi do sionki. Potem wrócił do stołu. ― Powiem panu prawdę, co to za dziewczyna. 
Nawet stary nie wie dobrze. Może się domyśla, ale on jak ta ściana! Jest to Żydóweczka. 
Rozumie pan? Chcę, żeby ocalała. Do miasta jej nie puszczam, ale tutaj wszędzie chodzi. 
Nikt nie wie, co za jedna. Sam ją ochrzciłem, wyuczyłem modlić się, nosi krzyżyk na 
szyi. Wyrobiłem dla niej metrykę na swoje nazwisko. Moja nieślubna córka i szlus!
― 

Mam dobre oko, ale nie poznałem, że Żydóweczka. Skąd ją pan 

wytrzasnął?
― 

Zeszłego roku, jesienią, poszedłem z jeszcze jednym chłopakiem do 

Landwarowa. Tam robota była na kolei. Ale nam się nie udało. Wracaliśmy do miasta 
nocą i koło Ponar, niedaleko szosy, dostrzegliśmy litewski patrol. Musieliśmy obejść 
lasem dobry kawałek drogi. I tam znaleźliśmy ją w krzakach. Broniła się, drapała, gryzła. 
Ale ją uspokoiłem, bo mówię po żydowsku. Była umazana
w krwi...
― 

Ranna?

― 

Nie. Krew jej matki. Kilkunastu Żydów uciekało, kiedy auta się 

zatrzymały koło bazy ponarskiej. Pan chyba wie, jaką robotę tam Niemcy litewskimi 
rękami odwalają? Matka jej dobiegła do lasu i tam upadła. Krzyknęła do dziewczynki, 
żeby gnała dalej. Tamta zaszyła się w krzaki. Siedziała w nich dzień, noc i jeszcze jeden 
dzień. Nie piła, nie jadła, była chora... Przyniosłem ją na melinę do kolegi. Tam ją 
ostrzygłem, wymyłem, spaliłem wszystkie jej łachy, bo miała pełno wszy. Przez cały 
tydzień leżała w łóżku. Odkarmiłem ją i zacząłem uczyć po polsku. Sprytna, mądra'. 
Teraz nie wyciągnie pan z niej ani jednego żydowskiego słowa. Powiedziałem jej, że jak 
powie coś po żydowsku, to zabiją i ją, i mnie, i dziadka, i Kostka.
Józef spędził u Wincuka parę godzin. Dzieci oskrobały kartofle,a Węgorz odgrzał w 
dużym saganie ugotowany wczoraj kapuśniak i z wieprzowiną. Józef zjadł z nimi ten 
skromny obiad, który mu bardzo smakował. Dzieci jadły na jednym rogu stołu ze 
wspólnej mi ski. Z hazardem dmuchały na gorący płyn, który czerpały dużymi, 
drewnianymi łyżkami. Kartofle brały z innej miski wprost rękami. Józef niepostrzeżenie 
obserwował dziewczynkę, która była tutaj jakby gościem z innego świata. Miała smagłą 
twarz, a w ładnych, piwnych oczach o sinawych białkach krył się głęboki smutek.
Pod dany mu przez Maga adres przyszedł wcześniej, niż obiecał. Odszukał w pobliżu 
ulicy Konarskiego drewniany domek, zagubiony w labiryncie zaułków, ścieżek, 
parkanów. Wszedł przez otwarte drzwi do ciasnej sionki i zapukał klamką. W progu 
stanęła młoda kobieta z obwiązanymi chustką włosami i zawiniętymi rękawami bluzki. 
Właśnie prała w kuchni bieliznę. Miała nieładną twarz, ale wnikliwe niebieskie oczy. 
Józef nie chciał wymieniać żadnego pseuda. Powiedział:
― 

Umówiłem się z kolegą, że będę tu około szóstej, ale przyszedłem 

wcześniej. Nie wiem, czy na mnie czeka?
― 

Zaraz się dowiem.

Poszła w głąb kuchni, zostawiając drzwi do sionki otwarte. Ale wnet na progu 
następnego pokoju ukazał się Mag.
― 

Proszę do nas! ― zawołał.

Józef wszedł do małego pokoju, z którego okna było widać za pobliskim parkanem 
wysokie drzewa. Tam się zaczynał zaniedbany las sosnowy, własność Uniwersytetu 
Stefana Batorego.. Wilnianie nazywali go: Zakręt.
― 

To Zeks... ― Mag wskazał dłonią mężczyznę średniego wzrostu, który 

przy wejściu Józefa wstał zza stołu i uważnie, spokojnie patrzył mu w oczy.
Uścisnęli sobie dłonie i Józef usiadł na krześle obok okna. ― Wie już o panu ― ciągnął 
Mag. Do Organizacji wstępować nie chce. Ale jeśli trzeba będzie dopomóc nam w 
robocie, chętnie się dołączy.
― 

Ja lubię wolność! ― powiedział Zeks, oddzielając słowa dłuższymi 

pauzami i w ten sposób jakby je podkreślając.
― 

Rozumiem ― rzekł Józef. ― Ja również. Dobrowolnie zrobię wszystko. 

Pod przymusem nic. Nie lubię też zmuszać innych albo nawet długo namawiać. Po prostu 
proponuję, kiedy trzeba.
Ale dzisiaj my chcemy panu coś zaproponować ― powiedział Mag. ― Taki sobie mały 
skok po broń. Wieczorkiem.
― 

Dokąd?

― 

Niedaleko stąd. Zeks poprowadzi. On zna tutaj chody dookoła.

― 

Chciałbym wrócić do domu przed godziną policyjną. Mieszkam daleko 

stąd.
― Na pewno zdążymy.
― 

I nie chcę, żeby poznano moją twarz na jakiejś trefnej robocie. Muszę w 

dzień dużo chodzić po mieście i mogę być rozpoznany.
― 

Pan nas tylko ubezpieczy, bo nie wiemy, na ilu gości trafimy ― dodał 

Mag. ― A robotę sami wykonamy. Jest dla pana rosyjskie kopyto z siedmiu pigułkami. 
Dopiero co wyczyściliśmy. A tutaj zapasowe naboje. ― Podał Józefowi rosyjski nagan.
Gdy zapadł zmierzch, Józef, Mag i Zeks ścieżkami między plątaniną parkanów i przez 
liczne przełazy wyszli do lasu. Wolno posuwali się między wysokimi sosnami. Poszycie 
było rzadkie. W dole, między drzewami, leżały wysepki topniejącego śniegu. Piaszczysta 
ziemia między nimi była prawie sucha. W kilku miejscach minęli ciemniejsze, 
wydeptane ścieżki.
Zbliżyli się do niemieckiego cmentarza wojskowego, położonego na skraju lasu w 
pobliżu urwistego brzegu Wilii.
― 

Zaczekajcie tutaj! ― rzekł Zeks i poszedł w kierunku migocących z dala 

świateł w oknach domów na przedmieściu. ― Co on chce zrobić? ― spytał Józef, 
zainteresowany tą tajemniczą wyprawą.
― 

Zasadzkę na Niemców albo na Niemca. Kto się nadarzy. Idzie o to, że 

tam, gdzie są żołnierze, są i dziewki. A dokąd pójdą, żeby się zabawić? Albo na 
cmentarz, albo do lasu, albo do parku w krzaki. Tak było za bolszewików. Tak jest i 
teraz. Zeks spenetrował całe miasto. Pojedynczych żołnierzy sam rozbrajał. Oni o takich 
napadach i stratach przeważnie nie meldują, bo się ośmieszą. Po polowaniach Zeksa ani 
razu nie zrobiono obławy.
Po kwadransie z gęstych cieni wyłoniła się sylwetka Zeksa. Pospiesznie zbliżył się do 
kolegów.
Idą ― powiedział. ― Tylko dwoje. Skinął dłonią, aby Józef i Mag udali się za nim. 
Zatrzymali się w zaroślach obok ciemnej ścieżki. Zeks, jakby znał z góry każdy ruch 
nadchodzących amantów, wskazał towarzyszom miejsce do zasadzki. Sam stanął obok 
ścieżki za grubym pniem sosny. Pistolet trzymał w ręku. Józef przygotował nagan. Mag 
był bez broni.
Wkrótce usłyszeli głosy ― męski i kobiecy. Potem rozległo się szuranie kroków. 
Następnie obok kępy jodełek, w której się ukrył Józef, przeszedł mężczyzna w 

wojskowym uniformie. Prowadził pod ramię kobietę w jasnoszarym palcie i jeszcze 
jaśniejszej chustce na głowie. Ale zaraz na ścieżce przed nimi ukazała się ciemna 
sylwetka Zeksa.
― 

Ręce do góry! ― powiedział po niemiecku, kierując lufę mauzera w pierś 

mężczyzny.
Józef skoczył na ścieżkę, powtórzył tę komendę Zeksa i stanął za plecami żołnierza, 
który bez ociągania się uniósł ramiona w górę. Mag ukazał się z boku i rozpiął wiszący 
na pasie żołnierza futerał. Wyjął z niego pistolet i zapasowy magazynek. Podał wszystko 
Józefowi. Zeks kazał kobiecie stanąć twarzą do sosny. Wówczas Mag dokładnie 
zrewidował żołnierza. Wyciągnął z wewnętrznej kieszeni jego munduru gruby portfel i 
wyjął z niego wszystkie pieniądze, pozostawiając dokumenty, listy i fotografie. Zabrał 
mu też scyzoryk i zegarek na rękę. Wówczas Zeks powiedział do żołnierza po niemiecku:
― 

Idź z nią wolno z powrotem! Nie oglądaj się i nie rozmawiajcie! ― Pchnął 

ku niemu kobietę i dodał po polsku: ― Jazda Z nim razem do miasta!
Oboje zaczęli oddalać się i zaraz znikli w ciemności. Zeks poprowadził towarzyszy w 
kierunku mostu strategicznego przez Wilię. Skierowali się na Zwierzyniec. Tam Zeks 
zatrzymał się w pobliżu kenesy karaimskiej.
― 

Jest pięć tysięcy osiemdziesiąt marek, zegarek i scyzoryk ― powiedział. 

― Możemy podzielić to teraz.
Józef odmówił się od udziału w tym łupie, ale chętnie wziął parabellum. ― Będzie to 
broń dla mojej grupki ―powiedział.
Pożegnali się przed wejściem na most Zwierzyniecki.
Planując dalsze zamachy nie brał pod uwagę Drobnego ani jego kompanów. Jednakowoż 
ustalił łączność i z nimi. „Niech egzekutywa istnieje w komplecie, chociażby dla 
wykazów personalnych Komendy".
Potem zabrał się do rozpoznania kilku skazanych. Ale obecnie prowadził wywiad powoli, 
ostrożnie. Kretowi dał śledzenie Gorzewskiego, aspiranta litewskiego gestapo. Klara 
obserwowała Baronowa, który był kierownikiem biura werbunkowego organizacji Todta. 
Podejrzewano jednak, że on jednocześnie prowadzi wywiad wśród białych Rosjan. 
Zainteresowało to Józefa, który zaraz po uporządkowaniu łączności udał się do 
Stanisława. Przypuszczał, że może on mieć więcej wiadomości o Baronowie. Ale 
mieszkanie kościelnego Szymona, u którego Stanisław miał swój lokal, było zamknięte. 
Poszedł tam nazajutrz, nieco wcześniej. Ale i wówczas nie zastał nikogo w domu. Nie 
chciał rozpytywać o nich innych mieszkańców kamienicy i tegoż dnia wstąpił do 
Szymona jeszcze raz. W mieszkaniu był nieład. W piecu nie napalono. W kuchni, na 
stole, w zlewie leżały brudne naczynia.. Łóżko było nie zasłane, podłoga zaśmiecona.
― 

Co się stało? ―spytał Józef.

― 

Źle... panie.. ― powiedział Szymon niechętnie i ponuro, chociaż 

poprzednio zazwyczaj radośnie witał Józefa.
― 

Byłem u pana wczoraj. A dzisiaj przyszedłem drugi raz.

― 

Umieściłem Wandeczkę u mojej matki, bo tutaj nie ma komu jej 

dopatrzyć. Muszę więc tam chodzić.
― 

A co z żoną? ― zdziwił się Józef.

― 

Uciekła.

― 

Uciekła?!... Dokąd?...

― 

Nie wiem jeszcze... Uciekła ze Stanisławem... Zabrała wszystkie swoje 

rzeczy... Widzi pan, jaka podłość! Toż on ją namówił, a potem rzuci jak brudną 
szmatę!.... Panie drogi, przecież mnie Niemcy, Litwini, bolszewicy, razem wzięci, nie 
sprawili takiej krzywdy, jak on, Polak! Jakże tak możną?!... On przecież jest oficerem 
Organizacji! On ode mnie przysięgę na wierność AK odebrał. I od żony też! Pan to 
rozumie?! „W obliczu Boga Wszechmogącego i Najświętszej Marii Panny..." Tak brzmi 
przysięga... Dałem mu mieszkanie i utrzymanie. Miał tutaj swoje kontakty. Przychodzili 
różni ludzi i z miasta, i ze wsi. Karmiłem ich, pomagałem, chociaż samemu czasem było 
krucho. I co?... Jak mi wywdzięczył się?.,. Zniszczył polską rodzinę! Zabrał mi żonę a 
dziecku matkę! Czyż nie tak?...
― 

Psiakrew! On mi się nie podobał, ale nie przypuszczałem, że jest aż takim 

łajdakiem! ― zdenerwował się Józef, widząc rozpaczi żal Szymona.
― 

Czyż jej czegoś brakowało? Czy mężczyzna był jej potrzebny? Czy on jest 

lepszy ode mnie? Przecież jest zużytym, rozpustnymdziadem, o wiele lat starszym ode 
mnie. Ale zaczął ją urabiać, przekonywać, że jak wojna się skończy, to on za swą pracę w 
Organizacji będzie ważną szyszką, a ja będę dziadem kościelnym. Zawróciłgłowę głupiej 
kobiecie, a gdy dostrzegli, że zaczynam wszystkiegosię domyślać, to uciekli.
― 

Mnie nawet trudno to zrozumieć! ― rzekł Józef z oburzeniem. ― 

Przecież każdy mężczyzna, byle nie potwór, może łatwosobie znaleźć wolną kobietę!
 ― Oczywiście! Ale jemu był potrzebny komfort: kobieta namiejscu, na zawołanie. Teraz 
ja rozumiem, dlaczego on tak częstomnie wysyłał służbowo na powiat. Ciągle trzeba było 
czegoś siędowiedzieć, coś sprawdzić. A ja czasem myślałem nad jego poleceniami: „Co 
za bzdury! Po co to potrzebne!" Ale złożyłem przysięgę i trzeba było spełniać jego 
rozkazy. A jemu szło o usunięciemnie z mieszkania, żeby mógł wygodnie z moją żoną 
się bawić. Pojakimś czasie zacząłem się domyślać, że sprawa nie jest czysta.A później 
lokatorka mnie ostrzegła. Ale starałem się nie wierzyć...A w zeszłym roku on ją 
przedstawił do odznaczenia Krzyżem Walecznych. Rozumie pan?... Gestapo obstawiło 
tutaj część ulicyi kilka kamienic. Kogoś szukali. Wówczas on wyjął z fotela swoje akta w 
teczce i kazał Jance je wynieść. Czyż to nie głupota! Mogłaprzecież wpaść. Ale on się 
bał, że jak zrobią tu rewizję i znajdąakta, to i jego zahaczą. Janka wzięła koszyk na 
zakupy. Akta jego schowała pod palto i wyszła z domu. Nikt jej nie zatrzymał, bo obława 
była skończona. Zabrali kogoś z sąsiedniej kamienicy. A on, żeby jej dogodzić, 
bohaterstwo z tego zrobił... Ale powiedz pan: co mam teraz począć? Odnaleźć go i w łeb 
mu palnąć? Pistolet kupiłem i szukam go...
Józef zastanawiał się. Na takie pytanie chciał odpowiedzieć po namyśle. Wreszcie rzekł:
― 

Jeśli pan tak postąpi, to, uważam, najwięcej pan skrzywdzi siebie.

― 

Ale jakie jest teraz moje życie?

― 

Rozumiem dobrze pańską krzywdę i współczuję mu. Ale mogę myśleć o 

tym spokojniej i chcę, żeby pan nie pogarszał swojej sytuacji. Poza tym musi pan się 
Opiekować dzieckiem.
― 

A pan na moim miejscu jak by postąpił?

― 

Pan się zdziwi, jeśli powiem szczerze.

― 

Bardzo pana proszę.

― 

Uważam, że wina jest nie tylko jego, ale i jej.

― 

Tak. Przecież małżeństwo to sakrament, a ona go zdeptała!.

 ― Otóż żył pan z nią przez wiele lat. Macie dziecko. Uważał ją pan za najbliższą sobie 
istotę na ziemi...

― 

Tak.

― 

... A kiedy nadeszła próba, to się okazało, że żył pan nić z najbliższym 

przyjacielem, ale z wrogiem. Tak to odczuwam i tak rozumiem. Jeśli pan potrafi się 
uspokoić i spojrzeć na tę sprawę jak na obcą, chyba będzie pan musiał przyznać, że wraz 
z nią wyszedł z pańskiego domu wróg, zdrajca... A teraz Odpowiem panu na pytanie, jak 
bym postąpił na pańskim miejscu. Podziękowałbym przy sposobności Stanisławowi, że 
zabrał z mego domu brud i fałsz. Jest pan młody, pracowity, zaradny i może pan łatwo 
znaleźć porządną kobietę, która będzie uważała za szczęście, że jej pan da oparcie w 
życiu... Proszę mi wierzyć, że wyrządzona panu krzywda do nich powróci. Może jeszcze 
tak się stać, że ona przyjdzie do pana. Ale nie radziłbym jej przyjmować.
Rozmawiał z Szymonem długo. Starał się, aby on się uspokoił. Odczuwał przykrość 
jakby i sam zawinił wobec niego. Był przecież traktowany przez Szymona jako ważny 
członek Organizacji i kolega Stanisława. Wyczuł, że obecnie zachwiał się jego 
patriotyzm i oddanie Sprawie, w którą poprzednio wierzył bez zastrzeżeń.
Nazajutrz poszedł do Andrzeja. Zastał u niego Grzmota, który, wyczerpany całodzienną 
pracą konspiratora, siedział ponuro przy stole i przeglądał jakieś notatki na luźnych 
kartkach papieru.
― 

Jak idzie praca? ― spytał Józefa Grzmot.

― 

Powoli, ale idzie. Rozpracowuję wszystkich skazanych, którzy są w 

naszym zasięgu. Przygotowuję następną serię zamachów.
― 

Miałem wiadomości, że Gorzewski nieludzko katuje aresztowanych.

― 

A czy można robić to w sposób ludzki?

― Tak się mówi. Ale ten jest bestią wyjątkową! Sam się rwie do pastwienia się nad 
aresztowanymi!
― 

Wkrótce postaram się go Uspokoić. Już jest trochę rozpracowany. A czy 

panu wiadomo, co się stało u Szymona, tam, gdzie miał melinę Stanisław?
― 

Nic nie wiem ― zaniepokoił się Grzmot. ― Byłem tam przed tygodniem. 

Wszystko było W porządku. Jego komórka pracuje zupełnie dobrze.
― 

Otóż Stanisław zniknął stamtąd przed kilku dniami.

― 

Co?Wsypa?

― Gorzej jak wsypa!
― 

A my nic nie wiemy!

― 

Zlikwidował po kryjomu swą placówkę u Szymona, a żeby ostudzić jego 

zapał patriotyczny, zabrał sobie na pamiątkę jego żonę.
Opowiedział pokrótce o swej wczorajszej rozmowie z Szymonem i o wrażeniu, jakie z 
niej odniósł. 
― Więc wsypy nie było ― wywnioskował Grzmot. ― Stanisław gdzieś lawiruje. Pewnie 
wkrótce się odezwie.
― 

Ale jak pan nazwie jego postępek z kolegą, który go traktował jak 

przełożonego?
― 

Sperma mu na. mózg się rzuciła.

― 

A czy nie uważa pan, że jest to poważna zbrodnia?

― Cóż ja na to poradzę?
― 

A jeśli, przypuśćmy, Szymon go odnajdzie i zastrzeli, a sam przy tym 

wpadnie? Jeśli gestapowcy zahaczą jego żonę i zaczną ją badać swymi metodami, a ona 
wysypie wszystko, co wie, razem z archiwum Stanisława? Przecież może być to groźne!

― 

Czy Szymon .zamierza, porachować się ze Stanisławem?

― 

Tak. Rozmawiałem z nim długo. Starałem się go uspokoić.

Przemawiałem mu do rozumu, aby nie popełnił rzeczy strasznej. Ale on jest w rozpaczy. 
Powiedział, że wszyscy okupanci nie wyrządzili mu takiej krzywdy jak as organizacji 
podziemnej, który od niego przysięgę odebrał. Jak on postąpienie wiem.
Grzmot spojrzał na zegarek i wstał.
― 

Znów przykrość! ― powiedział. ― Muszę iść. Może znajdę gdzieś ślad 

Stanisława. Miał do załatwienia ważną i pilną sprawę.
Pośpiesznie opuścił mieszkanie. Po jego odejściu Andrzej, który nie brał udziału w 
rozmowie, lecz z czerwonym ołówkiem w ręce czytał litewski dziennik, powiedział 
twardo:
― 

A ja bym go skazał na śmierć!

Józef spojrzał na niego ze zdziwieniem. Przypuszczał, że Andrzej jest chorowity, słaby. 
Teraz zobaczył w zmęczonej bladej twarzy wyraz potęgi duchowej. Andrzej mówił dalej:
― W takich sprawach musimy być bezkompromisowi, bo to się kładzie piętnem hańby 
na nas wszystkich, na ideę walki o wolność. Broniłem Jaśkiewicza i będę go bronił wcale 
nie dlatego, że go znam, ani nawet nie dlatego, iż uważam wyrok na niego za szkodliwy 
dla nas., lecz wyczułem w tym podstępną akcję wrogów albo naszych wspólnych, albo 
jego osobistych... A czy pan słyszał o zastrzeleniu pisarza białoruskiego, Franciszka 
Olechnowicza?
― Słyszałem. Z nim bolszewicy mieli dawne porachunki. Siedział u nich w koncłagierie 
na Sołowkach. Potem opisał to. Poza tym należał do Komitetu Białoruskiego i pisał w 
białoruskiej prasie...
― 

Moim zdaniem zlikwidowali go nie dlatego, że był dla nich aktualnie 

szkodliwy, lecz dla terroru. Dla zastraszenia innych. Dla pokazania, że ich ręce daleko 
sięgają. W ten sposób przygotowują dla siebie teren. Ale wrócę do sprawy Stanisława. 
Powtarzam, że skazałbym go na śmierć. Jeśli kolega, przełożony, rozbija rodzinę kolegi, 
podwładnego, nie można znaleźć na to żadnego usprawiedliwienia!
― 

A jak postąpi w tej sprawie Grzmot?

― 

Czy pan nie wie?

― 

Za mało go znam.

― 

Zaniepokoił się o aparat konspiracyjny. Bo, mówiłem panu, jest on 

urzędnikiem, dla którego rzeczą najważniejszą jest ocalenie kółka czy śrubki w maszynie 
biurokratycznej.
― 

Nawet jeśli kółko maszynę psuje?

― 

W ich schemacie istnieje jako dobre. Pan sam mi mówił, że w całej 

egzekutywie jest tylko paru dobrych członków, a inni są dla niej uciążliwi. Ale Grzmot 
chce mieć egzekutywę taką, jaka figuruje w wykazach: składająca się z kilkunastu ludzi.
― 

Nie mogę tego zrozumieć. Przecież on jest inteligentnym człowiekiem.

― 

Tak. I jest całą duszą oddany Sprawie. Ryzykuje bardzo. Pracuje ponad 

siły. Ale biurokratyzm wszedł mu w krew. Rzecz najważniejsza: papierki, wykazy, 
schematy, statystyki, raporty, instrukcje, okólniki. I na to nie ma rady! Ale szanuję go i 
mam dla niego duży sentyment.
― 

Jest pewna sprawa ― rzekł Józef. ― Chciałem spytać o to Grzmota, ale 

zapomniałem. Może pan mógłby mi powiedzieć, gdzie dostać iperytu?
― 

Iperytu? ― zdziwił się Andrzej.

― 

Tak. Planowałem pewien zamach. Bardzo trudny. Straciłem na to sporo 

czasu. Ale ryzyko dla zamachowca zbyt duże. Gdybym zaś miał iperyt, mógłbym 
unieszkodliwić łajdaka!
― Może w komendzie dywersyjnej? Oni powinni mieć materiały wybuchowe, 
zapalające. Może u nich jest jakiś chemik?
― 

Zdaje mi się, że znam typa, który mnie potrafi w tej sprawie zorientować. 

Zaraz do niego pójdę.
Pożegnał Andrzeja i udał się do miasta. Miał na myśli R7, u którego widział małe 
laboratorium chemiczne i który, jak sobie przypomniał, był przydzielony do egzekutywy 
z grupy dywersyjnej. Poza tym przypuszczał, że może uzyskać w tej sprawie jakieś 
informacje od lokatorów Henryka, Wacka i Wicka. „Jeśli mają nawet cyjanek potasu, 
mogą wiedzieć cokolwiek i o iperycie!"
Gdy wstąpił do mieszkania R7 zastał u niego Kulę. Wyczuł, że jego wizyta im 
przeszkodziła. Ale tym się nie przejął i powiedział, że ma do R7 sprawę poufną, która im 
zabierze tylko trochę czasu. Kula pożegnał ich i odszedł. Wówczas Józef powiedział:―

Potrzebny mi jest iperyt. Czy pan nie wie, gdzie bym mógł otrzymać 

dobrą porcję tego specjału?
― 

Wiem. Mogę dać panu jutro z rana, W domu tego nie trzymam.

― 

Doskonale! Będę panu bardzo wdzięczny. Kiedy do pana przyjść?

― 

Dzisiaj wieczorem wezmę iperyt, a jutro od rana będę w domu. Mogę 

czekać na pana nawet do dwunastej.
 ― Przyjdę między dziesiątą a jedenastą.
― 

Dobrze. Będzie przygotowany.

Nazajutrz R7 wręczył Józefowi tubkę średniego rozmiaru, podobną do tych, w których 
sprzedają farby do malowania.
― 

Jeśli tym nasmaruję na przykład krzesło i ktoś na nim usiądzie? ― spytał 

Józef. ― Jaki będzie skutek?
― 

Śmierć! Przecież iperyt przechodzi przez wełnę, przez skórę, przez 

wszelkie materiały, zżera ciało, kości, zatruwa krew. I z tym trzeba bardzo ostrożnie się 
obchodzić, bo najmniejszy odprysk może wywołać poważne obrażenia i ranę. Dla kogo 
to potrzebne? ― zdecydował się zapytać R7, którego bardzo interesowała ta sprawa i 
który już ją omawiał z Drobnym i innymi kolegami.
― 

Tylko dla doświadczenia.

Nie ujawnił swego zamiaru nikomu, nawet Grzmotowi i Andrzejowi. Tym bardziej nie 
chciał się zwierzyć R7, do którego dyskrecji nie miał zaufania.
* * *
Uważał Gorzewskiego za najgorszego z pozostałych na liście skazanych na śmierć. 
Słyszał potworne szczegóły o jego znęcaniu się nad więźniami. Gdy zaś Grzmot 
powiedział, że gestapowiec jest „bestią wyjątkową", postanowił zlikwidować go jak 
najprędzej.
Poszedł do Adama i poprosił go o jak najwięcej informacji o Gorzewskim. Adam 
powiedział Józefowi od razu, że z Gorzewskim trzeba być bardzo ostrożnym, bo jest 
sprytny i podejrzliwy. Zna go osobiście i kilka razy z nim rozmawiał. Wie o tym, że 
Gorzewski obawia się zamachu na niego i dlatego nigdzie poza sprawami służbowymi 
nie chodzi, W ogóle jest typem nietowarzyskim, ponurym, brutalnym.
Jednocześnie Józef puścił na wywiad Kreta. Polecił mu, żeby jak najprędzej 

przeprowadził rozpoznanie Gorzewskiego. Wynik obserwacji był taki, jakiego Józef się 
spodziewał. Rano, przed dziewiątą, Gorzewski wyjeżdżał na motocyklu z domu do 
gestapo. O pierwszej wracał na obiad, a o drugiej znów udawał się do gestapo. Tam 
pozostawał do szóstej albo nawet do siódmej. Jeden raź w ciągu trzech dni nie pojechał 
do domu wieczorem. Miał więc nocny dyżur. Nazajutrz rano pojechał do domu około 
dziewiątej i przez cały dzień nigdzie się nie pokazał. Był wolny po dyżurze.
Po Krecie dał śledzenie gestapowca Aktorce, bo nie chciał, aby jeden wywiadowca za 
długo się kręcił na tej samej trudnej trasie. Wynik jej rozpoznania był podobny do 
poprzedniego, z tą różnicą, że drugiego dnia Gorzewski nie pojechał wieczorem do 
domu, lecz wyruszył z jeszcze kilkoma gestapowcami na motocyklach i ciężarówką pełną 
uzbrojonych żołnierzy w kierunku ulicy Wileńskiej. Pojechali dokądś na obławę albo 
akcję likwidacyjną.
Aktorkę zdjął z roboty po dwóch dniach śledzenia Gorzewskiego. Nie spodziewał się 
nowych informacji, mimo to przekazał wszystkie zebrane informacje Klarze, żeby je 
sprawdziła. Jednocześnie zaczął badać trasę gestapowcy, zaczynając od jego mieszkania, 
które się znajdowało w olbrzymiej narożnej kamienicy przy zbiegu ulicy Wielkiej i 
zaułka Literackiego. Jedno wyjście z dziedzińca było naprzeciw poczty głównej. 
Wyglądało jak wąski tunel, przecinający kamienicę od chodnika do dużego brukowanego 
dziedzińca. Brama dla wozów i samochodów znajdowała się w zaułku Literackim i była 
zamknięta od wewnątrz na sztabę i wiszącą kłódkę. Lecz była w niej furtka, zazwyczaj 
otwarta w dzień. Z furtki tej mieszkańcy kamienicy mało korzystali. Wychodzili 
przeważnie tunelem na ulicę Wielką. Gorzewski również posługiwał się tym przejściem, 
chociaż było wąskie. Mógł jednak przeprowadzić nim motocykl.
Dziedziniec był długi' i miał około trzydziestu metrów szerokości. Tylną jego część 
zajmowały składy i wspólny dla całej kamienicy ustęp. Mieszkanie Gorzewskiego było 
położone z lewej strony na piętrze. Prowadziły do niego z dziedzińca szerokie, otwarte, 
ukośne schody. Gdy gestapowiec przyjeżdżał na obiad, zostawiał motocykl na 
dziedzińcu, przed schodami. Mógł więc go zobaczyć z okien swego mieszkania. Trasa 
jego z domu do gestapo była krótka: kilkadziesiąt metrów ulicą Wielką, która 
przechodziła w Zamkową. Następnie kilkaset metrów ulicą Zamkową i skręt w lewo, na 
duży plac Katedralny. Wreszcie około kilometra prostą, szeroką ulicą Mickiewicza do 
placu Łukiskiego, z którego lewej strony, w dawnym gmachu sądu, mieściło się gestapo. 
Na tym odcinku drogi nie można było wykonać zamachu. Pozostawała do zbadania 
krótka droga: od kamienicy, w której mieszkał Gorzewski, do wjazdu na plac Katedralny.
Z lewej strony ulicy Zamkowej Józef znalazł między kościołem Świętego Jana a 
Muzeum Etnograficznym wąski korytarz o dwóch zakrętach, prowadzący do gmachu 
uniwersytetu. Było to boczne wejście do uczelni. Nie można było go zablokować w 
dzień, nawet na krótko, ale się nadawało do odejścia po Zamachu ― jeśli nie będzie 
pościgu. Józef zwrócił na to przejście szczególną uwagę i zaczął badać prawą stronę 
ulicy: wejścia do kamienic, bramy i dziedzińce, wyloty uliczek.
Zwolnił Klarę, kiedy skończyła trzeci dzień śledzenia gestapowca. Ale dziewczyna paliła 
się do roboty.
― 

Kiedy go zlikwidujemy? ― pytała.

― 

Jeszcze nie wiem. Może w ogóle nie znajdę dobrego sposobu.

― Dlaczego? Przecież znamy, każdy jego ruch.
― 

A jak go. zlikwidować?

― 

No, zastrzelić... Chociażby w tamtym korytarzyku, gdy będzie prowadził 

motocykl na dziedziniec.
― 

A co dalej?

― 

Uciec.

 ― Jakie są szanse, że ucieczka się powiedzie?
― 

Są szanse...

― 

Nie mam do nich przekonania. W tym są luki. A ja muszę mieć pewność 

że pościg będzie niemożliwy. Nie zamienię życia, na. przykład Maga, za życie nawet 
dziesięciu takich łajdaków.
― Ja bym go sama zastrzeliła. Wpakowałabym w niego cały magazynek, kulę za kulą.
― 

Gdzie pani ojciec?

― 

Umarł.

― 

Mam ochotę go zastąpić i sprawić pani lanie!

― 

Dlaczego nie wolno mi wziąć w tym udziału? Czyż dziewczyna jest 

gorsza od chłopca?
― 

Lepsza. Dlatego. Zresztą i życia chłopca ryzykować nie będę bez 

przekonania, że robota jest dobrze uplanowana. Dziękuję bardzo i proszę odpocząć.
― 

Ale coś z tego będzie?

― 

Sądzę, że tak. Muszę trafić na dobry pomysł.

Po tej rozmowie Józef starannie „obmacywał" teren w pobliżu mieszkania gestapowca. 
Trafił już na pewien sposób, który mu się nasunął na widok motocykla stojącego obok 
schodów. Zwrócił uwagę na okna. Zbliżył się do schodów po drugiej stronie dziedzińca, 
usiadł na stopniu i rozsznurował trzewik. Udawał, że poprawia coś wewnątrz. Później 
wyjął pudełko tytoniu i skręcił papierosa. Zapalił. W ciągu dziesięciu minut nikt się nie 
ukazał w oknach mieszkania Gorzewskiego. Chyba byli pewni; że nikt nie ruszy 
motocykla.
„Jedna minuta wystarczyłaby ― pomyślał Józef ― na posmarowanie iperytem siodełka i 
rączek motocykla".
Wydało mu się, że nie znajdzie lepszego sposobu. Zastanowił się, komu polecić 
wykonanie zamachu. Z początku zamierzał dać robotę Magowi, a Zeksa i Rysia 
wyznaczyć na ubezpieczenie. Wszyscy by byli uzbrojeni. Ale trzeba było przeprowadzić 
to w dzień, w południe, bo na noc Gorzewski wprowadzał motocykl do dobrze 
zamykanego składziku. Lecz w dzień na dziedzińcu zawsze byli ludzie, którzy szli do 
miasta lub wracali do domu. Kobiety wynosiły z mieszkań śmieci, wieszały na otwartych 
galeryjkach bieliznę. Niektórzy udawali się do ustępu, bo nie wszystkie mieszkania miały 
wygódki.
Przechodnie prawdopodobnie nie zwróciliby uwagi na człowieka, który by spokojnie 
zbliżał się do motocykla i coś tam porządkował, wycierał go z pyłu, smarów. Ale trzeba 
było się zachować naturalnie i działać powoli... Mag był odważny, ale jego ruchy i 
spojrzenia cechowała nerwowość, ostrość, niecierpliwość. Zeks wydał się Józefowi 
lepszy, ale go mało znał. Rysia w ogóle nie był pewien. Przytym sposobie zamachu 
musiałby postawić ubezpieczenie. Obawiał się jednak, że kręcenie się po dziedzińcu i w 
pobliżu kamienicy kilku nieznanych młodych ludzi mogło ściągnąć czyjąś uwagę.
Po rozważeniu tej sprawy zadecydował, że robotę sam wykona. Klarę weźmie na 
obserwację, żeby w wypadku niepomyślnym zawiadomiła łącznika.
Wieczorem poszedł do dziewczyny, narysował na papierze dziedziniec, dwa wyjścia z 

niego i dwie, łączące się prawie pod prostym kątem, ulice. Powiedział, w jaki sposób 
będzie dokonany zamach przy pomocy iperytu.
― 

A kto to zrobi? ― spytała.

― 

Ja.

― 

Panu nie wolno! ― powiedziała prawie z oburzeniem.

 ― A dlaczego?
― 

Bo pan jest od organizowania wielu zamachów. A jeśli pan się wsypie?!...

― 

Na to, żebym się wsypał, jest pięć procent. Na to, żeby Mag się wsypał, 

jest dwadzieścia pięć.
― 

No, a ja?

― 

Pięćdziesiąt. Samo podejście dziewczyny do motocykla i grzebanie przy 

nim jest podejrzane.
― nie weźmie pan nikogo na ubezpieczenie?
― 

Nie. Bo nikt mnie nie pomoże. Zamiast jednego, zginie kilku ludzi. A sam 

może wybrnę, nawet jeśli na mnie zwrócą uwagę.
― 

Ja się nie zgadzam! powiedziała Klara stanowczo.

Józef roześmiał się.
― 

Mogę z panią się naradzać, ale pani nie może niczego mnie zabronić. Po 

prostu pani będzie musiała potraktować to jako mój rozkaz.
― 

A jeśli się nie zgodzę na takie... szaleństwo?

― 

Robotę wykonam bez pani pomocy i będę pamiętał, że pani wprowadziła 

do niej zamieszanie.
― 

Ale czemu pan nie zostawi sobie szansy ocalenia, bronienia się?

― 

Prawdopodobnie nie będzie to potrzebne. Jestem jednak bardzo 

wzruszony pani troską o mnie. Dlatego zostawię taką szansę.
Właśnie pani mnie ubezpieczy. Ale pani mi da słowo, że wykona wszystko dokładnie. Bo 
jeśli z naszej strony będzie ofiara, to tylko jedna. Poza tym musi ocaleć świadek roboty. 
Zgoda?
― 

Tak.

― 

Więc będziemy działać, jak wyjaśniłem poprzednio: pani na obserwacji, 

ale będzie pani miała broń. Jeśli w trakcie roboty nastąpi wsypa, proszę uważnie na mnie 
patrzeć. Gdy przesunę dłoń po włosach, od czoła do karku, pani prędko się cofnie w 
kierunku ulicy i kiedy wbiegnę w korytarz, poda mi pani parabellum z kulą w lufie i 
zapasowy magazynek. Dam to pani jutro, przed robotą. Następnie wyjdzie pani na ulicę i 
wstąpi na pocztę...
― 

A pan?

― 

Ja się cofnę prędko korytarzykiem, zastrzelę tego czy tych, którzy będą 

mnie ścigali, i wydostanę przez cały dziedziniec i furtkę w bramie w zaułek Literacki. Są 
duże szanse, że się wymknę, bo wytworzę panikę.
Skinęła głową z aprobatą.
― To już lepiej.
Nazajutrz, niedługo przed pierwszą w południe, Klara; skromniutko, a nawet biednie, 
lecz schludnie ubrana, spacerowała wolnym krokiem po prawej stronie ulicy Wielkiej. 
Minę miała spokojną, naiwną, prawie głupiutką. Ale na piersi, pod żakiecikiem, 
umieściła zdobyczny pistolet Józefa z kulą wprowadzą w lufę. Zapasowy magazynek, 
osłonięty z góry chusteczką do nosa, trzymała w lewej kieszeni.

Tego dnia rano Józef uporządkował wszystko w domu, żeby nigdzie nie pozostało nic 
podejrzanego. Znalazł w składziku na drewno wytartą szczotkę do ubrania, na której 
ocalała rzadka wysepka włosia. Poza tym wziął z kuchni miękki, barchanowy gałgan, 
którym Helena czyściła szyby w oknach.
Z Klarą spotkał się w jej mieszkaniu. Dał dziewczynie pistolet i jeszcze raz omówili 
akcję. Potem poszli osobno w kierunku poczty.
Na dziesięć minut przed pierwszą Józef wstąpił, przez furtkę do zaułka Literackiego, na 
dziedziniec kamienicy. Zobaczył z prawej strony otwarte drzwi do pracowni stolarskiej. 
Dolatywały stamtąd zgrzyty piły i syczenia hebla. Dziedziniec o tej porze był prawie 
pusty. Józef wszedł do ustępu z lewa. Wewnątrz nie było nikogo. Wstąpił do jednego z 
przedziałów, wyjął z kieszeni szczotkę do ubrania i tubkę iperytu. Otworzył zakrętkę i 
ostrożnie wycisnął trzecią część zawartości w kępkę włosia na końcu szczotki. Położył 
tubkę wysoko na listwie przybitej do ściany i drewnianym patykiem wcisnął galaretową 
maść we włosie. Patyk wrzucił w głąb dołu kloacznego.
Spojrzał na zegarek: kilka minut po pierwszej. „Zaraz powinien przyjechać". Zbliżył się 
do drzwi ustępu i nieco je uchylił. Zobaczył prawą stronę dziedzińca, schody do 
mieszkań na piętrze i część kamienicy. Po dwóch minutach w polu jego widzenia ukazał 
się wysoki tęgi mężczyzna w siwym mundurze, spiętym pasem koalicyjnym, na którym 
wisiała kabura pistoletu. Miał na nogach wysokie, ciężkie buty, na głowie czapkę z 
dużym znaczkiem trupiej głowy. Obiema rękami prowadził za rączki motocykl, który się 
toczył po lekkiej pochyłości dziedzińca w kierunku schodów. Zatrzymał go, ustawił na 
podpórce i zdejmując z rąk duże, skórzane rękawice, poszedł ciężko i sztywno, jak 
żelazny automat, schodami na górę.
Józef opuścił ustęp. Zobaczył na drugim końcu dziedzińca obok wejścia do korytarza 
Klarę; siedziała na niskiej skrzynce do piasku i coś przeglądała w torebce, którą trzymała 
na kolanach. W pobliżu schodów do mieszkania gestapowca były inne podobne schody 
na piętro. Przy nich niemłoda, lekko ubrana kobieta w nocnych pantoflach na bosych 
stopach rozstawiła doniczki z kwiatami i nożycami podcinała gałązki. Była to 
niespodzianka dla Józefa. Przez kilka sekund obserwował kobietę, ale ona była zajęta 
swoją robotą i na nic nie zwracała uwagi.
Położył szczotkę z iperytem na dwóch krótkich, związanych razem drabinach, które 
leżały obok drzwi do składu. Potem zdjął marynarkę i cyklistówkę i położył je również 
na drabinach. Wyjął z kieszeni barchanowy gałgan i poszedł w kierunku motocykla, 
trzymając szczotkę z iperytem w lewej ręce. Po drodze rzucił spojrzenie na okna w 
mieszkaniu gestapowca. Nie było w nich nikogo. Natomiast z korytarza, od strony Klary, 
szła młoda kobieta,która prowadziła za ramię kilkuletniego chłopca. Chłopiec się opierał, 
wyrywał jej i płakał.
― 

Czego on tak się drze? ― spytała kobieta, obcinająca gałązki u kwiatów.

― 

Chciał na ulicy wleźć na samochód. Nie pozwoliłam mu.

― 

Strzęp mu skórę!

Józef wycierał gałganem błotniki u motocykla, a jednocześnie smarował szczotką 
siodełko i rączki obciągnięte karbowaną gumą. „Źle zrobiłem ― pomyślał ― że 
zostawiłem dokumenty w kieszeni marynarki". Rozprowadził maść równo i cienko po 
całej powierzchni siodełka i rączek. Spojrzał w okna u góry. I teraz nikogo w nich nie 
było. Kobieta przy kwiatach rozmawiała nadal z tą inną, trzymającą za ramię chłopca. 
Józef poszedł wolno w stronę ustępu. Wstąpił do środka. Wrzucił szmatę i szczotkę przez 

otwór do kloaki. Wziął z listwy tubkę z pozostałym w niej iperytem, wrócił na 
dziedziniec, włożył marynarkę i czapkę i skierował się do wyjścia na zaułek Literacki. 
Dostrzegł z dala, że Klara wstała i zapina torebkę.
Poszedł, jak się umówił z dziewczyną, do jej mieszkania. Otworzył drzwi kluczem, który 
wziął z półki w szafce ściennej. Wymył w kuchennym zlewie ręce, mydląc je kilka razy. 
Nie mógł się pozbyć wrażenia, że jest na nich lepki, żrący osad.
Klara przyszła do domu po godzinie. Była rozpromieniona. ― Ależ świetnie się udało! 
Podeszłam do tamtej kobiety z kwiatkami, obok mieszkania Gorzewskiego. Poprosiłam 
ją o flancę pelargonii i trochę z nią rozmawiałam o hodowli kwiatów doniczkowych. 
Doczekałam się, aż on wyszedł z domu, wyprowadził motocykl na ulicę i odjechał.
― 

Nic nie dostrzegł?

― 

Na pewno nie dostrzegł. Zachowywał się jak zawsze. A kiedy iperyt 

zacznie działać?
― 

Może już działa.

― Nie będzie już ludzi katować! ― powiedziała z mściwym błyskiem w oczach.
Tegoż dnia pod wieczór Józef poszedł do Adama i poprosił go, aby zwrócił uwagę na 
Gorzewskiego i, jeśli to możliwe, porozmawiał z nim. Nie wyjaśnił mu, o co idzie, ale 
dał do zrozumienia, że użyto pewnego środka, który powinien mu zaszkodzić. Adam 
obiecał, że załatwi to nazajutrz. Umówili spotkanie na wieczór następnego dnia. Józef 
przeczekał dobę i znowu poszedł do Adama. Był pewien, że Gorzewski albo skonał, albo 
zabrano go do szpitala. Okazało się jednak, że nic mu się nie stało. Gdy Adam z nim 
rozmawiał, Gorzewski w pewnej chwili powiedział, że jacyś łajdacy wysmarowali mu 
łajnem rączki u motocykla. Józef był zaskoczony tą wiadomością. Był pewien, że użył 
dostatecznej dozy iperytu, żeby poskutkował.
Nazajutrz postanowił wypróbować zabójczą maść. Panna Jadwiga poszła na rynek, a 
Róża udała się do szpitala, by odwiedzić Helenę. Józef wyjął ze skrytki w składziku 
tubkę, w której zostało jeszcze dwie trzecie zawartości. Zawołał bezpańskiego kundla, 
który tułał się po dzielnicy i obchodził podwórka szukając odpadków jedzenia. Panna 
Jadwiga zawsze zostawiała dla niego kości. Józef nazywał psa biezprizornym.
Gdy kundel przyszedł, Józef dał mu do zjedzenia skórkę chleba, potem go przytrzymał i 
posmarował mu iperytem brzeg wewnętrznej strony ucha i łapkę pod spodem. 
„Biezprizornyj" zaraz zlizał ciecz z łapki. Gdy Józef ponowił zabieg, pies znów oblizał ze 
smakiem łapkę. Wówczas Józef sam dotknął małym palcem lewej ręki iperytu, lecz ani 
od razu, ani później nie odczuł .żadnego działania. „Więc to taki iperyt".
― 

Czekaj, sobako! ― powiedział. ― Wypróbujemy i cyjanek. Może jest 

taką samą lipą jak iperyt. Jeśli zginiesz, to bez bólu. A życie twoje jest marne. Poświęcę 
ciebie dla dobra nauki!
Dał kundlowi porcję cyjanku w gałce chleba. Kundel ochoczo łyknął ją i przymilną miną 
oraz merdaniem ogona upominał się o więcej. Józef wsypał dwie dozy proszku na 
miękisz chleba. Pies chętnie łyknął jeszcze dwie porcje piorunującej trucizny i zachęcał 
Józefa do dalszego ciągu tak przyjemnej zabawy.
― 

Masz szczęście, sobako― rzekł Józef ―że wśród moich kolegów z 

konspiracji są świnie!
Po tej próbie poszedł do Klary. Przywitał się z nią, usiadł na krześle przy oknie i jakby 
się zamyślił, patrząc w głąb pokoiku. Dziewczyna była zdziwiona jego milczeniem.
― 

I co się z nim stało? ― spytała po jakimś czasie.

― 

A pani co przypuszcza?

― 

Pewnie w szpitalu.

― 

Nie. Zdrów jak ryba. Iperyt to lipa. Ordynarne oszustwo! ― położył tubkę 

na stole.
― 

Ależ to podłość! Przecież pan ryzykował życie!

― 

Mało tego!... Cyjanek, który dałem pani i Magowi i który sam schowałem 

w ubraniu w dwóch miejscach, nie jest cyjankiem!... Dobrze, że chociaż sprawdziłem to. 
Może wystaram się o coś innego.
Klara była oburzona. Nie mogła zrozumieć tego, jak nędzne zdarzają się dusze ludzkie. 
Józef również z całkowitym zaufaniem odniósł się do „cyjanku" i do „iperytu".
Od Klary poszedł do Tomasza. Opowiedział mu historię zamachu na Gorzewskiego.
― 

Czy pan wysłał o tym meldunek do Komendy? ― spytał Tomasz.

― 

Jeszcze nie.

― 

Niech się pan z tym wstrzyma. Proszę opowiedzieć o tym Grzmotowi. I ja 

pomówię z nim, bo to... ciekawa sprawa. Wygląda bardzo podejrzanie. Oczywiście 
mogła to być małpia złośliwość, ale mogło być i coś gorszego. Szkoda, że nie udało się 
sprzątnąć tamtego zwierza.
― 

Czy pan nie wie, gdzie mógłbym dostać zaczepny granat? Taki, co nie razi 

odłamkami, lecz siłą wybuchu. Chodzi mi o zamach na ulicy. Nie chciałbym pozabijać 
przechodniów.
― 

Wiem ― rzekł Tomasz. ― I to nie lipę, ale dobry.

― Gdzie?
― 

Tutaj. U mnie.

― 

Byłoby wspaniałe!

― 

Co pan zamierza zrobić?

― 

Chcę jednak wykończyć Gorzewskiego. On wali ulicami jak wariat. 

Zamach pistoletem jest bardzo trudny i ryzykowny. Gdybym zaś rzucił granat z takim 
obliczeniem, aby wybuchł przy Gorzewskim albo pod motocyklem, to przy dużym 
pędzie na pewno by się zabił.
― Skomplikowana robota. Kto jej dokona?
―Sam to zrobię. ― Może się uda. Nie będę panu odmawiał. Czy pan wie, że on 
niedawno wziął udział na ochotnika w potwornej masakrze Żydów na Ponarach. 
Zamordowano w jednym dniu około pięciu tysięcy ludzi. Brał w tym udział nie dlatego, 
że musiał wykonać rozkaz, lecz dla przyjemności. Innych gestapowców i szaulisów 
zazwyczaj przed takimi akcjami poją wódką. On zaś może mordować ludzi i na trzeźwo.
― 

I ja jego też na trzeźwo zamorduję!

― 

Zlikwiduje go pan... jak wściekłego wilka.

Tomasz wstał i wyszedł z gabinetu drzwiami do łazienki. Powrócił po kwadransie. 
Położył na biurku dwa francuskie granaty. Były wykonane z matowej blachy. Miały z 
boku łyżeczki do przytrzymywania przed rzutem, które u góry były zabezpieczone 
zawleczkami z pierścieniami:
― 

Czy pan wie, jak z nimi się obchodzić?

― 

Wiem dobrze.

Wziął granat i zważył go w ręce.
― 

Obawia się pan, że wewnątrz marmolada ―zażartował Tomasz. ― Naciął 

się pan na iperycie i cyjanku i nie wierzy pan nikomu.

― 

Panu zawsze wierzę.

Daję panu dwa. Drugi może się przydać, jeśli będzie pościg. Pistolet pan ma.
― 

Mam kilka. Z nich dwa własne, jeden wspólny, a jeden egzekutywy.

― Życzę powodzenia. I proszę mnie odwiedzić. Mam ochotę doradzić panu ostrożność, 
ale wierzę w pański spryt, wyczucie i doświadczenie.
Józef postanowił dokonać zamachu na Gorzewskiego na ulicy Zamkowej i wykorzystać 
do Nadejścia korytarz prowadzący do gmachu uniwersytetu. Ulica w tym miejscu była 
wąska, wygodna dla akcji. Ale panował tam duży ruch ― nie tylko na jezdni, lecz i na 
chodnikach. Obawiał się więc, że prócz Gorzewskiego mogą ucierpieć i niewinni ludzie. 
Co prawda granat zaczepny nie raził odłamkami, ale podmuch mógł kontuzjować 
przechodniów. Nie. orientował Się w tym dokładnie, chociaż miał do czynienia z 
granatami w wojsku. Postanowił wybrać taką sytuację, żeby nikomu prócz Gorżewskiego
177
nie zaszkodzić. Za najlepszą porę uznał południe, bo na ulicy było mniej ludzi, a 
gestapowiec przejeżdżał ją dwa razy w ciągu jednej godziny.
Nie zapoznał nikogo ze swym planem zamachu. Wiedział o nim tylko Tomasz, ale nie 
znał szczegółów. Nie chciał wtajemniczać w to nawet Klary, chociaż uważał, że byłaby 
potrzebna jako obserwatorką... po akcji. Ale się obawiał, że jeśli będzie się kręciła w 
pobliżu, może się narazić na aresztowanie, bo miejsce zamachu na pewno otoczą 
policjanci z niedaleko położonej przy ulicy Dominikańskiej komendy policji.
Nazajutrz udał się przed dwunastą na ulicę Zamkową. Miał pod pachą lewej ręki 
parabellum umieszczone w futerale, który sam uszył z brezentu. Zapasowy magazynek 
trzymał w kieszeni marynarki. Granaty wsadził łyżeczkami za pas spodni ― z prawa i z 
lewa. Chociaż dzień był ciepły, włożył starą jesionkę, żeby go luźno okryła. Prawa 
kieszeń w niej była wycięta i mógł tędy łatwo wyjąć granat albo trzymać go w ręce pod 
połą jesionki.
Zaraz po pierwszej Gorzewski przejechał motocyklem w górę ulicy, od strony placu 
Kajedralnego. Józef go dostrzegł z dużej odległości, ale sytuacja była niepomyślna dla 
dokonania zamachu. Chodnikami po obu stronach ulicy szło dużo ludzi: studenci, 
żołnierze niemieccy, cywile, kobiety, nawet dzieci.
Starał się zorientować, jak rzucić granat, żeby wybuchnął w powietrzu tuż przed jadącym 
motocyklem gestapowcem albo pod nim na jezdni. Trzeba było uprzednio wyjąć z 
granatu pierścień z zawleczką, a potem trzymać go pod połą jesionki, przyciskając dłonią 
łyżeczkę. Następnie ― jeśli sytuacja będzie odpowiednia ― zrzucić łyżeczkę jeszcze 
przed zrównaniem się z nim Gorzewskiego, potem cisnąć granat naprzód, przed 
motocykl. Mógł zrobić to w trzeciej lub czwartej sekundzie po zwolnieniu łyżeczki. 
Wówczas, przypuszczał, wybuch nastąpi w tym miejscu, w którym się znajdzie jadący 
prędko motocykl.
Gdy Gorzewski minął go, Józef wszedł do korytarza i zabezpieczył granat. Potem 
skierował się przez główną bramę uniwersytetu na plac Napoleona. Tam usiadł na 
ławeczce na małym skwerze, wyjął z kieszeni miejscową gadzinówkę i zaczął ją 
przeglądać. Wrócił na Zamkową wkrótce przed drugą. W korytarzu odbezpieczył granat i 
trzymając go przez wycięcie w kieszeni pod połą je. sionki zajął stanowisko. Nie 
odchodził daleko. Musiał jednak „spacerować" w obie strony ulicy. Czasem się zatrzymał 
w wejściach frontowych i udawał, że na kogoś czeka. Gdy Gorzewski ukazał się na 
jezdni, sytuacja znów była niepomyślna. Oboma chodnikami szło wielu ludzi.

Dopiero na trzeci dzień trafiła mu się dobra sposobność. Gdy Gorzewski, niedługo przed 
drugą, jechał z domu do gestapo, oba chodniki były puste na dłuższym odcinku. Tylko od 
placu Katedralnego pędziła wojskowa półciężarówka.
Józef stanął obok wejścia do korytarzyka. Gdy motocykl był w odległości około 
trzydziestu metrów od niego, zwolnił łyżeczkę i trzymał w dłoni odbezpieczony granat, 
który musiał rzucić, bo wybuchu nie mógłby już wstrzymać. Liczył sekundy. 
Gestapowiec zrównał się z nim pędząc prawą stroną wąskiej ulicy. Wówczas Józef 
silnym ruchem cisnął granat, nieco skośnie, w przód i w górę jednocześnie. Zrobił to 
zupełnie spokojnie, jakby automatycznie, bo właśnie tak zamach uplanował. Wszystko, 
co się odbyło w ciągu ostatnich sekund, utrwaliło się w jego pamięci ― jakby oglądał to 
na filmie zwolnionym. Pusta ulica i jadąca nią z lewa półciężarówka z niemieckimi 
żołnierzami. Pędzący z prawa motocykl, na którym tkwi masywna postać gestapowca. 
Granat zakreślający łuk w powietrzu, opadający tuż przed motocyklem na bruk i nagle 
znikający... w wirze podmuchu. Hałas dwóch motorów złączył się z wybuchem, którego 
Józef, wtulony we wnękę u drzwi, nie odróżnił może dlatego, że nie odrywał spojrzenia 
od pędzącego motocyklem gestapowca. Raptem motocykl pośliznął się na jezdni, a 
siedzący na nim człowiek wyrzucił ramiona w boki i dał nura głową w dół. W powietrzu 
mignęły jego nogi. Rozległ się gwałtowny, ostry zgrzyt hamulców półciężarówki 
wojskowej. Józef skoczy! w pół ciemny korytarz i poszedł w kierunku zakrętu na prawo. 
Rozminął się ze studentem i studentką, którzy głośno się śmiali. Przeszedł obok 
oszklonego wejścia do dyżurki woźnego i wnet znalazł się na dużym dziedzińcu 
uniwersytetu. Skierował się, nieco wolniej, ku bramie.
„Chyba nie ocalał" ― pomyślał o Gorzewskim, ale nie czuł zadowolenia, lecz raczej 
wstręt. A tamta scena, która mu utkwiła w pamięci, wydawała się nierealna jak 
przypomnienie koszmarnego snu. i
Po dwóch dniach dowiedział się od Adama, że Gorzewski miał wypadek podczas jazdy 
motocyklem. Jest obecnie w szpitalu, w ciężkim stanie. Ma złamaną rękę i rozbitą głowę. 
Długo był nieprzytomny i jeszcze nie odzyskał mowy.
― 

Jak to się stało? ― spytał Józef z udanym zdziwieniem.

― 

Potrąciła go ciężarówka niemiecka. Motocykl wpadł pod koła auta, a 

Gorzewski wyleciał na chodnik.
― 

Dziwna historia! ― powiedział Józef. ― Przecież on doskonale jeździ!

― 

Jeździł jak szatan! A może to wina Niemców, bo po wypadku umknęli i 

nie wiadomo, jak tam było. Ja również mam motocykl, ale jeżdżę ostrożnie.
Chociaż Józef miał do Adama całkowite zaufanie, nie wyjaśnił mu tej sprawy. Uważał za 
zbędne obciążanie go, bez koniecznej potrzeby, takimi wiadomościami.
― 

Pan Józef miał rację! ― powiedział Andrzej do Grzmota. ― Jaśkiewicz 

żywy już nam się przyda.
― 

Tak. Nie wiadomo, co w tej sprawie tkwi. Bolszewicy ogłosili 

zaprzeczenie. Zwalają winę morderstw na Niemców.
― 

A pan w to wierzy? ― spytał Józef.

 ― Nie mamy żadnych danych na obiektywne wyjaśnienie tej sprawy. Dlatego właśnie 
uznaliśmy wysłanie Jaśkiewicza do Katynia za bardzo ważne. On nie chciał przyjąć 
zaproszenia Niemców. Oba wiał się, że jemu z tego względu zarzucają kolaboracjonizm. 
Więc zwrócił się do nas z zapytaniem. Przyrzekł, że zbada sprawę uczciwie, rzeczowo i 
zbierze jak najwięcej materiałów. Potem złoży nam szczegółowe sprawozdanie.

― 

W moim przekonaniu ― wtrącił Andrzej ― sprawa jest zupełnie jasna. 

Hitlerowcy są zdolni do popełnienia każdej zbrodni, ale tamtej nie mogli dokonać. 
Natomiast bolszewikom się nadarzyła sposobność zniszczenia ogromnej ilości oficerów 
polskich. Przecież gdy byli tutaj, najstaranniej wyłapywali i wywozili, oczywiście na 
zagładę, właśnie oficerów i inteligencję. Chcieli pozbawić naród tych,
którzy umieją prowadzić walkę i tych, którzy potrafią życie organizować. Słowem: 
chcieli nam urwać ręce i głowę!
― 

A teraz powiem wam nowinę, o której chyba jeszcze nie słyszeliście ― 

rzekł Grzmot. ― Getto warszawskie rozpoczęło walkę z Niemcami, którzy chcieli je 
zlikwidować w łatwy sposób.
― 

To mi się podoba! ― powiedział. Józef.

― 

Sprawa beznadziejna ― skomentował Andrzej.

― 

Ale lepiej, jeśli zginą w walce! ― dodał Józef. ― Może przy tym część 

ich ocaleje. Poza tym zwrócą uwagę świata na to, co się dzieje.
― 

Dużo świat o to dba! ― wzruszył ramionami Andrzej. ― A ja bym 

zachęcił naszych Żydów, żeby walczyli.
― 

Czym? ―1spytał Grzmot. ― Gołymi rękami przeciw karabinom 

maszynowym.
― 

Czy nie moglibyśmy dać im broni?

― 

Skąd wziąć? Skupujemy po jednym pistolecie, gdzie się da. Zamierzamy 

tworzyć oddziały leśne, a nie ma z czym zaczynać.
― 

Można zacząć z jednym pistoletem, a zdobyć karabiny. Można rozbrajać 

posterunki policji litewskiej w gminach, odbierać broń Niemcom na drogach. Można 
zorganizować specjalne akcje dla zdobywania broni.
― 

Tak się będzie robiło. W lasach operuje partyzantka bolszewicka. 

Napadają na plebanie, na zamożniejszych chłopów, na folwarki. Po prostu rabują! 
Musimy przeciwdziałać . Trzeba opanować , lasy! ― Spojrzał na zegarek i zwrócił się do 
Józefa: ― Czy nie mógłby pan dopomóc mi w ważnej i pilnej sprawie? W żaden sposób 
nie zdążę tego załatwić.
― 

Oczywiście pomogę. O co idzie?

― 

Trzeba zaraz pójść do Adama, wziąć od niego legitymację oficera 

Sicherheitspolizei i zanieść ją do naszego biura legalizacji. Tam ją sfotografują i 
wykonają podobne legitymacje. Dla pewnej sprawy są nam potrzebne teraz i mogą się 
przydać w przyszłości.
― Chętnie to zrobię.
― 

Ale trzeba bardzo się wystrzegać, żeby nie wpaść z legitymacją 

gestapowca.
― 

Akurat mam przy sobie pistolet. Jest czym się bronić.― A jeśli pana 

pochwycą rannego? Nie jest to nieprawdopodobne:
― 

Legitymację znalazłem.

― 

Chodzi o to, żeby Adam był zabezpieczony.

― 

Powie, że legitymację zgubił, albo że skradziono mu ją z kieszeni. Mnie 

zaś nie zna i nigdy nawet nie widział. Wielka szkoda, że nie mam trucizny. Najlepsze 
zabezpieczenie.
Grzmot odchylił połę marynarki i wyjął dobrze ukrytą tam gumową kapsułę, wielkości 
małej monety, nieco grubszą pośrodku.

― 

Weź pan to ― powiedział. ― Trzeba rozdzielić paznokciem dwie 

warstwy gumy i łyknąć zawartość. Mam w domu jeszcze taką porcję dla siebie.
― 

Czy jest pewna?

― 

Angielska, ze zrzutu.

― 

Jeśli angielska, to. niezawodna! ― wtrącił Andrzej. ― Oni trucizny nam 

nie pożałują... szczególnie gdy wygramy wojnę i nie będziemy im potrzebni!
― 

Dziękuję! ― Józef wziął kapsułę i zaraz ją ukrył pod podszewką 

marynarki, obok guzika, w tym miejscu, gdzie poprzednio chował „cyjanek".
― 

A teraz objaśnię panu, gdzie jest nasze techniczne biuro legalizacji ― 

Grzmot wymienił nazwę ulicy.
Józef zaraz mu przerwał:
― 

Tam na piętrze jest duży pokój z widokiem na ogród od strony ulicy. 

Pracuje tam trzech ludzi, a czwarty spec przychodzi dorywczo...
― Skąd pan wie?! ― zdumiał się Grzmot. ― Uważałem, że ten lokal jest szczególnie 
dobrze zakonspirowany!
― 

Mniejsza o to i rzekł Józef. ― Grunt, że wiem, od kogo wziąć legitymację 

i komu ją doręczyć.
― 

Dzisiaj też trzeba ją zabrać z powrotem. I muszą przed sfotografowaniem 

zakryć dobrze tekst wpisany. Zostawić tylko druk. A negatyw, po wykonaniu kliszy, 
musi być zniszczony. Jest to konieczne.
― 

Dobrze. Powiem to dokładnie. Czy Adam jest uprzedzony?

― 

Tak. Już powinien czekać w domu.

― 

Czy mogę wziąć rower? ― spytał Józef Andrzeja. ― Przyśpieszyłoby to 

sprawę.
― 

Proszę wziąć, ale dzisiaj trzeba go zwrócić.

― 

Dobrze. Więc z panem jeszcze się zobaczymy. A pana ―rzekł do 

Grzmota ― pożegnam do następnego spotkania.
W sionce sprawdził pistolet, który miał zawieszony pod lewą pachą. Potem wyprowadził 
rower na ulicę i pojechał do Adama. Wziął od niego legitymację i przyrzekł, że dzisiaj ją 
zwróci. Następnie omijając śródmieście podążył w stronę Zakrętu.
Z ulicy dostrzegł, że na małym, drewnianym balkonie suszy się na sznurze kilka par 
skarpet: umowny znak, że wszystko w porządku. Wjechał na dziedziniec i zobaczył 
Henryka, który naprawiał przy wejściu na ganek dzwonek elektryczny. Bardzo 
serdecznie przywitał Józefa, ale minę miał skwaszoną.
― 

Stało się coś przykrego? ― spytał go Józef.

― 

Nie lubię świństw u siebie w domu! ― wybuchnął Henryk.

― 

Tylko poza domem ― rzekł Józef takim tonem, aby brzmiało to jak 

dowcip. ― No, opowiadaj?
― 

Rozumiesz! ― zaczął Henryk głosem pełnym oburzenia. ― Przychodzę 

wczoraj wieczorem do domu i widzę, że pani Skórska leży na tapczanie w pracowni. 
Nogi ma rozłożone ot tak! ― pokazał dwa rozstawione palce. ― I się śmieje! A Wacek, 
rozpromieniony, na nią patrzy...
― 

Nic nie rozumiem! ― przerwał Henrykowi Józef. ― Skąd tam się zjawiła 

pani Skórska?
― 

No, przyszła, kiedy mnie nie było w domu! Ha!...

― 

Skąd przyszła? Z ulicy? I kto ona jest?

― 

Ależ moja żona...

― 

Ach, twoja żona!

― Tak. Przed kilku dniami było to samo. Zwróciłem jej uwagę i powiedziałem, że nie 
życzę sobie, aby tak się zachowywała!
― 

Czy zastałeś ich w drastycznej sytuacji?

― 

Oczywiście! Leżała na tapczanie!

― 

I co?

― 

Co i co?

― 

Co robili?―

Rozmawiali.

― 

Więc co w tym tak bardzo złego?

― 

Ale ja sobie nie życzę, żeby moja żona składała wizyty mężczyznom!

Józef od razu wywnioskował, że Henryk, który żył z żoną na stopie wojennej, pokłócił 
się i z lokatorami, a następnie zaczął szukać przyczyny do wykazania, że go spotykają 
wielkie krzywdy.
― 

Wiesz dobrze ― powiedział spokojnie ― że twojej żony nie łączy z nimi 

nic niemoralnego. Wstępuje czasem do nich, by pomówić, posłuchać radia, dowiedzieć 
się nowin, bo ty przecież z nią nie rozmawiasz. Jest zmęczona, bo przez cały dzień 
pracuje, więc się położyła. Pewnego razu ze mną w ten sposób rozmawiała.
― Co innego z tobą, a co innego z nimi!
― Dochodzę do wniosku, że z nimi pokłóciłeś się.
― Tak. Bo są bydlaki! Żeby nie praca dla Organizacji, to bymich na zbity pysk stąd 
wywalił! Grają na lutni patriotyzmu, a kalkulują, ile na tym zarobią! Gdy byliśmy na 
Wilii, z jeszcze paru gośćmiz Organizacji, to Wacek powiedział: „Chciałbym złożyć swą 
pracę 
na ołtarzu Polski i w nagrodę za to umrzeć!". Rozumiesz, jaka toblaga! Ale już się 
dowiadują, kiedy w Komendzie będą przedstawiać do awansów, do odznaczeń. Już celują 
na oficerów, chociaż o wojsku pojęcia nie mają. Deklamują: „Rodacy, bracia!" A myślą:
„Barany do strzyżenia!" Krzyczą: „O, Polsko, matko nasza kochana!" A myślą o 
stanowiskach, forsie, zaszczytach!
― 

Jeśli nie możesz z nimi współżyć i współpracować, to, moim zdaniem, 

powinieneś jakoś to zakończyć.
― 

I skończę! Mam dość tych świństw! Ja ryzykuję sobą, dziećmi, 

majątkiem! A oni w razie wsypy drapną w krzaki i cały ten wulkan mnie zostawią!
Józef poprzednio zamierzał powiedzieć Henrykowi, jaki cyjanek potasu dał mu Wacek. 
Ale teraz zrozumiał, że w ten sposób włączyłby się do obozu Henryka i wywołałby 
dalsze zaognienie jego stosunków z kolegami. Postanowił więc nie poruszać tej sprawy.
― 

Może pomówimy o twoich krzywdach innym razem I― powiedział. ― 

Dzisiaj mam do Was bardzo pilną sprawę i trzeba ją zaraz załatwić.
Pokazał Henrykowi legitymację Adama i wyjaśnił, co trzeba z nią zrobić. Dodał, że 
klisza musi być zrobiona bardzo prędko, a dalsze instrukcje w tej sprawie otrzyma przez 
łącznika z Komendy.
― 

Więc i ty należysz do AK! ― wykrzyknął Henryk.

― 

Prawie każdy Polak w jakiś sposób należy do AK ― odparł Józef. ― Ale 

ja nie należę. Po prostu załatwiam przez grzeczność sprawę, o którą mnie proszono.
― 

Ale to jest wbrew zasadom konspiracji!

― 

Podaj ich do sądu. A teraz idź i załatw to, bo zaraz muszę wracać. Trzeba 

przed godziną policyjną zwrócić tę legitymację i pożyczony rower. I pamiętaj: numer 
legitymacji i nazwisko mają być zakryte, a negatyw, po zrobieniu kliszy, zniszczony. 
Takie jest polecenie.
― 

Dobra jest. Mieliśmy podobne roboty. Chodź do pracowni... ― splunął na 

stronę i dodał: ― Do tamtych chamów!
― 

Nie. Załatw to sam. Wiesz, o co idzie. A ja zaczekam tutaj. I radzę tobie 

pogodzić się z nimi.
Tegoż wieczora Józef zwrócił legitymację Adamowi i pojechał do Andrzeja. Ale nie 
zastał go w mieszkaniu. Postawił rower w sionce, zamknął drzwi i pośpiesznie poszedł 
do domu.
Za parę dni musiał jednak powtórzyć tę operację, bo się okazało, że zdjęcie zrobiono 
licho. Grzmot był zirytowany. Pokazał Józefowi fałszywy blankiet legitymacji, formatu 
złożonej pocztówki, na błękitnawoszarej tekturce.
― 

Niech pan sam porówna to z oryginałem. Przecież to skandal!

― 

Może nie mogli lepiej tego wykonać?

― 

Ależ gdzież tam! Robili trudniejsze rzeczy. Legitymacje Arbeitsamtu są 

zupełnie dobre. A tutaj po prostu niedbalstwo. Proszę im powiedzieć, że robota musi być 
wykonana jak najlepiej i jak najprędzej. Przepraszam, że drugi raz pana tym obciążam, 
ale naprawdę jestem zmęczony. Ile czasu zabiera każda taka głupia historia! A teraz inna 
sprawa. Nasz kontakt u Andrzeja jest prywatny. Mnie chodziło o to, aby w trakcie 
uzdrawiania egzekutywy mogliśmy prędko się porozumiewać. Ale pański formalny 
kontakt z Komendą powinien się odbywać przez łącznika.
― 

Wiem. Przez Bronkę.―

Otóż Bronka jest zlikwidowany.

― 

Jak?! Przez kogo?

 ― Jest ranny, a po wyleczeniu skierujemy go do partyzantki. W mieście jest zbyt dobrze 
znany.
― 

Co się z nim stało?

Grzmot opowiedział krótko taką historię: Bronka w ostatnim miesiącu miał melinę przy 
ulicy Nowogrodzkiej. Mieszkał tam z jeszcze jednym kolegą i obaj przypuszczali, że są 
dobrze zakonspirowani. Pewnego wieczora jednak, przed kilku dniami, przyjechało auto i 
do domu się wdarli gestapowcy litewscy. O co chodziło, dotychczas nie wiadomo. Adam 
się dowiedział tylko tyle, że była to obława na spekulantów. Rzeczywiście kolega Bronki 
trochę handlował, żeby lepiej się zalegalizować. Gdy gestapowcy weszli do domu, zaczął 
strzelać i zranił dwóch z nich, a sam został zabity. Bronka wykorzystał zamieszanie i 
wyskoczył oknem na dziedziniec. Tam jednak czuwał gestapowiec, który zaczął do niego 
strzelać. Bronka odpowiedział strzałami i gestapowiec się schował za narożnik domu. 
Wówczas Bronka, który dobrze znał wszystkie drogi w pobliżu, wydostał się na inną 
ulicę. Doszedł do meliny, niezbyt stamtąd odległej. Nazajutrz przewieziono go na 
Zarzecze w bardzo dobre miejsce. Ma przestrzeloną pierś, ale rana nie jest niebezpieczna.
― 

Teraz będzie pan miał innego łącznika, Żubra ― powiedział Grzmot. ― 

Zapozna się pan z nim pojutrze, o piątej wieczorem, u pani Anny.
― 

Jaki to człowiek?

― 

Zupełnie oddany Sprawie.

― 

Dobrze.

Józef powtórzył procedurę z legitymacją Adama, chociaż go irytowała, bo tracił drogi mu 
czas.

Na umówiony termin poszedł do pani Anny, aby się poznać z nowym łącznikiem. Lokal 
ten uważano za dobrze zakonspirowany, ponieważ na parterze we frontowym pokoju 
mieszkał niemiecki oficer sztabowy. W domu on tylko nocował, a dnie spędzał na 
mieście. Pani Anna mówiła dobrze po niemiecku i starała się, by lokator czuł się u niej 
jak najlepiej. Chodziło o to, że w jej mieszkaniu odbywały się komplety tajnej szkoły, na 
które uczęszczało grupkami kilkudziesięciu uczniów. Poza tym miał u niej swój lokal 
kontaktowy Bronka, a po nim przejął go Żubr. Ta okoliczność, że mieszkał u niej oficer 
niemiecki, którego wizytówka była umocowana na drzwiach, stanowiła dodatkowe 
ubezpieczenie lokalu.
Gdy Józef przyszedł do pani Anny, w stołowym pokoju odbywała się lekcja. Kobieta 
zaprowadziła go do kuchni.
― 

Bardzo przepraszam ― powiedziała. ― Nie mam gdzie pana przyjąć, 

nawet sypialnia zajęta.
― 

A gdzie jest Żubr?

― 

W pokoiku mojej córki. Ale ma jakiegoś gościa.

― 

Proszę mu powiedzieć, że jestem tutaj i czekam. Mogę jednak przyjść o 

innej porze, która dla niego będzie wygodniejsza.
― 

Zaraz załatwię to.

Po kilku minutach do kuchni wszedł w towarzystwie pani Anny mężczyzna lat około 
dwudziestu pięciu, szczupły, średniego wzrostu.
― 

Poznajcie się, panowie! ― powiedziała kobieta. ― Pan Kondor, pan Żubr. 

I proszę mi wybaczyć, że was zostawiam. Muszę iść do uczniów.
― 

Bardzo mi przyjemnie! ― rzekł Żubr, ściskając dłoń Józefa. ― Dużo o 

koledze słyszałem i cieszę się, że będziemy współpracowali.
― 

Jeśli pan teraz zajęty, mogę przyjść kiedy indziej ― powiedział Józef, 

akcentując wyraz „pan".
Żubr w lot zrozumiał to i po jego twarzy przemknął wyraz niezadowolenia.
― 

Chwilkę się zastanowię ― powiedział. ― Najwygodniej jednak byłoby mi 

teraz ― dodał po krótkim namyśle. ― A wie pan co? Przed panem nie warto tak drobnej 
sprawy konspirować. A mój gość przecież nie wie, kim pan jest. Chodźmy do pokoiku, 
skończę rozprawę z nim, a potem omówimy nasze sprawy.
― 

Dobrze.

Udali się do pokoju na piętrze od strony dziedzińca. Przy stoliku obok jedynego okna 
siedział chłopiec lat chyba osiemnastu. Miał smutną, bladą twarz, łagodne, szare oczy i 
wysokie czoło.
Żubr zaproponował Józefowi, żeby usiadł na łóżku, bo w pokoju
były tylko dwa krzesła. Potem usiadł przy stoliku naprzeciw młodzieńca i powiedział 
oschłym tonem przełożonego:
― 

Mnie idzie o dokładne wyjaśnienie tej sprawy. Robię to z polecenia góry 

A wiadomość o niej dotarła tam bocznymi drogami.
― 

Po prostu koleżanka moja, która zajście widziała, zameldowała o nim ― 

powiedział młodzieniec.
― 

Mniejsza z tym, kto zameldował. Chcę wiedzieć, czy informacja jest 

zgodna z prawdą! Więc kolega miał wówczas przy sobie pięćdziesiąt numerów 
„Niepodległości"?
― 

Miałem. Odebrałem je z punktu kolportażowego i niosłem do domu, bo 

chciałem rozdać pisma wieczorem. Paczuszka była włożona w okładkę książki i 
wyglądała jak książka. Jest to mój sposób noszenia pism.
― 

Ale kolegę mogli zatrzymać! Co wówczas z prasą?

― 

Zostawiłbym na ziemi. Nie przyznałbym się do książki. A może ktoś z 

Polaków by ją wziął.
Chodzi o taką rzecz ― zwrócił się Żubr do Józefa. ― Ten oto kolega ― skinął 
lekceważąco dłonią w kierunku młodzieńca ― odebrał z tajnego punktu kolportażowego 
pisemka. Po drodze do domu, przy ulicy Zygmuntowskiej...
― 

Było to naprzeciw Arsenalskiej ― sprostował młodzieniec. 

― 

Aha! To znaczy, obok Zygmuntowskiej zobaczył, że łódka, którą 

przejeżdżali rzekę dwaj Niemcy, wywróciła się. Jeden z nich dopłynął z prądem do 
brzegu, a drugi zaczął tonąć. Wówczas kolega właśnie ― znów gest w stronę młodzieńca 
― zdjął marynarkę i trzewiki, skoczył do wody i wyciągnął Niemca na brzeg. Tak było?
― 

Tak. Ale książkę położyłem pod marynarkę i uważałem, że jest 

bezpieczna.
 Ale po co kolega go ratował?
― 

Bo on tonął.

― 

Ale kolega przecież widział, że to Niemiec!

― 

Widziałem.

― 

Więc dlaczego kolega to zrobił?

― 

Bo widziałem, że człowiek tonie.

― 

Ale to był przecież Niemiec! Miał na sobie mundur! To nasz wróg! Tak?

―

Tak. Ale ja nad tym się nie zastanawiałem. Widziałem, że człowiek tonie i 

postąpiłem odruchowo. To znaczy instynktownie.
― 

Ładny instynkt! Narażać życie, zaniedbywać obowiązki, aby uratować 

naszego wroga! Może pan to zrozumieć? ― zwrócił się do Józefa,
― 

Mogę ― odparł Józef. ― I zastanawiam się, czy nie postąpiłbym 

„instynktownie" tak samo? Chyba bałbym się zimnej wody albo, że nie zdołam go 
wyciągnąć.
Młodzieniec spojrzał na Józefa z wdzięcznością. Natomiast Żubr zerknął ku niemu ze 
zdziwieniem i złością.
„Będę miał skrytego wroga!" ― pomyślał Józef, który już się zorientował, z jakiego 
rodzaju „gorliwcem" ma do czynienia i pożałował, że stracił kontakt z wesołym, 
serdecznym Bronką.
Żubr wnet zakończył rozprawę z młodzieńcem. Poradził mu, aby na przyszłość był 
ostrożny przy kolportowaniu prasy podziemnej. Potem go pożegnał.
Później rozmawiał z Józefem przesadnie grzecznie i tylko służbowo. Było widać, że nie 
wie, jaką wobec niego przyjąć postawę. Ale Józef spokojnie, swobodnie omówił sposób 
swej łączności, za jego pośrednictwem, z górą. Nie poruszali żadnych ubocznych 
tematów i wnet się pożegnali.
 Helena wróciła ze szpitala. Wyglądała marnie. Cerę miała bladą, oczy jej głęboko 
zapadły. Zachowywała się nieśmiało, jakby się poczuwała do jakiejś winy wobec Józefa. 
On przez parę dni nie zwracał na to uwagi, potem spytał:
― 

Dlaczego tak się zmieniłaś?

― 

Nie wiem... Trudno mi o tym mówić...

― 

Wyczuwam, że ciebie coś trapi. Trzeba pomówić o tym szczerze.

― 

Boję się, że nie wypowiem swych myśli i uczuć tak, byś mnie właściwie 

zrozumiał.
― 

Spróbuj!

― W szpitalu dużo myślałam o mnie, o tobie, o życiu w ogóle...
Doszłam do przekonania, że nikomu nie jestem potrzebna. Właściwie nikt nigdy mnie nie 
tylko nie kochał, ale nawet nie lubił. Ty pierwszy byłeś dla mnie zupełnie dobry. Ale 
twoja dobroć powstała z litości...
― 

Ze zrozumienia. Wytworzyła się u nas solidarność, sympatia...

― 

Tak. Zgadzam się. Ale jestem dla ciebie ciężarem. Nic ci nie mogę 

dopomóc i tylko zawadzam! Ot, na przykład, była tu Nimfa. Odwiedzała mnie często. 
Wiele razy rozmawiałyśmy...
― 

Czy twój nastrój jest skutkiem rozmów z nią?

― 

Nie. Nie poruszałyśmy spraw poufnych. Ale z jej troski o mnie, sposobu 

mówienia, zachowania się, zrozumiałam... jak to powiedzieć?
― 

Jak najprościej i tak jak myślisz.

― 

Że ona tobą bardzo się interesuje. Po prostu stała się twoją kochanką. Ona 

o tym, oczywiście, nie powiedziała ani słówka. Ale nie umiała sfałszować swych 
spojrzeń, głosu, zachowania się ze mną. Słowem, miała poczucie winy wobec mnie. To 
mi się nawet podobało, bo dobrze o niej świadczy...
― 

A czy twoje myśli, odczuwania nie wynikają z zazdrości?

― Nie. Może ci sprawi przykrość takie zapewnienie? Ale wcale
nie byłam i nie jestem zazdrosna o ciebie w sensie... no, erotycznym. Mogłabym być 
zazdrosna o miejsce przy tobie, ale nie o ciebie samego, nie o mężczyznę, nie o twoje 
zabawy miłosne lub flirty...
― 

Już jest lepiej! Chwyciłem oddech. Proszę o dalszy ciąg.

― 

Gdy wróciłam do domu, do swej psiej budy, Nimfa odjechała. Nawet 

dobrze uzasadniła to wobec ciebie, mnie i panny Jadwigi. Ale jestem pewna, że jeślibym 
nie wróciła, byłaby tu nadal.
― 

Może. Więc robisz sobie wyrzuty, że przerwałaś nasz romans?

― 

Robię sobie większy wyrzut. Dopóki będę z tobą, będę ci ciężarem w 

ogóle. A ja tego nie chcę. Dlatego postanowiłam, w szpitalu jeszcze, że muszę tę sytuację 
zmienić.
― 

Jak?

― 

Nie wiem.

― 

Wróć do rodziny.

― 

Za nic! Ale może znajdę jakąś pracę, chociażby służąceju dobrych ludzi. 

Właśnie chcę z tobą nad tym się naradzić.―

Dobrze. Ale powiedz mi zupełnie 

szczerze, czy ci u mnie jest źle?
― 

Ależ jest wspaniale! Czytam całe dni, myślę. Nikt mnie nie denerwuje...

― 

Więc ci u mnie jest dobrze. 

― 

Ale tobie ze mną źle.

― 

Nawet nie pomyślałem o tym. Ale się zastanowię. Nieco później, bo 

dzisiaj miałem trudny dzień. Wydaje mi się czasem, że trafiłem w bagno, które jest 
degradacją moich uczuć i godności.
― 

Bardzo się cieszę.

― 

Czym? ― zdziwił się Józef.

― 

Twymi słowami o bagnie. A teraz chcę dowieść panu, że jego pies jest 

inteligentny.
Wyszła z pokoju. Powróciła z butelką wódki, którą przyniosła z letniego mieszkania. 
Prędko przygotowała przekąskę i uroczyście nalała pół szklanki wódki. Uniosła ją w górę 
i powiedziała:
― 

Zdrowie i szczęście mego pana! ― Odpiła parę kropel i postawiła 

szklankę na stoliku. ― Proszę!
― 

Dziękuję! Właśnie to jest mi potrzebne.

― 

Oczywiście potrzebne. Musisz odmrozić duszę i wyzwolić umysł.

Położyła się na łóżku, okryła nogi kocem i wzięła książkę. Udawała, że czyta. Nie chciała 
zakłócać spokoju Józefa ani słowem, ani nawet spojrzeniem.
Po tej rozmowie dostrzegł, że Helena stała się weselsza. A gdy nazajutrz wieczorem 
wrócił do domu, ich zimowy pokoik był zlikwidowany, a letnie mieszkanko 
uporządkowane. Podłoga była wyszorowana, okna wyczyszczone, nieliczne sprzęty 
wygodnie rozmieszczone.
― 

Pięknie tutaj gospodarzysz! ― powiedział zadowolony. ― Należy ci się 

nagroda, ale na razie nic nie mam.
― 

Więc jestem trochę pożyteczna?

― 

Bardzo pożyteczna.

― 

Od jutra zabiorę się do ogrodu. Pokażę tobie i Jadwidze, jak się to robi.

W tym czasie Józef opracowywał zamach na Kłobowskiego.
Wreszcie uznał, że może być wykonany. Kłobowski mieszkał u sąsiadki swych rodziców, 
ale od czasu do czasu wstępował w dzień do domu, gdzie był zameldowany. Do miasta 
nie chodził, ale w dzielnicy zwierzynieckiej odwiedzał znajomych. Wieczorem przed 
godziną policyjną szedł na ulicę Dębową, położoną na krańcu przedmieścia. Tam go 
łatwo było zlikwidować nawet i rankiem, lecz Józef uważał, że wieczorem zamachowcy 
będą zupełnie bezpieczni. Po zgładzeniu Kłobowskiego będą mogli przejść w zmierzchu 
mostem strategicznym na Zakręt.Tam przenocują u Zeksa. Wystarczy im czasu i na to, by 
trochę pokluczyć zaułkami w pobliżu ulicy Konarskiego. Rozleją za sobą flaszeczkę 
karbolu, dla zmylenia psów policyjnych, jeśli gestapowcy zajmą się tą sprawą tego 
wieczora.
Ta okoliczność, że Kłobowski nigdy nie nocuje w domu, nasunęła Józefowi podejrzenie, 
iż on wie o wydanym na niego wyroku. Mógł więc być ostrożny, a nawet uzbrojony. 
Dlatego wybrał wygodne miejsce do zamachu i postanowił, że da na ubezpieczenie Maga 
i Zeksa. Wyrok zaś musiał wykonać Ryś. Chciał go wypróbować i mocniej związać ze 
swoją grupką.
Gdy ustalił plan zamachu, odbył naradę z Zeksem i Magiem. Wyjaśnił im wszystko w 
najdrobniejszych szczegółach. Potem spytał:
― 

Czy są jakieś pytania?

― 

Wszystko jest jasne i proste ― rzekł Mag. ― Ale po co wyznaczać na tę 

robotę Rysia, który nie ma o niej pojęcia i którego trzeba za rączkę prowadzić i wszystko 
mu klarować? A potem trzeba go ubezpieczać i pilnować, żeby nie wpadł.
― 

Chcę, żeby wsiąkł w tę robotę i był z wami zgrany.

― 

Kiedy on nam w ogóle nie jest potrzebny.

― 

Może się przydać w przyszłości.

Lepiej dać mu inną robotę.

― 

Pan ma coś na myśli ― powiedział Józef. Może mój plan się nie podoba? 

Proszę mówić szczerze. Nie jestem zarozumiały i nie uważam swej koncepcji za 
najlepszą.
― 

Pański plan jest dobry. Aż za dobry! Ale po co budować rusztowanie dla 

zdjęcia z drzewa jednego jabłka, jeśli wystarczy drabina albo i drąg?
― Rzeczywiście, moje opracowanie jest zbyt obszerne. Dla siebie nie robiłbym tego. 
Lecz jeśli wy robotę przeprowadzacie, chcę mieć pewność, że niczego nie zaniedbałem.
― 

A ja mam taki sposób wykonania zamachu ― rzekł Mag ― że będę miał 

do wyboru i czas, i miejsce. Poza tym nie potrzebuję żadnego ubezpieczenia.
― 

Pan dopiero dzisiaj dowiedział się ode mnie o tej sprawie!

― 

Tak. Ale znam osobiście Kłobowskiego. Jestem jego kolegą z gimnazjum. 

Byłem w młodszej klasie a on w starszej. Wiem, gdzie on mieszka, i przed paru 
tygodniami rozmawiałem z nim na ulicy. Ma do mnie zaufanie i mogę zawsze do niego 
przyjść, wybrać wygodny moment i go sprzątnąć.
― 

Kolegę? ― spytał Józef z uśmiechem.

― 

Takiego kolegę!... ― wzruszył pogardliwie ramionami Mag. ― Gdyby on 

― skinął głową w kierunku Zeksa ― zaczął pracować dla gestapo, to i jego bym 
zlikwidował!
― 

A ja ciebie! ― zrewanżował się Zeks.

― 

Otóż ― ciągnął Mag ― mogę załatwić to bez żadnego ryzyka. Pójdę do 

Ryżego. Tak nazywaliśmy go w szkole. Pogadam z nim. A potem postąpię tak, jak będzie 
najwygodniej. Uliczka tamta zawsze pusta, miejsce dobre. Po co zabijać pchłę siekierą, 
kiedy paznokieć wystarczy. Czy nie tak?
― 

Zgoda. Kiedy pan chce zrobić próbę?

― 

Dzisiaj wieczorem. Ale nie będzie to próba. Na pewno go sprzątnę!

― Dam panu parabellum.
― 

Zdaje mi się, że ma pan browning siódemkę.

― 

Mam własny.

― 

Wolałbym browning. Łatwiej ukryć przy sobie. A że mały kaliber, nie ma 

znaczenia. Jeśli dwóch kuł będzie za mało, wpakuję mu cztery.
― Broń mam daleko stąd. Musimy iść na Antokol.
― 

Drobiazg. Stamtąd pójdę w śródmieście. Mam melinę na Mostowej. Zjem 

obiad, wypocznę, a wieczorem pójdę do Ryżego.
Pożegnali Zeksa i udali się w drogę. Kiedy się zbliżyli do śródmieścia, poszli osobno. 
Ale za mostem przez Wilenkę znów się połączyli. Józef zaprowadził Maga na wzgórze 
obok cmentarza wojskowego na Antokolu. Do siebie nie chciał go zapraszać, chociaż mu 
ufał zupełnie. Lecz ścisłą konspirację swego mieszkania uważał za sprawę zasadniczą. 
Dlatego nikt ze znajomych nie wiedział, gdzie on ma swoją stałą bazę.
Wyjął browning ze skrytki w składziku na drewno i powrócił do Maga. Na cmentarzu 
panowała cisza. W wielu miejscach rosły wysokie grupy sosen. Na wzgórzach stał w 
zadumie stary las. Południowe słońce grzało mocno i powietrze było nasycone wonią 
żywicy, podobną do kadzidła. Do niej się dołączył ostry zapach dzikich ziół.
Józef położył się na trawie obok Maga i wyjął z kieszeni pistolet oraz zapasowy 
magazynek. Położył je na rozesłanej na trawie chustce do nosa.
― 

Ten browning ― powiedział ― ma tajemniczą historię. Do moich rąk 

trafił w sposób niezwykły. Jest w doskonałym stanie.

Mag ujął dłonią karbowaną rączkę browninga i oglądał go. Było widać, że lubi broń.
― 

Zabezpieczony. Kula w lufie ― dodał Józef. ― Gdy mam przy sobie 

podobne zabawki, są zawsze gotowe do strzału. Może się zdarzyć, że nie będzie czasu na 
ładowanie.
― 

Jutro będzie w nim o kilka kul mniej ― rzekł Mag.

― 

Nie szkodzi. Do siódemki belgijskiej można łatwo się wystarać o naboje.

― 

Chyba już pójdę.

― 

Dobrze.

― 

Dzisiaj wieczorem zrobię porządek z Ryżym. Można mu tam ― wskazał 

ramieniem na kwatery pobliskich mogiłek ― również dół wykopać.
― 

Jeśli będzie miał dokumenty przy sobie, proszę mu zabrać. Jest to ważne.

― 

Pamiętam. A gdzie się spotkamy?

― 

Może jutro tutaj?

― 

Doskonale! Podoba mi się to miejsce. O której porze?

― 

Też w południe. Tutaj zupełnie bezpiecznie i można przyjśćz kilku stron. 

Chodźmy teraz inną drogą. Wspięli się na wzgórze, przekroczyli zarośnięty chwastami 
rów i poszli wąską ścieżką prowadzącą między starymi drzewami. Przed nimi migotały 
cienie poszycia, przetkane ostrymi smugami promieni słonecznych. Cicho się poruszali, 
jakby płynęli w głębi morza wśród tajemniczych wodorostów.
Wydostali się na długą, piaszczystą, rzadko zabudowaną ulicę Sióstr Miłosierdzia. Józef 
wskazał ręką w prawo.
― 

Tam jest szpital wojskowy i ulica Sapieżyńska. A dalej Antokolska.

― 

Wiem już. Widzę kopułę kościoła Piotra i Pawła.

Pożegnali się mocnym, szczerym uściskiem dłoni. Mag odszedł
lekkim, elastycznym krokiem. Józef patrzył za nim. Potem usiadł przy drodze na 
zarośniętym trawą zboczu i zapalił papierosa. Wydało mu się, że nie powinien był się 
zgodzić na wykonanie zamachu przez Maga... nawet bez obserwatora.
„Może się wklepać w głupią historię!... Ale... sam chciał... naciskał!" ― uspokoił swe 
sumienie.
Nazajutrz udał się o umówionej porze na cmentarz wojskowy. Mag już czekał tam na 
niego.
„Zawsze jest punktualny!" ― pomyślał Józef z uznaniem.
Położył się obok niego na trawie. Wyczuł, że Mag jest zakłopotany.
― 

Nie udało się? ― spytał.

― 

Nic nie wyszło ― odparł Mag. Wyjął z kieszeni browning i zapasowy 

magazynek i podał je Józefowi.
― 

Była przeszkoda, czy nie mógł pan go znaleźć?

― 

Znalazłem go. Razem nocowaliśmy. Mogłem go zastrzelić wiele razy. 

Ale... jak zabić niewinnego człowieka?... Pan może złożyć o tym raport. Zgadzam się 
zrehabilitować, dokonać każdego zamachu, nawet w najtrudniejszych warunkach, ale nie 
mogę zastrzelić Kłobowskiego. I przypuszczam, że z bokserem Klędzinem jest podobna 
historia... ― zamilkł i ponuro, jak dziecko, które zawiniło, patrzył w bok. Potem 
wyciągnął ramię w kierunku grupy krzyżów na mogiłach.
― 

Nie mogę wbić krzyża w ciało żywego człowieka, Polaka, dawnego 

kolegi, gdy mam pewność, że jest zupełnie niewinny.―

Więc uważa pan, że 

wyrok na niego wydano niesprawiedliwie?

― 

Kto go skazał, na jakiej podstawie, tego nie wiem. Ale mam zupełnie 

przekonanie, że jest niewinny.
― 

Czy Kłobowski wie, że go skazano na śmierć?

― 

Nie wie. Nie przychodzi mu to nawet do głowy, może dlatego, że 

poprzednio się ukrywał przed bolszewikami, a teraz się chowa przed gestapo.
― Dziwna historia! ― powiedział Józef. Przypomniała mu,się sprawa. Jaśkiewicza. Ale 
w tamtej sprawie był jakiś punkt oparcia dla wyroku. A o tej nic nie wiedział.
― 

A może mi pan opowie w skrócie o swej rozmowie z Kłobowskim? Idzie 

mi o to, z czego pan wywnioskował, że on jest niewinny?
― Przede wszystkim z tego, że on się obawia gestapo i policji.
 ― Może poprzednio działał w porozumieniu z gestapo? ― Nigdy nie był na usługach 
gestapo ani NKWD. Kiedy bolszewicy weszli do Wilna, zaczął się ukrywać, bo nie 
zarejestrował się jako były oficer polski. Pracował na wsi. Kopał torf. Potem znalazł 
pracę przy budowie drogi. Ale przed rokiem został zatrzymany w trakcie łapanki w 
pobliżu dworca. Znaleziono przy nim dokumenty. W paszporcie miał zaznaczone, że jest 
oficerem rezerwy. Zabrano go do gestapo i tam siedział kilka dni. Badano go, ale nie 
bito. Tłumaczył się, że się ukrywał przed bolszewikami i musiał nadal się ukrywać, bo 
nie miał żadnych dowodów rejestracji. Zwolniono go, ale dokumenty zatrzymano. 
Kazano mu się zgłosić za tydzień. Poszedł tam, ale dokumentów nie otrzymał. Wydano 
mu zaświadczenie zastępujące dokumenty i kazano przyjść znowu za tydzień. Ale po 
paru dniach do jego domu przyjechali nocą gestapowcy. Zdołał uciec ogrodami. Od tego 
czasu wstępuje do domu tylko w dzień i tylko wówczas, gdy to jest konieczne.
― Czy ma on osobistych wrogów?
― 

Każdy z nas ma jakichś wrogów. A czy Drobny i jego paczka nie 

sprzątnęliby pana rękami członków Organizacji? Oni się naradzali nad zorganizowaniem 
jakiejś afery, by potem oskarżyć pana, że używa egzekutywy dla celów osobistych. 
Słyszałem o tym.
I ― Owszem., były rozmowy o ekspropriacji dla zdobycia pieniędzy na zakup broni.―

Wiem od Rysia, co oni kombinowali.

― 

Czy rozpoznanie, które panu dałem, było dobre?

― 

Tak. Spotkałem Ryżego niedługo przed godziną policyjną. Szedł właśnie 

na nocleg. Zdziwił się, że tam się kręcę. Powiedziałem mu, że wracałem ze wsi i się 
spóźniłem. Nie zdążę dojść do śródmieścia przed godziną policyjną. Zamierzam wracać 
na wieś i tam przenocować. Ale on zaraz poprowadził mnie do swej kryjówki, którą ma 
w domu jakiejś przekupki. Pozwoliła mu nocować u niej na strychu. Trzeba tam włazić 
po drabinie od tyłu i wciągać ją za sobą. A uciec w razie potrzeby można łatwo. Tam 
spałem. Ale gadaliśmy do północy. Widzi pan: mogłem go sprzątnąć bez żadnego 
ryzyka.
― 

Pan wspomniał, że z bokserem Klędzinem jest podobna historia.

― Niezupełnie podobna i nie znam jej dobrze. Ale słyszałem, że na Klędzina robiono 
donosy do Organizacji. On ma pełno wrogów. Bokser. Specjalista od rozbijania szczęk. 
Ale Klędzin wie, że na niego wydano wyrok. Powiedział, że ma wszystkich w „de", że 
chodzi z maszyną i że będzie pierwszy walił w łeb każdego, kto do niego się zbliży, a 
będzie podejrzany. On również był aresztowany przez gestapo, ale wypuszczono go.
Józef usiadł i oparł się dłońmi o śliską, soczystą trawę. Patrzył w zadumie na płynące 
niebem lekkie chmury. Potem przeniósł wzrok na szeregi krzyżów na żołnierskich 

mogiłach. „Muszę pójść do Andrzeja i opowiedzieć mu to wszystko".
Mag leżał nieruchomo twarzą w dół i wdychał woń rozgrzanej ziemi. Po jakimś czasie, 
gdy milczenie się przedłużało, spytał:
― 

Może pan nie ma zaufania do tego, co opowiedziałem?

― 

W zupełności panu ufam. Zastanawiam się nad tą sprawą.

― 

Właściwie nie wykonałem rozkazu. Gdybym się nie wyrwał na ochotnika, 

Ryżego by sprzątnięto i sprawa byłaby zlikwidowana. A tak...
― Proszę pana, nie było żadnego rozkazu!... W ogóle nie spełniam niczyich rozkazów i 
nikomu nie rozkazuję!... U nas była tylko narada!
Nie zamelduje pan o tym?
― 

Nie... Ale omówię tę sprawę dokładnie z uczciwym i odpowiedzialnym 

człowiekiem. Pańską wczorajszą dobrowolną wycieczkę do Ryżego uważam Za wywiad. 
Materia! pan mi dał interesujący...
― 

Jeśli pan zechce, to w każdym czasie wykonam zamach na Kozłowa albo 

Baronowa czy jeszcze kogoś. Bo się czuję niemile... Ale gorzej bym się czuł, gdybym 
tamtą sprawę załatwił pozytywnie.
― 

Na pańskim miejscu postąpiłbym tak samo. Zamachów na Kłobowskiego i 

Klędzina organizować nie będę, dopóki nie nabiorę przekonania, że wyroki są słuszne.
Umówili spotkanie za dwa dni u Klary.
Mag odszedł ścieżką z tyłu cmentarza. Józef skierował się ku głównemu wyjściu. Lekki 
browning włożył do prawej kieszeni marynarki, magazynek do lewej. Przypuszczał, że o 
tej porze zastanie Andrzeja w domu. Chciał omówić z nim sprawę Kłobowskiego, która 
go zdenerwowała.
Przeprawił się łódką przez Wilię i długą ulicą Pióromont wyszedł na Kalwaryjską. Tam 
panował duży ruch. Ciągnęły kolumny żołnierzy niemieckich, jechały auta wojskowe. Po 
ciszy cmentarza i pustce bocznych ulic ten zgiełk sprawił na Józefie przykre wrażenie. 
Zbliżył się do znanej mu dobrze bramy prowadzącej na dziedziniec kamienicy, w której 
mieszkał Andrzej. Roztargniony nie zwracał uwagi na otoczenie i chciał do niej wstąpić, 
ale w ostatniej chwili spojrzał przelotnie na mur obok bramy i raptem skręcił w lewo. 
Poszedł dalej chodnikiem. Oddalił się aż do rogu ulicy i poszedł wolno z powrotem, za 
grupką ludzi, jakby do niej należał. Gdy się zbliżył znów do bramy, zobaczył i z drugiej 
strony na murze znak ostrzegawczy: „Z".
„Zasadzka! pomyślał. ― Dobrze, że dostrzegłem ..Może wewnątrz jest kocioł?"
Zastanawiał się, co począć. Nie miał bezpośredniego kontaktu z Grzmotem i nie 
wiedział, gdzie szukać łączniczki Andrzeja. Zresztą i ona mogła wpaść. „A może i 
Grzmot?"
Poszedł na Małą Pohulankę do pani Anny. Przypuszczał, że Żubr może mieć dla niego 
wiadomości... jeśli Grzmot ocalał i jeśli w Komendzie wiedzą o wsypie. Ale pani Anna 
nie miała dla niego żadnych nowin. Udał się do „Nory", lecz firanka na oknie gabinetu 
Tomasza była nieco odsunięta od framugi.
„Jest zajęty albo i tutaj wsypa!" pomyślał ponuro.
Wreszcie poszedł do Antoniego, który mieszkał blisko stamtąd. Zastał go w mieszkaniu.
― 

Czy u Tomasza wszystko w porządku? ― spytał.

― 

Widziałem go dzisiaj o dziewiątej. Zaniosłem mu komplet dokumentów.

― 

Teraz firanka na oknie jest trochę odsłonięta.

― 

Może ma kogoś ze swoich ludzi albo klienta. On przecież bierze 

tłumaczenia i od Niemców, i od Litwinów. Nie obawiaj się. On się nie wsypie. Cwany 
ptak!
Józef postanowił, że pójdzie do Adama. Grzmot utrzymywał z nim kontakt. Poza tym 
Adam sam mógł mieć wiadomości. Jeśli Andrzeja aresztowano, sprawa jest ważna i 
głośna. W gestapo na pewno wielu o niej wie.
Po drodze do Adama przeszedł jeszcze raz obok mieszkania Tomasza. Firanka była nadal 
nieco odsłonięta. Gdy zaś szedł ulicą Kalwaryjską, zatrzymał się po przeciwległej stronie 
i przez jakiś czas obserwował bramę domu, w którym mieszkał Andrzej. Ale nikt stamtąd 
się nie ukazał. Kamienica jakby wymarła.
Poszedł dalej. Przed wejściem frontowym do domu Adama stał zakurzony motocykl, ale 
podwórko było puste. „Jest w domu ― pomyślał Józef. ― Ale czy sam?"
Przemierzył podwórko i wszedł z tyłu do kuchni. Zobaczył żonę Adama, która coś robiła 
przy płycie. Pozdrowił ją i spytał:
― 

Czy pani mąż jest w domu?

― 

Tak. Ale ma gościa. Zaraz się dowiem.

Wyszła drzwiami do jadalni. Wkrótce z tychże drzwi wszedł do kuchni Adam. Miał na 
sobie mundur gestapowca, który wkładał bardzo rzadko. Przywitał się z Józefem i 
powiedział:
― 

Dobrze, że pan przyszedł. Pan Witold jest u mnie. Naradzaliśmy się, jak 

pana ostrzec. Proszę ze mną.
W sypialni Adama Józef zobaczył Grzmota, który przy jego wejściu wstał z krzesła obok 
komody i ciężkim krokiem zbliżył się do niego.
― 

Bardzo się cieszę, że pana widzę! ― powiedział. ― U nas panika. Z 

Andrzejem przykra historia. Właściwie... tragiczna! Bardzo panu dziękuję! ― zwrócił się 
do Adama. ― Wstąpię do pana jeszcze raz, przed godziną policyjną. Może będą nowiny. 
A teraz chcę pomówić z panem Kondorem.
― 

Dobrze ― Adam wyszedł z sypialni i przymknął drzwi.

― 

Co się stało? ― spytał Józef.

― 

Przedwczoraj wieczorem Andrzej był na małym, prywatnym zebraniu 

przy ulicy Ludwisarskiej. Coś jakby wieczorek artystyczny. Gdy poszedł do domu, 
zatrzymali go na ulicy dwaj agenci sipo. Zaprowadzono go do gestapo i tam został 
odizolowany.
― 

Skąd ta wiadomość?

― 

Widziała to narzeczona Andrzeja, która szła osobno. Właśnie ona 

zaalarmowała łączniczkę Andrzeja a tamta mnie. Tejże nocy zrobiono w mieszkaniu 
Andrzeja rewizję. Ale jaką! Zdarto nawet obicia z foteli. Wyrwano wiele desek z podłogi. 
Uszkodzono piec. Ale skrytki nie znaleziono. Gestapowcy był tam przez całą noc i 
odjechali następnego dnia, to znaczy wczoraj w południe.
― 

Więc kotła tam nie ma.

― 

Dzisiaj nie ma, ale mogą tam powrócić... Teraz sprawa najgorsza... Do 

Andrzeja zabrano się poważnie. Zbito go strasznie. Prawdopodobnie wiedzą, że miał w 
Organizacji ważną funkcję i chcą, aby zaczął sypać.
― 

Czy znaleziono przy nim jakieś kompromitujące materiały?

― 

Przypuszczam, że nie, bo nie poszedłby z nimi na wieczorek towarzyski. 

Mogły być przy nim jakieś drobiazgi, ale nic ważnego. Zresztą, kto to wie? Ale skrytka w 
jego mieszkaniu ocalała. Ostatniej nocy sam ją zlikwidowałem. Dozorca, który udaje 

głupiego czy wariata, mi dopomógł. Był na obserwacji. Zabrałem ze skrytki wszystkie 
materiały, bardzo ważne dla nas, a niebezpieczne dla Andrzeja. Ale, rzecz najgorsza, 
stwierdziłem, że brak tych materiałów, które Jaśkiewicz przywiózł z Katynia i nam 
doręczył. Nie było ich w skrytce Andrzeja.
― 

Więc gestapowcy je znaleźli.

― 

Otóż nie. I wiem, gdzie one teraz są! ― Grzmot wstał z krzesła i zaczął, 

zdenerwowany, chodzić ciężkim krokiem od drzwi do łóżka, na krótkiej przestrzeni... jak 
więzień po celi. Po jakimś czasie się zatrzymał i powiedział:―

Jest to kwestia 

życia Andrzeja. Przy nim, prawdopodobnie, nic ważnego nie było. Ze skrytki w jego 
mieszkaniu wszystko zabrałem. Ale w jego biurku w urzędzie na pewno są materiały 
katyńskie a może i inne. On przecież załatwiał dla nas wiele spraw. Przez jego ręce 
przechodziło mnóstwo ważnych i tajnych rzeczy!
― 

Jakże on mógł trzymać to w litewskim urzędzie?!

Grzmot zatrzymał się naprzeciw Józefa. Położył mu dłoń na ramieniu i powiedział ze 
smutkiem:
― 

Drogi panie! Nie będziemy tego roztrząsać. Ja wymagam ścisłej 

konspiracji i od siebie, i od innych! Ale nie można przy tak dużej robocie wszystkiego 
dopilnować! A on?... Cóż? Był zapracowany, przemęczony. Poza tym uważał swą 
pozycję za absolutnie pewną! Potrafił nawet mnie wyznaczać spotkania u siebie w 
apylince. Byłem tam dwa razy. Wiem doskonale, że tego nie wolno, ale trzeba ciągnąć 
robotę. Więc zostawmy to i nie mówmy o tych błędach. Teraz jest inna rzecz. Chce pan 
nam pomóc uratować Andrzeja?
― 

Oczywiście!

― 

Otóż mieszkanie jego jest czyste. Przy nim chyba nic nie znaleziono. Ale 

jego biurko w apylince może być naładowane dynamitem.
― 

Czyż gestapo nie zrobiło tam jeszcze rewizji?

― 

Nie, bo Adam by wiedział o tym. Po prostu nie przyszło im do głowy, że 

Andrzej mógł trzymać w urzędzie rzeczy trefne. Ale za kilka dni, gdy pracę Andrzeja 
przejmie inny urzędnik, wszystko się wysypie na wierzch. W ogóle okropna historia! 
Zmobilizowaliśmy już sporo pieniędzy na wykupienie Andrzeja. Pewna jego przyjaciółka 
dała na ten cel dużą sumę. Ale idzie o to, żeby było jak najmniej materiałów 
obciążających. Dlatego biurko Andrzeja w apylince jest teraz sprawą zasadniczą.
― Byle on się nie przyznał!
― Byłoby kiepsko i dla niego, i dla nas. Za dużo wie. Ale przypuszczam, że potrafi wiele 
wytrzymać. Ciało ma słabe, ale potężną wolę i ambicję. Poza tym wie dobrze, że sypanie 
mu tylko zaszkodzi. ,
― 

Więc co mógłbym dla was w tej sprawie zrobić?―

Chodzi mi o 

zbadanie jego biurka w apylince. Ale ― uniósł palec do góry ― musi to być zrobione tak 
ostrożnie, żeby nie pozostało śladów cudzego gospodarzenia tam. Nie może być 
włamania, pozostawienia nieporządku. Niech pan nad tym się zastanowi. Teraz będą dwa 
dni świąt, niedziela i poniedziałek. Urząd będzie zamknięty. Czy nie potrafiłby pan tam 
się dostać i zrewidować biurko Andrzeja? Pan tak świetnie przeprowadził kilka spraw, że 
może i ta się uda. Już mówiłem o tym z Tomaszem. Jest to również i jego zdanie.
― 

Tyle pochwał!

― 

Po prostu uznanie.

― 

Dla Andrzeja zrobię wszystko, co będę mógł. Ale muszę się zastanowić 

nad warunkami tej roboty.
― 

Niech pan dysponuje wszystkimi ludźmi jako ubezpieczeniem. Będę mógł 

pożyczyć panu dobry pistolet.
― 

Tam będą potrzebne raczej narzędzia złodziejskie. Pan mówił, że był w 

apylince?
― Dwa razy. Jest w dużej kamienicy na rogu Wileńskiej i Gdańskiej, na górnym piętrze, 
z klatki schodowej na prawo. Wewnątrz jest szeroki korytarz, a z niego dwoje drzwi na 
lewo, do dużych sal. Sala Andrzeja jest ostatnia, narożna, jasna i wysoka. Są w niej dwa 
biurka...
― 

Może mi pan to narysuje. Idzie o to, bym wiedział dokładnie, gdzie jest 

biurko Andrzeja.
Grzmot wyszedł z sypialni i poprosił Adama o papier i ołówek. Wrócił do Józefa i 
wprawnie narysował szkic budynku, potem górnego piętra i korytarza, wreszcie sali, w 
której pracował Andrzej. Biurka zaznaczył prostokątami. Miał dobrą pamięć i podał na 
szkicu wymiary sali, zaznaczył drzwi i okna, a nawet stojącą w prawym rogu kanapę.
Gdy wszystko było wyjaśnione, Józef powiedział:
― 

Poproszę, aby nikt nie wiedział o tym, że będzie zrobiona próba 

zrewidowania biurka Andrzeja. Adamowi również proszę o tym nie mówić.
Kiedy pan spróbuje załatwić to?
― 

Dzisiaj sam zrobię wywiad i zacznę przygotowania do roboty. Mam 

nadzieję, że w ciągu dwóch dni Zielonych Świąt sprawę tę załatwię. Chyba znajdę jakiś 
sposób. A jeśli będzie to absolutnie niemożliwe, proponuję sposób najprostszy, który na 
pewno się uda. Dokumenty wówczas w ogóle zginą, lecz nie dostaną się do rąk 
gestapowców.
― 

Jaki sposób?

― 

Podpalenie górnego piętra apylinki.

Nie przyszło mi to do głowy.
― 

A ja pomyślałem o tym od razu. Uratowanie życia Andrzeja jest dla nas 

ważniejsze niż urząd litewskoniemiecki.
― 

Na tymże piętrze mieszka woźny z rodziną. Wiem o tym od Andrzeja.

― 

Polak?

― 

Nie mam pojęcia. Mają osobne wejście, ale chyba są tam drzwi, łączące 

ich mieszkanie z urzędem, który sprzątają.
― 

Zbadam wszystko, co będę mógł.

― 

Kiedy się zobaczymy?

― 

Możemy wyznaczyć wtorek, o każdej godzinie. Ale gdzie?

― 

Tutaj, o czwartej po południu. Proszę działać ostrożnie i mądrze.

Józef od razu poszedł na ulicę Wileńską. Chciał zobaczyć gmach, w którym była 
apylinka. Już się zastanawiał nad tą robotą. Starał się nie myśleć o innych problemach, 
które go dręczyły. „Co. było powodem aresztowania Andrzeja? Przecież był on 
wspaniale zakonspirowany i dobrze Zalegalizowany!... Oczywiście zdrada, donos, i to ze 
strony kogoś, kto dobrze wiedział o pracy Andrzeja w organizacji podziemnej... Czy nie 
miało to łączności z dochodzeniami, które rozpoczął Andrzej?... Jak daleko on tamte 
zagadkowe sprawy rozszyfrował?... Kto mógł o tym wiedzieć?"
Na pytania te nie znajdował odpowiedzi, ale wyczuwał, że sprawa jest zagmatwana, 
brudna i podła.