y
ródła prawa w Polsce
y
ródła prawa są to akty normatywne stanowione przez upoważnione organy władzy i
administracji państwowej, a także organy samorządów terytorialnych zawierające normy
prawne lub stanowiące istotny składnik właściwego uchwycenia treści normy prawnej.
Mimo znacznego zróżnicowania, akty normatywne stanowią system pod pojęciem którego
rozumiemy logicznie uporządkowaną i wzajemnie ze sobą powiązaną całość.Ogólnie
rzecz ujmując, jeśli prawnik mówi o z
ródłach prawa w Polsce bez dokładniejszego
oznaczenia terminologicznego , to ma na myśli z
ródła prawa w znaczeniu formalnym, czyli
formy, w jakich przejawia się obowiązujące prawo. Formami tymi są: konstytucja, ustawa,
rozporządzenie i inne akty normatywne. Nauki o prawie, szczególnie nauka prawa
konstytucyjnego, ujmują z
ródła prawa w sposób opisowy lub dogmatyczny zakładając
jakąś koncepcję (teorię) z
ródeł prawa tj. wskazując jakie normy prawne albo fakty
uważane są za prawotwórcze. Dlatego termin z
ródła prawa często zastępowany jest
pojęciem akty prawotwórcze lub akty normatywne. Od z
ródeł prawa w znaczeniu
formalnym (aktów prawotwórczych, aktów normatywnych) odróżnia się akty stosowania
prawa, do których należą przede wszystkim decyzje administracyjne i orzeczenia sądowe.
Tradycyjnie z
ródłami prawa w znaczeniu formalnym nazywa się z
ródła powstania lub
pochodzenia prawa.
Obok z
ródeł prawa w znaczeniu formalnym, wyróżnia się też z
ródła prawa w znaczeniu
materialnym. Określa się je jako czynniki wpływające na treść norm prawnych lub z
ródła
określające pochodzenie norm. Zagadnienie z
ródeł prawa w znaczeniu materialnym przez
wielu prawników traktowane jest jako zagadnienie pozaprawne. W pewnym zakresie
zajmują się nimi: socjologia prawa, filozofia prawa, teoria prawa.
y
ródła w znaczeniu poznawczym to z
ródła poznania prawa, czyli publikatory zawierające
autentyczną treść norm prawnych, np. Dziennik Ustaw, Monitor Polski, Dziennik Urzędowy
Unii Europejskiej, itp. W historii prawa z
ródła poznania prawa dzieli się na bezpośrednie
(teksty prawne) i pośrednie (wzmianki o tych tekstach).
Zgodnie z artykułami 87, 91, 190 i 234 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z
ródłami
powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:
" Konstytucja RP
" ratyfikowane umowy międzynarodowe
" prawo stanowione przez organizację międzynarodową w trybie art. 91 ust. 3
" akty prawa miejscowego
" rozporzadzenia
" ustawy oraz rozporządzenia z mocą ustawy
y
ródła prawa w Polsce charakteryzuje to, że są uporządkowane hierarchicznie.
Pierwszeństwo ma Konstytucja RP, następnie ustawy i rozporządzenia. Konstytucja - jest
to ustawa zasadnicza zajmująca naczelne miejsce w hierarchii aktów ustawodawczych.
Wyróżnia się ona spośród innych aktów normatywnych tym, że jej uchwalenie, jak również
wprowadzenie zmian do jej treści wymaga zgody dwóch trzecich co najmniej połowy
ogólnej liczby postów obecnych w czasie głosowania.
W swojej treści zawiera normy prawne dotyczące zasad ustroju politycznego i społeczno-
ekonomicznego państwa. Ustala podstawy organizacyjne aparatu państwowego, reguluje
sposób powoływania, skład i zakres działania organów państwa i samorządów
terytorialnych, określa podstawowe prawa i obowiązki obywateli.
Wydane z upoważnienia Konstytucji inne akty normatywne nie mogą być w swojej treści z
nią sprzeczne.
Z woli ustrojodawcy Konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii z
ródeł prawa.
Najważniejsze miejsce Konstytucji wśród z
ródeł prawa wskazuje m.in. sformułowanie:
"przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej" (art.
8 ust. 2). Oznacza to, że na podstawie norm konstytucyjnych wydawane będą
indywidualne akty stosowania prawa i tym wszystkie akty wydawane w Polsce muszą
pozostawać w zgodności z Konstytucją.
Konstytucja zawiera zobowiązanie Rzeczypospolitej Polskiej do przestrzegania wiążącego
ją prawa międzynarodowego. Ponadto uznaje, że ratyfikowana umowa międzynarodowa
po nabraniu mocy obowiązującej "stanowi część krajowego porządku prawnego i jest
bezpośrednio stosowana" (art. 91 ust. 1). Konstytucja zawiera także wyjątkowe
rozwiązanie mianowicie jeżeli umowa międzynarodowa jest ratyfikowana za zgodą Sejmu
wyrażoną w ustawie to ma "pierwszeństwo przed ustawą.
Konstytucja statuuje prymat ustawy, której zakres przedmiotowy nie został ograniczony.
Rozporządzenie - jest aktem normatywnym Prezydenta, naczelnych i centralnych organów
administracji państwowej, a mianowicie: Rady Ministrów, poszczególnych (lub kilku)
ministrów i równorzędnych kierowników urzędów centralnych. Rozporządzenia mogą być
wydawane wyłącznie na podstawie upoważnienia wynikającego z przepisu ustawy
(delegacja ustawowa) i stanowią bardziej szczegółowe rozwinięcie przepisów zawartych w
ustawach. Warunkami ważności rozporządzenia są: wyraz
nie w konkretnej ustawie
sformułowana delegacja ustawowa do wydawania rozporządzenia; zgodność treści
rozporządzenia z przepisami ustawy i utrzymanie jej w granicach udzielonego
upoważnienia. Rozporządzenia wydawane przez organy władzy wykonawczej są aktami o
charakterze podstawowym "na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w
ustawie i w celu jej wykonania" (art. 92 ust. 1). Według Konstytucji organ upoważniony do
wydawania rozporządzenia nie może tego uprawnienia przekazać innemu organowi, co
oznacza zakaz subdelegacji.
Ustawa - jest aktem normatywnym, uchwalanym przez Sejm i zatwierdzanym przez Senat.
Wymaga też podpisu prezydenta. Brak zatwierdzenia ze strony Senatu względnie
zgłaszane przez niego poprawki, powodują powrót ustawy do Sejmu i ponowne
głosowanie. Poprawki senatu są odrzucane przez Sejm bezwzględną większością głosów,
natomiast poprawki, nie odrzucone bezwzględną większością głosów są poprawkami
przez sejm przyjętymi. Ustawy uchwalane są na wniosek Prezydenta, Senatu, Rady
Ministrów, komisji sejmowych lub 15 posłów. Przestrzegana jest zasada, że ustawa nie
działa wstecz chyba, że jej działanie wsteczne jest korzystniejsze dla obywateli. Są od tej
zasady wyjątki.
Akty normatywne mają specyficzną budowę. Ich składowymi elementami są:
- tytuł aktu normatywnego,
- kolejna pozycja od początku roku kalendarzowego,
- zasadnicza treść podzielona na: artykuły, ustępy (lub paragrafy) i punkty,
- podpis właściwego organu.
Uchwała - jest ujawnionym wyrazem woli kolegialnych organów władzy (Sejmu i Senatu) i
administracji państwowej (rady Ministrów, kolegialnych organów Rady Ministrów) oraz
organów samorządu terytorialnego. Uchwały podejmują również kolegialne organy
różnych organizacji i jednostek - nie stanowią one jednak z
ródła prawa państwowego.
Uchwała w odróżnieniu od rozporządzenia dotyczy tylko pewnych zagadnień zawartych w
ustawie. Do jej ważności niezbędna jest również delegacja ustawowa, na którą uchwała w
chwili jej podejmowania i ogłaszania winna się powoływać.
Specyficznymi z
ródłami prawa są umowy międzynarodowe. Umowa międzynarodowa jest
to zgodne oświadczenie woli państw mające na celu wywołanie określonych skutków
prawnych. Umowa międzynarodowa może mieć różną nazwę, np. traktat, pakt, konwencja,
deklaracja, porozumienie, protokół, regulamin, karta, konstytucja, modus vivendi itp.
Przedmiotem umowy międzynarodowej mogą być zagadnienia natury politycznej,
ekonomicznej, ludnościowej, kulturalnej itp.
Innym z
ródłem prawa są dekrety. Dekret jest to akt prawny treści ogólnej mający moc
ustawy, wydany przez inny organ aniżeli parlament. Aktualnie nie ma u nas organu
uprawnionego do wydawania dekretów.
Uchwały i zarządzenia naczelnych i centralnych organów publikowane są w Monitorze
Polskim. W Monitorze Polskim ogłaszane są także uchwały indywidualne Sejmu i Senatu,
np. o wyborze marszałka, wicemarszałków, powołaniu członków rządu. Cechą
charakterystyczną aktów normatywnych ogłaszanych w Monitorze Polskim jest to, że nie
ma dla nich bezwzględnego obowiązku ich ogłaszania, jaki istnieje dla ustaw i
rozporządzeń.
Reasumując można stwierdzić, że głównym i najważniejszym z
ródłem prawa w Polsce jest
Konstytucja RP, następnie Umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą ustawową i
prawo Wspólnoty Europejskiej, dalej ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe,
rozporządzenia, a na końcu akty prawa miejscowego. Konstytucja zawiera zobowiązanie
Rzeczypospolitej Polskiej do przestrzegania wiążącego ją prawa międzynarodowego