caeremonialeromanum.com

LITURGIA PAPIESKA – KILKA

SZCZEGÓŁÓW Z HISTORII

MSZA RZYMSKA

§ 5. DALSZY ROZWÓJ MSZY RZYMSKIEJ

W opisie najstarszej Mszy papieskiej nie widzimy modlitw u stopni ołtarza i Credo

(we Mszy katechumenów), ani offertorium czy modlitw ofiarowania, ani modlitw przy
Komunii, błogosławieństwa i ostatniej Ewangelii (we Mszy wiernych).

Pierwotnie modlitwy u stopni ołtarza były prywatnymi modlitwami przygotowania

kapłana i jego ministrów. Dopiero później zaczęto je odmawiać u stopni ołtarza. Tak samo
modlitwy końcowe: Aufer a nobis i Oramus te pochodzą z papieskiej Mszy średniowiecznej
(por. § 8, 6) i były odmawiane początkowo w czasie drogi do ołtarza.

s. 36

Według dawnych Ordines, papież idąc od ołtarza do sekretarium błogosławił

wiernych, którzy zwracali się do niego z prośbą o błogosławieństwo, słowami: Benedicat vos
Deus. Takiego błogosławieństwa udzielano później od ołtarza. Praktyka ta, przyjęta poza
Rzymem już wcześniej, utrwaliła się w Rzymie dopiero w XII w.

s. 37

MSZA KATECHUMENÓW

§ 8. MODLITWY U STOPNI OŁTARZA

Jeżeli zaś, według Ordo Romanus I, n. 7, papież miał brać manipularz już przed

udaniem się do ołtarza, to fakt ten nie może stanowić żadnej trudności, jakby chciał
Jungmann („Zeitschr. f. kathol. Theol.” [1932] 100), ponieważ ten Ordo zna tylko ukłon
głową na początku Mszy uroczystej, a nie zna prostratio (wyd. Stapper, 19).

s. 53

caeremonialeromanum.com

caeremonialeromanum.com

W jaki sposób dostała się tutaj ta modlitwa [Aufer a nobis – przyp. B. K.]? Przez Mszę

papieską. Papież odmawiał ją w drodze do swojej kaplicy, do Sancta Sanctorum. Była to
domowa kaplica w Pałacu Laterańskim papieskiej rezydencji w wiekach średnich.

s. 54

§ 9. OKADZANIE OŁTARZA I CELEBRANSA

W Rzymie używanie kadzidła spotykamy znacznie później, a mianowicie przy

procesjach. Papież, wchodząc do kościoła, poprzedzany przez ministrów niosących dymiące
kadzielnice (Ordo Rom. I). Prawdopodobnie zwyczaj ten jest pochodzenia świeckiego,
bowiem przez wybitnymi osobistościami palono w pochodach wonne kadzidło

1

.

s. 57

§ 10. INTROIT

Introit, według Liber Pontificalis, sięga czasów papieża Celestyna I († 432)

2

. W

dawnych czasach składał się z całego psalmu lub przynajmniej z kilku wierszy jednego
psalmu. Pomiędzy poszczególnymi wierszami śpiewano antyfonę. Introit zaczynano śpiewać
wtedy, kiedy papież opuszczał secretarium i udawał się przez bazylikę do ołtarza

3

. Papież

dawał znak na zakończenie śpiewu słowami Gloria Patri.

s. 57 – 58

W dzisiejszym mszale przed 87 formularzami introitu znajdujemy uwagę: Statio.

Wskazuje ona kościół, w którym odprawiała się przed niewolą awiniońską Msza papieska.
Często wskazanie stacji ma wielkie znaczenie dla wytłumaczenia odnośnego formularza (por.
Sexagesima ze wskazówką: Statio ad S. Paulum)

4

.

s. 59

§ 17. EWANGELIA

Według Ordo Romanus I (jak również według Ordo archikantora Jana), papież po

przeczytaniu Ewangelii pozdrawiał diakona słowami: Pax tibi, a następnie mówił: Dominus
vobiscum (wyd. Stapper, 22).

s. 93

1

Por. R. X. Connolly, The use of incense in the Roman liturgy, “Ephemer. liturg.”, XLIII (1929) 171 – 176.

2

Według Batiffola, Leçons sur la Messe, Paris 1920, 105, przyp. 1, wiadomość ta pochodzi z apokryficznego

listu papieża Damazego do Hieronima.

3

Por. rubrykę nowego graduału, według której chór ma zaczynać śpiew introitu podczas drogi kapłana do ołtarza

(De ritibus servandis in cantu Missae, I).

4

Bliższe szczegóły o stacjach znajdują się w pracach: H. Grisar, Das Missale Romanum im Lichte römischer

Stadgeschichte: Stationem, Perikopen, Gebräuche, Freiburg i. Br. 1925, oraz J. P. Kirsch, Die Stationkirchen
des Missale Romanum, „Ecclesia orans”, XIX, Freiburg i. Br. 1926.

caeremonialeromanum.com

caeremonialeromanum.com

Należy także zaznaczyć, że w uroczystej Mszy papieskiej, zgodnie z dawnym

zwyczajem, Ewangelia (a także epistoła) bywa śpiewana nie tylko w języku łacińskim, ale
także w greckim, a mianowicie przez diakona (subdiakona) obrządku greckiego

5

.

s. 94

MSZA WIERNYCH

Część pierwsza

OFIAROWANIE

Niegdyś śpiew offertorium łączył się ze składaniem darów ofiarnych przez wiernych,

co obecnie z liturgii rzymskiej prawie zupełnie znikło. Zwyczaj ten znajdujemy m. in. jeszcze
we Mszy papieskiej

6

i we Mszy konsekracyjnej biskupa.

s. 107

Część druga

KONSEKRACJA

§ 42. WIELKIE PODNIESIENIE

Obrzęd podniesienia jest szczególnie uroczysty we Mszy papieskiej. Papież nie tylko

podnosi Hostię świętą i kielich przed sobą, ale zwraca się także na prawo i na lewo, ukazując
je ludowi w celu adoracji.

s. 171

MODLITWY I OBRZĘDY PO KONSEKRACJI

§ 50. MODLITWA PAŃSKA

Należy też pamiętać, że jeszcze dzisiaj w uroczystej Mszy papieskiej na Wielkanoc

opuszcza się Amen po końcowej doksologii kanonu, bezpośrednio po Pater noster.

s. 204, przyp. 2

§ 52. OBRZĘDY „CONSIGNATIO” I „COMMIXTIO”

We Mszy papieskiej była dawniej podwójna mixtio. Uprzednio konsekrowaną cząstkę

Hostii (tzw. Sancta) przynoszono do ołtarza przed papieża, okazywano mu ją do adoracji, a

5

Podczas Mszy koronacyjnej papieża Aleksandra V śpiewano epistołę i Ewangelię po łacinie, po grecku i po

hebrajsku (Martène, De antiquis Ecclesiae ritibus, 1, 3, 2, 10; Jungmann, Missarum Sollemnia, I, 548, przyp.
12). Przypomina to trzy języki użyte w napisie na krzyżu.

6

Por. naszą pracę: Die feierliche Papstmesse. Die Zeremonien der Selig und Heiligsprechung, Freiburg i. Br.

1925, 54 ns.

caeremonialeromanum.com

caeremonialeromanum.com

następnie podczas wymawiania słów Pax Domini... wpuszczano przy trzykrotnym znaku
krzyża do kielicha. Następował Pax i łamanie konsekrowanych Hostii. Kiedy papież spożył
przeznaczoną dla niego cząstkę, wpuszczał do kielicha inną cząstkę konsekrowaną podczas
danej Mszy św. mówiąc: Fiat commixtio et consecratio...

Liturgia w tytularnych kościołach Rzymu była podobna do liturgii papieskiej. Papież

posyłał na Mszę do tych kościołów cząstkę przez siebie konsekrowaną, tzw. fermentum, którą
celebrujący kapłan wpuszczał przy Pax Domini do kielicha

7

. Natomiast cząstkę

konsekrowaną podczas Mszy odprawianej w danym kościele wpuszczano do kielicha dopiero
przed Komunią. Obrzęd wpuszczania do kielicha przy Pax Domini cząstki przesłanej przez
papieża symbolizował jedność i wspólnotę pomiędzy kapłanem a biskupem, podobnie jak we
Mszy papieskiej zwyczaj wpuszczania do kielicha przy Pax Domini cząstki Hostii
konsekrowanej podczas ostatniej Mszy św. przedstawiał

8

symbolicznie jedność Ofiary jako

takiej. Myśl, że Eucharystia stanowi sacramentum unitatis i że jej właściwym skutkiem jest
jedność Mistycznego Ciała Chrystusa, wyraża się – szczególnie w pierwszym obrzędzie – w
niezrównanie piękny sposób.

W dzisiejszym obrzędzie dokonuje się najpierw łamania chleba. Dwa obrzędy

zanurzania stopiły się w jedno, przy czym odmawia się obydwie dawne formuły: Pax
Domini... bezpośrednio poprzedza mixtio, a Haec commixtio et consecratio... jej towarzyszy.

s. 215

§ 54. POCAŁUNEK POKOJU

Zresztą już w dawnych czasach mamy dowody na to, że w liturgii rzymskiej istniał

pocałunek pokoju także przed rozpoczęciem Mszy katechumenów: dat pacem (Pontifex) uni
episcopo et presbytero et omnibus diaconibus suis (Ordo archikantora Jana). Ten pocałunek
pokoju ma również dzisiejsza uroczysta Msza papieska.

s. 219, przyp. 3

§ 57. DOKĄD SIĘGA KONSEKRACYJNA CZĘŚĆ MSZY ŚW.

Także i dzisiaj w uroczystej wielkanocnej Mszy papieskiej opuszcza się Amen na

końcu doksologii przed Pater noster. Zwyczaj ten, który liturgiści łączą z papieżem
Grzegorzem I, wskazuje na ścisłą łączność Pater noster z poprzednimi modlitwami.

s. 224, przyp. 1

Część trzecia

KOMUNIA ŚWIĘTA

§ 60. PRZYJĘCIE NAJŚWIĘTSZEGO SAKRAMENTU

Subdiakon Mszy papieskiej zanosi na patenie obie połowy rozłamanej Hostii, a

kardynał – diakon niesie kielich z Najświętszą Krwią. Po odmówieniu modlitw: Domine Jesu
Christe, Filii Dei vivi... papież stojąc

9

spożywa jedną połowę świętej Hostii, a drugą łamie na

7

Fermentum miało zastąpić koncelebrację.

8

Prawdopodobnie z tej przyczyny mixtio połączono z pocałunkiem pokoju względnie z Pax Domini.

9

Nie siedząc, jak przyjmuje Jungmann, Missarum Sollemnia, II, 457, przyp. 20.

caeremonialeromanum.com

caeremonialeromanum.com

dwie części dla diakona i subdiakona. Następnie spożywa Najświętszą Krew pijąc ją przez
rurkę. Później podaje do spożycia diakonowi i subdiakonowi obie cząstki Hostii leżące na
patenie. Wracają oni do ołtarza (diakon niesie kielich) i tam piją (także przez rurkę)
Najświętszą Krew, pozostawioną przez papieża. W końcu subdiakon spożywa cząstkę Hostii
wpuszczoną do kielicha na Pax Domini.

s. 233

KOŃCOWA CZĘŚĆ MSZY ŚW.

§ 67. MODLITWA KOŃCOWA „PLACEAT” I OSTATNIE BŁOGOSŁAWIEŃSTWO

W ciągu XII w. zaczęto je [błogosławieństwo – przyp. B. K.] stosować także w

Rzymie. Ordo Romanus XIV (XIV w.) wspomina o nim we Mszy papieskiej, lecz przed
Placeat.

s. 246

---

Johannes Brinktrine, Msza Święta, Warszawa 1957.

caeremonialeromanum.com