Spostrzeganie
siebie i otoczenia społecznego
13.10.2011r..
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
1
Schematy
UTO
Atrybucje
Samospełniaj
ą
ce si
ę
proroctwa
Poznanie społeczne
– sposób selekcji, interpretacji, pami
ę
ci i wykorzystania
informacji do formułowania s
ą
dów i podejmowania
decyzji społecznych
– pragmatyczne –
wykorzystywanie ró
ż
nych procedur (w tym tak
ż
e
uproszczonych metod my
ś
lenia) w zale
ż
no
ś
ci od celów i potrzeb w
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
2
uproszczonych metod my
ś
lenia) w zale
ż
no
ś
ci od celów i potrzeb w
okre
ś
lonej sytuacji
Zasada oszcz
ę
dno
ś
ci poznawczej
– redukcja ilo
ś
ci przetwarzanych informacji
–
u
ż
ywanie
skrótów w my
ś
leniu
struktury organizuj
ą
ce wiedz
ę
o
ś
wiecie społecznym
(zdarzeniach/sytuacjach, osobach, obiektach)
według pewnych
wzorców i tematów
wpływaj
ą
selekcj
ę
informacji – które z docieraj
ą
cych
informacji zauwa
ż
amy, o których my
ś
limy i które
zapami
ę
tujemy
Schematy poznawcze
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
3
zapami
ę
tujemy
Ź
ródła problemów ze zrozumieniem docieraj
ą
cych informacji:
niejasne sygnały wywoławcze
(nie wiemy, których struktur wiedzy / kategorii interpretacyjnych u
ż
y
ć
)
brak odpowiedniej wiedzy
(u
ż
ywamy niewła
ś
ciwej wiedzy, skutek
bł
ę
dna interpretacja)
Pami
ęć
(Tulving, 1972)
:
semantyczna
(pami
ę
tanie znacze
ń
, np. co to znaczy robi
ć
pranie)
epizodyczna
(pami
ę
tanie konkretnych zdarze
ń
, np. pierwszego prania)
Rodzaj wiedzy zorganizowanej w schematy poznawcze:
Schematy poznawcze
– rodzaj wiedzy
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
4
wiedza ogólna o kategoriach zdarze
ń
(np. jak si
ę
robi pranie –
pozwala zrozumie
ć
zachowanie si
ę
innych osób, które s
ą
na ró
ż
nych etapach
prania i zrozumie
ć
komunikaty dotycz
ą
ce ró
ż
nych aspektów prania),
osób
(np. lekarz, erudyta, prawnik),
obiektów
(np. samolot, nó
ż
, łó
ż
ko)
wiedza o pojedynczych przykładach/przypadkach
Schematy poznawcze
– budowa
Zasady rz
ą
dz
ą
ce budow
ą
schematu:
Prototypowo
ść
– ka
ż
dy schemat obejmuje:
aspekty opisuj
ą
ce egzemplarze schematu
(np. sytuacja kupowania: sprzedawca, asortyment, nabywca,
ś
rodki płatnicze)
typowe relacje mi
ę
dzy egzemplarzami schematu
(np. w sytuacji kupowania: wymiana)
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
5
(np. w sytuacji kupowania: wymiana)
prototyp – zbiór najbardziej typowych warto
ś
ci przybieranych przez
egzemplarze schematu pod wzgl
ę
dem w/w aspektów
(np. sprzedawca
to najcz
ęś
ciej człowiek, asortyment to najcz
ęś
ciej usługi lub dobra materialne,
nabywca to osoba wypłacalna,
ś
rodki płatnicze - pieni
ą
dze)
Hierarchiczno
ść
– kodowanie informacji na okre
ś
lonym pi
ę
trze
wiedzy
(schemat ogólny – podschematy – schemat pierwotny):
relacja cz
ęść
– cało
ść
(np. twarz – oko – t
ę
czówka)
relacja ogólno
ś
ci
(np. dokonywanie zakupów – kupowanie samochodu –
kupowanie samochodu na giełdzie)
Skrypty
– schematy zdarze
ń
Schematy zdarze
ń
/działa
ń
lub ich ci
ą
gów:
reprezentacja typowych elementów, okoliczno
ś
ci
i nast
ę
pstwa zdarze
ń
na ogół wyst
ę
puj
ą
cych w danym zdarzeniu
1. scenki i ich kolejno
ść
2. aktorzy i ich role
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
6
3. rekwizyty
4. wyzwalacze
5. rezultaty całej sekwencji
np. wizyta u lekarza; egzamin; przyj
ę
cie urodzinowe, …
struktura poznawcza
(narz
ę
dzie przetwarzania danych)
struktura wykonawcza
(program działania)
Stereotypy
– Schematy ludzi
Stereotypy
– uogólniona reprezentacja grupy osób,
wyodr
ę
bniona na podstawie pewnej
(łatwo zauwa
ż
alnej)
cechy
(np. rasa, płe
ć
, wiek, kolor włosów)
okre
ś
laj
ą
cej społeczn
ą
to
ż
samo
ść
członków danej grupy
Cechy stereotypu: nadmierne uproszczenie, nadmierne uogólnienie
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
7
Cechy stereotypu: nadmierne uproszczenie, nadmierne uogólnienie
(nadgeneralizacja), silne warto
ś
ciowanie, oporno
ść
na zmiany
Role społeczne
– zbiór oczekiwa
ń
dotycz
ą
cych
zachowa
ń
wła
ś
ciwych osobie zajmuj
ą
cej dan
ą
pozycj
ę
społeczn
ą
zawodow
ą
lub rodzinn
ą
Schematy cech
Reprezentacja pewnych rodzajów zmienno
ś
ci ludzi,
obiektów i zdarze
ń
(np. uczciwo
ść
, przytulno
ść
)
zachowanie = przejaw cech
(typowo
ść
przejawu – pewno
ść
wnioskowania; np. oddał znaleziony portfel – uczciwy)
hierarchiczno
ść
na zasadzie zawierania
(
np. muzykalny – uzdolniony muzycznie – utalentowany – wyj
ą
tkowy)
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
8
Ukryte Teorie Osobowo
ś
ci (UTO) – sie
ć
powi
ą
za
ń
pomi
ę
dzy pewnymi cechami
(ukryte – wykorzystywane bezwiednie)
np. zachowanie: unika spotka
ń
w du
ż
ym gronie (odrzuca zaproszenia na
przyj
ę
cia) – cecha: nietowarzyski – cechy zwi
ą
zane z t
ą
cech
ą
: ponury,
pesymista, zamkni
ę
ty, bez poczucia humoru, nielubiany, niepopularny,…
Ró
ż
ne kultury – odmienne wyobra
ż
enia typów osobowo
ś
ci
Interpretacja: zachowanie
zachowanie
cecha
cecha zale
ż
y od:
wiedzy o danej osobie / kontekstu sytuacyjnego / aktywizacji schematu cechy
Poziom abstrakcji cechy
zakres zachowa
ń
i dokładno
ść
opisu
np. nie dał datku na dom samotnej matki: sk
ą
py – egoistyczny – nie
ż
yczliwy – zły
Niewła
ś
ciwe zachowanie a wnioskowanie o cechach:
Schematy cech
– podstawy wnioskowania
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
9
Niewła
ś
ciwe zachowanie a wnioskowanie o cechach:
w przypadku osób bliskich – poziom bardziej szczegółowy
w przypadku osób obcych – poziom bardziej ogólny
(nie najwy
ż
szy)
Cechy dotycz
ą
funkcjonowania społecznego / intelektualnego
Centralne znaczenie cechy
Podstawowa funkcja schematów poznawczych:
ułatwienie przetwarzania docieraj
ą
cych danych
oszcz
ę
dno
ść
poznawcza
– zmniejszanie operacyjnych zasobów
poznawczych niezb
ę
dnych do przetworzenia danych
Funkcje szczegółowe:
Schematy poznawcze
– wpływ na przetwarzanie informacji
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
10
Funkcje szczegółowe:
identyfikacja osób, obiektów i zdarze
ń
ukierunkowanie uwagi, selekcji, poszukiwania informacji
ułatwienie rozumienia danej informacji
ułatwienie wyci
ą
gania wniosków z danej informacji
ułatwienie zapami
ę
tywania danej informacji
Aktywizacja schematu
selekcja informacji przez
ukierunkowanie uwagi na:
cechy zgodne ze schematem – czy dany obiekt jest
egzemplarzem danego schematu?
Schematy poznawcze
– selekcja odbioru i pami
ę
ci informacji
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
11
– w fazie identyfikacji obiektu
cechy nieoczekiwane
(cechy niezgodne ze schematem)
– w fazie dalszego kontaktu z obiektem
Szybko
ść
przetwarzania i zapami
ę
tanie informacji zale
ż
y
od zgodno
ś
ci ze schematem.
Eksperyment
Loftus i Palmer (1974)
Scenki przedstawiaj
ą
ce wypadki
drogowe.
Oszacowanie pr
ę
dko
ś
ci, z jak
ą
poruszały si
ę
pojazdy obserwowane
podczas projekcji.
Pytanie:
Jak szybko jechały samochody, kiedy
Replikacja badania Loftus i Palmer (1974)
przez polskie studentki:
Łuczak, Serafin i Tomaszewska, 2007
Jak szybko jechały samochody, kiedy
si
ę
roztrzaskały (smashed) / stukn
ę
ły
(hit)?
Szacunki były wyra
ź
nie wy
ż
sze ni
ż
w
grupie respondentów gdzie zamiast
słowa
Tydzie
ń
pó
ź
niej:
„Czy widziałe
ś
szkło?”
.
W grupie „roztrzaskały” cz
ęś
ciej
udzielano twierdz
ą
cej odpowiedzi,
cho
ć
na filmie nie było szkła.
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
12
30
40
50
60
70
80
A
B
C
roztrzaskały
stłuczka
Schematy poznawcze
– pami
ęć
zdarze
ń
/informacji
Pami
ęć
Reproduktywna
– bierny zapis informacji
Generatywna
– konstruuj
ą
ce przetwarzanie informacji
– uzupełnianie niewiedzy o danym egzemplarzu informacjami pochodz
ą
cymi ze schematu
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
13
bł
ą
d fałszywego alarmu
np. czy 12. marca br. przed wyj
ś
ciem z domu zjadła
ś
/zjadłe
ś
ś
niadanie?
? Wiarygodno
ść
naocznych
ś
wiadków zdarzenia?
UTO – ekstrapolowanie
Posiadanie odpowiednich schematów pozwala na:
rozumienie sekwencji czynno
ś
ci lub zdarze
ń
rozumienie znaczenia poszczególnych elementów sytuacji
interpretacj
ę
informacji niejednoznacznych
- asymilacja – interpretowanie informacji wieloznacznej zgodnie ze schematem
Schematy poznawcze
– rozumienie zdarze
ń
/informacji
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
14
- asymilacja – interpretowanie informacji wieloznacznej zgodnie ze schematem
- kontrast – odrzucenie informacji wieloznacznej niezgodnej ze schematem
wyci
ą
ganie wniosków na podstawie informacji dost
ę
pnych
po
ś
rednio
(nie pojawiaj
ą
cych si
ę
, lecz dost
ę
pnych dzi
ę
ki aktywizacji schematu)
Posiadanie takich samych schematów przez nadawc
ę
i odbiorc
ę
pozwala na sprawne komunikowanie si
ę
np.: podniesienie r
ę
ki przez klienta w restauracji
Wiedza kategorialna
(wiedza o „rodzajach” osób, np. młody)
wpływa na spostrzeganie konkretnych osób
w wi
ę
kszym stopniu, ni
ż
informacja o ich cechach
indywidualnych
(np. osoba z poczuciem humoru)
, poniewa
ż
:
Rozumienie zdarze
ń
/informacji
– spostrzeganie innych osób
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
15
łatwiej zauwa
ż
ana i szybciej przetwarzana
pozwala wyci
ą
gn
ąć
wi
ę
cej wniosków (jest bardziej
ogólna) i sformułowa
ć
wi
ę
cej przewidywa
ń
Znaczenie cechy zale
ż
y m.in. od kategorii, do której
nale
ż
y dana osoba
np. agresywno
ść
prawnika i przedszkolanki
Aby dany schemat został zastosowany musi:
by
ć
wykształcony
zosta
ć
zaktywizowany:
aktywacja odbod
ź
cowa – pojawienie si
ę
egzemplarza
aktywacja przedpercepcyjna – podwy
ż
szona dost
ę
pno
ść
przed
Schematy poznawcze
– regulacja przetwarzania
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
16
aktywacja przedpercepcyjna – podwy
ż
szona dost
ę
pno
ść
przed
pojawieniem si
ę
egzemplarza
– sprzyja temu:
siła subiektywnego oczekiwania
(opryskliwy klient)
siła zwi
ą
zku z celami i motywami
(głód)
blisko
ść
czasowa poprzedniej aktywizacji
(dreszczowiec)
cz
ę
sto
ść
uprzednich aktywizacji
(lekarze-choroby)
nadawa
ć
si
ę
do wykorzystania do przetwarzanych danych
je
ś
li potencjalnie mo
ż
liwe jest zastosowanie wi
ę
cej ni
ż
jednego schematu o wyborze
decyduj
ą
czynniki chroniczne lub sytuacyjne – na ogół przyj
ę
cie jednej interpretacji
wyklucza inn
ą
Skrypty
– programy działania w danej kategorii sytuacji
musi by
ć
wykształcony
musi zosta
ć
zaktywizowany
musimy wej
ść
w dan
ą
sytuacj
ę
jako jeden z aktorów
(reguła wchodzenia w rol
ę
)
Schematy poznawcze
– regulacja zachowania
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
17
(reguła wchodzenia w rol
ę
)
Schematy ludzi, ról i cech:
automatyczne wykonanie okre
ś
lonych zachowa
ń
(o ile s
ą
wykształcone) – test omijania łosia, wychodzenie z po
ś
lizgu, …
wpływ po
ś
redni – wiedza o człowieku wpływa na
zachowanie wzgl
ę
dem niego
Formułowanie s
ą
dów
Kontekst
wyrazisto
ść
figura – tło
(ruch, kolor, hała
ś
liwo
ść
, niespodziewane zachowanie,…)
osoby wyraziste: bardziej przyci
ą
gaj
ą
uwag
ę
, s
ą
spostrzegane w sposób bardziej
skrajny oraz jako maj
ą
ce wi
ę
kszy ni
ż
inni wpływ na innych
kontekst społeczny a kierunek oceny człowieka
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
18
kontekst społeczny a kierunek oceny człowieka
Nastrój
wskazówka relacji z otoczeniem
(pozytywny – bezpiecznie, negatywny – potencjalne zagro
ż
enie, czujno
ść
)
pami
ęć
, zachowanie, przetwarzanie informacji
Kontekst
a formułowanie s
ą
dów
Wyrazisto
ść
figura – tło
(ruch, kolor, hała
ś
liwo
ść
, niespodziewane zachowanie,…)
Osoby wyraziste: bardziej przyci
ą
gaj
ą
uwag
ę
, s
ą
spostrzegane w sposób
bardziej skrajny oraz jako maj
ą
ce wi
ę
kszy ni
ż
inni wpływ na innych.
kontekst społeczny a kierunek oceny człowieka
70-letnia polonistka (kobieta, staruszka, …)
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
19
70-letnia polonistka (kobieta, staruszka, …)
kobieta w
ś
ród m
ęż
czyzn – bardziej m
ę
ska czy kobieca?
W przypadku wieloznaczno
ś
ci ocenianych obiektów:
asymilacja
– przesuni
ę
cie oceny w kierunku zgodnym z dostarczon
ą
informacj
ą
kontekstow
ą
(cz
ę
stszy, bardziej automatyczny, bezwysiłkowy)
kontrast
– przesuni
ę
cie oceny w kierunku niezgodnym z dostarczon
ą
informacj
ą
kontekstow
ą
(rzadszy, efekt procesów kontrolowanych)
Zgodno
ść
pami
ę
ci z nastrojem
Asymetria wpływu nastroju na oceny
Wpływ nastroju na zachowanie
(np. pomaganie)
Heurystyka „jak to czuj
ę
”
– bie
żą
cy nastrój jako podstawa s
ą
du
Stany emocjonalne
a formułowanie s
ą
dów
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
20
Satysfakcja z
ż
ycia w pochmurny i słoneczny dzie
ń
(Schwarz i Clore, 1983)
Nastrój jako wskazówka relacji z otoczeniem
(pozytywny – bezpiecznie, negatywny – potencjalne zagro
ż
enie, czujno
ść
)
Nastrój a tryb przetwarzania informacji:
pozytywny: przetwarzanie pobie
ż
ne, heurystyczne
negatywny: systematyczne, gł
ę
bokie, analityczne
Atrybucje
odpowied
ź
na pytanie dlaczego?
Teorie atrybucji
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
21
Teorie atrybucji
Podstawowy bł
ą
d atrybucji
Atrybucje obronne
Ci
ą
gły proces interpretowania i nadawania znaczenia
innym ludziom i wydarzeniom społecznym, co z kolei
wpływa na nasze zachowanie.
Obiekty nigdy nie maj
ą
wpływu na to, co si
ę
z nimi dzieje
Ludzie do pewnego stopnia maj
ą
wpływ na to, co si
ę
z
Spostrzeganie ludzi
≠
obiektów
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
22
Ludzie do pewnego stopnia maj
ą
wpływ na to, co si
ę
z
nimi dzieje:
Maj
ą
mo
ż
liwo
ść
inicjowania działa
ń
(intencje), s
ą
ś
wiadomi, maj
ą
wol
ę
, mog
ą
planowa
ć
S
ą
odpowiedzialni za wydarzenia, w których uczestnicz
ą
(st
ą
d np. zjawisko obwiniania ofiary)
Naiwne wnioskowanie przyczynowe
(Heider, 1958)
:
-
atrybucje wewn
ę
trzne
(przyczyny osobowe – strzelił, bo jest agresywny)
-
atrybucje zewn
ę
trzne
(przyczyny sytuacyjne – strzelił, bo musiał si
ę
broni
ć
; zdał, bo
miał wi
ę
cej szcz
ęś
cia ni
ż
rozumu)
Wnioskowanie z czynników towarzysz
ą
cych
lub Teoria odpowiednich wniosków
(Jones i Davis, 1965)
:
zachowanie i jego skutki – identyfikacja intencji – wnioskowanie o cechach
Atrybucje przyczynowe
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
23
zachowanie i jego skutki – identyfikacja intencji – wnioskowanie o cechach
rezultaty nieto
ż
same a atrybucja wewn
ę
trzna
(im mniej ró
ż
nic mi
ę
dzy alternatywami, tym bardziej pewne wnioskowanie o dyspozycjach)
rola oczekiwa
ń
opartych na kategorii / obiekcie
Model współzmienno
ś
ci
(Kelley, 1967)
:
spójno
ść
– czy A zawsze tak si
ę
zachowuje wzgl
ę
dem B? TAK – wysoka, NIE – niska
wybiórczo
ść
–
czy A tak si
ę
zachowuje tylko wzgl
ę
dem B – wysoka, czy wzgl
ę
dem wszystkich – niska
powszechno
ść
– czy wzgl
ę
dem B tak zachowuj
ą
si
ę
wszyscy – wysoka, czy tylko A – niska
* zasada pomniejszania (np. efekt naduzasadnienia) / zasada powi
ę
kszania
Autoatrybucje
(Bem, 1967)
W przypadku niewła
ś
ciwych zachowa
ń
innych ludzi
– powszechna tendencja do przeceniania zwi
ą
zku
działanie – cecha, przy niedocenianiu siły wpływu
sytuacji społecznych
efekt aktor-obserwator
wyrazisto
ść
spostrze
ż
eniowa
Podstawowy bł
ą
d atrybucji
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
24
wyrazisto
ść
spostrze
ż
eniowa
dost
ę
pno
ść
informacji
heurystyka zakotwiczenia-dostosowania
(spontaniczna atrybucja dyspozycyjna
– niewystarczaj
ą
ca korekta)
zachodnia kultura – odwołanie si
ę
do dyspozycji w wyja
ś
nianiu
zachowa
ń
W przypadku własnych złych zachowa
ń
– tendencja do
przeceniania wpływu sytuacji społecznych
Złudzenia pozytywne:
Nierealistyczny optymizm
Wiara w sprawiedliwy
ś
wiat
Złudzenia negatywne:
Atrybucje obronne
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
25
Złudzenia negatywne:
Nierealistyczny pesymizm
Pesymizm defensywny
Formułowanie s
ą
dów
społecznych
Efekty: pierwsze
ń
stwa,
ś
wie
ż
o
ś
ci, negatywno
ś
ci
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
26
Inklinacja pozytywna
Tendencyjno
ść
selekcji informacji
Interpretacja danych niejednoznacznych
Samospełniaj
ą
ce si
ę
proroctwa
Czy mo
ż
na powiedzie
ć
co
ś
neutralnego o człowieku?
Ewaluatywny charakter informacji społecznej
Dwumodalny rozkład okre
ś
le
ń
człowieka
(np. Lewicka 1983)
:
pozytywne – negatywne
Ocenianie ludzi
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
27
pozytywne – negatywne
nieliczne neutralne
Trzy podstawowe sposoby ujmowania procesu
formułowania ocen jako:
oddolnej integracji danych
odgórnego wykorzystania schematu
procesu tendencyjnego sprawdzania hipotez
Ogólny stosunek do człowieka jako rezultat integracji
ocen cz
ą
stkowych na zasadzie:
sumowania
u
ś
redniania
wa
ż
onego u
ś
redniania
(kandydat do pracy / do podró
ż
y / na opiekuna dla
Oddolna integracja danych –
ilo
ś
ciowe modele integracji danych
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
28
wa
ż
onego u
ś
redniania
(kandydat do pracy / do podró
ż
y / na opiekuna dla
dziecka)
Efekt pierwsze
ń
stwa
przyczyny: spadek uwagi / dyskredytacja wa
ż
nych informacji sprzecznych z
posiadanymi (dysonans poznawczy, odst
ę
p czasowy od kolejnych informacji) /
ukierunkowane rozwijanie naszego s
ą
du (m
ą
dry – lojalny, głupi – lojalny)
Efekt
ś
wie
ż
o
ś
ci
przyczyny: powtarzanie, ocena na bie
żą
co, przerwanie ci
ą
gło
ś
ci procesu
integracji danych
Ewaluatywne znaczenie informacji o człowieku zale
ż
y od
kontekstu
(tj. od współwyst
ę
puj
ą
cych z nimi innych informacji)
Asymetria pozytywno-negatywna
(Czapi
ń
ski, 1985, 1988)
– ró
ż
ne
wykorzystanie/traktowanie/znaczenie informacji pozytywnych i negatywnych
Oddolna integracja danych –
asymetrie ewaluatywne i tre
ść
informacji
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
29
Inklinacja pozytywna
– tendencja do formułowania raczej pozytywnych
ocen siebie, innych ludzi i otoczenia społecznego
Efekt negatywno
ś
ci
– silniejsze uzale
ż
nienie oceny globalnej od
informacji negatywnych
(jako bardziej informacyjnych i prowadz
ą
cych do pewniejszych
wniosków)
ni
ż
pozytywnych
zdarzenia negatywne a diagnostyczno
ść
wnioskowania o cechach
moralno
ś
ciowych (du
ż
a) i sprawno
ś
ciowych
(znacznie mniejsza)
strategia unikania ryzyka w kontaktach interpersonalnych
Schemat zawiera informacje deskryptywne i afektywne
Ocena globalna jako efekt automatycznej klasyfikacji do
danej kategorii = oceny schematopochodne
Czynniki zwi
ę
kszaj
ą
ce rol
ę
schematów w ocenianiu:
Odgórne wykorzystanie schematu
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
30
Czynniki zwi
ę
kszaj
ą
ce rol
ę
schematów w ocenianiu:
du
ż
a dost
ę
pno
ść
schematu
(np. niedawno lub cz
ę
sto u
ż
ywany)
prostota schematu i siła prototypowej reakcji afektywnej
ocenianie w presji czasowej
brak silnej motywacji do dokładno
ś
ci w ocenie jest słaba
Ź
ródła hipotez:
nasza motywacja
dotychczasowa wiedza ogólna
pocz
ą
tkowa wiedza o danym człowieku
nasz stan emocjonalny
Wpływ hipotez na proces formułowania ocen:
Tendencyjne sprawdzanie hipotez
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
31
Wpływ hipotez na proces formułowania ocen:
poszukiwanie informacji w pami
ę
ci
interpretacja znaczenia danych i interpretacja wieloznaczno
ś
ci
uznanie wiarygodno
ś
ci danych
samopotwierdzanie hipotez
samospełniaj
ą
ce si
ę
proroctwo
Strategia diagnostyczno
ś
ci
Strategia konfirmacji
Egotyzm atrybucyjny
– wyja
ś
nianie własnych zachowa
ń
w sposób podtrzymuj
ą
cy samoocen
ę
(sukcesy – moja zasługa, pora
ż
ki – sytuacja)
Egocentryzm atrybucyjny
– przeceniamy własny wkład w sukces grupy
Efekt fałszywej powszechno
ś
ci
Wyrazisto
ść
i dost
ę
pno
ść
percepcyjna
Dodatkowe wa
ż
ne zagadnienia z wykładu N
o
2
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
32
Funkcje procesów atrybucji:
kontroli
przewidywania
egotystyczne
Zasada pomniejszania
Zasada powi
ę
kszania
Deskryptywne znaczenie informacji społecznej
Literatura uzupełniaj
ą
ca do wykładu
Lewicka, M. i Wojciszke, B. (2001). Wiedza jednostki i s
ą
dy o
ś
wiecie społecznym. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Podr
ę
cznik
akademicki (Tom 3, rozdz. 42, s. 27-77). Gda
ń
sk: Gda
ń
skie
Wydawnictwo Naukowe.
Doli
ń
ski, D. (2001). Pozytywna rola negatywnych złudze
ń
. W: M.
Kofta i T. Szustrowa (red.) Złudzenia, które pozwalaj
ą
ż
y
ć
(s. 249-
265). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
33
265). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lektura nadobowi
ą
zkowa dla szczególnie zainteresowanych
Ohme, R.K. (2003). Podprogowe informacje mimiczne. Warszawa:
Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
Komunikacja niewerbalna
Ekspresja emocji
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
34
Ekspresja emocji
Emblematy
Reguły ujawniania
Dekodowanie komunikatów
W trakcie interakcji społecznej
uczestnicy wysyłaj
ą
niezliczon
ą
ilo
ść
sygnałów:
Informacje emocjonalne –
preferencje, postawy,
samopoczucie, emocje
(lubi, boi
Porozumiewanie si
ę
mimika
spojrzenie / spogl
ą
danie
kontakt wzrokowy
Komunikacja niewerbalna
Kanały przekazu
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
35
samopoczucie, emocje
(lubi, boi
si
ę
, jest zm
ę
czony, ...)
Informacje poznawcze
(wysoki,
szybki, szczupła, brunetka, ...)
Sposoby przekazu informacji
Komunikacja j
ę
zykowa
Komunikacja niej
ę
zykowa
–
niewerbalna
spojrzenie / spogl
ą
danie
głos
gesty
pozycja ciała
dotyk
ogólny wygl
ą
d
zapach
dystans
Człowiek nie musi uczy
ć
si
ę
tego jak wyra
ż
a
ć
swoje podstawowe stany
emocjonalne
(strach, wstr
ę
t, zło
ść
, smutek, rado
ść
)
Człowiek rodzi si
ę
ju
ż
wyposa
ż
ony we wzorce ekspresji emocjonalnej,
Mimiczna ekspresja emocji
Ekspresja mimiczna emocji jest WRODZONA
i uniwersalna dla ludzi i zwierz
ą
t
(Darwin, 1872)
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
36
Człowiek rodzi si
ę
ju
ż
wyposa
ż
ony we wzorce ekspresji emocjonalnej,
odpowiadaj
ą
ce poszczególnym doznaniom
Obserwacje dzieci głuchych i niewidomych od urodzenia:
spontaniczne ekspresje emocji podstawowych
Wniosek: Mimiczna ekspresja podstawowych emocji jest wykształcona
ewolucyjnie – wrodzona
Eibl-Eibesfeldt
(1973)
;
Charlesworth i Kreutzer
(1973)
AUTOMATYCZNE: nieintencjonalne, bezrefleksyjne
(bezwysiłkowe), nie podlegaj
ą
ce kontroli
(np. mikroekspresja)
CELOWE: intencjonalne, kontrolowane
Funkcje:
Zachowania niewerbalne
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
37
Funkcje:
Optymalizacja funkcjonowania społecznego
Komunikowanie informacji o emocjach, postawach i
chwilowych ustosunkowaniach
Wspomaganie lub modyfikowanie przekazu
j
ę
zykowego
Ró
ż
nice płciowe
Kobiety:
lepiej koduj
ą
, czyli wyra
ż
aj
ą
emocje w sposób bardziej
czytelny dla otoczenia, ni
ż
m
ęż
czy
ź
ni oraz szybciej i trafniej
odczytuj
ą
i interpretuj
ą
przesłanki niewerbalne
Dekodowanie
– ró
ż
nice
Wykład 2 - spostrzeganie społeczne
38
mniej trafnie odczytuj
ą
sprzeczne komunikaty
– w niektórych
sytuacjach wierz
ą
kłamstwu mówionemu, zamiast je zidentyfikowa
ć
pod
wpływem sygnałów niewerbalnych
Teoria roli społecznej
(Eagly, 1987)
Ró
ż
nice kulturowe – reguły ujawniania
Kulturowo zdeterminowane reguły okre
ś
laj
ą
ce, jakie zachowania i w jaki
sposób mog
ą
/powinny by
ć
ujawniane/wyra
ż
ane publicznie