RÓŻNE KONCEPCJE DEFINIOWANIA SYSTEMU POLITYCZNEGO

Termin SYSTEM POLITYCZNNY upowszechniony został dopiero w ostatnich dziesięcioleciach. Wcześniej dla
określenia tego, co nazywamy dzisiaj systemem politycznym, używano innych określeń takich jak rząd, naród czy
państwo. Zmiana terminologii jest następstwem znacznie szerszego niż dawniej pojmowania słowa POLITYKA.
Państwo, rząd, naród – to pojęcia użyteczne do opisywania niektórych tylko aspektów rozwoju politycznego. Termin
SYSTEM POLITYCZNY odnosi się do całego zakresu działań politycznych społeczeństwa i zastępuje panujące
wcześniej określenie SYSTEM RZĄDÓW (government). Zmiana ta była praktyczną odpowiedzią na rozwój
nowoczesnych społeczeństw przemysłowych, na ich różnorodność i dynamiczne przemiany, jakim podlegają.

Termin SYSTEM POLITYCZNY odnosi się do całego zakresu działań politycznych społeczeństwa.

Wokół istoty systemu politycznego funkcjonują różnorodne poglądy. Większość z nich mieści się w trzech
STANOWISKACH METODOLOGICZNYCH:

1.)

PODEJŚCIE INSTYTUCJONALNE

–

sprowadza system polityczny do całokształtu instytucji politycznych oraz relacji zachodzących

między nimi, a także do zasad działania i systemów normatywnych, na których podstawie one działają

–

tak więc system polityczny obejmuje ogół osób, grup i organizacji – w ich wzajemnych powiązaniach

i współdziałaniu – podmiotów posiadających dominujący wpływ na opracowanie, wprowadzenie w życie i
interpretację norm reglementujących życie wewnętrzne danego społeczeństwa

2.)

PODEJŚCIE STRUKTURALNO-FUNKCJONALNE

–

traktuje system polityczny jako proces polityczny dokonujący się w ramach poszczególnych wspólnot

takich jak państwo, związki zawodowe, zrzeszenia przedsiębiorstw itd.
–

strukturalne elementy systemu politycznego to zapełniające go role działania, wzajemne

oddziaływania, sposoby i "wzorce” zachowania jednostek i innych podmiotów stosunków społecznych

–

G.A. Almond - jak każdy system, system społeczny składa się nie z jednostek, lecz z wypełnianych

przez nie ról, tak i każdy system polityczny stworzony jest z ról wypełnianych przez różne zawody,
obywateli, wyborców (...) te same osoby spełniają je w innych systemach społecznych, takich jak
gospodarka, stowarzyszenia religijne, rodzina, różnorodne dobrowolne zrzeszenia; poszczególne podmioty,
wstępując w polityczne powiązania, zmieniają swoje role niepolityczne na polityczne

3.)

PODEJŚCIE SYSTEMOWE

–

rozpatruje interakcje między systemem i jego otoczeniem

–

sprowadzają się one do 3 etapów

wejście

przetworzenie (procesy podejmowania decyzji)

wyjście DO OTOCZENIA

(+4: SKUTKI DLA OTOCZENIA wewnętrzne / zewnętrzne)

–

wejścia i wyjścia są relacjami między systemem a otoczeniem

–

przetworzenie jest wewnętrznym procesem systemu

–

ŻĄDANIA:

Rozdziału dóbr i usług

Regulacji zachowań

Uzyskiwania różnych form zasobów

Partycypacji w różnych procesach politycznych

Większej stabilizacji i porządku, zmniejszenia przemocy lub konfliktów w

społeczeństwie

–

POPARCIA AKTYWNE - poparcia zasobami politycznymi tj. głosowanie, udział w

kampaniach, wsparcie określonej frakcji politycznej

–

POPARCIA BIERNE (PODPORZĄDKOWANIA)

poparcie materialne

posłuszeństwo w stosunku do obowiązującego prawa

manifestacje podporządkowania i respektu dla władzy, symboli i ceremonii

–

poparcia i żądania wchodzą do systemu politycznego z otoczenia, aktywnie wpływają na

decyzje i programy podejmowane przez system, dostarczają zasobów, które umożliwiają systemowi
politycznemu realizację decyzji i programów

–

wejścia mogą pochodzić od trzech źródeł, którymi są

społeczeństwa

elity polityczne (np. głowy państwa, ministrowie, członkowie parlamentu)

otoczenie międzynarodowe (groźby, inwazja, kontrola, czy pomoc z innych

systemów politycznych)

–

wyjścia w 4 postaciach mogą wywoływać zmiany w otoczeniu, które z kolei wpływają na

system politczny (proces ten określany jest jako sprzężenie zwrotne)

ekstrakcji – w postaci danin, zdobyczy, podatków, świadczonych usług

regulacji – regulacje zachowań przybierające bardzo różne formy

dystrybucji – dóbr, usług, możliwości, godności, stanowisk itp.

symboli – potwierdzenia wartości, okazywanie symboli politycznych, prezentacja

świadczeń politycznych

Wraz z rozwojem teorii systemu politycznego wzrosła liczba różnego rodzaju definicji.

USA – system polityczny to ogół struktur, procedur i instytucji, które działają wspólnie,

aby znaleźć rozstrzygnięcie problemów

Francja – całokształt wzajemnych politycznych powiązań istniejących w globalnym

systemie, jakim jest społeczeństwo

SYSTEM POLITYCZNY – ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup

społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa
oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi

2. CHARAKTERYSTYKA INSTYTUCJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO

obejmuje różnorodne struktury organizacyjne, do najważniejszych należą:

- aparat państwowy

- partie polityczne

- zinstytucjonalizowane grupy interesów

Podsystem ten spełnia rolę inicjującą w stosunku do pozostałych systemów i całego systemu politycznego, zapełniając
sobą całą strukturę systemu politycznego, w rozstrzygającym stopniu określa jego treść, podstawowe kierunki
działalności, charakter obowiązujących norm

3. CHARAKTERYSTYKA FUNKCJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO.

PODSYSTEM FUNKCJONALNY – składa się z ogółu funkcji i ról wypełnianych przez poszczególne elementy
podsystemu instytucjonalnego oraz przez system polityczny w całości; funkcje, jakie system polityczny pełni wobec
otoczenia

FUNKCJA – każde działanie, które przyczynia się do zachowania systemu, w długotrwałym okresie, tzn. zmierzające
do podtrzymania istniejącego stanu, jak i dalszego jego rozwoju

OTOCZENIE SYSTEMU POLITYCZNEGO

- WEWNĘTRZNE (to, co nie jest polityką, a jest wewnątrz państwa)

społeczeństwo (struktura socjalna)

gospodarka (typ własności środków produkcji, charakter gospodarowania)

kultura

- ZEWNĘTRZNE (na zewnątrz państwa)

inne państwa

organizacje międzynarodowe

+ coś pomiędzy: środowisko naturalne

Otoczenie z jednej strony zasila system polityczny, z drugiej strony pozostaje pod silnym jego wpływem. Pośrodku
otoczenia jest środowisko naturalne (bo jest zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne).

FUNKCJE pełnione wobec otoczenia (wszystkie naraz)

a.)

ADAPTACYJNA – przystosowywanie się systemu politycznego do zmian zachodzących w otoczeniu (bo

jest ono niestałe np. Irak), np. usprawnienie działania instytucji

b.)

REGULACYJNA- kreowanie zmian w otoczeniu, kierunku zmian według reguł przyjętych w danym

systemie politycznym (bo system polityczny ma ambicje nie tylko się przystosowywać do zmian, ale i je kreować
np. Polska uznała niepodległość Ukrainy)

c.)

INNOWACYJNA – działa, kieruje się do wewnątrz, jest to funkcja pomocnicza w stosunku do dwóch

poprzednich, ma przystosowywać system polityczny do tego, by mógł on efektywnie spełniać obie te funkcje;
polega na wprowadzaniu do otoczenia nowych reguł i mechanizmów działania (np. wprowadzenie do Konstytucji
RP konstruktywnego wotum zaufania – wskazanie nowego premiera przed rozwiązaniem rządu)

4. CHARAKTERYSTYKA NORMATYWNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO

PODSYSTEM NORMATYWNY (REGULACYJNY) – ogół norm, za pośrednictwem których regulowane są stosunki
społeczno-polityczne; obejmuje

NORMY PRAWNE

- normy prawa publicznego (od organów państwowych) / normy prawa prywatnego (pozarządowe np. statut)

- normy prawa pisanego / normy prawa niepisanego (zwyczaje prawne, głównie Wielka Brytania, Izrael, Nowa
Zelandia)

przykłady prawa niepisanego (zwyczajowego)

1649 – wkroczenie króla do parlamentu Wielkiej Brytanii, od tej pory monarcha nie wchodzi do

parlamentu, mowę tronową napisaną przez premiera czyta tylko w obecności kilku posłów

1403 – zielona linia, której nie można przekroczyć w Izbie Gmin

1873 – lord Sandwich – w Izbie Lordów dozwolone jest jedzenie

prawo pisane - orzeczenia sądowe mają w Wielkiej Brytanii i USA moc ustaw

brak spisanych kodeksów w Wielkiej Brytanii, są „cases”

1283 – zabicie żony i kochanka pierwszy raz jako przestępstwo

1764 – pierwszy mandat za przekroczenie prędkości

NORMY POLITYCZNE – bardzo ważne, odgrywają dużą rolę, są to np. programy partii politycznych, wystąpienia
lideerów, umowy koalicyjne

NORMY MORALNE – według zasady “sein sollen”; polityka powinna mieć wspólne korzenie z moralnością; wzorce
moralne:

- Indyjski Kongres Narodowy podczas walki o niepodległość

- działalność “Solidarności”

CHARAKTERYSTYKA RACJONALNEGO WYMIARU SYSTEMU POLITYCZNEGO

PODSYSTEM KOMUNIKACYJNY (RELACYJNY, RELECJONALNY, dot. relacji) – obejmuje ogół związków i
stosunków istniejących między różnymi strukturalnymi elementami podsystemu instytucjonalnego; relacje między
instytucjami, oparte na normach

parlament – rząd (wotum nieufności)

prezydent – parlament (rozwiązanie parlamentu przez prezydenta, zawetowanie ustawy)

koalicja

opozycja

RELACJE dzielimy na

a.)

FUNKCJONALNE – utrwalają system polityczny, nie naruszają jego podstaw tzn opierają się na

konstytucji

- przesłanka: czy jest centrum polityczne ? (powinno być ! w Polse nie ma, tylko SLD)

b.)

DYSFUNKCJONALNE – naruszają podstawy systemu politycznego (np. w Republice Weimarskiej)

6. GENEZA KONSTYTUCJI PISANEJ

Termin KONSTYTUCJA pochodzi od łacińskiego słowa constituere tj. urządzać, ustanawiać

Constituo – ustanawiać, organizować

Historycznie terminem KONSTYTUCJA posługiwano się w różny sposób, określając nim np.

prawa fundamentalne państwa

reguły życia zakonnego

ustawy sejmowe (Polska szlachecka)

faktyczny ustrój państwa

podstawowe zasady ustroju politycznego

czynniki kształtujące ustrój państwa, środowisko geograficzne (Monteskiusz), układ sił

społecznych (Lasalle)

Również współcześnie termin ten nie jest rozumiany jednoznacznie.

ROZUMIENIE KONSTYTUCJI – 4 ZNACZENIA (pierwsze dwa sposoby pojmowania konstytucji mają charakter
jurydyczny / prawny)

1.)

Kontynent europejski (poza krajami skandynawskimi; ale w Finlandii tak) – jest to ustawa zasadnicza, która

musi mieć 3 cechy, odróżniające ją od innych ustaw

a.)

SZCZEGÓLNA TREŚĆ

–

ustawa ta reguluje podstawowe kwestie dla państwa i społeczeństwa

–

zakres spraw regulowanych konstytucją pozwala wyróżnić

konstytucje pełne

konstytucje niepełne (małe)

b.)

SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA – nadrzędna nad innymi aktami

konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa (tzn. nie ma w państwie

norm prawnych, które byłyby nadrzędne lub chociażby równorzędne normom zawartym w ustawie
zasadniczej)

normy zawarte w innych aktach nie mogą być sprzeczne z konstytucją

akty prawne w państwie służą realizacji postanowień konstytucji

c.)

SZCZEGÓLNY TRYB UCHWALENIA I ZMIANY

oznacza procedurę odmienną od stosowanej przy uchwalaniu i zmianach ustaw zwykłych

trudniej zmienić konstytucję niż normalne ustawy, trudniej też jest ją zmienić niż uchwalić,

jest to sposób skomplikowany i utrudniony

np. Austria, Belgia, Holandia, Polska – zmiany te są dokonywane kwalifikowaną większością

2/3 głosów deputowanych

np. Dania, Szwajcaria, Irlandia – procedura zmiany obejmuje referendum

2.)

KRAJE ANGLOSASKIE (WB, Nowa Zelandia) – konstytucja oznacza tu całe prawo konstytucyjne

obejmujące

a.) normy pisane, pomieszczone w różnych aktach prawnych i nie mające szczególnej mocy prawnej

np. ustawy historyczne (Wielka Brytania – 27 – od XIII w. do 1999 r. gdy o Izbie

Lordów, Izrael – 48)

ustawy te nie mają szczególnej mocy, nie są nadrzędne, zmienia się je tak samo jak

zwykłe ustawy (nie mają SZCZEGÓLNEJ MOCY ani SZCZEGÓLNEGO TRYBU) ?

b.) normy niepisane, występujące w postaci

zwyczaje

konwenanse konstytucyjne

precedensy sądowe (case law)

3.)

KRAJE SKANDYNAWSKIE – konstytucja jako szereg ustaw pochodzących z różnych okresów

historycznych, mających też opisane wyżej 3 cechy

a.)

SZCZEGÓLNA TREŚĆ

b.)

SZCZEGÓLNA MOC

c.)

SZCZEGÓLNY TRYB UCHWALENIA I ZMIANY

à Szwecja – m.in. ustawy: o tronie, o rządzie, o parlamencie, o kobietach, o konsumentach

4.) USA (Stany Zjednoczone Ameryki, Japonia, Australia) – konstytucja to ustawa zasadnicza + orzecznictwo sądowe

+ W nauce prawa występuje też pojęcie KONSTYTUCJI FAKTYCZNEJ, tzn. realnego (występującego w praktyce)
sposobu urzeczywistniania władzy państwowej.

7. EWOLUCJA KONSTYTUCJI PISANEJ

ETAPY ROZWOJU KONSTYTUCJONALIZMU

1.)

ETAP PIERWSZY – koniec XVIII w. – do końca I Wojny Światowej

dlaczego dopiero wówczas ? PRZYCZYNY

zapotrzebowanie na konstytucję po doświadczeniach z oświeceniem (tzn. Biblia już nie

wystarcza)

okres wielkich socjalnych przeobrażeń (odejście od feudalizmu do kapitalizmu – wg

marksistów, odejście od społeczeństwa wiejskiego do miejskiego – wg liberałów)

od początku XIX w. rozwój pozytywizmu prawniczego (to jest ważne, co jest napisane)

wówczas kształtuje się podstawowy katalog spraw, które miały wejść do konstytucji

forma państwa

system organów państwowych

prawa i wolności osobiste

a od „Rerum Novarum” dochodzą jeszcze:

system gospodarowania (zwłaszcza typ własności środków produkcji)

sposób zmiany konstytucji

pojawiają się dwie WZORCOWE KONSTYTUCJE

A.)

KONSTYTUCJA USA z 1787 r. – z niej czerpią wzorce następujące państwa

kraje Ameryki Środkowej i Południowej

Grecja

Portugalia

Bośnia i Hercegowina

kraje postradzieckie (oprócz nadbałtyckich)

B.)

KONSTYTUCJA III REPUBLIKI FRANCUSKIEJ z 1875 r. – czerpią z niej kraje

europejskie

2.)

ETAP DRUGI – okres międzywojenny, od końca I WŚ do początku II WŚ

powstaje 28 nowych konstytucji (po rozpadzie wielkich mocarstw)

do treści, katalogu spraw dołączono kolejny punkt

prawa i wolności polityczne

3.)

ETAP TRZECI – po II Wojnie Światowej

do treści, KATALOGU SPRAW dołączono

nadrzędność prawa międzynarodowego (zewnętrznego) nad prawem krajowym

uregulowanie pozycji partii politycznych (po doświadczeniach z faszyzmem i

komunizmem, aby nie dopuścić do odejścia od pluralizmu)

prawa socjalne i ekonomiczne

KONSTYTUCJE, które przyjęły punkt 9:

IV Republiki Francuskiej – 1946

Włochy – 1947

Japonia – 1948

Niemcy – 1949

Dania - 1953

Portugalia – 1976

Hiszpania - 1978

Grecja - 1983

- WAŻNE ! – z tego katalogu spraw podpunkty 1-7 muszą być w konstytucji, zaś podpunkty 8-9 mogą !

8. KONSTYTUCJA SZTYWNA – CECHY CHARAKTERYSTYCZNE I PRZYKŁADY

1953r. – uchwalenie Konstytucji Danii

Tryb zmiany duńskiej konstytucji:

Zmiana przez Fellkettink (jednoizbowy parlament)

50% obecnych, ¾ musi opowiedzieć się za zmianą

↓

starcy parlamentu (1/10 posłów) przechodzi z sali zielonej do złotej sali parlamentu i oni muszą

zagłosować przy 50% obecności, ¾ za

↓

jeżeli zagłosują przeciw

wracają do sali zielonej i znowu głosują przy 50% obecności, ¾ za

↓

jeżeli tak zrobią to parlament ulegnie rozwiązaniu, bo zaproponował zmianę konstytucji

↓

kampania wyborcza

Nowy Parlament: musi zrobić to samo, co stary parlament jeszcze raz

↓

nie ulega rozwiązaniu i wtedy jest referendum

↓

przy 50% frekwencji, 75% narodu musi być za (jeżeli przeciwko zmianie opowie się 50% + 1 głos,

parlament ulegnie rozwiązaniu)

W 1961r. miała miejsce pierwsza zmiana konstytucji, artykuł dotyczył przeniesienia praw
suwerennych na wspólnotę.
Jest 17 konkretnych poczynań, w których dania nie może zobowiązać się bez decyzji społeczeństwa
(dlatego m.in. Dania nie ma €)
W 1997r. – małżeństwa homoseksualne w konstytucji

9. KONSTYTUCJA ELASTYCZNA – CECHY CHARAKTERYSTYCZNE I PRZYKŁADY

Najbardziej elastyczną jest konstytucja Wielkiej Brytanii:

§ ustawy nie mają specjalnego trybu uchwalania
§ orzecznictwo sądowe
§ kształtowanie zwyczajów i konwenansów

Stany Zjednoczone Ameryki:

7 artykułów, 26 poprawek
30 tys. ustrojowych orzeczeń sądowych
2 izby → ratyfikacja przez parlamenty stanowe (50% stanów)

system parlamentarny → system prezydencki
konfederacja → federacja

Stany miały przeważać nad federacją, chcieli słabego prezydenta, a mają mocnego (spowodowały
to orzeczenia sądowe).
Przez wieki Sąd Najwyższy był przychylniejszy dla prezydenta niż dla Kongresu; konflikt między
centralą a stanami.

10. MAŁA KONSTYTUCJA – ZAKRES PRZEDMIOTOWY I FUNKCJE

PODZIAŁY KONSTYTUCJI WSPÓŁCZESNYCH – jakie są typy konstytucji ze względu na różne

kryteria podziału

1.)

Ze względu na formę konstytucji

a.)

KONSTYTUCJE PISANE

–

większość współczesnych konstytucji

–

jeden lub kilka aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, szczególnej treści oraz

specjalnym trybie uchwalania i zmian

b.)

KONSTYTUCJE NIEPISANE

–

Wielka Brytania, Izrael, Nowa Zelandia

–

całość prawa konstytucyjnego obejmuje zarówno akty prawne, jak i normy niepisane

występujące w postaci zwyczajów, konwenansów i zwyczajów sądowych

2.)

Ze względu na procedurę powstawania (od kogo się wywodzi)

a.)

KONSTYTUCJE UCHWALANE

–

w państwie demokratycznym przez organ przedstawicielski, tj. zwykły parlament lub

konstytuantę (specjalnie powołaną w tym celu; w przeciwieństwie do parlamentu nie musi pochodzić
z powszechnych wyborów, zaś zaraz po uchwaleniu konstytucji jest rozwiązywana);
–

ewentualnie po parlamencie – referendum

–

większość współczesnych konstytucji

b.)

KONSTYTUCJE OKTROJOWANE (NADANE, DAROWANE) – nadana przez głowę państwa bez

udziału organów przedstawicielskich danego kraju

walor głównie historyczny np. Magna Charta Libertatum

współcześnie np. Konstytucja Pakistanu 1987 nadana przez prezydenta narodowi

także Arabia Saudyjska, Emiraty Arabskie (monarchia absolutna)

konstytucje u schyłku feudalizmu nadane przez monarchę

współcześnie: Katar, Kuwejt, Nepal

c.)

wyjątkowa – KONSTYTUCJA V REPUBLIKI FRANCUSKIEJ z 1958 – uchwalona przez

prezydenta wraz z rządem, parlament ją tylko konsultował, potem referendum

3.)

Ze względu na procedurę zmiany (tzn. czy trudno, czy łatwo jest ją zmienić)

a.)

KONSTYTUCJE SZTYWNE – wymagana szczególna procedura np. kwalifikowana większość

głosów (Austria, Belgia, Grecja, Hiszpania, Holandia)

à najbardziej sztywna jest konstytucja Danii z 1953, dla zmiany wymaga

zgoda 2/3 posłów przy 50% frekwencji w Folketingu (izba parlamentu)

zgoda 2/3 starców parlamentarnych przy 50% frekwencji

rozwiązanie parlamentu (dyskusja)

zgoda 2/3 nowego parlamentu przy 50% frekwencji

referendum – powyżej 50% frekwencji i 65% za zmianą (jeżeli nie, to

rozwiązanie parlamentu)

à konstytucja Danii zmieniana była dwukrotnie od 1953

w 1961 – przeniesienie praw suwerennych z Danii na EWG (ale gwarancja, że

akceptacja społeczeństwa na różne kroki w sprawach wspólnoty, dlatego było już 17
referendów)

1987 – zalegalizowanie małżeństw homoseksualnych

b.)

KONSTYTUCJE ELASTYCZNE – zmieniane według takiego samego porządku jak inne ustawy;

przede wszystkim w Wielkiej Brytanii (konstytucja nie ma tu szczególnego trybu zmian, a także rozszerza
ja cały czas nowe orzecznictwo, zwyczaje, zatem zmiana prawa konstytucyjnego jest łatwa)

c.)

Szczególny przypadek – KONSTYTUCJA USA - czy sztywna, czy elastyczna ? bo są dwie

procedury zmiany

à SZTYWNA, jeżeli brać pod uwagę tryb zmian przewidziany w samej konstytucji (kwalifikowana
większość w obu izbach, zgoda parlamentów stanowych); ze względu na układ formalny

à ELASTYCZNA, gdy bierzemy pod uwagę tryb zmian poprzez orzecznictwo sądowe (orzeczenia
Sądu Najwyższego); ze względu na układ praktyczny

dlatego konfederacja USA przerosła w federację; każdy stan ma swoją

konstytucję stanową (o początku XIX w., ostatnia z 2001 dla Nowego Jorku), są one
nieco podobne do europejskich, niektóre zawierają zapisy specyficzne np. na Florydzie
nie wolno pluć z okna jadącego samochodu, na Alasce nie można polować na zające w
określone dni

dlatego doszło do wzmocnienia roli prezydenta

ile ma stron, ile ma artykułów Konstytucja USA ??

Konstytucja Indii – koło 3 tys. stron

Konstytucja Meksyku – koło 200 stron

4.)

Ze względu na treść konstytucji

a.)

KONSTYTUCJE PEŁNE – regulują przynajmniej następujące kwestie:

podmiot władzy państwowej, formy jego działania oraz reguły określające struktury państwa i

aparatu państwowego

podstawowe zasady ustroju społeczno-gospodarczego, w tym co najmniej określenie stosunku

do własności

pozycję prawną jednostki w państwie i społeczeństwie

tryb zmiany konstytucji

zatem konstytucja taka reguluje wszystkie sprawy ustroju państwa, ma charakter względnie

stały, trwały, zawiera wszystkie elementy z omówionych już 3 etapów historycznych (patrz:
KATALOG SPRAW); większość konstytucji

b.)

KONSTYTUCJE NIEPEŁNE = MAŁE KONSTYTUCJE

–

zwykle dotyczy tylko ustroju naczelnych organów państwowych oraz reguluje sposób ich

zmiany

–

uchwalane zazwyczaj w państwach nowo powstałych lub znajdujących się w okresie

transformacji ustrojowej (w okresach przełomów np. po zmianie ustroju, rewolcie)

–

w Polsce trzykrotnie: 1919, 1947, 1992

5.)

Ze względu na czas obowiązywania

a.)

KONSTYTUCJE PRZYJĘTE NA CZAS NIEOKREŚLONY tzw. stałe – nie ustanawia żadnych

końcowych terminów obowiązywania; większość obowiązujących konstytucji

b.)

KONSTYTUCJE PRZYJĘTE NA CZAS OKREŚLONY tzw. czasowe – ograniczony okres

obowiązywania; należy do rzadkości np.

1987 – Wielka Karta Wolności Filipin (na 10 lat)

1949 – ustawa zasadnicza RFN (zapis: do czasu zjednoczenia Niemiec; 21 poprawek w

latach ’90)

konstytucja Jemeńskiej Republiki Arabskiej 1974

konstytucja Sudanu 1985

6.)

Podział konstytucji wg Lassalle’a – obie powinny być sobie bliskie !

a.)

KONSTYTUCJE RZECZYWISTE – układ sił politycznych w państwie (decyduje o tym, czy

postanowienia konstytucji będą przestrzegane; ale lepiej, żeby nie za duży wpływ bo np. falandyzacja)

b.)

KONSTYTUCJE PISANE – dokument z postanowieniami, papier

11. FUNKCJE KONSTYTUCJI

FUNKCJE KONSTYTUCJI – Konstytucja jako akt prawny o szczególnym znaczeniu w państwie spełnia kilka
istotnych funkcji. Są to zwłaszcza następujące funkcje:

1.)

PRAWNA – konstytucja stanowi podstawę całego systemu prawa w każdym państwie

konstytucyjnym

2.)

INTEGRACYJNA – służy integracji całego społeczeństwa, gdyż zwykle stanowi wyraz szerokiego

konsensusu społecznego

3.)

ORGANIZATORSKA – odgrywa rolę statutu organizacyjnego państwa, gdyż określa zasady

organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego strukturę wewnętrzną

4.)

PROGRAMOWA – określa kierunki rozwoju państwa

5.)

WYCHOWAWCZA – jest odzwierciedleniem pewnego systemu wartości i przekonań politycznych,

zawiera określone idee i dąży do ich realizacji

12. ZASADA PODZIAŁU WŁADZY – ISTOTA I PŁASZCZYZNY JEJ WYSTĘPOWANIA WE
WSPÓŁCZESNYCH SYSTEMACH POLITYCZNYCH

ZASADA PODZIAŁU WŁADZY (inaczej: separacji) – to jedna z koncepcji budowy aparatu

państwowego, jest typowa dla państwa demokratycznego, a jej istota przejawia się w:

wyraźnym rozdziale władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej

ochronie niezawisłości sędziów

roli mass mediów wyrażających opinię publiczną (czwarta władza)

federalistycznej budowie państwa

autonomii terytorialnej

silnej parlamentarnej opozycji

praktykowanym pluralizmie zorganizowanych grup interesu

ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZ – jest najstarszą historycznie zasadą podziału władzy, z punktu

widzenia organizacyjnego oznacza ona, że

istnieją trzy władze, odpowiadające trzem wyodrębnionym funkcjom państwa tj. funkcji

ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej

każda z tych władz, funkcji jest realizowana przez odrębny, inny organ państwowy

mechanizm powiązań między władzami powinien zapewniać ich wzajemne ograniczanie się

USA, część państw Ameryki Środkowej i Południowej è

separacja

Demokracje europejskie è

współdziałanie i wzajemne hamowanie się legislatywy i

egzekutywy

Zasadę podziału władzy formułowali, niezależnie od siebie, John Locke i Monteskiusz

Z punktu widzenia normatywnego trzy władze mają taką samą legitymizację do rządzenia – pochodzącą od

suwerena. Określenia: władza ustawodawcza, władza wykonawcza i władza sądownicza wskazują na główny
kierunek działalności danego organu i nie oznaczają absolutnego organizacyjnego rozdzielenia. Praktyka realizacji
podziału władzy dowodzi, że w większości krajów główne relacje przebiegają na linii władza ustawodawcza –
władza wykonawcza. Pozycja głowy państwa, parlamentu, rządu i sądownictwa jest w poszczególnych krajach
zróżnicowana.

13. ISTOTA I RODZAJE GŁOWY PAŃSTWA

14. FUNKCJE GŁOWY PAŃSTWA W SYSTEMACH PARLAMENTARNYCH

15. FUNKCJE GŁOWY PAŃSTWA W SYSTEMACH PREZYDIALNYCH

Instytucja głowy państwa powstała w późnofeudalnym systemie politycznym.

Jest to organ jednoosobowy:

a.)

w monarchiach – monarcha

b.)

w republikach - prezydent

Ale znane są również kolegialne (wieloosobowe) głowy państwa np. Rada Państwa w NRD i PRL

oraz Rada Najwyższa w ZSRR.

MONARCHA

Z prawnego punktu widzenia władza monarchy jest autonomiczna i samorodna.

Monarcha jest w zasadzie nieusuwalny, jego władza jest najczęściej dożywotnia i dziedziczna.

W wysoko rozwiniętych cywilizacyjnie krajach demokratycznych monarcha umacnia społeczny

prestiż władzy, jest symbolem jedności narodu oraz potencjalnym arbitrem w poważnych konfliktach
społecznych.

PREZYDENT

w odróżnieniu od monarchy, jest wybierany na określoną kadencję

Konstytucyjnymi sposobami elekcji prezydenta są:

a.)

wybory bezpośrednie, dokonywane przez społeczeństwo

b.)

wybory pośrednie, w których prezydent jest wyłaniany przez kolegium elektorów,

wybrane przez społeczeństwo (np. USA, Argentyna)

c.)

wybory pośrednie, w których prezydenta wybiera parlament (np. Liban,

Szwajcaria, Turcja) lub kolegium elektorskie, złożone z parlamentarzystów i
przedstawicieli organów samorządu lokalnego (np. Włochy) czy delegatów parlamentów
krajowych (RFN)

Pozakonstytucyjne sposoby wyłaniania prezydenta są charakterystyczne dla systemów

autorytarnych i totalitarnych i bardzo często są następstwem wojskowych zamachów stanu
(państwa afrykańskie i latynoamerykańskie)

w państwach demokratycznych pozycja prezydenta jest zróżnicowana

a.)

w systemie prezydenckim prezydent jest głową państwa, szefem rządu, najwyższym

zwierzchnikiem sił zbrojnych i przywódcą swojej partii (USA)

b.)

w systemie parlamentarno-gabinetowym jest tylko głową państwa, szefem rządu zaś

jest premier, a dowództwo wojskowe w rzeczywistości należy do ministra obrony i
sztabu generalnego (Austria, Irlandia, RFN, Włochy)

w państwach realnego socjalizmu prezydent najczęściej łączył swój urząd z przywództwem partii

komunistycznej (Wietnam, Rumunia, ZSRR), co oznaczało w praktyce jego dominującą pozycję w
systemie politycznym

16. BIKAMERALIZM I JEGO FUNKCJE

PARLAMENT jest najważniejszym organem przedstawicielskim.

a.)

w państwie demokratycznym, zgodnie z zasadą podziału władz, parlament jest organem w jednym z

trzech pionów państwowych i nie zajmuje uprzywilejowanej pozycji

b.)

w państwach realnego socjalizmu formalnie był on najwyższym organem władzy państwowej, w

praktyce – bardziej lub mniej powolnym narzędziem w rękach partii komunistycznej

c.)

w krajach rozwijających się sytuacja jest zróżnicowana, przeważa jednak model ograniczonej roli

parlamentu

Pozycja parlamentu na przestrzeni dziejów zmieniała się. Wraz z przechodzeniem od monarchii absolutnej

przez konstytucyjną do parlamentarnej początkowo zaznaczał się stały wzrost roli parlamentu. W drugiej połowie
XXw. zauważalne jest ograniczenie znaczenia władzy ustawodawczej na rzecz wykonawczej. Mimo to parlament
nadal odgrywa istotną rolę w mechanizmach sprawowania władzy. W większości rozwiniętych krajów zachodnich
funkcjonuje dwuizbowy parlament (BIKAMERALIZM). Jednoizbowe parlamenty występują w Danii, Finlandii,
Grecji, Portugalii i Szwecji.

W dwuizbowym parlamencie zarówno polityczno-prawny status, jak i pełnomocnictwo obu izb nie są

jednakowe

a.)

IZBA NIŻSZA formowana jest na podstawie powszechnego i bezpośredniego głosowania

b.)

IZBA WYŻSZA pochodzi

z mianowania (np. Izba Lordów w WB)

z wyborów pośrednich (np. Senat we Francji)

z wyborów bezpośrednich z zastosowaniem podwyższonego cenzusu, zwłaszcza

dotyczącego wieku biernego prawa wyborczego

w niektórych kraja izba wyższa jest wyłaniana w wyborach, ale część deputowanych

otrzymuje mandat z nominacji (np. Włochy)

KADENCJA PARLAMENTU - IZBA WYŻSZA ma zazwyczaj dłuższy okres pełnomocnictw niż izba

niższa.

np. USA: Senat – 6 lat, Izba Reprezentantów – 2 lata

np. Francja: Senat – 9 lat, Zgromadzenie Narodowe – 5 lat

np. Japonia: Izba Radców – 6 lat, Izba Reprezentantów – 4 lata

Tylko we Włoszech okres ten dla obu izb wynosi 5 lat.

W niektórych krajach wyższa izba jest odnawiana nie w pełni, a tylko częściowo, co ma

zapewniać stabilność i następstwo w jej działalności (np. Francja, Japonia, USA)

W państwach demokratycznych, obok parlamentu, występują lokalne organy przedstawicielskie.

Funkcjonują one w strukturze samorządu terytorialnego (np. rady gmin Polsce, rady miejskie we Francji).

17. STRUKTURA PARLAMENTU I FUNKCJE JEGO CZĘŚCI SKŁADOWYCH

Struktura organizacyjna parlamentu, jego pełnomocnictwa oraz porządek pracy są określone w konstytucji

i w specjalnym prawodawstwie.

Parlament pracuje zwykle na sesjach zwyczajnych lub nadzwyczajnych

Posiedzenia zwoływane są z reguły przez większość deputowanych lub przez władzę wykonawczą

Posiedzenia parlamentu są z reguły publiczne.

W praktycznej działalności parlamentu ważną rolę odgrywają jego organy

1.)

ORGANY KIEROWNICZE

a.)

mogą być jednoosobowe (np. speaker w WB Izbie Gmin, w USA w Izbie

Reprezentantów)
b.)

mogą być kolektywne, kompletowane na podstawie proporcjonalnej reprezentacji

frakcji partyjnych (np. we Francji)

2.)

ORGANY POMOCNICZE – są nimi komisje

a.)

KOMISJE STAŁE – są tworzone na początku każdej kadencji i działają w całym okresie

pełnomocnictw parlamentu

b.)

KOMISJE NADZWYCZAJNE – są powoływane w celu rozpatrzenia określonej sprawy lub

kompleksu spraw (np. komisja ds. młodzieży w niektórych parlamentach państw europejskich)

c.)

KOMISJE ŚLEDCZE – są tworzone np. w celu wyjaśnienia faktu naruszenia prawa przez

urzędników państwowych

Deputowani gromadzą się w KLUBACH (FRAKCJACH) PARTYJNYCH. Samodzielną frakcję tworzy od

kilku do kilkudziesięciu deputowanych

np. 8 w japońskiej Izbie Reprezentantów

np. 30 w Zgromadzeniu Narodowym Francji

np. 15 w polskim Sejmie

18. FUNKCJE PARLAMENTU

Parlament spełnia 4 funkcje

1.)

FUNKCJA USTROJODAWCZA – polega na określeniu ustroju państwa, zwłaszcza poprzez

uchwalenie konstytucji

2.)

FUNKCJA USTAWODAWCZA – istotnym elementem działalności parlamentu jest tworzenie

prawa. Z funkcją ustawodawczą wiążę się PROCES USTAWODAWCZY, który obejmuje kolejno:

a.)

inicjatywę ustawodawczą

b.)

debatę nad projektem na posiedzeniach plenarnych

c.)

rozpatrzenie projektu przez izbę

d.)

przesłanie projektu ustawy do drugiej izby

e.)

sankcjonowanie przez głowę państwa

f.)

promulgację, czyli opublikowanie ustawy w oficjalnym organie w określonym ustawowo

terminie

3.)

FUNKCJA KREACYJNA

polega na uczestnictwie parlamentu w formowaniu organów państwowych i w kontroli

działalności władzy wykonawczej

w wielu krajach o republikańskiej formie rządów (poza republikami prezydenckimi)

parlamenty decydują lub współdecydują o wyborze głowy państwa

4.)

FUNKCJA KONTROLNA

W systemach parlamentarnych rządy są formowane z poparciem większości parlamentarnej

Parlamenty wykonują swoją funkcję kontrolną wobec rządów za pomocą zróżnicowanych środków

oddziaływania

w systemie parlamentarnym są to:

a.)

debata wstępna tzn. dyskusja nad proponowaną polityką rządu

b.)

sprawozdania z realizacji zadań

c.)

komisje parlamentarne

d.)

komisarz parlamentarny (ombudsman), kontrolujący decyzje z punktu

widzenia ich legalności i trafności

e.)

pytania i interpelacje poselskie

f.)

wniosek o wotum nieufności

w systemie prezydenckim zasadniczą formą kontroli administracji są różnego rodzaju

komisje parlamentarne

podkomisje parlamentarne

24. ORGANY NADZORU KONSTYTUCYJNEGO WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE – TYPOLOGIA I
FUNKCJE

25. EUROPEJSKI (KONTYNENTALNY) MODEL BADANIA ZGODNOŚCI PRAW A Z KONSTYTUCJĄ

26. AMERYKAŃSKI MODEL BADANIA ZGODNOŚCI PRAW A Z KONSTYTUCJĄ

BADANIE ZGODNOŚCI PRAWA Z KONSTYTUCJĄ – DWA TRYBY

1.)

TRYB AMERYKAŃSKI – przez Sąd Najwyższy USA

zaleta: to trzecia władza bada, nie jest koniunkturalna (sędziowie wybierani przez Prezydenta za

zgodą Senatu, dożywotnio, duża pensja 40 tys. $ miesięcznie, nie są upolitycznieni), sądownictwo
powszechne

Japonia, Australia podobnie

2.)

TRYB EUROPEJSKI – przez organy quasi-sądowe np. Trybunał Konstytucyjny , Rada Konstytucyjna

wada: z reguły stanowiska te są upolitycznione, sędziowie tych organów są powoływani przez

parlament (a de facto przez rząd, który ma większość)

np. w PORTUGALII kadencja tego organu równa jest kadencji parlamentu (w 1976 roku

konstytucja Portugalii uchwalona przez lewicę zawierała zapis w rodzaju, że „Portugalia jest państwem
ludzi pracy, planowanie pracy, uspołecznienie środków produkcji”, po wyborach centroprawica
rozwiązała spółdzielnie, na to lewica zaskarżyła, że nastąpiło naruszenie konstytucji, a nowa Rada
Konstytucyjna wykręciła kota ogonem, że dobro ogólne)

FRANCJA – członek Rady Konstytucyjnej mianowani przez trzy źródła (prezydent, Zgromadzenie

Narodowe, Senat)

POLSKA – parlament mianuje, ale inne kadencje (Trybunał Konstytucyjny 9 lat), zatem różne siły

polityczne (np. teraz rząd lewicowy, a TK centroprawicowy)

32. ZASADA SUWERENNOŚCI JAKO ZASADA USTROJOWA – HISTORYCZNY ROZWÓJ ZASADY

33. UWARUNKOWANIA ZASADY SUWERENNOŚCI NARODU

34. FORMY PRZEJAWIANIA SIĘ SUWERENNOŚCI NARODU

ZASADA SUWERENNOŚCI – nie w sensie stosunków międzynarodowych, przechodziła ewolucję

Podmiot władzy – SUWEREN – ulegał zmianom wraz z rozwojem państwa

1.)

Początkowo w systemach absolutnych (monarchia despotyczna) suwerenem był MONARCHA (dysponował

całością władzy, miał prawo ewokacji, czyli prawo kompetencji kompetencji – prawo do tego, by sam ustalał
zakres swoich kompetencji)

2.)

Angielska Chwalebna Rewolucja wprowadziła konstrukcję, że suwerenem jest „KING IN THE

PARLAMENT” (tylko ich wspólne rozstrzygnięcie ma charakter suwerenny)

następuje podział kompetencji, przy czym tendencja ogólna, że monarcha ma coraz mniej

kompetencji, coraz więcej ma ich parlament oraz rząd

monarchowie w praktyce nie wetują ustaw od 1805 (np. żart o królowej WB, abdykacja króla

Holandii na 48 h, w Danii abdykacja królowej na 24 h, przy małżeństwie homoseksualnym, aby
umożliwić podpisanie ustawy przez przewodniczącego parlamentu)

3.)

Suwerenność przeniesiona na NARÓD (ojcowie konstytucji USA i rewolucjoniści francuscy wszystko

przewrócili do góry nogami)

„My naród” w konstytucji USA

„lud” we Francji

„lud pracujący miast i wsi” w PRL

SUWERENNOŚĆ NARODU – płaszczyzna, na której spotykają się oczekiwania narodu z działaniami

władzy; najwyższa władza narodu

FORMY REALIZACJI ZWIERZCHNICTWA NARODU – jak naród ma realizować swoją suwerenność ?

Formuła, iż władza należy do narodu, jest urzeczywistniana za pomocą form demokracji bezpośredniej i

pośredniej. Poprzez bezpośredni wpływ:

1.)

REFERENDUM

2.)

INICJATYWA LUDOWA

3.)

WETO LUDOWE

4.)

SAMORZĄDY SPOŁECZNE

5.)

PRAWA I WOLNOŚCI OBYWATELSKIE

35. REFERENDUM, ISTOTA, RODZAJE, SENS USTROJOWY. PRZYKŁADY.

REFERENDUM – głosowanie za projektem określonego politycznego rozstrzygnięcia lub przeciw niemu; najlepsza
instytucja, najlepsza forma demokracji bezpośredniej, najbardziej znaczący udział ludności w wykonywaniu władzy;
jest najbardziej charakterystyczną cechą ustroju Szwajcarii.

1.)

zarzut PERSONALIZACJI REFERENDUM – niestety dla społeczeństwa mniej liczy się wówczas problem, a

człowiek albo siła polityczna, która stoi za każdym rozwiązaniem

np. 1962 dzień szakala ;) zamachu na de Gaulle’a – miał większość senatu przeciwko sobie, za 2

lata miały być wybory prezydenckie, a de Gaulle wiedział, że je przegra, gdyż Ciało Elektorów składa się
w 2/3 z senatorów

wówczas de Gaulle wystąpił w TV mówiąc, że „oto mógł zginąć prezydent Francji” i

zaproponował, aby odejść od dotychczasowego trybu wyboru prezydenta i aby ludzie wybierali
prezydenta

de Gaulle ogłosił referendum na ten temat (szantażując jednocześnie, że jeżeli jego projekt nie

przejdzie, to zrzecze się stanowiska prezydenta), a w referendum 80% zgoda – bo de Gaulle tak chciał, a
nie ze względu na problem !

oskarżono de Gaulle’a, że nie zapytał parlamentu, jak nakazuje konstytucja (wykpił się, że to w

końcu naród jest suwerenem)

potem koniec lat ’60 – de Gaulle zaproponował, aby znieść senat i posłużył się tym samym

fortelem

ale w referendum 80% wypowiedziało się za pozostawieniem senatu i de Gaulle ustąpił

dlaczego w drugim przypadku personalizacja nie zadziałała ? bo de Gaulle nie był już tak

popularny

2.)

OGRANICZENIE - Nie wszystkie kwestie mogą być poddane referendum (np. moralności nie można

przegłosowywać; kara śmierci, aborcja)

3.)

Referendum daje OGRANICZONE MOŻLIWOŚĆI WYBORU (tak-nie)

4.)

Referendum jest DROGIE (oj droga inwestycja)

RÓŻNE DZIWNE PRZYPADKI, GDZIE JEST JAKIE REFERENDUM..

USA – na szczeblu federalnym nie ma referendum, jest na szczeblu stanowym

RFN – jest tylko jeden przypadek, gdy może być referendum na szczeblu federalnym (co wynika z

historii, doświadczeń Republiki Weimarskiej, tam 3 referenda i 2 wybory à faszyzm) – ew. zmiana granic
landów i 1998 tak się stało (referendum dotyczyło połączenia Berlina i Brandenburgii, w Berlinie 78% tak,
a w Brandenburgii 56 % nie, zatem wynik negatywny i następne referendum może się odbyć za 10 lat)

SZWAJCARIA – na co dzień, ponad 600 razy rocznie (w tym na szczeblu gminy, kantonu,

ogólnofederalnym – to 2, 3 razy rocznie), zawsze jest mała frekwencja (kilka do kilkunastu %)

TYPY REFERENDUM

1.)

ze względu na okres przeprowadzania

a.)

PRZEDPARLAMENTARNE

b.)

POPARLAMENTARNE

c.)

POZAPARLAMENTARNE

2.)

ze względu na znaczenie

a.)

REFERENDUM KONSTYTUCYJNE – wysondowanie opinii

b.)

REFERENDUM ROZSTRZYGAJĄCE

3.)

ze względu na przedmiot

a.)

REFERENDUM KONSTYTUCYJNE

b.)

REFERENDUM USTAWODAWCZE

36. INICJATYWA LUDOWA, ISTOTA, SENS USTROJOWY. PRZYKŁADY.

INICJATYWA LUDOWA – polega na tym, że określona prawnie liczba osób może wszcząć postępowanie
administracyjne (ustawodawcze); inicjatywa prawodawcza wywodząca się od społeczeństwa

Polska, Szwajcaria, Włochy, Irlandia, Islandia, Norwegia, Estonia, Gruzja, Tadżykistan,

Macedonia

projekt ustawy musi być podpisany przez określoną liczbę osób, później trafia do parlamentu,

który albo ustawę przyjmuje, albo jej nie przyjmuje (wówczas automatycznie referendum – poza Polską i
Tadżykistanem)

np. Włochy – do 1965 nie było możliwości rozwodów, więc jeździli za granicę, w końcu zebrało

się dużo ludzi (wymogiem jest 200 tys., a ich było aż 435 tys.), ustawę rozwodową skierowano do
parlamentu, ale parlament nie uchwalił ! wówczas automatycznie doszło do referendum (udział 39 mln
Włochów, za rozwodami 18 tys. więcej głosów niż przeciw rozwodom)

37. WETO LUDOWE – ISTOTA, SENS USTROJOWY. PRZYKŁADY.

Włochy, Irlandia, Islandia, Norwegia, Estonia, Gruzja, Macedonia (bez Polski, Tadżykistanu,

Szwajcarii)

stosowane przeciwko uchwalonej już ustawie, pojawia się grupa obywateli, która chce zmienić

prawo, chce derogacji

np. w Norwegii przeciwko wejściu do EWG (wymóg 20 tys. osób), parlament odrzucił weto,

referendum

38. SAMORZĄD SPOŁECZNY, ISTOTA, RODZAJE, SENS USTROJOWY.

SAMORZĄDY SPOŁECZNE

1.)

TERYTORIALNE – ludność np. gminy, powiatu, bo samorząd terytorialny w gminie to jego

mieszkańcy, zaś rada miejska, czy burmistrz to tylko organy

2.)

FUNKCJONALNE – organizacje skupiające np. stowarzyszenie dziennikarzy, samorząd lekarski,

pielęgniarki itp.

39. PRAWA I WOLNOŚCI POLITYCZNE JAKO WYRAZ SUWERENNOŚCI NARODU

możliwość ich manifestowania jest przejawem demokracji bezpośredniej

w Polsce ostatnio: obywatelskie nieposłuszeństwo

np. w Hyde Parku (ale nie można psioczyć na królową, chyba że na jednym z 11 pieńków, a gdy

zajęte, to na gazecie – już można, bo to nie jest ziemia angielska)

40. FORMY INSTYTUCJONALIZACJI PRAWNEJ WYBORÓW ???

Społeczeństwo uczestnicząc w wyborach, może mieć wpływ na skład organów sprawujących władzę. Praktyka
wykazuje, że w drodze WYBÓRÓW wyłaniane są:

1.)

IZBY NIŻSZE – zazwyczaj

2.)

IZBY WYŻSZE PARLAMENTU– w niektórych krajach np. Polska, USA

3.)

PREZYDENT – w republikach prezydenckich, ale i w republikach parlamentarnych np. Polska,

Irlandia, Austria

4.)

ORGANY SAMORZĄDOWE REGIONALNE I LOKALNE – różne rady

5.)

LOKALNE ORGANY WYKONAWCZE – np. burmistrzowie w Niemczech, merowie we Francji,

prezydent miasta w Polsce

41. ZASADY DOTYCZĄCE SPOSOBU GŁOSOWANIA – OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

ZASADY DOTYCZĄCE SPOSOBU GŁOSOWANIA

1.)

POWSZECHNE

2.)

RÓWNE

3.)

TAJNE

4.)

BEZPOSREDNIE

42. POWSZECHNOŚĆ PRAWA WYBORCZEGO – SENS HISTORYCZNY I WSPÓŁCZESNY,
OGRANICZENIA

ZASADA POWSZECHNOŚCI - każdy OBYWATEL, który spełnił prawem przewidziane WARUNKI

(prawnoformalne), ma CZYNNE I BIERNE PRAWO WYBORCZE

„OBYWATEL” – są wyjątki

1.)

Portugalia i Finlandia – wybory do władz lokalnych, mogą uczestniczyć cudzoziemcy,

których kraje gwarantują takie samo prawo Portugalii i Finlandii, czyli na zasadzie wzajemności
daje się prawo wyborcze obywatelom innych państw (którzy spełniają tamtejsze wymogi; mogą
być ustalone inne wymagania, mniejsze, ale nie większe)

2.)

Unia Europejska – wystarczy, że jest się obywatelem jednego z państw członkowskich i ma

się prawa wyborcze tam, by móc brać udział w wyborach do władz lokalnych państw UE i do
parlamentu europejskiego – np. Niemcy jeżdżą do Francji, warunek mieszkania przez 6 miesięcy
(czynne prawo wyborcze) i 1 rok (bierne); gdy Polska wejdzie do UE to cudzoziemcy będą
musieli spełnić wymóg 1 roku zamieszkiwania (czynne) i 3 lata (bierne)

Ad. WARUNKI PRAWNOFORMALNE

1.)

określony wiek

a.)

izba niższa - zazwyczaj 18 lat do czynnego i biernego prawa wyborczego, ew. 21 bierne, np.

w Belgii 21 czynne, 23 bierne

b.)

izba wyższa – np. w Japonii do Rady Seniorów 55 czynne, 65 bierne

2.)

pełna zdolność do czynnności prawnych - nieubezwłasnowolnienie to nie to samo co więźniowie,

chodzi o pozbawienie praw publicznych

3.)

cenzus zamieszkiwania (ius domicili) – określony czas zamieszkiwania na danym terenie, czasem w

kraju, a czasem nawet w gminie

Historycznie zasada powszechności była NARUSZANA

1.)

CENZUS PŁCI – do lat 20 XX w. ale ! 1976 Szwajcaria (ale 56% kobiet nie chciało! To 73%

facetów ostatecznie dało wynik na plus), 1946 Francja

2.)

CENZUS WYKSZTAŁCENIA – np. w USA do 1965 obowiązywał w praktyce, bo egzamin z

czytania i pisania

3.)

CENZUS RASOWY – do 1865 w USA

4.)

CENZUS MAJĄTKOWY- dotyczący płacenia podatków, do lat 80 XIX w. w Europie

przymus wyborczy – kara za opuszczenie wyborów – obowiązuje w Belgii (a mimo to przychodzi 30-60%,

reszta płaci karę równowartość 200$), Holandii, Turcji (150$ kara, traci paszport, traci pracę państwową, którą
może ew. odzyskać po następnych wyborach), Australii

w Australii przeprowadzono badania socjologiczne nad przymuszonymi do wyborów – głosują

zazwyczaj przeciwko obecnemu obozowi rządzącemu, nie wiedzą, że to zapis w konstytucji i zwalają na
rząd

43. RÓWNOŚĆ W PRAWIE WYBORCZYM – SENS HISTORYCZNY I WSPÓŁCZESNY, GWARANCJE I
OGRANICZENIA.

RÓWNOŚĆ – oznacza, że

1.)

każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów

2.)

głos każdego wyborcy znaczy tyle samo

nie chodzi o to, że każdy ma jeden głos (bo czasami ma się więcej), tylko że każdy ma taką samą

moc
-

np. w Polsce głosuje się na tylu senatorów, w ilomandatowym okręgu się jest, czyli czasami na

więcej niż jednego

w Niemczech 2 głosy do Bundestagu

w Argentynie w głosowaniu na kandydatów do Zgromadzenia każdy oddaje 3 głosy

WYJĄTKI OD ZASADY RÓWNOŚCI w krajach demokratycznych

1.)

Ograniczanie tego, że „każdy wyborca ma taką samą liczbę głosów” - ZASADA PLURALNEGO

GŁOSOWANIA – we Francji do lat 20 XX w. oraz w Anglii (Angol z 11 dziećmi głosował za siebie, z tytułu
posiadania żony, z tytułu posiadania córek, synów, w miejscu zamieszkania, na polu golfowym, w pubie itp.)

2.)

Ograniczanie tego, że „głos każdego wyborcy znaczy tyle samo” – SYSTEM KURIALNY, ale inaczej

kiedyś, a inaczej dziś

a.)

kiedyś – np. Austro-Węgry, Prusy – obywatele podzieleni na trzy grupy i każda grupa, mimo

zdecydowanie różnej liczebności, wybierała 1/3 składu parlamentu

osoby nie płacące podatków (koło 80%)

płacący średnie podatki (14%)

płacący duże podatki (3%)

b.)

dziś – nierówność ze względu na migrację ludności – są kraje, gdzie raz na ileś lat są

zmieniane granice okręgów wyborczych np. Wielka Brytania na 15 lat, a nie przed każdymi
wyborami, a po tych 15 latach są różnice np. 1:7, dlatego okręgi jednomandatowe o nierównej
liczbie mieszkańców

44. TAJNOŚĆ W PRAWIE WYBORCZYM – GWARANCJE

TAJNOŚĆ AKTU WYBORCZEGO – odpowiednio intymne warunki dla podjęcia decyzji np. kabin, nikt

nie może kontrolować tego, na co głosujemy

JAWNOŚĆ, czyli złamana zasada tajności – np. w Algierii głosuje się na oczach urzędnika

BEZPOŚREDNIOŚĆ – głosowanie to jedna z niewielu czynności prawnych, które są dokonywane osobiście

(poza tym testament oraz adopcja dziecka), nie można przez pełnomocnika

Brak: przez pocztę np. w Szwajcarii (2 tygodnie na oddanie głosu), w Macedonii też tak będzie od 2004

45. ZASADY DOTYCZĄCE SPOSOBU USTALANIA WYNIKÓW WYBORÓW

Prawo wyborcze zna dwa podstawowe sposoby podziału mandatów oraz trzeci powstały z tamtych dwóch.

1.)

PROPORCJONALNY

2.)

WIĘKSZOŚCIOWY

3.)

MIESZANY

46. ZASADA WIĘKSZOŚCI – WIĘKSZOŚĆ WZGLĘDNA I BEZWGLĘDNA – ISTOTA I KONSEKWENCJE
USTROJOWE

WIĘKSZOŚCIOWY SYSTEM WYBORCZY - bardzo dobry system wg Wojtaszczyka :D – polega na tym,

że mandaty otrzymuje tylko ta partia, która zebrała określoną prawem większość głosów w danym okręgu

np. wybory parlamentarne USA, WB, Francja

np. wybory do Senatu w Polsce

WARUNKI WSTĘPNE

1.)

OKRĘGI JEDNOMANDATOWE (najczęściej, ale są wyjątki) – różne kryteria ustalania okręgów np.

liczba ludności, ile wpływa do budżetu

np. Wielka Brytania - tak

np. Polska przy Senacie – nie, 2 mandaty,

np. Japonia – nie, od 3 do 5 mandatów - przy tym to, ile dany okręg daje pieniędzy do budżetu i

czy mieszkają w nim rody, te rzeczy decydują o liczbie mandatów

2.)

Głosujemy na KANDYDATÓW, a wszyscy kandydaci są na jednej liście w porządku alfabetycznym

(tzn. każda partia wystawia w okręgu tylko jednego kandydata i wyborca oddaje swój głos na tę lub inną
partię)

Taki system eliminuje lub zmniejsza reprezentacje partii małych, zapewnia jednak zazwyczaj stabilność

rządów poprzez formowanie się w wyniku wyborów silnej większości parlamentarnej.

SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY

1.)

WIĘKSZOŚCI WZGLĘDNEJ

–

np. USA, Wielka Brytania

–

wygrywa kandydat, który uplasował się na pierwszym miejscu

2.)

WIĘKSZOŚCI BEZWZGLĘDNEJ

–

np. Francja, Polska (wybory prezydenckie)

–

zwycięża ten, który uplasował się na pierwszym miejscu, ale musi zdobyć co najmniej 50% +

1 głosów (II tura ?)

WADY SYTEMU WIĘKSZOŚCIOWEGO

1.)

kandydat, który wygrał, może być kandydatem mniejszości

dotyczy większości względnej – np. A 18%, B 17%, C 19% i wygrywa C, mimo że głosowała

na niego mniejszość

2.)

w wyborach może zwyciężyć partia, która w skali całego kraju otrzymała mniej głosów niż partia,

która przegrała

często w USA w wyborach prezydenckich ?

np. 10 okręgów, partia A wygrała w 6 ledwo-ledwo, w 4 okręgach zdecydowanie wygrała

partia B – ostatecznie to A zwycięża, mimo że w sumie więcej głosów dostała B

ZALETY SYSTEMU WIĘKSZOŚCIOWEGO

powstaje stabilna większość rządzenia (partia rządząca ma poparcie > 50%)

program rządowy jest logiczny, spójny wewnętrznie, bo rząd tworzy jedna, dwie, trzy partie, a nie

dużo różnych i partie które się łączą w koalicję, są sobie bliskie programowo

łatwo ustalić odpowiedzialnego za rządzenie

czytelne alternatywy dla wyborców, czy dana partia im pasuje

47. ZASADA PROPORCJONALNOŚCI – ISTOTA, RÓŻNE ZASADY PODZIAŁU MANDATÓW,
KONSEKWENCJE USTROJOWE. PRZYKŁADY.

SPOSÓB PODZIAŁU MANDATÓW PROPORCJONALNY

System ten był powszechny jeszcze przed II WŚ (mit, że demokratyczne!)

Po II WŚ niektóre kraje przestały go stosować, obecnie występuje jeszcze w państwach skandynawskich,

Belgii, Holandii, Luksemburgu, Hiszpanii, Portugalii, Grecji, większości Europy Wschodniej, w Polsce w
przypadku Sejmu

podział mandatów między partie dokonywany jest odpowiednio do liczby głosów zebranych przez każdą z

partii

WARUNKI, które muszą zostać spełnione przy SYSTEMIE PROPORCJONALNYM

1.)

WIELOMANDATOWE OKRĘGI WYBORCZE (z danego okręgu wybiera się więcej niż jednego

deputowanego)

2.)

Głosujemy na LISTY KANDYDATÓW (każdy komitet wyborczy ma oddzielną listę) – czy dobrze ? czy

głosujemy na listy kandydatów i na listy komitetów wyborczych ?

a.)

LISTY OTWARTE – np. Polska, Europa Wschodnia – głosujemy na partię i konkretnego człowieka

lista alfabetyczna

lista preferencyjna

b.)

LISTY ZAMKNIĘTE – państwa skandynawskie, Hiszpania, Grecja, Portugalia – głosuje się tylko na

listę, a nie na osoby (partia szereguje, kogo preferuje)

Jest 7 PROPORCJONALNYCH SYSTEMÓW WYBORCZYCH, które odpowiadają na pytanie, jak

podzielić mandaty, gdy jest ich więcej niż 1 ? Są to m.in.:

system D’Hondta

system Hare-Niemayera

system Hagenbacha - Bischoffa

Najczęściej stosowanym sposobem określenia liczby wyborczej jest SYSTEM D’HONDTA

–

Pierwszy raz zastosowano w Belgii w 1893, do dziś przyjęła go większość krajów

–

Liczby głosów uzyskane przez poszczególne partie dzielimy przez kolejne liczby całkowite co

najmniej tyle razy, ile jest mandatów do podziału, a uzyskane w ten sposób największe ilorazy wykażą
kolejność przydziału mandatów.

–

Przykład ! na liczbach !

1.)

PLUSY - ZALETY SYSTEMU D’HONDTA

w parlamencie reprezentowane mogą być nie tylko duże, ale i małe grupy społeczne

(demokratyczność)

2.)

MINUSY

PÓŁPLUS – możemy uznać, że nastroje polityczne wyborców są w miarę wiernie

odzwierciedlane

ale ! gdy parlament zacznie pracować, to ten półplus zamieni się w MINUSA !

np. Włochy

do 1993 miały system proporcjonalny

w roku 1980 wyniki wyborów: chadecy 34%, komuniści 28%, socjaliści 9% i jeszcze 11

małych ugrupowań

Jak utworzyć w takiej sytuacji rząd ? chadecja nie ma z kim połączyć się w koalicję

(komunistów nie chcą też inne państwa, socjaliści dzielą się na 6 frakcji i chcą premiera oraz 5
ministrów i realizacji swojego programu, do tego dochodzą małe partie), w efekcie chadecja ma 2
ministrów i tyle, a do rządu wchodzi 8 partii

I to nie był kompromis, a blokowanie się nawzajem

Zatem w konsekwencji ujawniają się MINUSY

1.)

Brak klarownego programu rządu (wiele partii tworzy rząd, a każda ma

inny program)

2.)

Wystarczy odejście jednego członka koalicji, a rząd upada

- np. we Włoszech było 56 upadków rządu między 1946 a 1993

3.)

Słabość w podejmowaniu decyzji (ciężko utworzyć koalicję)

4.)

Mało stabilne rządy

5.)

Problem odpowiedzialności za rządzenie, za decyzje (rozmywa się)

OGRANICZANIE NEGATYWNYCH NASTĘPSTW SYSTEMU PROPORCJONALNEGO à

KLAUZULA ZAPOROWA - oznacza, że partia, która nie zebrała określonego prawem minimum głosów (Turcja
10%, Szwecja 3%, Polska, RFN 5%) nie jest dopuszczana do uczestnictwa w podziale miejsc i głosów

1.)

na szczeblu okręgu (np. Grecja 11% w skali wszystkich głosów; jeżeli nie, to inna partia może

przejąć te mandaty)
2.)

na szczeblu kraju (np. Polska)

Polska w 1993 – 65 mandatów w pierwszym podejściu nie zostało obsadzonych ! bo

lewica zjednoczona, a prawica w 17 ugrupowaniach dostała by w sumie te 65, ale nie
przekroczyli zapory, więc nie dostali nic, a 65 mandatów podzielono między te partie, które
zaporę przeszły i dostały się do parlamentu (SLD, PSL, UW, UP)

Zatem w konsekwencji głosy prawicowe poszły na lewicę !!! (uniezależnienie się głosów

od wyborców) à BARDZO WAŻNE

48. MIESZANY SYSTEM WYBORCZY – ISTOTA I KONSEKWENCJE USTROJOWE. PRZYKŁADY.

pomysł Niemców, którzy po raz pierwszy zastosowali ten system w 1949 w Konstytucji

1993 – Włochy (z systemu proporcjonalnego na mieszany)

1992 – Węgry

MIESZANY SYSTEM WYBORCZY - jest to połączenie dwóch systemów poprzednich

system proporcjonalny + system większościowy = system mieszany

np. Niemcy – każdy ma 2 głosy, jest 16 okręgów (bo 16 landów), różna liczba mandatów (np. Kraj Saary 3,

Bawaria 18)

a.)

I warunek – a’la SYSTEM PROPORCJONALNY (konkretnie SYSTEM D’HONDTA) – partia musi

zdobyć mandaty i przejść 5% próg

b.)

II warunek równolegle – a’la SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY – na każdy okręg przypada 1 mandat,

obowiązuje większość względna, a konieczne jest zdobycie minimum 3 mandatów przez partię

przykład z partią PDS, która jest popularna w Niemczech wsch., a na zachodzie nie

a.)

zdobyła 7 mandatów w systemie proporcjonalnym, ale w skali całych Niemiec nie miała 5%

b.)

zdobyła 4 mandaty w systemie większościowym i spełniła tym samym II warunek

zatem w sumie PDS dostało 11 mandatów (przez to, że spełnili drugi warunek, uratowali też

mandaty z pierwszego)

gdyby im się to nie udało i np. a.) 7 mandatów b.) 2 mandaty, to liczba posłów do parlamentu

byłaby mniejsza o 9

49. STRUKTURALNE DEFORMACJE AKTU WYBORCZEGO – KONSEKWENCJE

50. KONIUNKTURALNE DEFORMACJE AKTU WYBORCZEGO – KONSEKWENCJE

OKRĘGI MARGINALNE

–

w demokracjach ustabilizowanych wyborcy w kolejnych wyborach zachowują się tak samo, są z

zasady konserwatywni (w sensie stałości poglądów)

–

dlatego kampania wyborcza dotyczy tylko okręgów marginalnych, czyli miejsc, gdzie ludzie nie

wiedzą, jak głosować, są niezdecydowani (jest ich 7% Włochy, 2,5% WB, 3% Norwegia)

–

często przesądza to o wyniku wyborów, te parę procent decyduje

–

w Polsce nie ! koło 60% zmienia zdanie

–

ale nawet w demokracjach ustabilizowanych zdarzają się niespodzianki

1.)

WB w latach 70 w Partii Pracy zwyciężył nurt tradeunionistyczny i wydali oni

nowy program taki lib-dem-soc, że wyborcom się to nie spodobało i okręg marginalny
podskoczył z 1,5% do 40%, dużo osób odeszło do Partii Konserwatywnej; dopiero w
latach 90 gdy Partia Pracy powróciła do starego programu, udało im się dostać do żłobu i
objąć władzę

2.)

USA wybory prezydenckie 1980 – 63 demokratów przeniosło się na republikanów

(Reagan)

GERMANDERKA = GEOMETRIA WYBORCZA (nazwa od gubernatora Geri 1867 w USA)

manewrowanie granicami okręgów wyborczych, aby uzyskać więcej, niż by to wynikało

np. jeden okręg, w którym skupieni są przeciwnicy, tak aby w innym chociaż wygrać

np. Francja

–

w centrum Paryża w większości są robotnicy, rządzi centroprawica, a o granicach

okręgów wyborczych decyduje większość parlamentarna

–

wiedzą, że w Paryżu przegrają, bo robole to przeciwnicy

–

na przedmieściach Paryża są bogatsi zwolennicy, zatem długość okręgu należy tak

zmienić, aby zwolennicy przeważyli (i okręg zaczyna się w Paryżu, a ciągnie się aż na wieś, taki
długi i cienki)

–

typowy przykład uniezależniania się od wyborców (to ordynacja wyborcza zadecydowała

o wyniku) !!!!

np. PRL

problem z wyborami, gdy Ursus chciał je zbojkotować, a rządzący chcieli mieć

frekwencję

połączono zatem Ursus z Ochotą, gdzie mieszkała bardziej koniunkturalna inteligencja i

dali im więcej mandatów

51. PRZYMUS WYBORCZY, ISTOTA, PRZYKŁADY i KONSEKWENCJE.

W prawie wyborczym niektórych krajów przewidziany jest przymus wyborczy np. Australia, Belgia, Holandia, Grecja,
Luksemburg, Turcja) Wyborca jest więc zobligowany do wzięcia udzialu w głosowaniu w wyborach lub referendach
etc. W momencie jego wprowadzenia w krajach gdzie przewidziano konkretne sankcje lub uprzywilejowania, nastąpilo
znaczne zwiększenie udzialu w wyborach np. w Australi z 59% (1922) do 91% (1925). Wspólcześnie nie ma jednak
zasadniczej róznicy we frekwencjiwyborczej między krajami stosującymi przymus wyborczy a tymi, które tego nie
robią. Badania pokazują, że przymus wyborczy nie powoduje drastycznych zmian w rozkladzie glosów gdyż ci
zmuszeni do pujścia do wyborów glosują w większości na partie marginalne lub skrajne. Poza tym kara za brak udzialu
w wyborach jest na tyle niska lub wyklucznie z udziału w nąstepnych wyborach jest na tyle nieskuteczne dla kogoś kto
i tak nie głosuje, że wiele to nie zmienia.

52. PLURALIZM I MONIZM POLITYCZNY W SYSTEMIE POLITYCZNYM – OGÓLNA
CHARAKTERYSTYKA.

Pluralizm czyli różnorodność to zasadnicza cecha państwa demokratycznego.

Termin pluralizm polityczny zaklada istnienie różnorodnych sił politycznych(parti, grup interesu), konkurujących w
ramach przyjętych w danym państwie reguł.

Pluralizm można podzielić tak:

pluralizm społeczny- wielka liczba konkurujących, zróżnicowanych grup

pluralizm polityczny- wolna gra sił politycznych, prawo do wypowiadania i do prezentowania

własnych poglądów

pluralizm ekonomiczny- mechanizmy rynkowe i konkurencyjne

pluralizm ideologiczny wielość konkurujących ze sobą idei

Monizm polityczny-typowy

dla państwa totalitarnego i cześciowo takrze dla państwa autorytarnego. Jego podstawowe

założenie to kierowanie wszystkimi dziedzinami życia społecznego z jednego centrum.

53. FORMY PLURALIZMU POLITYCZNEGO WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE – OGÓLNA
CHARAKTERYSTYKA.

Do form pluralizmu we wspólczesnym państwie możemy zaliczyć, róznorodność parti politycznych, i inych ugrupowań
pozarządowych. Do jego ważnych cech zaliczyć można takie kwestie jak:

granice między grupami interesów sądobrze zdefiniowane

w państwie występuje zgoda na postepowanie rządu ale nie zawsze na cele, które rząd soboe

stawia

wysoka jest autonomia grup i interesów

wplyw na różnego rodzaju decyzje zapadające w państwie jest otwarty

54. PLURALIZM TRADYCYJNE (LIBERALNY) SENS I KONSEKWENCJE DLA SYSTEMU
POLITYCZNEGO.

W większości wariantów pluralistycznych kładziony jest nacisk na konflikt. W pluralizmie klasycznym żadna grupa
interesu bez własnej woli nie jest wyłączona z systemu.Ekonomiczna i polityczna rola różnych grup spolecznych jest
ograniczona. Aktywność polityczna sprowadza się przede wszystkim do postulatów wywuwanych przy wyborze
przywódców oraz agitacji na rzecz swoich interesów za pomocą różnych zorganizowanych form reprezentacji

Pluralizm nie wytycza sobie żadnego celu, zaklada że głównym problemem jest pluralistyczny proces, z którego
powiina wynikaćoplymalna polityka.

55. NEOKORPORACJONIZM – SENS I KONSEKWENCJE DLA SYSTEMU POLITYCZNEGO.

Neokorporatyzm to jest kontynuacją pluralizmu. Uwypukla on lub wprowadza zupelnie nowe pojęcia do koncepcji
pluralizmu należa do nich:

polityka państwa nie zawsze jest następstwem pressure politics, lecz stanowi również

consensus między państwem i związkami interesu.

związki interesu mogą jednocześnie uczestnizcyć w wykonywaniu tak skoncentrowanej

polityki.

państwo bierze udział w różnym zakresie w organizacji interesów społecznych, zachowując

autonomię w formułowaniu i realizacji polityki.

zaznacza SIĘ zwiększona ingerencja państw w kształtowaniu stosunków związkow interesu

do swoich członków

zaznacza siezalezność między organizacją społecznych interesów, a makroekonomicznym

rozwojem nowoczesnych demokracji.

Neokorporatyzm to według mnie teoria, która po prostu mówi o tym, że w zamian za stabilizacje finansową państwo
oczekuje od obywateli świętego spokoju w sprawach politycznych.
W środku tej koncepcji leży teoria zakladająca istnienie społeczeństwa współzależnych interesów, która zakłada
możliwośc pogodzenia różnych interesów pod hasłem będzie jeszcze lepiej ziomek.

56. PAŃSTWO PRAWA JAKO ZASADA USTROJOWA - KONSEKWENCJE DLA SYSTEMU
POLITYCZNEGO.

Państwo prawne, a więc jak sądzę państwo prawa to państwo konstytucyjne, tzn. państwo praworządne, w
którym stosunki między organami państwowymi a obywatelami określone są przez stabilne normy prawne.
W państwie prawnym najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmuje ustawa, która obok
konstytucji jest najważniejszym aktem prawnym regulującym na zasadzie wyłączności: sytuację prawną
obywateli, tryb działania organów państwa, szersze i kompetentne normowanie stosunków społecznych w
państwie, budżet państwa i inne. W takim państwie ma miejsce sądowa kontrola administracji, oceniająca czy
administracja działa na podstawie ustaw. Granicą działalności państwa prawnego są prawa człowieka.
Oznacza to również, że w takim państwie przestrzegana jest zasada zaufania obywatela do prawa.

Cechy państwa prawa:

zabezpieczenie wolności

równość wobec prawa

pewność prawna

podział władzy: egzekutywa, legislatywa, sądownictwo.

Główne prawne gwarancje rządów prawa.

Ustrojowe:

podział władzy

legalna i swobodnie działająca opozycja

niezbywalność wolności obywatelskich

niezawisłość sądów

Legislacja:

hierarcha aktów prawnych

nadrzędność konstytucji

rozgraniczenie kompetencji prawotwórczych

Proceduralne:

wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw

zasada odpowiedzialności indywidualnej

domniemanie niewinności oskarżonego

prawa oskarżonego w procesie karnym np. prawo do obrony

badanie zgodności decyzji administracyjnych z praw

57. RÓŻNE PODZIAŁY SYSTEMÓW POLITYCZNYCH – KRYTERIA I PODZIAŁY

Według mnie odpowiedzią na te pytanie są odpowiedzi na pytania numer 57,58,59,60,61,62,63.

58. PARLAMENTARNE SYSTEMY POLITYCZNE – ISTOTA I RODZAJE.

Taki system opiera sięna tzw. podwójnej egzekutywie, tzn. na roździeleniu funkcji głowy państwa i szefa rządu. W
systemie tym łączenie funkcji w rządzie i w parlamencie jest politycznie dozwolone i koniecznie.( z wyjątkiem Francji).
Rząd ustępuje po otrzymaniu votum nieufności w parlamencie. Glowa państwa ma prawo do rozwiązywania
parlamentu albo bez ograniczeń(np. w W.B.) albo z ograniczeniami”( np. instytucja konstruktywnego votum nieufności
w RFN).

Parlamentarne systemy występuja obecnie w formie monarchicznej i republikańskiej charakteryzują sięone:

Monarchiczna: dominacja lub hegemonia premiera(np.. W.B. lub Szwecja)

Republikańska: egzekutywa kooperująca np. III i IV republika, dominacja lub hegemonia

kanclerza np. RFN, dominacja lub hegemonia prezydenta np. V Republika, Finlandia, Grecja.,
dominacja parlamentu np. system rządów wedlug konstytucji jakobińskiej.

Palramentaryzm oznacza system rządów, w którym parlament odgrywa rolę ustawodawcy, rozstrzga kwestie związane
z budżetem i ma uprawnienia w zakresie kontroli rządu. Ukształtowana w praktyce przewaga parlamentu nad rządem
lub gabinetu nad parlamentem wskazuje dwa modele rządów parlamentarnych: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-
parlamentarny.

System parlamentarny opiera sięan następujących zasadach:

rząd jest powoływany przez głowę państwa

król lub prezydent powoluje premiera

na wniosek premiera powołuje resztę ferajny

rząd aby działaćzabiega o zaufanie i poparcie parlamentu

glowa państwa nie jest politycznie odpowiedzialna za swoje dzialania

rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność polityczną przed parlamentem

wszyscy ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną

jedna z odmian rządów parlamentarnych jest system kanclerski.

Do systemów parlamentarnych mo.żna jeszcze zaliczyć system mieszany, nazywany także pólprezydenckim V
Republika. Jest to system który stanowi połączenie systemu parlamentarnego i prezydenckiego.

Jest jeszcze system parlamentarno-komitetowy(rządy Zgromadzenia Konwentu) występowal w jakobińskiej konstytucji
z 1973. Jest to system polityczny współczesnej Szwajcarii. Opiera się na zasadzie jednolitości wladzy państwowej.
Parlament jest najwyższym organem reprezentującym naród i wykonującym w jego imieniu wladzę na zasadzie
wyłączności. Wolno mu wszystko i on jest właściwie wszystkim.

59. PREZYDIALNE SYSTEMY POLITYCZNE – ISTOTA I RODZAJE.

TRZY MODELE SYSTEMÓW PREZYDIALNYCH

1.)

system prezydencki w USA – głowa państwa, szef rządu i minister

2.)

w Ameryce Łacińskiej - głowa państwa, szef rządu, ale ograniczony przez gabinet

3.)

system kolegialny w Szwajcarii – 7-osobowa Rada Związkowa, będąca również rządem

60. PREZYDENCKI SYSTEM RZĄDÓW – ISTOTA I RODZAJE

SYSTEM RZĄDÓW – wyodrębniony ze względu na relację między głową państwa, rządem i parlamentem

USA, elementy też w Ameryce Środkowej, Ameryka Południowa, Finlandia, Francja, Grecja, Nowa

Jugosławia, kraje postradzieckie poza nadbałtyckimi, Rosja

CECHY – wszystkie cechy wskazują na silną pozycję prezydenta oprócz jednej

SILNA POZYCJA PREZYDENTA – CECHY FORMALNOPRAWNE

1.)

Prezydent pochodzi z wyborów powszechnych w społeczeństwie

prezydent wybierany przez społeczeństwo jest równorzędnym z parlamentem

reprezentantem narodu, ma legitymację narodu i to większą niż np. każdy parlamentarzysta z
osobna

prezydent może się na to powoływać, stąd ew. konflikty z parlamentem

a.)

WYBORY BEZPOŚREDNIE – Meksyk, Ameryka Południowa, Finlandia, Francja, kraje

postradzieckie, Nowa Jugosławia

b.)

WYBORY POŚREDNIE – USA

2.)

Prezydent ma zaplecze polityczne

w USA nie jest to tak ważne, bo zakazana jest tam dyscyplina partyjna (bo posłowie niby

są reprezentacją narodu, nie partii); często w praktyce jest podział głosów Północ-Południe, a nie
różnopartyjny

ale ważne dla prezydentów europejskich (np. Mitterand z dużym zapleczem

sprywatyzował wszystko ?)

gesty prezydentów, że nie są partyjni (np. „prezydent wszystkich Polaków”)

3.)

Prezydent jest głową państwa i szefem rządu jednocześnie

np. w USA jeszcze do tego jest ministrem, bo sekretarze stanu formalnie nie mają roli

ministra, tylko rolę doradczą; prezydent może z nimi robić co chce, może ich odwołać itp.;
prezydent rządzi sam – zamknięta egzekutywa

np. Francja – posiedzenia strategiczne rządu pod przewodnictwem prezydentem,

posiedzenia techniczne z premierem (mniej ważne)

np. Finlandia

4.)

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale ponosi odpowiedzialność prawną

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA - w czasie kadencji nie może być przez nikogo

odwołany z powodów politycznych (w pewnym sensie jednak odpowiedzialność polityczna jest
np. Wałęsie nie udało się zostać wybranym na prezydenta po raz drugi)

prezydent Meksyku – na jedną 7-letnią kadencję, po której ustępuje, ale

jednocześnie wskazuje, na kogo głosować

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PRAWNA – można postawić prezydenta w stan oskarżenia i

skazać go za naruszenie prawa w związku z pełnioną funkcją

w USA – impeachment (wniosek Izby Reprezentantów, sądzi Senat) – zdarzyło się to

dwukrotnie (Nixon ustąpił dobrowolnie ! po uchwaleniu wniosku przez IR)

1.)

Bill Clinton (afera rozporkowa)

2.)

1868 Andrew Johnson postawiony w stan oskarżenia pod zarzutem mianowania

sekretarza skarbu bez zgody Senatu (Senat go uniewinnił jednym głosem)

Argentyna – o mało co M. E. Peron (bo minister ds. socjalnych tzw. minister

dobroczynności przelał na jej konto dużo pieniędzy, ale partia opozycyjna też z tego korzystała,
więc tylko uchwała, że 24 h na opuszczenie stanowiska prezydenta i w ciągu 2 tygodni wyjazd;
Peron wyjechała na 3 lata i wróciła)

inny sposób – Białoruś, Polska, Wenezuela - parlament może uznać, że prezydent nie

może pełnić funkcji ze względu na stan zdrowia

w Polsce wprowadzono, aby Jaruzelski nie rządził za długo, ale potem chciano to

wykorzystać przeciwko Wałęsie

na Białorusi – 1996 – chcieli Łukaszenkę, wynik 63% tak, ale 37% nie (remont

parlamentu, wyrzucono tych co głosowali na tak, a prezydent uznał, że parlamentem jest
tylko te 37%; wyrzuceni zaskarżyli prezydenta do TK, ale prezydent wymienił tam 3
osoby i wygrał, że w konstytucji coś o racji stanu, że prezydent może unieważniać akty?)

5.)

Prezydent jest szefem sił zbrojnych

6.)

Prezydent jest kreatorem polityki zagranicznej

USA – umowy (a protokoły nawet nie wymagają ratyfikacji przez Senat)

Francja – dominuje prezydent nad premierem

7.)

Prezydent nie może rozwiązać parlamentu, ponieważ musi być względna równowaga trójpodziału

władzy

INNE, NIE FORMALNOPRAWNE UWARUNKOWANIA POZYCJI PREZYDENTA

Np. charyzma prezydenta – miał ją Tito (zapis w konstytucji, że „dożytwotnim prezydentem

Jugosławii jest Josif Bros Tito)

Prezydent Islandii (kobieta) przez 38 lat non-stop rządziła, bo w Islandii gdy tylko jeden kandydat,

to wygrywa bez wyborów

Prezydent Finlandii U.K. Kekkonen (ten od układu Mołotow-Paasiviki-Kekkonen) rządził 24 lata

1956-1981

61. PARLAMENTARNO-GABINETOWY SYSTEM RZĄDÓW – ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

62. GABINETOWO-PARLAMENTARNY SYSTEM RZĄDÓW – ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

SYSTEM PARLAMENTARNY

Parlamentaryzm oznacza system rządów, w którym

1.)

parlament odgrywa rolę ustawodawcy, rozstrzyga o budżecie i ma uprawnienia w zakresie kontroli

rządu.
2.)

opiera się on na tzw. podwójnej egzekutywie tzn. na rozdzieleniu funkcji głowy państwa i szefa

rządu.
3.)

łączenie funkcji w parlamencie i rządzie jest dozwolone i konieczne (z wyjątkiem Francji)

4.)

rząd ustępuje po otrzymaniu wotum nieufności

5.)

głowa państwa ma prawo do rozwiązania parlamentu.

Mamy dwa systemy rządów parlamentarnych

1.)

SYSTEM PARLAMENTARNO-GABINETOWY – przewaga parlamentu nad rządem – Europa

kontynentalna

2.)

SYSTEM GABINETOWO-PARLAMENTARNY – Wielka Brytania

ZASADY

rząd powoływany przez głowę państwa

głowa państwa nie jest politycznie odpowiedzialna za swoją działalność

rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem za swoją działalność i akty

normatywne głowy państwa

Równowaga między parlamentem a gabinetem (nie ma dominacji tylko lekka przewaga), osiągana przez:

a.)

środki kontroli parlamentu nad rządem

b.)

środki oddziaływania rządu na parlament

ŚRODKI KONTROLI PARLAMENTU WOBEC RZĄDU

1.)

DEBATA WSTĘPNA

2.)

KOMISJE PARLAMENTARNE

3.)

OMBUDSMAN

4.)

INTERPELACJE I ZAPYTANIA POSELSKIE

5.)

WOTUM NIEUFNOŚCI

Ad. 1.) DEBATA WSTĘPNA – inna rola w krajach skandynawskich, inna w pozostałych

polega na tym, że rząd wysyła do parlamentu praprojekt ustawy lub jakiegoś przedsięwzięcia,

aby dowiedzieć się, co parlament (zwłaszcza opozycja) o tym sądzi przed ostatecznym
sformułowaniem projektu
-

wówczas przyjmuje się fikcję prawną, że wszyscy posłowie się zamieniają w jedną komisję

(bo komisja nie może uchwalić wotum

a.)

Kraje skandynawskie

Rząd przesyła praprojekt ustawy, i jest otwarty na uwagi opozycji

Praprojekt ze zmianami powraca i rząd uwzględnia maksymalnie możliwie poprawki

opozycji w projekcie

Projekt idzie do parlamentu, opozycja się cieszy, bywa nawet jednomyślność (przy >60%

ustaw)

b.)

Inne kraje

rząd szpikuje praprojekt bardzo radykalnymi pomysłami, których sam nawet nie chce

opozycja wnosi dużo poprawek np. 50

rząd uwzględnia np. 47 z tych poprawek, które są tak naprawdę nieważne, nie uwzględnia 3, które

są clue programu

opozycja się orientuje i głosuje przeciw

rząd w mediach oskarża opozycję o nieracjonalność, w ten sposób następuje ograniczenie opozycji

przez rząd

Ad. 2.) KOMISJE PARLAMENTARNE

3 rodzaje:

STAŁE - na całą kadencję,

a.)

wg kryterium branżowego (odpowiada ministerstwu np. Polska) lub

b.)

problemowego (problemy te wysuwane są na pierwszym posiedzeniu parlamentu

zwłaszcza takie chroniczne, np. kraje skandynawskie, USA, Hiszpania, Finlandia)

AD HOC – powołane dla rozwiązania określonej sprawy (WB)

ŚLEDCZE – dla oceny działalności wysokich urzędników państwowych

np. w Polsce była próba powołania jej w sprawie Oleksego

w RFN 6 razy

po raz pierwszy w 1949, bo dyskusja nad stolicą (Monachium czy Bonn), a partia

Bawarii za Bonn (absurd), więc było podejrzenie korupcji; komisja nic nie stwierdziła
-

w RFN także w latach 80 tzw. afera Flicka (koncern przemysłowy zamawiał

ekspertyzy u rządu, aby dać im kasę, dostawał w zamian korzystne decyzje); powołano
komisję, składającą się z posłów, którzy związani byli z tą aferą, po roku do komisji
dokooptowano zielonych; komisja działała 2,5 roku (17 samobójstw, 49 rezygnacji ze
stanowisk) i ostatecznie uchwalono zmienioną ustawę o partiach politycznych rozszerzoną o
kolejne środki ochrony

2 sposoby kontroli

a.)

PRZESŁUCHANIA W KOMISJI PARLAMENTARNEJ

b.)

WIZJA LOKALNA

Ad. 3.) INSTYTUCJA OMBUDSMANA

„ombudsman” – słowo szwedzkie, ale pomysł turecki

1807 Turcy uchwalili ustawę o Rzeczniku Ludowym, ale nie weszła ona w życie

1826 Szwedzi po raz pierwszy wprowadzili ten pomysł w życie

Współcześnie ombudsman bada, czy rząd i administracja (w Norwegii: rząd, w Polsce, WB: rząd i

administracja) nie naruszają prawa i woli parlamentu.

Nie może nic rozstrzygać, może tylko wydawać opinie (wyjątek: tylko w Norwegii może zgłaszać

wniosek o wotum nieufności !).

Gdy ma miejsce debata nad absolutorium dla rządu, ombudsman wygłasza mowę

3 SPOSOBY ORGANIZACJI OMBUDSMANA

Jedna organizacja – np. WB, Norwegia, Hiszpania, Portugalia

Kilku ombudsmanów

–

np. Szwecja – o. generalny, ds. środków masowego przekazu, ds. konsumentów,

ds. kobiet, ds. dzieci

–

podobnie jest w Polsce – o. generalny czyli Rzecznik Praw Obywatelskich, ale

jest też Rzecznik Ds. Dzieci, a od 2005 będzie Rzecznik Ss. naruszania praw i wolności
obywateli w wojsku (?)

3. Tak jak w Lichtenstein i RFN – jest tu tylko parlamentarny komisarz ds. naruszania praw
obywatelskich w wojsku (w innych dziedzinach nie ma)

Ad. 4.) INTERPELACJE I ZAPYTANIA POSELSKIE

Pytanie, jakie parlament (tzn. grupa posłów, komisja itp.) może skierować do rządu (tzn. premiera,

ministra, kilku ministrów, całego rządu) może mieć dwie formy:

a.)

INTERPELACJA – cechy

Interpelacja musi być na piśmie

Odpowiedź na interpelację jest obowiązkowa ! gdy nie, to interpelowana osoba

może być pociągnięta do odpowiedzialności prawnej

Jeżeli parlamentowi się nie spodoba odpowiedź, to albo nic nie robi, albo może

uchwalić rządowi wotum nieufności

b.)

ZAPYTANIE – cechy

Zapytanie w dowolnej formie

Odpowiedź jest fakultatywna

Jeżeli odpowiedź nastąpi, to w dowolnej formie

A gdy nie ma odpowiedzi lub parlamentowi nie jest usatysfakcjonowany,

wówczas albo parlament nie robi nic, albo formułuje to samo pytanie jako interpelację

Ad. 5.) WOTUM NIEUFNOŚCI

(+) najbardziej skuteczny środek, bo może doprowadzić do ustąpienia rządu

(-) ale są też pewne koszty, równocześnie jest niebezpieczny, bo może powodować anarchię

(wypaczenie) np. Polska 1993 – rząd Suchockiej dostał wotum nieufności, prezydent rozwiązał parlament,
rząd nadal rządził przez 3,5 miesiąca do wyborów nowego składu, bez legitymacji ku temu i nie mając w
tym czasie nad sobą żadnej kontroli ! w tym czasie podpisano konkordat z Watykanem, czyli ważna
decyzja podjęta została przez rząd, który nie miał poparcia społeczeństwa

Dlatego są pewne OGRANICZENIA STOSOWANIA WOTUM NIEUFNOŚCI

Wyznaczenie okresu między zgłoszeniem wniosku a debatą i głosowaniem

–

nie może być od razu po wniosku debata i głosowanie

–

jest to czas na namysł, ew. kompromis

–

najczęściej jest to 48 h, 3 dni

–

Japonia – 6 miesięcy (za długo)

–

Rosja – 7 dni od wniosku, przy czym rząd nie upada od razu, w ciągu

miesiąca musi nastąpić ta sama procedura
–

np. za Jelcyna próbowano 9 razy w ten sposób obalić rząd, ale bez skutku

–

Pucz w Moskwie – 2 razy wotum nieufności dla rządu, prezydent ogłasza, że

rozwiązuje parlament, ten tego nie uznaje i zaczyna okupować

Wniosku o wotum nieufności nie może zgłaszać 1 poseł

najmniej w Belgii: 10 posłów

najwięcej w RFN: 23% posłów

Posłowie nie są skłonni do zgłaszania wotum nieufności w I, II roku kadencji,

chętniej w III, IV – boją się, aby nie został rozwiązany parlament

Jest to raczej środek opozycji przeciwko partii rządzącej

ale zdarzają się wyjątki, kiedy partia rządząca uchwala wotum nieufności

własnemu rządowi

np. Wielka Brytania lata ’80 - od 1979 rządzi M. Thatcher z Partii

Konserwatywnej, dobre reformy, poparcie rządu 17%, za rok wybory, nagle konflikt
o Falklandy i popularność rządu rośnie do 83%, wówczas partia rządząca zgłasza
wniosek o wotum nieufności, rząd upada, odbywają się nowe wybory, zwycięża
Partia Konserwatywna większością 50,3% (był to podstęp w celu przyspieszenia
wyborów)

np. Polska lata ’90 – SLD i PSL chciały się pozbyć Pawlaka, aby premierem

został Oleksy, zatem uchwalono wotum, upadł rząd Wałęsa, nadeszła era Oleksego

Konstruktywne wotum nieufności

nie ma okresu przerwy, gdy rządzi rząd bez legitymacji, bo od razu trzeba

przegłosować nowego premiera

pierwsze Niemcy 1949 (do kanclerza)

reszta do rządu: 1978 Hiszpania, 1983 Grecja, 1997 Polska, 2002 Turcja

np. Grecja – kara dla opozycji, jeżeli nieudane wotum nieufności, przez 6

miesięcy nie może wnosić kolejnego wotum

np. Niemcy 1982 – SPD 48% i FDP 9% miały razem 57% miejsc w

parlamencie, w opozycji były CDU, CSU, raptem nastąpił konflikt na tle socjalnym,
FDP w czasie debaty budżetowej opuszcza rząd i przechodzi do opozycji, która w
ten sposób ma już 52% i może powiedzieć kanclerzowi „nie”, ale jest problem z
podziałem łupów i z nowym kanclerzem czy Kohl, czy Strauss (ostatecznie zostaje
nim Kohl)

instytucja ta ma jednak również swoje minusy, pewne skutki uboczne

np. trzeba było znosić rząd Buzka, bo brak kontrkandydata (choć znalazłaby

się większość wymagana do uchwalenia wotum)

ale zanim wprowadzono tę instytucję

np. Polska 1923 – rząd upadł 17 razy

np. Polska 1992 – rząd upadł 3 razy

ŚRODKI ODDZIAŁYWANIA RZĄDU NA PARLAMENT

1.)

INICJATYWA USTAWODAWCZA

2.)

GILOTYNA

3.)

KANGUR

4.)

PRAWODAWSTWO DELGOWANE

5.)

PRAWODAWSTWO POWIELACZOWE

6.)

NADZWYCZAJNE UPRAWNIENIA WŁADZY WYKONAWCZEJ W STANACH

WYJATKOWYCH

Ad. 1.) INICJATYWA USTAWODAWCZA

w systemie parlamentarnym: rząd, prezydent, posłowie, druga izba, ew. jeszcze inni

ale w praktyce w krajach europejskich ponad 60% to inicjatywy rządowe (coś w rodzaju

planowania pracy parlamentu)

Ad. 2.) GILOTYNA – rząd wysyła projekt ustawy do parlamentu i określa jednocześnie czas debaty w

parlamencie (urwanie czasu debaty np. Francja, WB, Belgia Holandia, od 2002 Turcja)

Ad. 3.) KANGUR – rząd określa procedurę debaty nad projektem ustawy np. kolejność debatowanych

artykułów - najpierw art. 7, potem art. 8, a potem art. 1 (to może być w interesie rządu np. na początek artykuł
kontrowersyjny, bo jak to przejdzie, to wszystko przejdzie, albo od najłatwiejszego – różne taktyki)

Ad. 4.) PRAWODAWSTWO DELEGOWANE - za zgodą parlamentu (tylko !) władza wykonawcza

przejmuje uprawnienia stanowienia prawa, do wydawania aktów prawnych równych ustawom

np. ordonanse prezydencko-rządowe we Francji (obszary, w których mogą być wydawane, są

wyszczególnione w konstytucji)

np. dekrety prezydenckie we Włoszech

Ad 5. ) PRAWODAWSTWO POWIELACZOWE

–

przepisy wykonawcze niższej rangi (np. okólniki, regulaminy)

–

powinny one tylko technicznie regulować, ale praktyka jest taka, że idą za daleko i dokonują one

merytorycznej interpretacji ustaw (zawężającej lub rozszerzającej), choć nie powinny

–

tym samym niejako wnikają w działanie parlamentu

–

Polska ma ponad 120 mln takich aktów prawnych (trudno sprawdzić ich zgodność, czy są bez

błędu, sprawdza się jedynie ustawy)

Ad. 6.) NADZWYCZAJNE UPRAWNIENIA WŁADZY WYKONAWCZEJ W STANACH

WYJATKOWYCH

np. Francja ma 5 takich stanów

w razie stanu wyjątkowego albo.. albo.., ale i tak w obu wypadkach rośnie rola władzy

wykonawczej, rosną jej uprawnienia

a.)

albo parlament jest rozwiązywany (np. Skandynawia)

b.)

albo parlament nie może być w ogóle rozwiązany (np. Francja)

63. SYSTEM RZĄDÓW ZGROMADZENIA – ISTOTA

SYSTEM RZĄDÓW ZGROMADZENIA (bo dominuje parlament)

=DYREKTORIATU=KONWENTU (odwołanie do konstytucji 1793 Francji)

=SYSTEM PARLAMENTARNO-KOMITETOWY (bo rząd jest komitetem wykonawczym parlamentu? )

GDZIE ?

współcześnie występuje tylko w Szwajcarii (konstytucja z 1874)

Salwador przepisał od nich konstytucję, ale po roku się wycofał

podobnie Turcy przepisali od Szwajcarii KC, ale też ta próba przeniesienia okazała się nieudana

system ten występował w jakobińskiej konstytucji z 1793 roku, w Komunie Paryskiej, w ustrojach

europejskich, a także niektórych azjatyckich państwach realnego socjalizmu

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

Brak trójpodziału władzy ! System ten opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej z

dominacją parlamentu.
-

Parlament jest najwyższym organem i to jemu podporządkowane są wszystkie organy.

Rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament.

Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed końcem jego kadencji.

1.)

REFERENDUM

2.)

RZĄD SZWAJCARSKI - skład wynosi 7 osób, a z praktyki wynika, że jest to „magiczna siódemka”

a.)

zawsze od 80 lat bez względu na wynik wyborów parlamentarnych do „magicznej siódemki”

wchodzą te same partie i zawsze mają taką samą liczbową reprezentację (z reguły mają ministrów po
kilkanaście lat, najdłużej zdarzyło się 37 lat, a od 1874 było tylko 92 ministrów)

à socjaldemokraci: 2

à ludowcy (chadecy): 2

à liberałowie: 2

à Partia Niezależnych: 1

b.)

wszyscy muszą mieć czynną znajomość francuskiego, niemieckiego, włoskiego, retoromańskiego

c.)

muszą być obecne dwie religie szwajcarskie (skoro jest 7 osób, to nie może być parytetu, dlatego na

zmianę, raz jest 4 katolików i 3 protestantów, raz 3 katolików i 4 protestantów)

d.)

musi być reprezentacja 3 kantonów szwajcarskich (historycznie największych – Berno, Zurich,

Genewa)

e.)

rząd rozstrzyga jednomyślnie !

f.)

na czele stoi prezydent

jest jednocześnie szefem rządu i głową państwa

tylko technicznie kieruje obradami rządu (nie może decydować)

reprezentuje kraj na zewnątrz i wewnątrz

jest rotacyjny tzn. przez 1 rok ktoś z każdej partii (socjaldemokrataà ludowiecà liberał à PN)

g.)

jeszcze coś, ale już nieaktualne, bo do 1999 – nie mogło być w „magicznej siódemce” kobiety

(wcześniej dwukrotnie socjaldemokracji próbowali wprowadzić do rządu kobietę, ostatecznie 1999
kobieta-socjaldemokratka weszła do rządu i w dodatku została prezydentem, bo akurat była ich kolej)

3.)

PARLAMENT

a.)

zazwyczaj znajdują się w nim tylko 4 główne partie (tzn. stanowią one 80%, prawie nigdy małe partie

nie mają więcej niż 15%), a Szwajcarzy nigdy nie dają żadnej partii więcej niż 50%

b.)

W konstytucji jest wotum nieufności, ale praktycznie nie stosowane, bo upadłby rząd i kolejny byłby

nie do końca magiczny bez reprezentacji

Np. 1984 socjaldemokraci (47%) + liberałowie (19%) – socjaldemokraci chcieli, aby

liberałowie oddali im 1 miejsce w rządzie, skoro mają taką przewagę w parlamencie, ale liberałowie
się nie zgodzili i inne partie też nie (groziło by im wotum, a to przecież niemożliwe, bo rząd jest
reprezentacją wszystkich partii)

Ale socjaldemokratów było dużo w komisjach parlamentarnych

Szczególna rola komisji parlamentarnych (małe rządy branżowe) – one opracowują strategie

wykonawcze, a nie rząd; decyzje podejmuje się większościowo, a nie jednomyślnie, a szef komisji ma
mocniejszy głos

w Polsce nie dało by się wprowadzić takiego układu, że np. w parlamencie wiekszość ma SLD, a w rządzie jest
SLD, UP, PSL, LPR, S itp., ale w Szwajcarii ludzie są pragmatyczni i partia, która ma większość w parlamencie,
nie szaleje z uchwalaniem wszystkiego co się da, bo wie, że w rządzie potrzebna jest jednomyślność, a ponadto w
następnych wyborach może się ukształtować inny układ sił

64. PAŃSTWO UNITARNE – CHARAKTERYSTYCZNE CECHY.

Takie państwo jest wewnętrznie jednolite. Jego jednostki administracyjno-terytorialne są ściśle
podporządkowane organom centralnym i nie mają żadnej politycznej samodzielności. Współcześnie jest to
najbardziej rozpowszechniona forma państwa.

Jej charakterystyczne cechy to:

jednolity system prawa materialnego i formalnego

jednolite obywatelstwo

jednorodny system organów sądowych oraz prawodawczych i wykonawczych

podział kraju na jednostki administracyjno terytorialne z równoczesnym

podporządkowaniem organów lokalnych organom centralnym

Państwa unitarne możemy podzielić na podgrupy ze względu na stopień centralizacji władzy:

państwa zdecentralizowane

państwa scentralizowane

W państwach zdecentralizowanych organy regionalne formowane są niezależnie od organów centralnych( np.
Japonia, Nowa Zelandia, Wielka Brytania). W krajach o ustroju scentralizowanym podporządkowanie osiąga
się dzięki wyznaczonym przez władzę centralną urzędnikom np. Holandia, Finlandia.

65. PAŃSTWO ZŁOŻONE. RODZAJE I CHARAKTERYSTYCZNE CECHY..

66. PAŃSTWO FEDERACYJNE.

67. KONFEDERACJA – ISTOTA I RODZAJE.

W państwach złożonych ich części składowe zachowują pełny lub ograniczony zakres suwerenności. Każda z
nich ma określone kompetencję i swój własny system organów prawodawczych, wykonawczych i
sądowniczych. Możemy wyróżnić następujące rodzaje takich państw:

Unia personalna- jest związkiem dwóch lub więcej państw poprzez osobę wspólnej

głowy państwa, z zachowaniem odrębnego systemu instytucji państwowych np. unia polsko-
węgierska za czasów Ludwika Andegaweńskiego po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 r.
czy liczne unie polsko-litewskie.
2)

Unia realna- jest związkiem dwóch lub więcej państw będących podmiotem prawa

międzynarodowego. W ramach unii realnej sprawy zagraniczne, wojskowe, finansowe
dotyczą wszystkich państw; tai charakter miała Unia Lubelska, zawarta między Polską a
Litwą w 1569 r.
3)

Konfederacja- jest związkiem państw powołanym w celu realizacji określonych

zamierzeń. Organy konfederacji wykonują władzę za pośrednictwem państw członkowskich.
Konfederacja prawie nie ogranicza suwerenności poszczególnych państw, ale pewne funkcje
zobowiązują się one wypełniać wspólnie. Państwa wchodzące w skład konfederacji
zachowują kompetencje kompetencji tzn. prawo do ustalania własnej kompetencji, jak i
kompetencji wszystkich jednostek polityczno-prawnych we własnym obrębie, Pozostają
państwami suwerennymi i utrzymują swoją osobowość międzynarodowa. Stosunki między
członkami konfederacji mają charakter prawnomiędzynarodowy. Najczęściej powoływany
jest wspólny organ w formie zgromadzenia parlamentarnego, w którym części składowe
związku są równoprawne w glosowaniu, tzn. mają po jednym glosie, niezależnie od wielkości
państwa, liczby mieszkańców, bogactw materialnych itp. np. Unia Europejska podobno jest
konfederacją ale inne przykłady to np. Szwajcaria 1803-1848, Związek Niemiecki1815-1866,
USA 1778-1787, a więc dawno i nieprawda.

Federacja- to państwo związkowe, jego części mają samodzielność prawną i określony

zakres samodzielności politycznej. Części składowe ( stany, kantony, prowincje, państwa) są
podmiotami federacji i mają własny podział administracyjno-prawny. Współcześnie jest to
najczęściej występująca forma państwa złożonego. federacje tworzą się głównie:

w ramach ograniczania uprawnień państw członków w ramach konfederacji tak

było w Szwajcarii czy USA.

dobrowolnej umowy między państwami

wcielania terytoriów np. Nowa Funlandia do Kanady

dekoncentracji jednolitego państwa np. w 1988 parlament Belgii przyjął ustawę,

mówiącą że królestwo Belgii przeobrazi się w państwo federacyjne złożone z Brukseli,
Flandrii, Walonii.

Federacja ma następujące cechy:

Terytorium takiego państwa pod względem polityczno-administracyjnym nie jest

jednolitą całością: składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa
pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa
secesji.

Podmioty rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo

przyjęcia własnej konstytucji, mogą uchwalać inne ustawy obowiązujące na własnym
terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem
federacji. Federalne organy mogą ponadto wydawać akty prawne dla poszczególnych
członków federacji.

Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy

Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem

związku i odpowiedniej części składowej federacji np. Austria, RFN, Szwajcaria, USA.
5)

Parlament związkowy jest dwuizbowy: interesy podmiotów federacji reprezentuje izba

wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej, jeden to zasada równego
przedstawicielstwa np. USA po dwóch senatorów z każdego stanu, drugi to zasada
zróżnicowanego przedstawicielstwa w zależności od liczby ludności np. Australia, RFN,
Kanada.

Istnieje podział kompetencyjny pomiędzy federację i jej części składowe. Praktyka

ustrojowa krajów federacyjnych wskazuje na trzy rodzaje rozwiązań w takich państwach.

dualistyczny federalizm np. USA, Szwajcaria, Meksyk, Brazylia, Australia.

Konstytucja państwa związkowego wyznacza mu granice działalności ustawodawczej

tzn. mówi jakiego rodzaju ustawy są w wyłącznej gestii państwa federalnego, a co
może sobie podmiot takiego państwa sam ustalać.

zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. konkurencyjnych

kompetencji np. Austria, RFN.

trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu

wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych
związku i władz podmiotów federacji np. Indie

Wśród ponad 160 państw członkowskich ONZ jedynie około 30 to różne formy państw
złożonych.

68. AUTONOMIA – UWARUNKOWANIA, ISTOTA, PRZYKŁADY.

Autonomia to wewnętrzne samozarządzanie częścią terytorium państwa na podstawie kompetencji
ustawodawczych, dotyczących spraw o lokalnym znaczeniu. Przyczyny tworzenia autonomii są
zróżnicowane. Wśród najważniejszych można wymienić:

uwarunkowania geograficzne np. Wyspy Teterskie w składzie Danii, Wyspy

Alandzkie w składzie Finlandii

uwarunkowania ekonomiczne-jako konsekwencja relatywnego nadrozwoju np.

kraj Basków, Flandria, Katalonia lub relatywnego niedorozwoju np. Sycylia, Bretania,
Walia, Walonia.
-

uwarunkowania historyczne np. Szkocja, niektóre rejony Włoch

uwarunkowania narodowościowe np. Baskonia, Katalonia,

etniczne, językowe i religijne

Autonomia oznacza ograniczoną tylko samodzielność. Status autonomi, czyli akt normatywny będący prawną
podstawa działalności organów autonomicznych jest ustanawiany lub zatwierdzany przez organ
ogólnopaństwowy. Prawa regionalne mogą być zmieniane przez organy centralne, jeśli zostały naruszone
państwowe interesy. Autonomiczne organy czy rządy, parlamenty prowadzą działalność pod nadzorem
organów centralnych, które wyznaczają swojego specjalnego pełnomocnika np. gubernator Finlandia czy
komisarz Dania.

69. WIZJA I CELE TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ W EUROPIE WSCHODNIEJ.

75. NOWE TENDENCJE W ROZWOJU SYSTEMÓW POLITYCZNYCH.

76. PARTIA POLITYCZNA – ISTOTA, GŁÓWNE KONTROWERSJE WOKÓŁ DEFINICJI

PARTIA – dobrowolna organizacja, której głównym celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy

państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego

Eksponowane są 3 podstawowe elementy partii:

1.)

ORGANIZACJA

2.)

PROGRAM

3.)

FUNKCJE

4.)

W partiach komunistycznych dodatkowo KLASOWOŚĆ (ten punkt uwzględniają tylko autorzy

marksistowscy)

SPÓR O DEFINICJE

a.)

SZKOŁA FRANCUSKA – eksponują ORGANIZACJĘ

b.)

SZKOŁA NIEMIECKA – definicja poprzez PROGRAM

c.)

SZKOŁA AMERYKAŃSKA – definicja poprzez FUNKCJE

77. ORGANIZACJA PARTII POLITYCZNYCH – OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

Na ORGANIZACJĘ składają się

zasady członkostwa

struktura wewnętrzna (i sposób jej zorganizowania)

sposób podejmowania decyzji

Ad. 1.) MODELE CZŁONKOSTWA

a.)

członkostwo indywidualne (indywidualny akces)

w partiach liberalnych, ekologicznych, komunistycznych występuje tylko ten model

członkostwa

B.)

członkostwo kolektywne

jako wyłączne w Instytucjonalno-Rewolucyjnej Partii Meksyku (należy do niej ponad 60%

dorosłych Meksykanów
-

są tam 3 sektory:

sektor ludowy (kapitaliści, należący do grup biznesu, do ruchu rzemieślnicznego –

automatycznie, z urzędu są w Partii)

sektor pracowników fizycznych, robotników i należących do związków

zawodowych – są automatycznie w Partii

sektor niefizycznych zawodów, dziennikarzy, adwokatów, lekarzy, wojskowych,

policjanci – mają obowiązek należeć do izb samorządowych, a przez to automatycznie
do Partii (można się aktywnie wypisać, ale wtedy kariery nikt nie zrobi)

C.)

członkostwo mix indywidalno-kolektywne

partie konserwatywne, chadeckie, socjaldemokratyczne

np. Partia Pracy WB – zrzesza 7 mln ludzi (z czego 400 tys. to członkowie indywidualni, a reszta

to członkowie kolektywni, należący do tradeunionów, a trudno należeć do tradeunionu, a do Partii Pracy
nie); 1903 ustawa o mariażu Partii Pracy ze związkami zawodowymi, że Towarzystwo Fabiańskie + TU =
Partia Pracy; trudno się wypisać, bo trzeba dochować wierności formułce wypisu wynikającej z tej
ustawy, a ona jest bardzo formalna i dokładnie trzeba się trzymać przecinków itp.

1979, gdy do władzy w WB doszła Partia Konserwatywna, zgłosili w 1981 projekt ustawy o

derogacji tamtej ustawy z 1903, ale projekt ten upadł, mimo że PK miała większość, bo 1/3 PK głosowało
przeciw (tradycjonaliści)

WYMAGANIA STAWIANE KANDYDATOM I CZŁONKOM JAKO KRYTERIUM PODZIAŁU PARTII

A.)

partie, do których wystarczy się zapisać

B.)

partie, które mają pewne oczekiwania, wymagają np. uznania określonego światopoglądu

lub tego, aby kandydat był wprowadzany przez innych członków

partie ekologiczne, chadeckie, komunistyczne

SKŁADKI – jest tendencja odstępowania od składek członkowskich, nie prowadzą ich np.

Partia Konserwatywna (WB), CSU (Bawaria), Forza Italia (Berlusconiego)

Ad. 2.) STRUKTURA WEWNĘTRZNA – 3 zasady organizacji struktury wewnętrznej partii

a.)

ZASADA DEMOKRATYZMU – najbardziej rozpowszechniona (socjaldemokraci, chadecy,

kons?, liberałowie, ekolodzy)

wszystkie decyzje są wypracowywane od dołu do góry i zwieńczeniem

jest kongres

są możliwe frakcje w partiach

b.)

ZASADA CENTRALIZMU DEMOKRATYCZNEGO – poniosła fiasko, znana w partiach

komunistycznych, nie dało się znaleźć równowagi i zazwyczaj dominował centralizm (ew. gdy na
odwrót, to następował kryzys np. praska wiosna, np. poziomki, czyli struktury poziome w PZPR
1981)

próba połączenia demokracji wewnątrzpartyjnej z centralizmem –

decyzje od dołu, realizacja scentralizowana

brak możliwości tworzenia frakcji

c.)

ZASADA MILITARYZMU – militaryzm jest niedopuszczalny w państwach

demokratycznych (ew. w partiach skrajnie prawicowych paradoks: w statucie zasada demokracji,
drugie dno obok statutu zasada militaryzmu; często delegalizacja)

–

rozkazy, silna pozycja jednej osoby

Ad. 3.) SPOSOBY PODEJMOWANIA DECYZJI

scentralizowane – decyzje podejmowane są przez organy centralne (np. Partia

Konserwatywna WB)

Zdecentralizowane

–

partie amerykańskie (prawybory)

–

partie ekologiczne (tylko w tych partiach, które przecież działają wg zasady

demokratyzmu, istnieje też zasada konsensusu – gadamy, aż się zgodzimy)

78. PROGRAMY WSPOŁCZESNYCH PARTII POLITYCZNYCH – OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

Na PROGRAM składa się triada

IDEOLOGIA

PROGRAM SENSU STRICTO

PLATFORMA WYBORCZA

Ad. 1.) IDEOLOGIA – większość partii nie eksponuje swojej ideologii (ew. partie ekologiczne, chadeckie,

komunistyczne), bo dzisiaj obowiązuje model „all catch party” (chcą mieć członków z różnych warstw
społecznych), model partii „volkspartei”, ogólnonarodowej

Ad. 2.) PROGRAM SENSU STRICTO – recepta partii na rozwiązanie problemów

a.)

programy są centrowe, bo programy dążą do centrum, idą od lewa do centrum i od

prawa do centrum, bo centrum jest wygodne, ale ma też koszty swoje!

np. SLD się przesunęło do centrum i na lewicy powstało vacuum, puste

miejsce, zajęte przez Samoobronę,
-

np. Francja z Frontem Narodowym, który wstrzelił się w miejsce partii

prawicowych)

b.)

programy są pragmatyczne, konkretne

np. na poziomie lokalnym, że most zbudują za to i za to

c.)

programy na określony czas ? komuniści 5 lat, socjaldemokraci 10-25 lat, chadecy,

konserwatyści 3 lata, ekologiczne 1 rok

Ad. 3.) PLATFORMA WYBORCZA

krótkotrwała na czas wyborów

populistyczna zazwyczaj

np. dlaczego w USA tylko 2 partie ? nowe partie tworzone są na szczeblu stanu na tle jakiegoś

problemu, tymczasem partie duże zaraz przejmują podobne sposoby rozwiązania tego problemu od tamtej
nowej partii; a wyborca wie, że system jest większościowy i że jego partyjka nie ma za bardzo szans, więc
głosuje na dużą partię
-

dlatego w USA te duże partie są bardzo elastyczne, nie mają programów sensu stricto, są tylko te

bardzo elastyczne platformy wyborcze

79. FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH – OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

PUNKT WIDZENIA

a.)

socjologiczny

b.)

politologiczny

z punktu widzenia b.) wyróżniamy 3 FUNKCJE PARTII POLITYCZNYCH

KSZTAŁTOWANIE OPINII I POSTAW SPOŁECZNYCH

wszystkie partie chcą wpływać na naszą świadomość tak, abyśmy na nich głosowali

w wyborach (kreują pozytywne nastawienie do samych siebie)

ale partie ekologiczne, komunistyczne, chadeckie chcą też, abyśmy przyjęli określony

światopogląd

FUNKCJA WYBORCZA - wypełnia się w 3 postaciach

a.)

partie wysuwają kandydatów do wyborów

b.)

dają kandydatom program do ręki

c.)

partia urządza kandydatom marketing, pomaga się wylansować

FUNKCJA RZĄDZENIA – polega na kilku sprawach

a.)

obsadzanie stanowisk w państwie po wygranych wyborach (zbieranie

konfitur, TKM – u nas pokutuje dawny system USA tzn. wymiana wszystkich
stanowisk, mimo ustawy o służbie cywilnej, a na Zachodzie tylko ministrów i
ew. wiceministrów, zgodnie z zasadą: „politycy odchodzą, urzędnicy zostają” i
można ich zwolnić tylko za nielojalność, a nie za brak zaufania wynikający z
innej opcji politycznej)

b.)

funkcja rządzenia wykonywana przez partie opozycyjne - mitygujący

wpływ na partię rządząca, gdy jest się w opozycji parlamentarnej lub
pozaparlamentarnej

np. Polska 1993 rząd mniejszościowy SLD-PSL, UP nie wszedł

do rządu, ale obiecał poparcie, mimo że był w opozycji
-

np. WB, Hiszpania, Grecja, Turcja à

gabinety cieni !!! – cienie

premiera i ministrów dostawali połowę pensji tych prawdziwych,
potem tylko premier, ale i tak gabinet cieni dostaje pieniądze na swoją
działalność

80. MODELE CZŁONKOWSTWA WE WSPÓŁCZESNYCH PARTIACH POLITYCZNYCH.

81. ZASADY STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH WSPÓŁCZESNYCH PARTII POLITYCZNYCH.

82. IDEOLOGIA – PROGRAM – PLATRORMA WYBORCZA WSPÓŁCZESNYCH PARTII
POLITYCZNYCH.

83. FUNKCJA WYBORCZA PARTII POLITYCZNYCH – SPOSOBY PRZEJAWIANIA SIĘ.

Funkcja wyborcza partii politycznych polega na budowaniu programów, selekcji kandydatów i uczestnictwu w
wyborach. W państwach niedemokratycznych ta funkcja schodzi na drugi plan lub nie jest w ogóle realizowana.

84. FUNKCJE RZĄDZENIA PARTII POLITYCZNYCH – SPOSOBY PRZEJAWIANIA SIĘ.

Funkcje rządzenia realizuje partia, która wygrała wybory. W konsekwencji tego – samodzielnie lub w koalicji z innymi
partjami – obsadza stanowiska państwowe. W warunkach państwa demokratycznego udzial w rządzeniu mają również
partie opozycyjne poprzez różnorodne reakcje na dzialanie ośrodków władzy.

85. CHARAKTERYSTYKA PARTII LIBERALNYCH.

Główne idee:antyklerykalizm; ponadto liberalizm lewicowy- socjalnie skorygowany kapitalizm i liberalizm prawicowy-
obrona własności prywatnej i wolnej gospodarki
rynkowej.

86. CHARAKTERYSTYKA PARTII CHADECKICH

Partie Chrześcijańskie ich główne idee: chrześcijaństwo, antykomunizm, wolna gospodarka.

Przykłady partii: CDU, CSU-RFN, OVP-Austria, Chrześcijańsko-Demokratyczne Stonnictwo Pracy-Polska.

87. CHARAKTERYSTYKA PARTII SOCJALISTYCZNYCH I SOCJALDEMOKRATYCZNYCH.

Główne idee: różne warianty w ramach tzw. socjalizmu demokratycznego; demokracja gospodarczo socjalna,
polityczna, kulturalna, międzynarodowa.

Przykład partii: SPD-RFN, Labour Party-W.B., Unia Pracy, Polska Partia Socjalistyczna, Socjaldemokracja
Rzeczpospolitej Polskiej-Polska

88. CHARAKTERYSTYKA PARTII KONSERWATYWNYCH.

Główne idee: zachowanie gospodarki rynkowej , silne państwo wewnątrz i na zewnątrz, akcentowanie antysocjalizmu.

Przyklady partii: Conservative Party-W.B., Finna Fail-Irlandia, Partia Konserwatywna-Polska

89. CHARAKTERYSTYKA PARTII EKOLOGICZNYCH.

Główne idee: więcej wspóldecydowania obywateli przez decentralizację politycznych procesów rozstrzygania,
ograniczenie wzrostu gospodarczego odbywające się kosztem środowiska naturalnego(odrzucenie energi jądrowej,
rozbrojenie w Europie, ochrona środowiska , pokoju.

Partie: wszedzie tak samo Zieloni

90. CHARAKTERYSTYKA PARTII SKRAJNIE PRAWICOWYCH.

Główne idee:konglomerat rasistowskich, antysemickich, nacjonalistycznych i autorytarnych postulatów. Wrogość
wobec cudzoziemców.

Partie: Ku-Klux-Klan, Front Narodowy

Głównymi czynnikami podziału na różne partie , ale także czynnikami ich rozwoju są:

proces tworzenia nowoczesnego narodu i uprzemysłowienia oraz „narodowych rewolucji”,

konflikty między dominującąi podporządkowana kultura, orz konflikty na lini państwo kościół

procesy rewolucji przemyslowej, konflikty między agraryzmem, a industrializacją oraz

między kapitalem a pracą.

W drugiej połowie wieku XX podzialy te uwypuklą konflikt ekologiczny. Uproszczony schemat genezy
„ideologicznych rodzińeuropejskich partii politycznych przedstawia się następująco:

liberałowie i konserwatyści wyodrębnili się w związku z konfliktem między systemem

feudalnym a kapitalistycznym.

partie robotnicze to nastepstwo systemu burżuazyjnego

partie agrarne następstwo uprzemyslowienia

regionalne centralizacja wladzy

chrześcijańskie odpowiedź na ideologi socjalistyczną

faszystowskie opozycja do systemu demokratycznego

ekologiczne odpowiedź na zagrożenia cywilizacyjne.

91. POJĘCIE I ZAKRES PRZEDMIOTOWY SYSTEMU PARTYJNEGO.

Dwie różne interpretacje tego sformułowania:

Stanowisko nazywane klasycznym. M.Duverger mówi, że system partyjny to: „formy i warunki

kooegzystencji wielu partii istniejących w danym kraju”

Drugi punkt widzenia znacznie rozszerza zakres systemu partyjnego tzn. : „system partyjny jest

mechanizmem współdziałania bądź rywalizacji organizacji społecznych w walce o władzę i jej sprawowanie.”

Pan Szanowny Konstanty uważa jednak, że system partyjny to: „system obejmujacy partie polityczne, całokształt
zachodzących pomiędzy nimi relacji oraz zasad i norm regulujących zarówno stosunki międzypartyjne, jak i stosunki
mmiędzy partiami, a aparatem państwowym”

Bliższy jest więc zatem pierwszej opini na temat systemów partyjnych.

Na wszelki wypadek pisze równieżco znaczy system polityczny według Adama: „System polityczny to ogół organów
państwowych, parti politycznych oraz organizacji i grup spolecznych- formalnych i nie formalnych- uczestniczących w
działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogól generalnych zasad i norm regulujących wzajemne
stosunki między nimi”.

System partyjny obejmuje więc tylko partie polityczne. Genialne!!!
System partyjny wypelnia następujące funkcje.

plaszczyzna konfrontacji partii politycznych

forum kształtowania opini publicznej i rozwijania kultury politycznej

stanowi mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzania legitymizacji władzy

państwowej

92. KRYTERIA PODZIAŁÓW SYSTEMÓW PARTYJNYCH.

Wystęują kryteria ilościowe i jakościowe.

1) Kryterium ilościowe opiera się na liczbie partii czynnie uczestniczących w życiu publicznym i w machanizmach
sprawowania władzy. Podstawą rozróżniena są partie, które mają szanse zdobycia włądzy i uczestniczenia w jej
sprawowaniu.

Na podstawie kryterium ilościowego wyróznia sięsytemy:

jednopartyjne: istnieje tylko jedna partia, zakaz działalności innych np. socjalizm, faszyzm

dwupartyjne: wsród wielu partii tylko dwie mają realne szanse na sprawowanie władzy,

system opiera się na koalicjach ijest wyrazem integracji politycznej wokół dwóch biegunów(USA,
Wielka Btytania)

wielopartyjne: 3 lub więcej partii ma szansę zdobycia władzy, system ten jest wyrazem

znacznego rozbicia i zróżnicowania społeczęństwa

2) Kryterium jakościowe. Opiera się na kryteriach: konkurencyjności partii, charakterze programu i walki
międzypartyjnej, częstotliwości zmiany partii rządzącej i przebiegu procesu tworzenia rządu.

- oparte na zasadzie konkurencji: partie konkurują o głosy wyborców, a konfiguracja sił politycznych jaka wyłoni
sięw parlamencie jest odzwierciedleniem preferencji elektoratu. Istotą tego systemu jest formalna równość szans
starania się o władzę przez wszystkie partie i dopuszczenie do wladzy wszystkich legalnie dzialających partii
politycznych.

- nie dopuszczejące konkurencji: brak walki o wladzę, legalnej opyzycji, wladza państwowa w sposób trwały
jest w rękach jednej partii. Ten system można jeszcze podzielić wyróżniająć systemy:

jednopartyjne

partii hegemonicznej: odrzucenie rywalizacji ze względów ideologicznych mimo istnienia kilku

partii, brak legalnej opozycji wynika z uznania –ideoologiczno-politycznego- zwierzchnictwa partii
komunistycznej przez tzw. partie sojusznicze, bowiem uznanie to jest warunkiem ich dzialalności.

partii predominującej: jedna partia jest zdolna przez dłuższy czas do uzyskania większości

mandatów( choć niekoniecznie głosów)

Wśród występujących w literaturze kryteriów jakościowych najczęściej powtarzają się jednak cztery: konkurencyjności
partii, charakter programu i walki międzypartyjnej, częstotliwości zmiany partii rządzącej i przebiegprocesy tworzenia
rządu.Tako żecze Wojtaszczyk.
Istnieje jeszcze wiele innych chujowych podziałów ale można je na luzie obsrać ciepłym kałem.

93. SYSTEM JEDNOPARTYJNY – ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

Opiera się na zakazie działania innych partii , oprócz rządzącej. Jednopartyjność zaznaczyla się w państwie
faszystowskim, w warukach realnego socjalizmu oraz w krajach pokolonialnych.Ze względu na rodzaje Szanowny
Doktor dzieli systemy jednoparytjne na trzy podgrupy, a więc:

Faszystowski: Nie był jednakowy we wszystkich państwach. Istotne różnice pomiędzy systemami:

włoskim i niemieckim, a hiszpańskim i portugalskim.Jednopartyjność sprowadza się do upaństwowienia partii
rządzącej i nadania jej atrybutów władczych, zarówno w Niemczech jak i we Wloszech status partii
fasztstowskiej był zbliżony do stanowiska prawnego organu państwowego. Wódz partii jest także przywódcą
państwa, partia jest chroniona tak samo jak państwo, organy parti mają różne kompetencje z zakresu prawa
publicznego.

Realny socjalizm: formalnoprawna odrębność kompetencji organów partyjnych, organów państwowych

od siebie. To rozgraniczenie było w niektórych płaszczyznach i okresach historycznych państwa realnego
socjalizmu kompletnie nie przestrzegane.

Kraje pokolonialne: Ten system wynika tam z często z tradycji, i ze względów czysto pragmatycznych.

Np. tradycja wspólnoty plemiennej(wynika z niej postulat odrzucenia indywidualności na rzecz wspólnoty),
chęć przezwyciężenia zróżnicowania etnicznego etnicznego, wielopartyjności nie sprzyja również stopień
zaawansowania rozwoju społecznego( niski poziom kultury politycznej, mało wyszkolonych
kadr).

94. SYSTEMS DWUPARTYJNY – ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

W tym systemie może co prawda działać więcej partii, ale tylko dwie z nich mają realne sznse na zwycięstwo i zdbycie
władzy. Zazwyczaj system ten jest chroniony większościową ordynacją wyborczą.
Ten system może mieć wpływ na zachowanie elektoratu:

przeciwdziałanie polaryzacji spoleczeństwa. Wyborcy chcąc, aby ich głos nie był stracony,

zmuszeni są na oddania głosu na jedną z dwóch wielkich partii. Inne nie mają szans.

uzyskanie przez wyborców poczucia realnego wpływu na to, jaka partia będzie rządziła.

Pierwsze współgra z drugim nieprawdaż?

Ten system występuje w USA i Wielkiej Brytanii.

Ten system stwarza korzystne przesłanki dla stabilizacji i równoważenia systemu plitycznego.

Margines stanowią w nim parie małe i skrajne.

Ten system należy do konkurencyjnych systemów sprawowania władzy, w przciwieństwie do

niekonkurencyjnych(realny socjalizm, faszyzm). Podstawowe roztrzygnięcia we wszystkich
systemach konkurencyjnych zapadają na zasadzie większości.

System w Usa należy dodatkowo do systemów pragmatycznych czyli takich gdzie walka

konkurencyjna między partiamii toczy się nie o ideologie ale konkretne hasla programowe tudzież
obsade stanowisk. Ten system jest przeciwieństwem sytemów zideologizowanych.

System partyjny zrównoważony(W. Brytania, USA, RFN) czyli nie wiem wlaściwie jaki.

Wiem jedno charakterystyczna jest tu tendencja do regularnej zmiany rządów.

95. SYSTEM ROZBICIA WIELOPARTYJNEGO – ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

System wielopartyjny to taki, w którym trzy lub więcej partii ma szanse na zdobycie władzy. System ten jest wyrazem
znacznego rozbicia społeczeństwa (politycznego).System wielopartyjny może zapowiedać niestabilność i zmiany w
obszarze wykonywanej polityki. Na gruncie literatury polskiej M. Sobolewski wyróżnia w ramach sytemów
wielopartyjnych podział na:

System partii dominującej- to system wielopartyjny, w którym pozycje dominującą zajmuje jedna partia.

W kolejnych wyborach odnosi zwycięstwo, posiada absolutną przewagęw parlamencie i jest zdolna do
utworzenia rządu jednopartyjnego np. Indie do lat 60, czy Meksyk.Występuje kumulacja stanowisk partyjnych
i państwowych. W tym systemie partia rządząca nie wypelnia żadnych funkcji publicznych, co w
szczególności odróznia ten system od systemu jednopartyjnego.

System kooperacyjny partii- wszystkie partie tego systemu lub co najmniej liczące siępartie podejmują

współpracę. Najczęściej przystępują do wyborów osobno, konkurują podczas wyborów aby po nich podjąć
współprace. Przyczyny tego systemu to np. zagrożenie bytu narodowego Wielka Brytania w czasie wojny
drugiej, równowaga sił między głównymi ugrupowaniami, uniemożliwiająca zdobycie przewagi przez któreśz
nich np. Austria w latach 1945-66 i od 1982, czy RFN i okres tzw. Wielkiej koalicji(1966-1969) z udziałem
CDU/CSU i SPD. Specyficzny przykład kooperacji partii to Szwajcaria gdzie wszystkie partie współpracują ze
sobą. Wynik ustrojowy takiego działania to zanik odpowiedzialności rządu przed parlamentem i ograniczenie
roli parlamentu.

Sytsem dwublokowy(wielopartyjny ustabilizowany)- jest odmianą systemu wielopartyjnego, w którym

występująbloki parti politycznych. Walka o włądzę toczy sięmiędzy dwoma blokami. Po wyborach rządzi
jeden z bloków, majacy absolutnąprzewage w parlamencie. Następstwi tego systemu to stabilność rządów,
przy równoczesnym zanikaniu mechanizmów kontroli parlamentu nad rządem. Wspólpraca w ramach bloków
odbywa się na podstawie zawieranych porozumień np. Francja od 1962r.
4)

System rozbicia wielopartyjnego- brak tu partii większosciowej mającej przewage nad innymi.

Konieczność tworzenia koalicji, aby sprawować władzę.

96. SYSTEM KOOPERACJI PARTII – ISTOTA I RODZAJE. PRZYKŁADY.

Występuje naprzyklad w Szwajcarii w Ausrii w latach 1945-1966 i po 1982., w RFN w latach 1966-1969. Polega na
tym, że wszystkie liczące się partie lub wszystkie partie tego samego systemu podejmują współpracę. Najczęściej jest
tak, ze partie przystępujądo wyborów osobno, konkurując w okresie kampani wyborczej, aby po wyborach
zrezygnować z rywalizacji na rzecz współpracy.. Następstwem ustrojowym systemu kooperacji jest zanik
odpowiedzialności rządu przed parlamentem i ograniczenie roli parlamentu. Właściwy ośrodek decyzyjny znajduje się
albo w rządzie koalicyjnym, albo poza aparatem państwowym- w uzgodnieniacc międzypartyjnych.

97. SYSTEM DWUBLOKOWY PARTII – ISTOTA I RODZAJE.

Jest odmianąsystemu wielopartyjnego, w którym występują bloki partji politycznych np. Francja po 1962, RFN z
wyjątkiem lat 1966- 1969. Walka o wladzę toczy sięmiędzy dwoma blokami . Po wyborach rządzi jeden z bloków
mający absolutną przewagę w parlamencie. Następstwem tego systemu jest stabilność rządu przy równoczesnym
zanikaniu mechanizmu kontroli parlamentu nad rządem.

98. PRAWNE FORMY INSTYTUCJONALIZACJI PARTII POLITYCZNYCH.

Rozwój systemów partyjnych doprowadził do postępującego, zwłąszcza po II wojnie światowej, procesu prawnej
reglamentacji dzialalności partii politycznych.

Podstawowe zasady prawnego regulowania partii zawartę sąw konstytucjach wielu krajów (np. RFN, Włochy, Szwecja,
Portugalia, Hiszpania, Francja, Grecja), a następnie w aktach niższej rangi i coraz bardziej rozwijającym
sięustawodawstwie o partiach politycznych. Główne zasady, do których odwolująsięustawodawstwa państw zachodnich
to:

gwarancja wielopartyjności

akceptacja konstytucyjnych wymagań dzialania jako przesłankadla legalnego istnienia i

rozwijania aktywności
-

demokratyczna struktura wewnętrzna partii

Dla struktury i kierunku rozwoju systemów partyjnych szczególne znaczenie mają następujące, powsszechnie
występujące rozstrzygnięcia konstytucyjne:

Określenia miejsca i roli partii w życiu społ-polit. Najważniejsza funkcja partii to uczestnictwo w

wyborach, wspóldziałanie w formułowaniu woli wyborców np. Art. 21 konstytucji RFN. Partie w większości
krajów same ustalają swoje struktury i określająswój program. Jako dobrowolne zrzeszenia obywateli mogą
konkurowaćze sobą w dązeniu do przejęcia wladzy poprzez propagowanie swoich programów, wyłanianie
kandydatów i zabieganie o środki finansowe i poparcie spoleczeństwa.

Podkreślenie demokratycznej zasady swobodnego tworzenia i działalności wszystkich partii. Np. Art. 4

konstytucji francuskiej mówi, że „partie polityczne i ugrupowania tworzą i prowadzą swoją działalność
swobodnie.

Wskazane są granice działalności partii, jakimi sąmechanizmy konstytucyjne. Np. Art. 4 konstytucji

francuskiej stwierdza, żę „partie powinny przestrzegać suwerenności narodowej i demokracji”.

Istotny wpływ na kształtowanie sięsystemu partyjnego mają ustawy o partiach politycznych, które regulują szereg
spraw:

cechy partii plitycznych

porządek ich tworzenia

status prawny

przyczyny delegalizowania

najważniejsze zadania i funkcje

Ważne prz partiach są takie sprawy jak:

uczestnictwo w wyborach

znaczenie polityczne

permanentny charakter działalności

przestrzeganie przez partie zasad demokracji i praworządności

Partię często najpierw trzeba zarejestrować( tutaj rózne normy co do poparcia, członków).

W ustawodawstwie różnych krajów kompetencje delegalizacji partii powieża się wyłącznie organom
sądowym, a nie wladzy ustawodawczej, czy wykonawczej.

Ważne jest też to, że partie polityczne są neutralnie traktowane przez państwo i jego urzedników tzn. tak samo.

99. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PARTII POLITYCZNYCH.

Występujątrzy formy finansowania partyjnego:

wewnątrz organizacyjne źródła finansowania

płynące z zewnatrz świadczenia od osób prywatnych, przedsiębiorstw i grup interesu

wspieranie partii z budżetu państwa

Publiczne finansowanie partii politycznych wzmacnia zazwyczaj te silne, podtrzymuje tradycyjne mechanizmy
demokracji parlamentarnej, ogranicza źródła korupcji oraz stabilizuje efektywność mechanizmó politycznych w
państwie demokratycznym.

Document Outline

Monizm polityczny-typowy dla państwa totalitarnego i cześciowo takrze dla państwa autorytarnego. Jego podstawowe założenie to kierowanie wszystkimi dziedzinami życia społecznego z jednego centrum.
53. FORMY PLURALIZMU POLITYCZNEGO WE WSPÓŁCZESNYM PAŃSTWIE – OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prof dr hab Jacek Knopek WSP pytania opracowane na egzamin
Prof dr hab Jacek Knopek WSP Opracowanie
Prof dr hab Jacek Knopek
Prof dr hab Jacek Knopek Systemy parlamentarne panstw arabskich
Egzamin - pytania IFP, Studia Finanse i Rachunkowość FiR UMCS, Instrumenty finansowania przedsiębior
I Frejman, Metodologia badań pedagogicznych - wykład - prof. dr hab. S. Frejman
PEDcw w4s6, aaa VI semestr, PEDcw prof. dr hab. J.Pięta
egzamin prof dr hab Urlich
TEORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH, Uczelnia - notatki, prof. dr hab. Sebastian Wojciechowski
II Frejman, Metodologia badań pedagogicznych - wykład - prof. dr hab. S. Frejman
prof dr hab M Smejda,Harmoniza Nieznany
Prawo Administracyjne prof dr hab J Filipek Opracowanie wykladow
MP projekt, Metodologia badań pedagogicznych - wykład - prof. dr hab. S. Frejman
retoryka i erystyka, prof. dr hab. e. nieznanski
aa kliniczna wyklady, KLINICZ3, prof. dr hab. Jan Tylka - psychologia kliniczna
prof dr hab M Pyziak Szafnicka dr M Wojewoda, Prawo cywilne, skrypt (prawo rzeczowe)
zagadnienia egzaminacyjne, Metodologia badań pedagogicznych - wykład - prof. dr hab. S. Frejman
Propozycja zadan, Metodologia badań pedagogicznych - wykład - prof. dr hab. S. Frejman

więcej podobnych podstron

Prof dr hab Jacek Knopek WSP Pytania

Document Outline