L

EŒNE

P

RACE

B

ADAWCZE

, 2006, 2: 91–113.

Ewa A

NIŒKO

, Olesia W

ITOWSKA

, Andrzej Z

A£ÊSKI

*

WP£YW WARUNKÓW SUSZENIA NASION BRZOZY
BRODAWKOWATEJ, OLSZY CZARNEJ, SOSNY
ZWYCZAJNEJ I ŒWIERKA POSPOLITEGO
NA ICH ¯YWOTNOŒÆ

EFFECT OF DRYING CONDITIONS ON VIABILITY OF COMMON BIRCH,
BLACK ALDER, SCOTS PINE AND NORWAY SPRUCE SEEDS

Abstract. Research has been undertaken aimed at determining the admissible
minimal water content levels to which seeds of common birch, black alder, Scots
pine and Norway spruce can be dried

without losing viability. Three methods of

seed drying were used: I - partially water-free air drying, II - lyophilisation and
III - hot air drying. However for practical reasons the seeds of these species can
be dried up to 3.5% moisture content at the temperature not exceeding 50

o

C.

Key words: seed moisture content, methods of seed drying, drying temperature,
germination capacity,

lyophilisation, coefficient of electrolyte leakage.

*

Instytut Badawczy Leœnictwa, Zak³ad Genetyki i Fizjologii Drzew Leœnych, Sêkocin Las, 05-090
Raszyn, e-mail: [e-mail]

WSTÊP

Nasiona mo¿na podsuszaæ do okreœlonego poziomu krytycznego, którego

wysokoœæ zale¿y od w³aœciwoœci biologicznych nasion ró¿nych gatunków. Su-
szenie nasion poni¿ej tego poziomu prowadzi do stopniowego obni¿ania ¿ywot-
noœci, a¿ do ca³kowitej utraty zdolnoœci kie³kowania. Znajomoœæ krytycznych
poziomów zawartoœci wody u nasion ró¿nych gatunków ma istotne znaczenie dla
ich prawid³owego przechowywania.

D³ugookresowe przechowywanie nasion prowadzone w bardzo niskich tem-

peraturach, szczególnie w bankach genów, wymaga precyzyjnego okreœlenia kry-
tycznych poziomów zawartoœci wody w nasionach. Du¿y wp³yw na ¿ywotnoœæ
nasion maj¹ równie¿ warunki suszenia nasion tj. czas, temperatura oraz wilgotnoœæ
susz¹cego powietrza.

W literaturze wymieniane s¹ ró¿ne progi wilgotnoœci, do których mo¿na

suszyæ nasiona bez ich uszkodzenia. Baldwin i Holmes (1955) podaj¹, ¿e zawartoœæ
wody w nasionach przeznaczonych do przechowywania powinna wynosiæ: dla
sosny 7–9%, œwierka 6–7%, a brzozy 1–5%. Schönborn (1964) susz¹c nasiona
sosny, modrzewia, œwierka strumieniem odwodnionego powietrza, w temperaturze
pokojowej (20°C) do oko³o 0% wilgotnoœci, zauwa¿y³, ¿e przy wilgotnoœci poni¿ej
2% zdolnoœæ i energia kie³kowania zaczynaj¹ spadaæ. Spadek ten jest szczególnie
widoczny po 6 miesi¹cach przechowywania nasion. Ten sam autor zaznacza, i¿
nasiona brzozy znosz¹ odwodnienie prawie do 0% bez widocznego wp³ywu tego
zabiegu na ich ¿ywotnoœæ.

Doœwiadczenia z zakresu wy³uszczarstwa wskazuj¹ na to, ¿e nasiona sosny i

œwierka nie trac¹ ¿ywotnoœci podczas wy³uszczania w doœæ wysokich tempe-
raturach (50–60°C), o ile otaczaj¹ce powietrze jest odpowiednio suche. Jak udo-
wodni³ Antosiewicz (1978), ³uszczenie szyszek œwierka o wilgotnoœci 20% nawet
w temperaturze 70°C i powietrzu o zawartoœci 80 g wody/m

3

nie powodowa³o

zmniejszenia ¿ywotnoœci nasion. Z nowszych badañ wynika jednak, ¿e nasiona
œwierka wy³uszczone w temperaturze 60°C s¹ mniej odporne na stresowe warunki
testu przyœpieszonego postarzania ni¿ wy³uszczone w 40°C (Za³êski 2001).

Wed³ug Harringtona (1973) d³ugoœæ ¿ycia przechowywanych nasion dla wiêk-

szoœci gatunków wyd³u¿a siê, je¿eli iloœæ zawartej w nich wody wynosi 4–6%.
Dalsze obni¿anie siê zawartoœci wody skraca okres ¿ycia nasion na skutek auto-
oksydacji lipidów.

Wp³yw zawartoœci wody w nasionach na ich ¿ywotnoœæ i d³ugoœæ ¿ycia jest

œciœle zwi¹zany z temperatur¹ otoczenia. Z piœmiennictwa poœwiêconego temu
zagadnieniu wynika, ¿e niewielka zawartoœæ wody w nasionach oraz niska wil-
gotnoœæ i temperatura œrodowiska stwarzaj¹ najlepsze warunki do przechowywania
nasion (Lityñski 1977, Barton 1961, Schönborn 1964, Roberts 1972).

Sztuczne dosuszanie nasion prowadzi do fizjologiczno-biochemicznych zmian

wywieraj¹cych wp³yw na przechowywanie i wartoœæ siewn¹ nasion. Zdolnoœæ
kie³kowania nasion dosuszanych w okreœlonych granicach temperatury nie maleje,

92

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

czêsto nawet wzrasta. Optymalne podsuszenie wywo³uje w nasionach tak¿e wiele
korzystnych zmian biochemicznych. Przede wszystkim zmniejsza siê iloœæ zwi¹z-
ków prostych i ³atwo rozpuszczalnych; przekszta³caj¹ siê one w zwi¹zki z³o¿one i
trudno rozpuszczalne. Zmiany te u³atwiaj¹ dobre przechowanie nasion (Grzesiuk i
Kulka, 1981). Niemniej jednak s¹ granice odpornoœci na odwodnienie, poniewa¿
mechanizmy ochronne komórek, prowadz¹ raczej do spowolniania, a nie do ca³ko-
witego zatrzymania szkodliwych reakcji, powstaj¹cych na skutek odwodnienia
(Vertucci i Farrant, 1995). Liczne badania wykaza³y, ¿e b³ony komórkowe s¹
szczególnie czu³e na zmiany strukturalne zachodz¹ce w nich podczas odwodnienia.
Zmiany te mog¹ byæ szczególnie niebezpieczne (Crowe i in. 1992) podczas stresu
wywo³anego silnym podsuszeniem nasion.

Celem prezentowanych badañ

*

by³o okreœlenie dopuszczalnych, minimalnych

progów zawartoœci wody w nasionach sosny, œwierka, brzozy i olszy, po prze-
kroczeniu których nasiona zaczynaj¹ traciæ zdolnoœæ kie³kowania, oraz opraco-
wanie optymalnej metody stopniowego suszenia nasion, z zachowaniem ich pe³nej
¿ywotnoœci.

2. MATERIA£ I METODY

Badaniami objêto 11 partii nasion sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris L.), 5

partii nasion œwierka pospolitego [Picea abies (L.) Karst.], 5 partii brzozy bro-
dawkowatej (Betula pendula Roth.) i 4 partie nasion olszy czarnej [Alnus glutinosa
(L.) Gaertn.]. Nasiona zebrano w 1999 i 2000 roku, z co najmniej 2 miejsc, z
ró¿nych regionów kraju.

Nasiona kilkudziesiêciu próbek sosny i œwierka pochodzi³y z wy³uszczarni w

Augustowie, Czarnej Bia³ostockiej, Janowicach Wielkich, Jarocinie, Jedwabnie,
Kaliskach, Kolumnie, £¹cku, Rytlu i Nowej Soli. Niektóre nasiona œwierka (z
Go³dapi i Sudetów) wy³uszczono wyj¹tkowo w Zak³adzie Genetyki i Fizjologii
Drzew Leœnych IBL.

Podsuszanie nasion

Nasiona sosny i œwierka podsuszono ju¿ w procesie ³uszczenia szyszek w

temperaturze ok. 50–60°C, i dlatego wy³uszczone z nich nasiona odznacza³y siê
ma³¹ zawartoœci¹ wody, w przedziale 6–10%.

Zastosowano 3 metody dalszego intensywnego suszenia wy³uszczonych

nasion:

I – suszenie czêœciowo odwodnionym powietrzem (od 1 do 25% wzglêdnej

wilgotnoœci) o temperaturze od 20 do 60°C, z zastosowaniem suszarki firmy BCC.

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

93

*

Badania zrealizowano w ramach tematu BLP-903 zleconego przez Dyrekcjê Generaln¹ Lasów Pañstwowych

Suszenie prowadzono etapowo, podwy¿szaj¹c co 5 lub 10°C na dobê temperaturê
suszenia. Czas suszenia wynosi³ 24 godziny;

II – suszenie w pró¿ni z zastosowaniem liofilizatora. Przed w³o¿eniem do

liofilizatora, nasiona zamra¿ano w ch³odni w temperaturze ok. –5°C, przez 10
godzin. Zamro¿one nasiona umieszczano w komorze liofilizatora, w temperaturze
20°C, wytwarzaj¹c w niej pró¿niê (podciœnienie 1mB). Czas suszenia wynosi³ 80
godzin.

III – suszenie w strumieniu gor¹cego powietrza o temperaturze od 70 do 90°C

(zwiêkszenie temperatury co 5°C) suszark¹ Carbolite z nadmuchem wentylatora.
Czas suszenia wynosi³ 24 godziny.

Po zakoñczeniu ka¿dego etapu suszenia pobierano próbki nasion do okreœlenia

ich wilgotnoœci i ¿ywotnoœci.

Przechowywanie nasion

Próbki nasion pobrane przed suszeniem, po zakoñczeniu kolejnych etapów

suszenia w suszarce BCC, oraz po wysuszeniu w liofilizatorze, umieszczono w
hermetycznie

zamkniêtych

torebkach

z

3-warstwowej

folii

„Alufol”

i

przechowywano w ch³odni w temperaturze +3°C:

– 2,5 roku sosnê i œwierka ze zbioru 1998/99,
– 2 lata brzozê ze zbioru 1999,
– 1,5 roku sosnê, œwierka i olszê ze zbioru 1999/00,
– przez 1 rok brzozê ze zbioru 2000.

Oznaczanie wilgotnoœci nasion

Wilgotnoœæ nasion suszonych w suszarce BCC i suszarce Carbolite okreœlono

metod¹ suszarkowo-wagow¹ (wago-suszarka Mettler PM 480) jako procentowy
udzia³ wody w œwie¿ej masie próbki.

Zawartoœæ wody mierzona by³a ubytkiem masy próbki powsta³ym po jej

wysuszeniu w 105°C. Nasiona przed pomiarem zmielono. Wilgotnoœæ nasion
okreœlano przed rozpoczêciem suszenia (wariant kontrolny) i po ka¿dym etapie
suszenia. Za ostateczny wynik pomiaru wilgotnoœci przyjmowano œredni¹ z dwóch
powtórzeñ. W przypadku brzozy wilgotnoœæ oznaczono dla nasion z ³uskami.

Oznaczanie ¿ywotnoœci nasion

¯ywotnoœæ nasion przed suszeniem (kontrolnych), oraz suszonych w ró¿nych

temperaturach, okreœlono na kie³kowniku Jakobsena (brzoza, olsza, sosna) oraz na
kie³kowniku Liebenberga (œwierk), jak równie¿ poprzez oznaczenie wspó³czyn-
nika wyp³ywu elektrolitu z nasion metod¹ konduktometryczn¹ (sosna, œwierk i
olsza).

Kie³kowanie prowadzono w 4 powtórzeniach (4×100 nasion), w sta³ej tem-

peraturze 24± 1°C i 8-godzinnym oœwietleniu na dobê. Kie³kuj¹ce nasiona œwierka
umieszczono w œwietle rozproszonym w termostacie. Do okreœlenia energii

94

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

kie³kowania liczono prawid³owo skie³kowane nasiona po 7 dniach, a zdolnoœci
kie³kowania po 14 dniach.

Nasiona sosny i œwierka w 4 powtórzeniach (4×100 sztuk) poddano testowi

przyspieszonego postarzania wed³ug metody opracowanej przez Machanièka (1981).
Polega on na przetrzymywaniu nasion przed wysiewem w temperaturze 40–41°C i
w warunkach zwiêkszonej wilgotnoœci powietrza do 90–100% przez 95 godzin.
Obserwacje energii i zdolnoœci kie³kowania nasion poddanych testowi przyspie-
szonego postarzania prowadzono równie¿ po 7 i 14 dniach. Badano ró¿nice w %
skie³kowanych nasion pomiêdzy próbkami poddanymi i nie poddanymi testowi
postarzania.

Stopieñ uszkodzenia struktur komórkowych badano metod¹ konduktome-

tryczn¹ wed³ug zmodyfikowanej metodyki Leinonen’a (1998). Za miarê uszko-
dzeñ b³on komórkowych przyjêto wspó³czynnik wyp³ywu elektrolitu z nasion,
który okreœlono wyra¿eniem procentowym (P) wed³ug wzoru:

P =

P

P

1

2

×100%

gdzie:

P1 РprzewodnoϾ roztworu wodnego po 24 godzinach moczenia nieusz-

kodzonych nasion, wyra¿ona w mikrosiemensach (µS) cm

-1

/g

-1

,

P2 – przewodnoœæ roztworu wodnego po ca³kowitym zniszczeniu b³on ko-

mórkowych nasion, wyra¿ona w µS cm

-1

/g

-1

.

Próbki nasion p³ukano dwukrotnie w 150 ml wody dejonizowanej, po czym

zalewano ponownie 150 ml wody dejonizowanej. Zlewki z nasionami przykry-
wano Parafilmem umo¿liwiaj¹cym wymianê gazow¹, umieszczaj¹c je w termo-
stacie w temperaturze 24± 1°C. Po 24 godzinnej inkubacji dokonywano pomiaru
przewodnoœci roztworu P1 za pomoc¹ standardowego konduktometra laborato-
ryjnego, z dok³adnoœci¹ do 0,1 µS. Nastêpnie dokonywano ca³kowitej destrukcji
b³on komórkowych w nasionach, homogenizuj¹c je w zlewkach przez 1 – 2 minuty
homogenizatorem ULTRA-TURRAX T25 i gotuj¹c w kuchence mikrofalowej
przez 5 min. Po ca³kowitym zniszczeniu struktur komórkowych i obni¿eniu tem-
peratury próbek do temperatury pokojowej oraz po uzupe³nieniu roztworu wod¹
dejonizowan¹ do objêtoœci 150 ml, dokonywano powtórnego pomiaru przewod-
noœci roztworu (P2). Badania przewodnoœci przeprowadzono w 2 powtórzeniach,
ustalaj¹c dla ka¿dej próbki nasion przeciêtny wspó³czynnik wyp³ywu elektrolitu,
jako œredni¹ arytmetyczn¹ z pomiaru 2 próbek cz¹stkowych. Wielkoœæ próbek
wynosi³a 1 g. Wyp³yw elektrolitu badano po wysuszeniu nasion przed z³o¿eniem
ich do przechowywania.

Statystyczne opracowanie wyników

Wyniki opracowano statystycznie za pomoc¹ programu komputerowego

„Statgraphics Plus”. Badano istotnoœæ ró¿nic w zdolnoœci kie³kowania pomiêdzy

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

95

nasionami kontrolnymi i po ich wysuszeniu, w ró¿nych temperaturach i ró¿nych
urz¹dzeniach, do ró¿nych poziomów wilgotnoœci. Analizy prowadzono oddzielnie
dla ka¿dego gatunku i roku zbioru, a tak¿e oddzielnie dla próbek pobranych przed
przechowaniem, po zastosowaniu testu przyspieszonego postarzania i po prze-
chowaniu. Istotnoœæ ró¿nic badano za pomoc¹ dwuczynnikowej analizy warian-
cyjnej i testu Tukey’a z prawdopodobieñstwem 95%. Pierwszym Ÿród³em zmiennoœci
by³y ró¿ne warianty suszenia nasion, drugim – ró¿ne miejsca zbioru nasion
(pochodzenie).

W analizach statystycznych zastosowano przekszta³cenia wartoœci procen-

towych za pomoc¹ wzoru:

y = arcsin %

Istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy poszczególnymi wariantami suszenia lub pocho-

dzeniami przedstawione w dalszej czêœci pracy odnosi siê do wy¿ej opisanej
analizy statystycznej. Na prezentowanych wykresach przedstawiono œrednie z 4
prób dla zdolnoœci kie³kowania oraz ich odchylenie standardowe (ryc. 1–10).
Krzywe wilgotnoœci i wspó³czynnika wyp³ywu elektrolitu dotyczy œrednich z 2
obserwacji. Pe³na analiza istotnoœci ró¿nic dla wszystkich badanych wariantów
zestawiona zosta³a we wczeœniejszym opracowaniu Aniœko i in. (2001).

3. WYNIKI BADAÑ

3.1. Brzoza brodawkowata

Do pierwszej serii badañ pobrano ze zbioru 1999 r. dwie partie nasion z

Chojnowa i Augustowa o zbli¿onej zdolnoœci kie³kowania 40 i 41%. Po pod-
suszeniu nasion w suszarce BCC ich wilgotnoœæ obni¿y³a siê z poziomu wyj-
œciowego 8–9% do 2–3%, przy wilgotnoœci susz¹cego powietrza 1,3% i tempe-
raturze 60°C. Zdolnoœæ kie³kowania nasion po wysuszeniu obni¿y³a siê nieistotnie:
do 37 i 39% (ryc. 1).

Wynik suszenia w liofilizatorze w du¿ym stopniu zale¿a³ od pocz¹tkowej

wilgotnoœci nasion i od ich pochodzenia. Nasiona kontrolne, o pocz¹tkowej wil-
gotnoœci 8–9%, wysuszono w liofilizatorze do poziomu 3,5–4,5% zawartoœci
wody. Zdolnoœæ kie³kowania nasion z Chojnowa po wysuszeniu w liofilizatorze i
2-letnim przechowywaniu uleg³a istotnemu obni¿eniu o 15% (ryc. 1a), natomiast
zdolnoœæ kie³kowania nasion z Augustowa obni¿y³a siê tylko o 6%, co by³o
nieistotne statystycznie (ryc. 1b).

Wiêkszy wp³yw metody podsuszania nasion na ¿ywotnoœæ nasion brzozy

uwidoczni³ siê dopiero po ich przechowaniu przez 2 lata. Po tym czasie zaznaczy³y
siê równie¿ wiêksze ró¿nice w reakcji na suszenie pomiêdzy 2 pochodzeniami

96

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

nasion. U nasion z Chojnowa istotny spadek zdolnoœci kie³kowania po prze-
chowaniu nast¹pi³ w próbkach wysuszonych w 60°C do poziomu wilgotnoœci 2,7%
(ryc. 1a). U nasion z Augustowa zjawiska takiego nie stwierdzono (ryc. 1b),
pomimo wysuszenia ich w tej samej temperaturze do ni¿szego poziomu wil-
gotnoœci (ok. 2,2%).

W drugiej serii badañ (2000 r.) porównywano reakcjê na wysuszenie 3 partii

nasion o zró¿nicowanej pocz¹tkowej zdolnoœci kie³kowania – od 46 do 75%

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

97

a )

0

10

20

30

40

50

60

K

25°

30°

35°

40°

45°

50°

55°

60°

L

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Chojnów

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

W

il

g

o

tno

œ

æ

na

s

io

n

,

%

Se

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

Z

d

o

lno

œ

æ

k

ie

³ko

w

a

ni

a

,

%

G

e

rm

in

a

tio

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Augustów

0

10

20

30

40

50

60

K

25°

30°

35°

40°

45°

50°

55°

60°

L

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

b)

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

W

il

g

o

tno

œ

æ

na

s

io

n

,

%

Se

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

Z

d

o

ln

o

œ

æ

ki

e

³ko

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

tio

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Zdo lnoœæ kie ³ko wania prze d prze c ho wanie m
Ge rmina tion ca pa city be fore s tora ge

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po prze c howaniu
Ge rmina tion ca pa city a fte r s tora ge

Wilg o tnoϾ nas io n po wys us ze niu
S e e d mois ture a fte r drying

Ryc. 1. Zdolnoœæ kie³kowania nasion Betula pendula Roth. (zbiór 1999 r.) podsuszonych do
ró¿nych poziomów wilgotnoœci przed oraz po 2-letnim przechowywaniu (K – kontrola, L –
liofilizacja w 20°C)
Fig. 1. Germination capacity of

Betula pendula Roth. seeds (collection 1999) dried to different

moisture content levels before and after 2-year storage (K– control, L – lyophilisation at 20°C)

98

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

a )

100

10

12

Z

d

o

ln

o

œ

æ

ki

e

³ko

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

at

io

n

c

ap

ac

it

y,

%

W

il

g

ot

n

o

œ

æ

n

a

s

ion

,

%

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

b)

100

10

12

14

0

20

40

60

80

K 25° 30° 35° 40° 45° 50° 55° 60° 70° 75° 80° 85° 90° L

0

2

4

6

8

S ie dlce

c)

0

20

40

60

80

100

K 25° 30° 35° 40° 45° 50° 55° 60° 70° 75° 80° 85° 90°

0

2

4

6

8

10

12

14

W

il

g

o

tno

œ

æ

na

s

io

n

,

%

Se

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

Z

d

o

ln

o

œ

æ

ki

e

³ko

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

tio

n

c

a

p

a

c

ity

,

%

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Zdo lnoœæ kie ³ko wania prze d prze c ho wanie m
Ge rmina tion ca pa city be fore s tora ge

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po prze c howaniu
Ge rmina tion ca pa city a fte r s tora ge

Wilg o tno Ͼ nas io n po wys us ze niu
S e e d mois ture a fte r drying

Augus tów

Z

d

o

ln

o

œ

æ

ki

e

³ko

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

at

io

n

c

ap

ac

it

y,

%

W

il

g

o

tno

œ

æ

na

s

io

n

,

%

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

0

20

40

60

80

K 25° 30° 35° 40° 45° 50° 55° 60° 70° 75° 80° 85° 90° L

0

2

4

6

8

Chojnów

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Ryc. 2. Zdolnoœæ kie³kowania nasion Betula pendula Roth. (zbiór 2000 r.) podsuszonych do
ró¿nych poziomów wilgotnoœci, przed oraz po 1-rocznym przechowaniu (K – kontrola, L –
liofilizacja w 20°C)
Fig. 2. Germination capacity of

Betula pendula Roth. seeds (collection 2000) dried to different

moisture content levels before and after 1-year storage (K – control, L – lyophilisation at 20°C)

(ryc. 2). W suszarce BCC obni¿ono wilgotnoœæ tych nasion z 10–14% do 2,5–3,0%,
w temperaturze 60°C w koñcowym etapie suszenia. Suszenie nasion w wysokich
temperaturach 70–90°C (w suszarce bez wykraplania wody z powietrza) pozwoli³o
na obni¿enie wilgotnoœci nasion zaledwie do poziomu 1,5–2,0%. W liofilizatorze
suszono w temperaturze +20°C nasiona 2 pochodzeñ (Chojnów i Siedlce), o
pocz¹tkowej wilgotnoœci 10,2–10,7%, obni¿aj¹c w nich zawartoœæ wody do
4,7–5,0% (ryc. 2a i b).

Pomimo zró¿nicowanej pocz¹tkowej ¿ywotnoœci nasiona z ró¿nych partii

wykaza³y podobn¹ reakcjê na temperaturê suszenia i stopieñ odwodnienia. Istotny
w stosunku do kontroli spadek zdolnoœci kie³kowania przed przechowaniem wy-
kaza³y nasiona wszystkich 3 pochodzeñ po wysuszeniu ich w temperaturze 60°C,
do poziomu wilgotnoœci 2,5–3,0%. Po wysuszeniu w liofilizatorze zdolnoœæ kie³ko-
wania nasion z Chojnowa obni¿y³a siê o 3% (ryc. 2b), a nasion z Siedlec o 10%
(ryc. 2a).

Po przechowaniu podsuszonych nasion przez 1 rok stwierdzono, ¿e istotne

obni¿enie ¿ywotnoœci nasion z Chojnowa nast¹pi³o ju¿ w próbkach wysuszonych w
temperaturze 50°C do poziomu 2,84% wilgotnoœci (ryc. 2a), w próbkach z Siedlec
– w temperaturze 60°C do poziomu wilgotnoœci 2,68% (ryc. 2b) i Augustowa – w
temperaturze 55°C do poziomu 3,40% (rys. 2c). Zdolnoœæ kie³kowania wysu-
szonych w liofilizatorze nasion brzozy z Siedlec po przechowaniu przez 1 rok by³a
istotnie ni¿sza od zdolnoœci kie³kowania nasion kontrolnych (nie suszonych),
natomiast w przypadku nasion z Chojnowa istotnoœci tej ró¿nicy nie udowodniono.

3.2. Olsza czarna

Nasiona olszy czarnej pochodz¹ce z Augustowa i Chojnowa pozyskane w

1999 roku charakteryzowa³y siê doœæ wysok¹ zdolnoœci¹ kie³kowania (60–70%),
ró¿ni¹c¹ siê jednak istotnie statystycznie miêdzy 2 porównywanymi pochodze-
niami. Wilgotnoœæ pocz¹tkowa nasion (przed intensywnym suszeniem) utrzy-
mywa³a siê na poziomie 7,0–8,6%. W ostatniej fazie suszenia w suszarce BCC,
powietrzem o temperaturze 60°C, obni¿ono wilgotnoœæ nasion do poziomu
1,3–1,6%. Po suszeniu przez 80 godzin w liofilizatorze wilgotnoœæ nasion olszy
obni¿ono do niskiego poziomu 0,7–1,0% zawartoœci wody (ryc. 3).

Zdolnoœæ kie³kowania nasion przed suszeniem i bezpoœrednio po wszystkich

etapach suszenia by³a zbli¿ona. Na brak istotnego spadku zdolnoœci kie³kowania po
wszystkich etapach suszenia, nawet w temperaturze 60°C, wskazuj¹ wyniki analizy
statystycznej. Natomiast metoda konduktometryczna wykaza³a niewielki, w sto-
sunku do nasion kontrolnych, wzrost wspó³czynnika wyp³ywu elektrolitu po su-
szeniu nasion w suszarce BCC, oraz znaczny wzrost tego wspó³czynnika po
wysuszeniu nasion w liofilizatorze. Okaza³o siê równie¿, ¿e po 1,5-rocznym prze-
chowaniu nast¹pi³ widoczny spadek zdolnoœci kie³kowania nasion wysuszonych
przed przechowaniem w liofilizatorze i w suszarce BCC w wysokich tempe-
raturach 55 i 60°C, do poziomu wilgotnoœci ni¿szego od 2,0% zawartoœci wody.
Istotny spadek zdolnoœci kie³kowania przechowywanych nasion podsuszonych w

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

99

55 i 60°C w suszarce BCC, oraz w liofilizatorze zosta³ udowodniony statystycznie
tylko w przypadku nasion pochodz¹cych z Augustowa (ryc. 3a), charaktery-
zuj¹cych siê ni¿sz¹ pocz¹tkow¹ zdolnoœci¹ kie³kowania ni¿ nasiona z Chojnowa
(ryc. 3b).

Nasiona pozyskane w 2001 roku posiada³y ni¿sz¹ ni¿ nasiona z poprzedniego

roku zdolnoœæ kie³kowania, a wiêksz¹ o ok. 3% wilgotnoœæ pocz¹tkow¹. Po os-
tatnim etapie suszenia w suszarce BCC, powietrzem o temperaturze 60°C, wil-
gotnoœæ nasion obni¿ono z poziomu 10,5–11,5% do poziomu 2,0–2,5%. Suszenie

100

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

a )

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

K

20° 25° 30° 35° 40° 45° 50° 55° 60° L

0

5

10

15

20

25

b)

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

K 20° 25° 30° 35° 40° 45° 50° 55° 60° L

0

5

10

15

20

25

Augustów

Chojnów

W

il

g

o

tn

o

œ

æ

n

a

s

io

n

,

%

;

w

s

p

ó

³c

z

y

n

n

ik

w

y

p

³y

w

u

e

le

k

tr

o

li

tu

,

%

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

;

%

e

le

c

tr

o

ly

te

le

a

k

a

g

e

c

o

e

ff

ic

ie

n

t

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktrolitu
e le ctrolyte le a ka ge coe fficie nt

Zdo lnoœæ kie ³ko wania prze d prze c howanie m
Ge rmina tion ca pa city be fore s tora ge

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po prze c ho waniu
Ge rmina tion ca pa city a fte r s tora ge

Wilg otnoϾnas io n po wys us ze niu
S e e d mois ture a fte r drying

Ryc. 3. ¯ywotnoœæ nasion Alnus glutinosa (L.) Gaertn. (zbiór 1999 r.) podsuszonych do ró¿nych
poziomów wilgotnoœci przed oraz po 1,5-rocznym przechowaniu (K – kontrola, L – liofilizacja
w 20°C)
Fig. 3. Viability of

Alnus glutinosa (L.) Gaertn. seeds (collection 1999) dried to different moisture

content levels before and after 1.5-year storage (K – control, L – lyophilisation at 20°C)

w wysokich temperaturach (70–90°C) umo¿liwi³o obni¿enie wilgotnoœci tych
nasion do poziomu 0,5–0,6% (ryc. 4).

Nasiona zebrane w ró¿nych miejscach wykaza³y zró¿nicowan¹ reakcjê na

wysuszenie. U bardziej wra¿liwych nasion z W³oszczowej istotny spadek zdol-
noœci kie³kowania nast¹pi³ ju¿ po wysuszeniu ich w temperaturze 45°C do poziomu
wilgotnoœci 3,2% (ryc. 3b). Natomiast u nasion z Augustowa, istotny spadek
¿ywotnoœci uwidoczni³ siê po wysuszeniu ich w temperaturze 70°C i wy¿szych do
poziomu wilgotnoœci 1,2–0,75% (ryc. 3a). Wykazano, ¿e u nasion suszonych w
temperaturach wy¿szych od 55 do 60°C nast¹pi³ zwiêkszony wyp³yw elektrolitu,
co wskazuje na wiêksz¹ destrukcjê struktur komórkowych.

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

101

a )

0

10

20

30

40

50

60

70

K

30° 35° 40° 45° 50° 55° 60° 70° 75° 80° 85° 90°

0

5

10

15

20

25

30

b)

0

10

20

30

40

50

60

70

K

30° 35° 40° 45° 50° 55° 60° 70° 75° 80° 85° 90°

0

5

10

15

20

25

30

Augustów

W³os zczowa

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

W

il

g

o

tn

o

œ

æ

n

a

s

io

n

,

%

;

w

s

p

ó

³c

z

y

n

n

ik

w

y

p

³y

w

u

e

le

k

tr

o

li

tu

,

%

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

;

%

e

le

c

tr

o

ly

te

le

a

k

a

g

e

c

o

e

ff

ic

ie

n

t

Zdo lnoœæ kie ³ko wania prze d prze c ho wanie m
Ge rmina tion ca pa city be fore s tora ge

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktro litu
e le ctrolyte le a ka ge coe fficie nt

Wilg otnoϾ nas io n po wys us ze niu
S e e d mois ture a fte r drying

Ryc. 4. ¯ywotnoœæ nasion Alnus glutinosa (L.) Gaerth. (zbiór 2000 r.) podsuszonych do ró¿nych
poziomów wilgotnoœci (K – kontrola)
Fig. 4.

Viability of Alnus glutinosa (L.) Gaertn. seeds (collection 2000) dried to different moisture

content levels (K- control)

3.3. Sosna zwyczajna

Pierwsz¹ seriê badañ prowadzono na nasionach sosny zwyczajnej pozyska-

nych w 1999 roku przez 4 wy³uszczarnie. Nasiona te odznacza³y siê zbli¿on¹,
wysok¹ zdolnoœci¹ kie³kowania (powy¿ej 91%), odpowiadaj¹c¹ poziomowi I klasy
¿ywotnoœci. Pocz¹tkowa wilgotnoœæ nasion waha³a siê w granicach 7,5–9,0%.
Nasiona podsuszono w suszarce BCC powietrzem o temperaturze 60°C do po-
ziomu 2,8–3,3%. Na przyk³adzie 2 pochodzeñ okaza³o siê, ¿e w liofilizatorze
mo¿na wysuszyæ nasiona sosny zwyczajnej do jeszcze ni¿szego poziomu wil-
gotnoœci (1,1–1,8%) ni¿ w suszarce BCC (rys. 5).

Nasiona sosny ró¿nych proweniencji wykazywa³y zró¿nicowan¹ reakcjê na

metodê i stopieñ ich wysuszenia. Nasiona wiêkszoœci pochodzeñ zareagowa³y
istotnym spadkiem zdolnoœci kie³kowania po wysuszeniu ich w temperaturze 60°C
do poziomu 2,8–2,9% wilgotnoœci. Tylko u nasion pochodz¹cych z Kalisk zdol-
noœæ kie³kowania nie uleg³a istotnemu obni¿eniu w stosunku do nasion kontrolnych
po wysuszeniu ich w 60°C do wilgotnoœci 3,3% (ryc. 5b). Suszenie przeprowadzo-
ne w liofilizatorze obni¿y³o istotnie zdolnoœæ kie³kowania nasion dla proweniencji

102

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

b)

c)

0

20

40

60

80

100

120

K

30

°

45

°

50

°

60

°

0

2

4

6

8

10

12

14

16

a )

0

20

40

60

80

100

120

K

30

°

45

°

50

°

60

°

L

0

2

4

6

8

10

12

14

16

J a nowice

£¹ ck

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po te œc ie po s tarzania
Ge rmina tion ca pa city a fte r a cce le ra te d a ging te s t

Zdo lnoœæ kie ³ko wania prze d prze c ho wanie m
Ge rmina tion ca pa city be fore s tora ge

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po prze c howaniu
Ge rmina tion ca pa city a fte r s tora ge

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktro litu
z nas io n nie po s tarzo nyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt from se e ds
not s ubje cte d a cce le ra te d a ging te s t

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktro litu
z nas io n po s tarzo nyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt
from s e e ds s ubje cte d a cce le ra te d a ging te s t

Wilg otnoϾ nas io n po wys us ze niu
S e e d mois ture a fte r drying

W

il

g

o

tn

o

œ

æ

n

a

s

io

n

,

%

;

w

s

p

ó

³c

z

y

n

n

ik

w

y

p

³y

w

u

e

le

k

tr

o

li

tu

,

%

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

;

%

e

le

c

tr

o

ly

te

le

a

k

a

g

e

c

o

e

ff

ic

ie

n

t

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

0

20

40

60

80

100

120

K

30

°

45

°

50

°

60

°

L

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

d)

0

20

40

60

80

100

120

K

30

°

45

°

50

°

60

°

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Kaliska

Nowa S ól

W

il

g

o

tn

o

œ

æ

n

a

s

io

n

,

%

;

w

s

p

ó

³c

z

y

n

n

ik

w

y

p

³y

w

u

e

le

k

tr

o

li

tu

,

%

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

;

%

e

le

c

tr

o

ly

te

le

a

k

a

g

e

c

o

e

ff

ic

ie

n

t

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y

,

%

Ryc. 5. ¯ywotnoœæ nasion

Pinus sylvestris L. (zbiór 1999 r.) podsuszonych do ró¿nych

poziomów wilgotnoœci przed oraz po 2,5-roku przechowywania (K – kontrola, L – liofilizacja w
20°C)
Fig. 5. Viability of

Pinus sylvestris L. seeds (collection 1999) dried to different moisture content

Janowice oraz Kaliska (ryc. 5a, b). Obni¿enie zdolnoœci kie³kowania po trak-
towaniu nasion wysokimi temperaturami w suszarce BCC (50–60°C) lub suszeniu
w liofilizatorze, w nielicznych tylko przypadkach sygnalizowane by³o zwiêk-
szonym wspó³czynnikiem wyp³ywu elektrolitu z nasion. Suszenie w temperaturze
60°C istotnie obni¿y³o odpornoœæ nasion wszystkich pochodzeñ na test przy-
spieszonego postarzania. W przypadku nasion z Nowej Soli obni¿enie takie
nast¹pi³o ju¿ po wysuszeniu ich w temperaturze 50°C (ryc. 5d). Suszenie w
liofilizatorze najsilniej obni¿y³o odpornoœæ nasion na test przyspieszonego posta-
rzania. Nasiona 3 proweniencji (Janowice, £¹ck, Nowa Sól) wysuszone w suszarce
BCC, powietrzem o temperaturze 60°C, do poziomu wilgotnoœci 2,8–3,3%, za-
reagowa³y istotnym spadkiem zdolnoœci kie³kowania po przechowywaniu ich
przez 2,5 roku. Najwiêkszy spadek ¿ywotnoœci po przechowywaniu nast¹pi³ jednak
u nasion wysuszonych w liofilizatorze.

Nasiona zebrane w 2000 roku w Jedwabnie, £¹cku i Nowej Soli charak-

teryzowa³y siê wyrównan¹, bardzo wysok¹ zdolnoœci¹ kie³kowania (98–99%) i
mniejsz¹ ni¿ w poprzednim sezonie wilgotnoœci¹ pocz¹tkow¹ 5,8–6,3% (ryc. 6). W
ostatnim etapie suszenia w suszarce BCC, powietrzem o temperaturze 60°C,
wilgotnoœæ nasion obni¿ono do poziomu 1,9–2,1%. Suszenie w liofilizatorze w
przypadku tych nasion da³o podobne efekty, poniewa¿ ich wilgotnoœæ zmniejszy³a
siê tylko do poziomu 1,3–2,0%.

Zdolnoœæ kie³kowania nasion sosny suszonych w suszarce BCC nie uleg³a

istotnemu obni¿eniu, nawet po potraktowaniu ich temperatur¹ 60°C. Natomiast u
niektórych proweniencji (£¹ck) zdolnoœæ kie³kowania uleg³a niewielkiemu, ale
istotnemu zmniejszeniu po wysuszeniu nasion w liofilizatorze, do zbli¿onego
poziomu wilgotnoœci jak po wysuszeniu w suszarce BCC (ryc. 6b). Suszenie w
temperaturach 50°C (£¹ck, Jedwabno) i 60°C (£¹ck, Jedwabno, Nowa Sól) spo-
wodowa³o istotne obni¿enie odpornoœci nasion na stresowe warunki testu przy-
spieszonego postarzania. Istotny spadek zdolnoœci kie³kowania po przechowywaniu
nast¹pi³ natomiast u nasion wszystkich 3 pochodzeñ wysuszonych w liofilizatorze (ryc.
6a, b i c). Spadek ¿ywotnoœci nasion po wysuszeniu w wysokich temperaturach (60°C)
nie by³ sygnalizowany zwiêkszonym wspó³czynnikiem wyp³ywu elektrolitu, który
zwiêkszy³ siê tylko w przypadku nasion podsuszonych w liofilizatorze.

Do 3 serii badañ wziêto równie¿ z 3 wy³uszczarni nasiona sosny o zbli¿onej,

wysokiej zdolnoœci kie³kowania (97–98%). Nasiona te charakteryzowa³y siê zbli-
¿on¹ wilgotnoœci¹ pocz¹tkow¹, na przeciêtnym dla sosny poziomie (7–8%). W
ostatnim etapie suszenia w suszarce BCC, powietrzem o temperaturze 60°C,
wilgotnoœæ tê obni¿ono do poziomu 2,2–2,4% zawartoœci wody. Suszenie w tem-
peraturach od 70 do 85°C, z zastosowaniem zwyk³ej suszarki, powodowa³o ob-
ni¿enie wilgotnoœci tych nasion od 1,8 do 1,0% (ryc. 7).

Zdolnoœæ kie³kowania nasion 3 badanych proweniencji w istotnym stopniu

zaczê³a spadaæ dopiero po wysuszeniu ich w temperaturze 70°C, do poziomu
wilgotnoœci 1,8–1,9%. Zwiêkszony wspó³czynnik wyp³ywu elektrolitu obserwo-
wano dopiero u nasion wysuszonych w temperaturze 85°C. Istotny spadek od-

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

103

104

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

a )

0

20

40

60

80

100

120

K

35 °

50°

55°

60°

L

0

2

4

6

8

10

12

b)

0

20

40

60

80

100

120

K

35°

50°

55°

60°

L

0

2

4

6

8

10

12

c)

0

20

40

60

80

100

120

K

35 °

50°

55°

60°

L

0

2

4

6

8

10

12

J e dwa bno

£¹ ck

Nowa S ól

W

il

g

o

tn

o

œ

æ

n

a

s

io

n

,

%

;

w

s

p

ó

³c

z

y

n

n

ik

w

y

p

³y

w

u

e

le

k

tr

o

li

tu

,

%

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

;

%

e

le

c

tr

o

ly

te

le

a

k

a

g

e

c

o

e

ff

ic

ie

n

t

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Zdo lnoœæ kie ³kowania po te œc ie po s tarzania
Ge rmina tion ca pa city a fte r a cce le ra te d a ging te s t

Zdo lnoœæ kie ³ko wania prze d prze c howanie m
Ge rmina tion ca pa city be fore s tora ge

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po prze c howaniu
Ge rmina tion ca pa city a fte r s tora ge

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktrolitu
z nas io n nie po s tarzonyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt from s e e ds
not subje cte d a cce le ra te d a ging te s t

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktrolitu
z nas io n po s tarzo nyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt
from s e e ds s ubje cte d a cce le ra te d
a ging te st

Wilg otnoϾnas io n po wys us ze niu
S e e d mois ture a fte r drying

Ryc. 6. ¯ywotnoœæ nasion Pinus sylvestris L. (zbiór 2000 r.) podsuszonych do ró¿nych poziomów
wilgotnoœæi przed oraz po 1,5-rocznym przechowywaniu (K – kontrola, L – liofilizacja w 20°C)
Fig. 6.

Viability of Pinus sylvestris L. seeds (collection 2000) dried to different moisture content levels

before and after 1.5-year storage (K- control, L – lyophilisation at 20°C)

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

105

Zdo lnoœæ kie ³kowania po te œc ie po s tarzania
Ge rmina tion ca pa city a fte r a cce le ra te d a ging te s t

Wilg otnoϾnas io n po wys us ze niu
S e e d mois ture a fte r drying

a )

0

20

40

60

80

100

120

K

30°

35°

40°

45°

50°

55°

60°

70°

75°

80°

85°

0

10

20

30

40

50

b)

0

20

40

60

80

100

120

K

30°

35°

40°

45°

50°

55°

60°

70°

75°

80°

85°

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

c)

0

20

40

60

80

100

120

K

30°

35°

40°

45°

50°

55°

60°

70°

75°

80°

85°

0

10

20

30

40

50

Ka lis ka

Ryte l

Kolumna

Zdo lnoœæ kie ³ko wania prze d prze c howanie m
Ge rmina tion ca pa city be fore s tora ge

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktrolitu
z nas io n nie po s tarzonyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt from s e e ds
not subje cte d a cce le ra te d a ging te s t

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktrolitu
z nas io n po s tarzo nyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt
from s e e ds s ubje cte d a cce le ra te d
a ging te st

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

W

il

g

o

tn

o

œ

æ

n

a

s

io

n

,

%

;

w

s

p

ó

³c

z

y

n

n

ik

w

y

p

³y

w

u

e

le

k

tr

o

li

tu

,

%

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

;

%

e

le

c

tr

o

ly

te

le

a

k

a

g

e

c

o

e

ff

ic

ie

n

t

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Ryc. 7. ¯ywotnoœæ nasion sosny Pinus sylvestris L. (zbiór 2001 r.) podsuszonych do ró¿nych
poziomów wilgotnoœci (K – kontrola)
Fig. 7. Viability of

Pinus sylvestris L. seeds (collection 2001) dried to different moisture content levels

(K – control)

pornoœci na test przyspieszonego postarzania rozpocz¹³ siê ju¿ u nasion wszystkich
3 proweniencji wysuszonych w temperaturze 55°C. W miarê podwy¿szania tem-
peratury suszenia odpornoœæ ta gwa³townie mala³a.

3.4. Œwierk pospolity

Do pierwszej serii badañ wy³uszczono w IBL dwie partie nasion. Jedn¹

pozyskano z szyszek pochodz¹cych z terenu Nadleœnictwa Go³dap, a drug¹ z
szyszek zebranych na terenie 3 nadleœnictw w Sudetach. Nasiona proweniencji
Sudeckich charakteryzowa³y siê wysok¹, wyrównan¹ zdolnoœci¹ kie³kowania (97 i
98%) oraz zbli¿on¹ wilgotnoœci¹ pocz¹tkow¹ (7,2–7,7%) (ryc. 8). Po ostatnim
etapie suszenia w suszarce BCC, powietrzem o temperaturze 60°C, wilgotnoœæ
nasion obni¿ono do poziomu 2,2–2,4%. Suszenie w liofilizatorze da³o nieco gorsze
efekty w porównaniu z suszark¹ BCC, poniewa¿ po 80 godzinach zabiegu osi¹-
gniêto nieco wy¿szy poziom wilgotnoœci (2,4–2,7%).

Pomimo braku istotnych ró¿nic w pocz¹tkowej zdolnoœci kie³kowania i wil-

gotnoœci, nasiona obu proweniencji wykaza³y zró¿nicowan¹ reakcjê na suszenie.
Tu¿ po wysuszeniu nasion nie stwierdzono istotnych ró¿nic w zdolnoœci kie³ko-
wania nasion poddanych ró¿nym wariantom suszenia. Dla nasion z Sudetów,
wysuszonych w temperaturze 60°C do poziomu 2,4%, w istotnym stopniu spad³a
zdolnoœæ kie³kowania po teœcie przyspieszonego postarzania (ryc. 8a). Zdolnoœæ
kie³kowania spad³a równie¿ u nasion suszonych w liofilizatorze. Istotny spadek
zdolnoœci kie³kowania u nasion z Sudetów, suszonych w liofilizatorze i w suszarce
BCC w temperaturze 60°C, stwierdzono po przechowaniu ich przez 2,5 roku.
Spadek ¿ywotnoœci nasion œwierka po suszeniu w liofilizatorze i w wysokich
temperaturach nie by³ sygnalizowany zwiêkszonym wspó³czynnikiem wyp³ywu
elektrolitu.

W drugiej serii badañ sprawdzano reakcjê na wysuszenie nasion tylko jednego

pochodzenia, pozyskanych w roku 2000 przez wy³uszczarniê w Augustowie
(ryc. 9). Przyczyn¹ by³ bardzo s³aby urodzaj œwierka w 1999 roku. Nasiona te mia³y
wysok¹ zdolnoœæ kie³kowania, odpowiadaj¹c¹ I klasie i stosunkowo ma³¹ wil-
gotnoœæ pocz¹tkow¹ (ok. 6%). Nasiona wysuszono w suszarce BCC, powietrzem o
temperaturze 60°C, do wilgotnoœci 1,7%, a po wysuszeniu w liofilizatorze do
poziomu 1,7–2,2%.

Nie stwierdzono istotnego spadku zdolnoœci kie³kowania po wysuszeniu ich w

suszarce BCC i w liofilizatorze. Nasiona suszone przez 80 godzin w liofilizatorze i
suszone w suszarce BCC, powietrzem o temperaturach 50–60°C, mia³y jednak
obni¿on¹ odpornoœæ na test postarzania. Wyj¹tkowo, w przypadku tej partii nasion
œwierka obserwowano zwiêkszanie siê wspó³czynnika wyp³ywu elektrolitu wraz ze
zwiêkszaniem siê temperatury suszenia. Po przechowaniu nasion przez 1,5 roku,
nie stwierdzono jednak istotnych ró¿nic w zdolnoœci kie³kowania nasion pod-
danych ró¿nej intensywnoœci suszenia (ryc. 9).

Dwie proweniencje nasion wziête do 3 serii badañ mia³y zbli¿on¹, wysok¹

zdolnoœæ kie³kowania (96–97%) i doœæ du¿¹ wilgotnoœæ pocz¹tkow¹ (10,7–11,0%)

106

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

107

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po te œc ie po s tarzania
Ge rmina tion ca pa city a fte r a cce le ra te d a ging te s t

Zdo lnoœæ kie ³ko wania prze d prze c ho wanie m
Ge rmina tion ca pa city be fore s tora ge

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po prze c howaniu
Ge rmina tion ca pa city a fte r s tora ge

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktro litu
z nas io n nie po s tarzo nyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt from s e e ds
not s ubje cte d a cce le ra te d a ging te s t

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktro litu
z nas io n po s tarzo nyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt
from s e e ds s ubje cte d a cce le ra te d
a ging te st

Wilg o tnoϾ nas io n po wys us ze niu
S e e d mois ture a fte r drying

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

0

20

40

60

80

100

120

K

25°

30°

35°

40°

45°

50°

55°

60°

L

0

5

10

15

20

25

b)

0

20

40

60

80

100

120

K

25°

30°

35°

40°

45°

50°

55°

60°

L

0

2

4

6

8

10

12

14

S ude ty

Go³da p

a )

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

W

il

g

o

tn

o

œ

æ

n

a

s

io

n

,

%

;

w

s

p

ó

³c

z

y

n

n

ik

w

y

p

³y

w

u

e

le

k

tr

o

li

tu

,

%

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

;

%

e

le

c

tr

o

ly

te

le

a

k

a

g

e

c

o

e

ff

ic

ie

n

t

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Ryc. 8. ¯ywotnoœæ nasion Picea abies Karst. (zbiór 1999 r.) podsuszonych do ró¿nych poziomów
wilgotnoœci przed oraz po 2,5-rocznym przechowaniu (K – kontrola, L – liofilizacja w 20°C)
Fig. 8. Viability of

Picea abies Karst. seeds (collection 1999) dried to different moisture content levels

before and after 2.5-year storage (K- control, L – lyophilisation at 20

o

C)

(ryc. 10). Po ostatnim etapie suszenia w suszarce BCC wilgotnoœæ ta spad³a do
2,3%, a po suszeniu w wy¿szych temperaturach (70–85°C) – nawet do 0,9%.
Istotny spadek zdolnoœci kie³kowania nasion z Augustowa stwierdzono po wy-
suszeniu ich w temperaturze 70°C do poziomu 1,7% zawartoœci wody (ryc. 10a), a
u nasion z Czarnej Bia³ostockiej dopiero po wysuszeniu ich w temperaturze 80°C
do poziomu 0,9% wilgotnoœci (ryc. 10b). W przypadku obu proweniencji, tylko
nasiona suszone w 85°C wykaza³y zwiêkszony wspó³czynnik wyp³ywu elektrolitu.
Istotny spadek odpornoœci na test przyspieszonego postarzania u nasion z Au-
gustowa mia³ doœæ gwa³towny przebieg, ale nast¹pi³ dopiero po wysuszeniu ich w
temperaturze 55°C do poziomu wilgotnoœci 2,8% (rys. 10a). U nasion z Czarnej
Bia³ostockiej istotny, choæ niewielki, spadek odpornoœci na test postarzania na-
st¹pi³ ju¿ po wysuszeniu ich w temperaturze 30°C do poziomu wilgotnoœci 5,6%, a
nastêpnie gwa³towny spadek – po wysuszeniu w temperaturze 70°C do poziomu
wilgotnoœci 1,5% (ryc. 10b).

108

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po te œc ie po s tarzania
Ge rmina tion ca pa city a fte r a cce le ra te d a ging te s t

Zdo lnoœæ kie ³ko wania prze d prze c ho wanie m
Ge rmina tion ca pa city be fore s tora ge

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po prze c howaniu
Ge rmina tion ca pa city a fte r s tora ge

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktro litu
z nas io n nie po s tarzo nyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt from s e e ds
not s ubje cte d a cce le ra te d a ging te s t

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktro litu
z nas io n po s tarzo nyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt
from s e e ds s ubje cte d a cce le ra te d
a ging te st

Wilg o tno Ͼ nas io n po wys us ze niu
S e e d mois ture a fte r drying

Augus tów

0

20

40

60

80

100

120

K

35°

50°

55°

60°

L

0

5

10

15

20

25

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

W

il

g

o

tn

o

œ

æ

n

a

s

io

n

,

%

;

w

s

p

ó

³c

z

y

n

n

ik

w

y

p

³y

w

u

e

le

k

tr

o

li

tu

,

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

;

%

e

le

c

tr

o

ly

te

le

a

k

a

g

e

c

o

e

ff

ic

ie

n

t

Ryc. 9. ¯ywotnoœæ nasion Picea abies Karst. (zbiór 2000 r.) podsuszonych do ró¿nych poziomów
wilgotnoœci przed oraz po 1,5-rocznym przechowaniu (K – kontrola, L – liofilizacja w 20°C)
Fig. 9.

Viability of Picea abies Karst. seeds (collection 2000) dried to different moisture content levels

before and after 1.5-year storage (K – control, L – lyophilisation at 20

o

C)

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

109

a )

0

20

40

60

80

100

120

K

30°

35°

40°

45°

50°

55°

60°

70°

75°

80°

85°

0

10

20

30

40

b)

0

20

40

60

80

100

120

K

30°

35°

40°

45°

50°

55°

60°

70°

75°

80°

85°

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Augus tów

Cza rna Bia ³os tocka

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktrolitu
z nas io n nie po s tarzo nyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt from se e ds
not subje cte d a cce le ra te d a ging te s t

Ws pó ³c zynnik wyp³ywu e le ktrolitu
z nas io n po s tarzo nyc h
Ele ctrolyte le a ka ge coe fficie nt
from s e e ds s ubje cte d a cce le ra te d
a ging te st

Zdo lnoœæ kie ³ko wania po te œc ie po s tarzania
Ge rmina tion ca pa city a fte r a cce le ra te d a ging te s t

Zdo lnoœæ kie ³ko wania prze d prze c ho wanie m
Ge rmina tion ca pa city be fore s tora ge

Wilg otnoϾ nas io n po wys us ze niu
S e e d mois ture a fte r drying

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y

,

%

W

il

g

o

tn

o

œ

æ

n

a

s

io

n

,

%

;

w

s

p

ó

³c

z

y

n

n

ik

w

y

p

³y

w

u

e

le

k

tr

o

li

tu

,

%

S

e

e

d

m

o

is

tu

re

,

%

;

%

e

le

c

tr

o

ly

te

le

a

k

a

g

e

c

o

e

ff

ic

ie

n

t

Z

d

o

ln

o

œ

æ

k

ie

³k

o

w

a

n

ia

,

%

G

e

rm

in

a

ti

o

n

c

a

p

a

c

it

y,

%

Warunki s us ze nia, C

o

Drying conditions ,

o

C

Ryc. 10. ¯ywotnoœæ nasion

Picea abies Karst. (zbiór 2001 r.) podsuszonych do ró¿nych

poziomów wilgotnoœci (K – kontrola)
Fig. 10.

Viability of Picea abies Karst. seeds (collection 2001) dried to different moisture content

levels (K – control)

4. PODSUMOWANIE I DYSKUSJA

Badania wykaza³y, ¿e precyzyjne okreœlenie progów wilgotnoœci, do których

mo¿na wysuszyæ nasiona ró¿nych gatunków bez obni¿enia ich ¿ywotnoœci, nie jest
mo¿liwe. Œwiadczy o tym du¿a zmiennoœæ otrzymanych wyników i ró¿na reakcja
na odwodnienie nasion tego samego gatunku, zbieranych w ró¿nych latach i w
ró¿nych miejscach. Ró¿na reakcja nasion zwi¹zana jest niew¹tpliwie ze zmien-
noœci¹ warunków atmosferycznych, panuj¹cych w czasie ich zawi¹zywania i doj-
rzewania oraz z warunkami klimatycznymi i siedliskowymi, w których rosn¹
drzewa mateczne. Od tych wszystkich czynników zale¿y stan fizjologiczny i sk³ad
biochemiczny nasion oraz zmiany stresowe, jakie w nich zachodz¹. Wprawdzie
starano siê pozyskiwaæ do doœwiadczenia nasiona w stadium ich pe³nej dojrza³oœci,
ale póŸny termin zbioru i zewnêtrzny wygl¹d nie s¹ jeszcze w pe³ni miarodajne do
ocenienia przemian biochemicznych, jakie zasz³y w nasionach. Œwiadczy o tym na
przyk³ad ró¿ny stopieñ pocz¹tkowej zawartoœci wody w nasionach wziêtych do
badañ. Dlatego przed suszeniem du¿ych partii materia³u siewnego na skalê go-
spodarcz¹, najlepiej by³oby pobieraæ z nich reprezentatywn¹ próbkê i dokonaæ
próbnego suszenia w laboratorium, w celu okreœlenia ich tolerancji na odwod-
nienie. W wielu wypadkach jest to jednak niemo¿liwe, ze wzglêdu na czaso-
ch³onnoœæ takiej próby.

Progi wilgotnoœci, do których powinno siê suszyæ nasiona ró¿nych gatunków,

mog¹ byæ podane dla celów gospodarczych tylko w formie orientacyjnej. Przy
wyznaczaniu tych progów nale¿y wzi¹æ pod uwagê ró¿ne aspekty zwi¹zane z
¿ywotnoœci¹ nasion. Podstawowym wyznacznikiem jest granica wilgotnoœci (wil-
gotnoœæ krytyczna), po przekroczeniu której zaczyna spadaæ zdolnoœæ kie³kowania
najbardziej wra¿liwych na wysuszenie partii materia³u siewnego. Z drugiej strony,
nale¿y wzi¹æ równie¿ pod uwagê tempo, w jakim nastêpuje ten spadek ¿ywotnoœci.
W niektórych wariantach doœwiadczenia udowodniono statystycznie istotnoœæ spad-
ku zdolnoœci kie³kowania o kilka procent na skutek podsuszania w wysokich
temperaturach lub w liofilizatorze, przy jej poziomie pocz¹tkowym zbli¿onym do
80–100%. Taki niewielki ubytek ¿ywotnoœci nie ma wiêkszego znaczenia z go-
spodarczego punktu widzenia, o ile ca³a partia materia³u siewnego zachowuje w
dalszym ci¹gu wysok¹ ¿ywotnoœæ, odpowiadaj¹c¹ I klasie. Przy wyznaczaniu
progu wilgotnoœci powinno siê równie¿ uwzglêdniaæ zarówno spadek zdolnoœci
kie³kowania nasion, jaki nast¹pi³ po ich przechowaniu, jak i zmniejszenie siê
odpornoœci nasion na stresowe warunki testu przyspieszonego postarzania. Krótki
(ok. 3-letni) okres badañ nie pozwoli³ przeœledziæ zmian w zdolnoœci kie³kowania,
jakie zasz³yby po d³ugoterminowym przechowaniu. W pewnym stopniu, o pre-
dyspozycji nasion do takiego przechowania ma œwiadczyæ odpornoœæ nasion na test
przyspieszonego postarzania. Do tej pory nie zosta³o jednak rozstrzygniête, czy
brak odpornoœci nasion na test przyspieszonego postarzania jest jednoznaczny z
szybsz¹ utrat¹ przez nie ¿ywotnoœci w trakcie przechowywania, co stwierdzi³ w
swych badaniach Machanièek (1981). W przedstawionej pracy udowodniono, ¿e

110

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

silnie podsuszone nasiona badanych gatunków osi¹gaj¹ wilgotnoœæ krytyczn¹ w
przedziale od 1 do 3% zawartoœci wody, w zale¿noœci od miejsca i roku pozyskania
materia³u siewnego. Tak silne obni¿enie zawartoœci wody w nasionach, suszonych
ciep³ym, czêœciowo odwodnionym powietrzem, zwi¹zane jest œciœle z zastoso-
waniem wysokiej temperatury, która, jak wynika z naszych badañ, nie powinna
przekraczaæ 50–55°C. W metodzie suszenia ciep³ym i czêœciowo odwodnionym
powietrzem zarówno przekroczenie progu wilgotnoœci nasion, jak temperatury
podsuszania ma istotny wp³yw na utratê ¿ywotnoœci nasion. Du¿y odsetek nasion
sosny i œwierka zachowuje zdolnoœæ kie³kowania nawet po wysuszeniu ich w
bardzo wysokich temperaturach (60–90°C), do poziomu wilgotnoœci poni¿ej 1%.
Wtedy, s¹ one jednak mniej odporne na stresowe warunki testu przyspieszonego
postarzania oraz szybciej trac¹ ¿ywotnoœæ w trakcie przechowywania. Obni¿enie
odpornoœci na test przyspieszonego postarzania nasion œwierka traktowanych tem-
peratur¹ 60°C stwierdzono tak¿e w innych badaniach (Za³êski 2001). Równie¿ z
badañ Schönborna (1964) wynika, ¿e u nasion niektórych gatunków wysuszonych
do ok. 0% wilgotnoœci, nawet w temperaturze 20°C, nastêpuje spadek zdolnoœci
kie³kowania ju¿ po 6 miesi¹cach przechowywania.

Poziomy dopuszczalnego odwodnienia nasion wynikaj¹ce z przeprowadzo-

nych badañ (podane w rozdz. 1) s¹ ni¿sze (sosna, œwierk) lub zbli¿one (brzoza) do
progów podanych przez Baldwina i Holmesa (1955), a znacznie wy¿sze od po-
ziomów wilgotnoœci do których suszy³ nasiona Schönborn (1964).

Rekomendowana przez Jansona i Jankowskiego (1999) metoda pró¿niowego

suszenia w liofilizatorze wp³ywa³a ujemnie na ¿ywotnoœæ nasion wiêkszoœci ba-
danych gatunków. Zosta³o to potwierdzone zmniejszon¹ zdolnoœci¹ kie³kowania
nasion poddanych liofilizacji (szczególnie po ich przechowaniu), zmniejszon¹
odpornoœci¹ na test przyœpieszonego postarzania (sosna i œwierk) i zwiêkszonym w
niektórych przypadkach (olsza) wspó³czynnikiem wyp³ywu elektrolitu. Obni¿enie
¿ywotnoœci nasion suszonych metod¹ liofilizacji nie wynika³o tylko z nadmiernego
obni¿enia w nich zawartoœci wody, poniewa¿ w niektórych próbach nasiona tego
samego gatunku, wysuszone w suszarce BCC do ni¿szego ni¿ w liofilizatorze
poziomu wilgotnoœci, zachowa³y wy¿sz¹ ¿ywotnoœæ.

Mo¿na stwierdziæ, i¿ tolerancja nasion na odwodnienie w bardzo du¿ym

stopniu zale¿y od ich stanu fizjologicznego i sk³adu biochemicznego, który zale¿y
z kolei od stadium ich dojrza³oœci oraz od warunków panuj¹cych w czasie za-
wi¹zywania i wykszta³cania siê nasion. Dlatego jednoznaczne okreœlenie progu
zawartoœci wody, do którego mo¿na wysuszyæ wszystkie nasiona danego gatunku
bez obni¿enia ich ¿ywotnoœci, nie jest mo¿liwe. Ponadto na obni¿enie ¿ywotnoœci
nasion drzew leœnych w trakcie suszenia du¿y wp³yw wywieraj¹ zarówno nad-
mierne odwodnienie tkanek, jak i wysoka temperatura suszenia oraz metoda pod-
suszania.

W celu dok³adnego okreœlenia progu odpornoœci nasion na odwodnienie, dla

wszystkich du¿ych i cennych partii materia³u siewnego, przeznaczonych do prze-
chowywania d³ugoterminowego, nale¿a³oby przeprowadzaæ ich próbne suszenie w
pobranych reprezentatywnie próbkach.

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

111

Dla potrzeb gospodarczych mo¿na przyj¹æ, ¿e wilgotnoœæ nasion brzozy bro-

dawkowatej, olszy czarnej, sosny zwyczajnej i œwierka pospolitego mo¿na obni¿yæ
do poziomu 3,5%. Maksymalna temperatura suszenia nasion tych gatunków nie
powinna przekraczaæ 50°C. Podsuszone w takich warunkach nasiona powinny
zachowaæ zadowalaj¹c¹ ¿ywotnoœæ w trakcie d³ugoterminowego przechowywania
w ch³odniach.

Praca zosta³a z³o¿ona 30.12.2005 r, i przyjêta przez Komitet Redakcyjny 28.02.2006 r.

EFFECT OF DRYING CONDITIONS ON VIABILITY OF COMMON BIRCH,
BLACK ALDER, SCOTS PINE AND NORWAY SPRUCE SEEDS

Summary

In the presented study, the establishment of the minimal water content level to which seeds

can be dried

without losing viability was investigated. The seeds of 4 forest tree species (com-

mon birch, black alder, Scots pine and Norway spruce) collected in 1999–2001 from two (birch,
alder) or three (pine, spruce) sites were subjected to analysis. The three methods of intensive dry-
ing of seeds applied in the study consisted of: partially water-free air drying at 20–60

o

C in the

BCC drier; lyophilisation of seeds at 20

o

C and hot air drying at 70–90

o

C in the Carbolite drier.

The following tests were used for the analysis of seed viability: germination before and af-

ter 1–2.5 year storage (all species), accelerated aging tests (Scots pine and Norway spruce) and
electrolyte leakage measurements (Scots pine, Norway spruce, black alder).

The research results show that the precise establishment of the seed moisture level to which

seeds can be dried without reducing viability is not possible because of the great variability of
study results and desiccation tolerance of the species collected in different years and sites.

However for practical reasons the seeds of these species can be dried up to 3.5% moisture

content when the temperature is below 50

o

C.

LITERATURA

Aniœko E., Witowska O., Za³êski A. 2001. Ustalenie wilgotnoœci nasion przeznaczonych do prze-

chowywania (wartoœci graniczne), szczególnie jod³y, jawora, brzozy, olszy czarnej, lipy, jesiona
i innych. Sprawozdanie z tematu BLP-903, IBL, Warszawa.

Antosiewicz Z. 1978. Doskonalenie procesów technologicznych wy³uszczania nasion sosny i œwier-

ka. Sprawozdanie naukowe IBL (maszynopis w Zak³adzie Genetyki i Fizjologii Drzew Le-
œnych): 1-24.

Baldwin H. I., Holmes G. D. 1955. Handling forest tree seed FAO For. Developm. Pap. 4.
Barton L. V. 1961. Seed preservation and longevity (ed. Leonard Hill). London.
Crowe J. H., Hoekstra F. A., Crowe L. M. 1992. Anhyrobiosis. Annual Rev. Physiol. 54: 579-599.
Grzesiuk S., Kulka K. 1981. Fizjologia i biochemia nasion. PWRiL, Warszawa.
Harrington J. F. 1973. Biochemical basis of seed longevity. Seed Sci. Technol. 1: 453-463.

112

E. Aniœko, O. Witowska, A. Za³êski

Janson L., Jankowski W. 1999. Suszenie nasion drzew leœnych i ich przechowywanie. Las Pol. 3: 4-6.
Leinonen K. 1998. Effects of storage conditions on dormancy and vigor of Picea abies seeds. New

Forests, 16: 231-249.

Lityñski M. 1977. Biologiczne podstawy nasiennictwa. PWN, Warszawa.
Machanièek J. 1981. Výzkum kritéri urèujicich vchodnost lesniho osiva pro dlouhodobé skladováni.

Prace VÚLHM 59: 49-64.

Roberts E. H. 1972. Viability of seeds. Chapman a. Hall LTD, London.
Schönborn A. 1964. Die Aufbewahrung des Saatgutes der Waldbäume. BLV Verlagsgeselschaft,

München, Basel, Wien.

Vertucci C. W., Farrant J. M. 1995. Acquisition and loss of desiccation tolerance. [In:] Seed

development and germination. Marcel Dekker, Inc., New York, Basel, Hong Kong, 237-271.

Za³êski A. 2001. Wp³yw ró¿nych metod pozyskania nasion œwierka pospolitego na ich ¿ywotnoœæ i

predyspozycje do przechowywania d³ugoterminowego. [W:] Materia³y z miêdzynarodowej
konferencji naukowo-szkoleniowej „Od badañ do wdro¿eñ w zakresie fizjologii i genetyki
nasion drzew leœnych”, Puszczykowo, Instytut Dendrologii PAN w Kórniku.

Wp³yw warunków suszenia nasion brzozy brodawkowatej, olszy czarnej...

113