„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Elżbieta Worobik

Identyfikowanie stanów biologicznych rodziny pszczelej
612[01].Z2.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

mgr inż. Urszula Malinowska
mgr inż. Mirosław Worobik

Opracowanie redakcyjne:
mgr Edyta Kozieł



Konsultacja:
dr inż. Jacek Przepiórka








Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 612[01].Z2.01
„Identyfikowanie stanów biologicznych rodziny pszczelej”, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu pszczelarz.
























Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

12

5.1. Stanowisko systematyczne pszczół

12

5.1.1. Ćwiczenia

12

5.2. Morfologia i anatomia pszczoły

15

5.2.1. Ćwiczenia

15

5.3. Biologia rodziny pszczelej

19

5.3.1. Ćwiczenia

19

5.4. Życie rodziny pszczelej w ciągu roku

22

5.4.1. Ćwiczenia

22

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

24

7. Literatura

38

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie pszczelarz

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne,

−

cele kształcenia,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania-uczenia się
oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,

−

literaturę.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia
kierowanego, tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

612[01].Z2.05

Prowadzenie pasieki w

ędrownej

612[01].Z2.07

Prowadzenie

wychowu matek

pszczelich

Modu

ł 612[01].Z2

Produkcja pszczelarska

612[01].Z2.03

Rozpoznawanie chorób pszczó

ł

612[01].Z2.04

Zak

ładanie pasieki

612[01].Z2.01

Identyfikowanie stanów

biologicznych rodziny

pszczelej

612[01].Z2.02

Kierowanie rozwojem rodzin

pszczelich wiosn

ą

612[01].Z2.08

P

rzygotowanie pasieki

do zimowania

612[01].Z2.06

Prowadzenie ró

żnych kierunków

produkcji

pasiecznej

612[01].Z2.09

Przetwarzanie produktów pasiecznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

stosować poszczególne jednostki taksonomiczne,

−

stosować zasady postępowania w przypadku użądlenia przez pszczołę,

−

stosować zasady zachowania się pszczelarza przy pszczołach,

−

dostrzegać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

−

stosować zasady ochrony środowiska,

−

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej do określonych prac,

−

określać wartość roślin pyłkodajnych,

−

charakteryzować czynniki środowiska i ocenić ich wpływ na wzrost, rozwój i plonowanie
roślin uprawnych,

−

ocenić wpływ właściwości gleby na rośliny,

−

określić rolę człowieka w kształtowaniu siedliska,

−

określić wpływ poszczególnych składników pokarmowych na wzrost, rozwój
i plonowanie roślin,

−

charakteryzować warunki decydujące o atrakcyjności roślin dla pszczół,

−

charakteryzować czynniki wpływające na wartość pszczelarską roślin,

−

charakteryzować budowę i funkcje narządów układu pokarmowego i chłonnego zwierząt,

−

charakteryzować czynniki wpływające na trawienie i procesy przemiany materii,

−

określić czynniki klimatyczne i glebowe wpływające na zdrowie oraz produkcyjność
zwierząt,

– określać przystosowanie kwiatów do wabienia owadów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

–

charakteryzować poszczególne gatunki i podgatunki pszczół,

–

odróżnić poszczególne osobniki pszczół,

–

określić współzależność różnych osobników pszczół,

–

określić znaczenie długości języczka u pszczoły robotnicy,

–

charakteryzować rolę poszczególnych par odnóży pszczoły robotnicy,

–

rozróżnić stadia rozwojowe czerwia pszczelego,

–

określić rodzaje i znaczenie różnych komórek pszczelich w plastrze,

–

określić rolę i sposoby zagospodarowania gniazda pszczelego,

–

charakteryzować różne postacie pszczół i rodzaje wykonywanej przez nie pracy,

–

ocenić wartość użytkową matek rojowych, ratunkowych i matek z cichej wymiany,

–

określić warunki rozwoju i dojrzewania trutni,

–

określić funkcje i warunki rozwoju pszczół robotnic,

–

określić miejsca w gnieździe, w których przebywają pszczoły wykonujące określone
czynności,

–

rozróżnić tańce pszczół,

–

określić warunki dobrego zimowania rodzin pszczelich,

–

charakteryzować przebieg rozwoju rodziny pszczelej w okresie przedwiośnia i wiosny,

–

wyjaśnić znaczenie szybkiej wymiany pszczół na wiosnę,

–

wyjaśnić wpływ dojrzałości biologicznej rodziny pszczelej na produkcję miodu,

–

wyjaśnić wpływ ilości czerwia na zbiór miodu,

–

wyjaśnić wpływ pszczół na środowisko.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Pszczelarz 612[01]

Moduł:

Produkcja pszczelarska 612[01].Z2

Jednostka modułowa:

Identyfikowanie stanów biologicznych rodziny pszczelej
612[01].Z2.01

Temat: Rasy pszczół w Polsce.

Cel ogólny: Charakteryzować rasy pszczół hodowane w Polsce.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

–

wymienić hodowane rasy pszczół w Polsce,

–

opisywać cechy morfologiczne poszczególnych ras,

–

określić cechy użytkowe poszczególnych ras,

–

charakteryzować cechy użytkowe poszczególnych rasy pszczół,

–

stosować nazwy łacińskie poszczególnych ras pszczół.

Metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ćwiczenie praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

–

praca indywidualna,

–

praca w grupach 3–4 osobowych.

Czas: 4 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

rodziny pszczele rożnych ras,

–

dłuto pasieczne,

–

podkurzacz,

–

strój pasieczny,

–

szczoteczka.

Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie gotowości do zajęć.
2. Podanie tematu lekcji, uświadomienie celu zajęć.
3. Wprowadzenie do tematu:

W oparciu o dotychczasową wiedzę z zakresu systematyki pszczół opracuj

charakterystykę hodowanych ras pszczół w Polsce.

Zadanie powinieneś(aś) wykonać w następujących etapach:
I.

Zbieranie i analiza informacji o rasach hodowanych w Polsce
Aby prawidłowo wykonać zadanie musisz wiedzieć:

–

co to jest rasa?

–

co to jest cecha użytkowa i jakie wyróżniamy u pszczół?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

–

jakimi cechami morfologicznymi charakteryzujemy pszczoły?

–

co to jest i jak określa się indeks kubitalny?

–

w jakim celu mierzy się długość jęz(yczka u pszczół?

Odpowiedzi na powyższe pytania wpisz do formularza (Zał. Nr 1).

II. Opracowanie planu pracy

Na tym etapie powinniście przemyśleć jak należy wykonać przydzielone Wam zadanie,

a zatem:

–

zorganizować stanowisko pracy (dobór i rozmieszczenie narzędzi pracy, sprzętu
pasiecznego),

–

ustalić kolejność i czas wykonywania poszczególnych czynności pasiecznych,

–

ustalić sposób prowadzenia przeglądu rodziny pszczelej,

–

podzielić się pracą,

–

zaplanować sposób korzystania z materiałów pomocniczych.

Pomogą Wam w tym pytania prowadzące:

–

jakimi narzędziami pracy oraz jakim sprzętem pasiecznym będziesz posługiwać się
podczas pracy?

–

jakiej barwy są pszczoły robotnice?

–

czy są jednolicie ubarwione

–

czy są złośliwe?

–

jak trzymają się plastra?

–

jak zasklepiają komórki z miodem?

–

czy kitują gniazdo?

–

jaka jest długość języczka?

–

jakiej wielkości jest indeks kubitalny?

–

jak podzielicie się pracą w zespole?

–

w jaki sposób wymienicie się swoją wiedzą, aby wspólnie opracować całość
przedsięwzięcia?

Odpowiedzi na powyższe pytania wpisz do formularza " Plan pracy" (Zał. Nr 2).

III. Ustalanie harmonogramu pracy

W tej fazie powinniście:

–

omówić dokładnie z nauczycielem zaplanowany przegląd rodziny pszczelej mający na
celu określenie cech rasowych pszczół,

–

przedyskutować kolejność i czas wykonywania poszczególnych czynności pasiecznych
oraz podział pracy.

IV. Praktyczne wykonanie zadania

Pracujecie samodzielnie nad wykonaniem zadania zgodnie z przyjętym harmonogramem

pracy, wymieniacie się wiedzą, konsultujecie i wspólnie opracowujecie w zespole
trzyosobowym zaplanowany przegląd rodziny pszczelej mający na celu określenie cech
rasowych pszczół.

Pomoże Wam w tym czuwający nad prawidłowym przebiegiem prac nauczyciel, którego

w każdej chwili możecie prosić o pomoc.

Uwaga!
W czasie realizacji zadania przestrzegajcie instrukcji do przeglądu rodzin pszczelich

(Zał. Nr 3).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

V. Sprawdzenie jakości wykonanej pracy

Kontrolę jakości swojej pracy wykonujecie na bieżąco kierując się pytaniami

przewodnimi podanymi powyżej w tekście.

Najpierw sprawdzacie jakość przeprowadzonych obserwacji w oparciu o zapisy

w książce pasiecznej.

Wyniki oceny rodziny pszczelej wpisz do formularza "Arkusz oceny przynależności

rasowej pszczół" (Zał. Nr 4).

Następnie wymieniacie się w zespołach "Arkuszami oceny przynależności rasowej

pszczół" i analizujecie wyniki oceny przeprowadzonych obserwacji rodzin pszczelich
i ewentualnie dokonujecie korekty.

Faza ostatnia jest wspólną pracą całej grupy i nauczyciela.

VI. Analiza przebiegu pracy

W tej fazie należy odpowiedzieć na pytanie:

"Co bym zrobił inaczej, lepiej, gdybym wykonywał(a) zadanie jeszcze raz?"
Analizujecie cały przebieg Waszej pracy pod kątem polepszenia jakości obserwacji rodzin
pszczelich, skrócenia czasu pracy, lepszej organizacji (pod kierunkiem nauczyciela).

Jeżeli poprawki są znaczne - należy cały proces przeprowadzić od początku.

Wypełniacie "Kartę samooceny" (Zał. Nr 5).

Uwaga!

Ocena Waszej pracy zostanie dokonana przez nauczyciela w oparciu o:

–

"Arkusz oceny przynależności rasowej pszczół "

–

"Arkusz obserwacji ucznia" (Zał. Nr 6).

Zakończenie zajęć

–

przedstawiciel grupy prezentuje wykonane zadanie przez swoją grupę. Charakteryzuje
cechy morfologiczne,

–

uczniowie dyskutują na forum grupy na temat cech użytkowych pszczół.

Praca domowa
Określ cechy użytkowe dla poszczególnych ras

Pszczoła

Cecha

Środkowoeuropejska kraińska

kaukaska

Trzymanie się plastra

Rozwój wiosenny

Łagodność

Skłonność do rójki

Skłonność do rabunku

Zdolność obrony

Floromigracja

Wierność pożytkowa

Skłonność do kitowania

Charakter zasklepów

Odporność na choroby

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie ucznia i grupę, na bieżąco podczas
dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz końcowe efekty pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca

…………………………………….………….

Modułowy program nauczania:

Pszczelarz 612[01]

Moduł:

Produkcja pszczelarska 612[01].Z2

Jednostka modułowa:

Identyfikowanie stanów biologicznych rodziny pszczelej
612[01].Z2.01

Temat: Plastry pszczele.

Cel ogólny: Charakteryzować poszczególne rodzaje plastrów.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

definiować pojęcia: plaster pszczeli, plaster dziewiczy, plaster brązowy, plaster ciemny
(stary), woszczyna i susz,

−

wymienić rodzaje plastrów pszczelich,

−

rozpoznać poszczególne rodzaje plastrów pszczelich,

−

określić przydatność plastrów pszczelich w gospodarce pasiecznej.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład informacyjny,

−

dyskusja dydaktyczna,

−

ćwiczenie praktyczne.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w grupach 3–4 osobowych.

Czas: 2 godziny dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

kolekcja plastrów pszczelich,

−

foliogramy,

−

rzutnik pisma,

−

zestaw multimedialny.

Przebieg zajęć:
1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie gotowości do zajęć.
2. Wyjaśnienie tematu zajęć, uświadomienie celu zajęć.
3. Wprowadzenie do tematu:

−

nauczyciel przeprowadza wykład informacyjny na temat budowy gniazda
pszczelego. Nauczyciel omawia poszczególne elementy składowe gniazda
pszczelego. Nauczyciel po wykładzie zadaje pytanie: Jakie rodzaje plastrów
pszczelich można spotkać w gnieździe pszczelim?

−

„Burza mózgów” – uczniowie udzielają różnych odpowiedzi, wszystkie zostają
zapisane na tablicy. Nauczyciel weryfikuje odpowiedzi,

−

nauczyciel objaśnia pojęcie „plaster pszczeli”,

−

nauczyciel prezentuje poszczególne rodzaje plastrów pszczelich. Omawia je i zwraca
uwagę na pojęcia takie jak: plaster dziewiczy, plaster brązowy, plaster ciemny
(stary), woszczyny i suszu. Po prezentacji nauczyciel zadaje pytanie: Jakie
charakterystyczne cechy posiadają poszczególne rodzaje plastrów pszczelich,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

−

nauczyciel do odpowiedzi typuje ucznia. Uczeń udziela odpowiedzi. Nauczyciel
weryfikuje odpowiedzi. Następnie nauczyciel przydziela zadania grupom uczniów.

4. Realizacja ćwiczenia

Praca w grupach 3-4 osobowych:

−

nauczyciel wyjaśnia cel ćwiczenia, jego zakres i sposób wykonania,

−

uczniowie zapoznają się z treścią przydzielonego zadania,

−

uczniowie zapoznają się z rodzajami plastrów pszczelich,

−

uczniowie dyskutują na temat charakterystyki i przeznaczenia poszczególnych plastrów
pszczelich,

−

uczniowie w grupach określają przydatność poszczególnych rodzajów plastrów
w gospodarce pasiecznej, zapisują na papierze,
Nauczyciel obserwuje pracę uczniów, udziela rad i wskazówek oraz kontroluje:

−

czy uczniowie zrozumieli zadanie,

−

czy uczniowie prawidłowo wykonują ćwiczenie,

−

czy zachowują przepisy bhp.

Zakończenie zajęć

−

przedstawiciel grupy prezentuje wykonane zadanie przez swoją grupę. Charakteryzuje
dany rodzaj plastra pszczelego,

−

uczniowie dyskutują na forum całej grupy na temat przydatności poszczególnych
rodzajów plastrów w gospodarce pasiecznej.

Praca domowa

Narysuj przekrój poprzeczny dziewiczego i ciemnego plastra pszczelego, określając

układ i kształt komórek oraz wymiary (głębokość komórek, grubość plastra).

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

nauczyciel ocenia metodą obserwacji indywidualnie ucznia i grupę, na bieżąco podczas
dyskusji, podczas wykonywania ćwiczenia oraz końcowe efekty pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

5. ĆWICZENIA

5.1. Stanowisko systematyczne pszczół

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównywanie budowy gniazda różnych gatunków pszczół.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować rysunki i foliogramy gniazd różnych gatunków

pszczół.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na budowę

gniazd poszczególnych gatunków pszczół.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) obejrzeć rysunki i foliogramy gniazd różnych gatunków pszczół,
2) narysować gniazda poszczególnych gatunków pszczół,
3) określić dla każdego gatunku pszczół charakterystyczne cechy w budowie, które należy

wpisać w tabeli,

4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Lp. Gatunek pszczoły

Liczba plastrów Miejsce

zakładania gniazd

Sposób

mocowania

plastra

1.

Pszczoła miodna

2.

Pszczoła wschodnia

3.

Pszczoła olbrzymia

4.

Pszczoła skalista

5.

Pszczoła karłowata

6.

Pszczoła buszu

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

rysunki i foliogramy gniazd pszczelich różnych gatunków pszczół,

−

rzutnik.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie pszczół bytujących na terenie Polski.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować na płytce woskowej postacie poszczególnych ras

pszczół.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na budowę

morfologiczną poszczególnych ras pszczół.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) umieścić na wspólnej płytce woskowej postacie poszczególnych ras pszczół bytujących

na terenie Polski,

2) przebić szpilkami tułowia owadów od strony grzbietowej,
3) ustawić płytkę wraz z pszczołami na stoliku mikroskopu stereoskopowego i oglądać

w świetle odbitym pod małym powiększeniem mikroskopu,

4) porównać ubarwienie, wielkość, proporcje długości do szerokości ciała oraz długość

skrzydeł poszczególnych ras pszczół,

5) odszukać w dostarczonej przez nauczyciela literaturze dodatkowych informacji na temat

ras pszczół żyjących w Polsce,

6) określić dla każdej rasy cechy użytkowe, które należy wpisać w tabeli,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Pszczoła

Cecha

Środkowoeuropejska kraińska

kaukaska

Trzymanie się plastra

Rozwój wiosenny

Łagodność

Skłonność do rójki

Skłonność do rabunku

Zdolność obrony

Floromigracja

Wierność pożytkowa

Skłonność do kitowania

Charakter zasklepów

Odporność na choroby

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

zakonserwowane postacie pszczół robotnic różnych gatunków,

–

mikroskop stereoskopowy,

–

szpilki entomologiczne,

–

płytka woskowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Ćwiczenie 3

Określenie zróżnicowania populacji pszczół w Polsce.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować film video „Gatunki i rasy pszczół”.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na zasięg

geograficzny poszczególnych populacji pszczół w Polsce.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) obejrzeć film video „Gatunki i rasy pszczół”,
2) opisać schemat zamieszczony poniżej poprzez zaznaczenie zasięgu geograficznego

poszczególnych populacji pszczół w Polsce,

3) objaśnić schemat.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja,

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

film video „Gatunki i rasy pszczół”,

–

magnetowid,

–

ekran.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

5.2. Morfologia i anatomia pszczoły

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie różnych postaci pszczół.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować pod mikroskopem stereoskopowym trzy postacie

pszczół (robotnice, trutnia i matkę pszczelą).

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na budowę

morfologiczną poszczególnych osobników.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) umieścić na wspólnej płytce woskowej trzy postacie pszczół (matkę, robotnicę, trutnia),
2) przebić szpilkami tułowia owadów od strony grzbietowej,
3) ustawić płytkę wraz z pszczołami na stoliku mikroskopu stereoskopowego i oglądać

w świetle odbitym pod małym powiększeniem mikroskopu,

4) porównać wielkość, proporcje długości do szerokości ciała oraz długość skrzydeł matki,

robotnicy i trutnia,

5) narysować trzy postacie pszczół, zachowując na rysunku proporcje długości i szerokości

ciała oraz rozmiary skrzydeł,

6) nanieść obok rysunku skalę wielkości,
7) objaśnić rysunek.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

zakonserwowane lub świeże trzy postacie pszczół (robotnica, truteń, matka pszczela),

–

mikroskop stereoskopowy,

–

szpilki entomologiczne,

–

płytka woskowa.

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie narządów i układów u pszczół.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić uwagę na

części składowe poszczególnych układów wewnętrznych pszczoły.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) ułożyć uśpioną, pszczołę robotnicę w wanience preparacyjnej stroną grzbietową na dnie.

Następnie za pomocą szpilek przytwierdzić ją do podłoża, wbijając jedną szpilkę
w tułów, a drugą w koniec odwłoka, pomiędzy segmentami,

2) napełnić szalkę płynem fizjologicznym aż do momentu całkowitego zalania ciała

pszczoły. Posługując się nożyczkami, skalpelem oraz igłami preparacyjnymi przystąpić
do otwarcia odwłoka. Igłą preparacyjną trzymaną w lewej ręce odgiąć grzbietowe
półpierścienie, następnie skalpelem przeciąć błonę i mięśnie znajdujące się między
półpierścieniami brzusznymi i grzbietowymi. Podobnie przeciąć błonę między
pierwszym a drugim pierścieniem za przewężeniem odwłokowym. Tak wypreparowaną
powierzchnię brzuszną należy zdjąć pęsetą i położyć stroną zewnętrzną na dnie wanienki,
przymocowując ją do podłoża szpilką,

3) umieścić szalkę na stoliku mikroskopu stereoskopowego, obejrzeć wewnętrzną

powierzchnię wypreparowanych sternitów zwracając uwagę na fragment ośrodkowego
układu nerwowego. Wykonać rysunek zaznaczając węzły i pnie nerwowe,

4) zaobserwować fragment układu oddechowego. Wykonać rysunek z zaznaczeniem

tchawek i worków powietrznych,

5) wyjąć za pomocą igieł preparacyjnych przewód pokarmowy, nie oddzielając jednak jego

początku i końca od ciała pszczoły. Narysować wypreparowaną część przewodu
pokarmowego zaznaczając: przełyk, wole, wentyl, jelito środkowe, jelito cienkie, jelito
grube, cewki Malpighiego,

6) rozpoznać serce. Na rysunku zaznaczyć wielokomorową budowę serca,
7) położyć matkę pszczelą na brzusznej stronie ciała i, postępując tak samo jak

w ćwiczeniach powyżej, odciąć półpierścienie grzbietowe i zdjąć odciętą górną część
odwłoka. Przy tej czynności należy zadbać o to, aby całe wnętrzności pozostały
wewnątrz. Po zdjęciu części grzbietowej ukażą się jajniki wypełniające całą przednią
część odwłoka. Rozchylić jajniki, aby odsłonić układ pokarmowy w okolicach wola.
Przeciąć przełyk i wyciągnąć uwolniony przewód pokarmowy, przeciąć go w okolicy
otworu odbytowego. Pozostałe wewnątrz odwłoka narządy przemyć strumieniem wody
za pomocą pipetki. Przemyte jajniki przenieść poza boki odwłoka i przytrzymać je
szpilkami entomologicznymi,

8) wykonać rysunek zwracając uwagę na poszczególne części składowe, objaśnić go

wskazując: jajniki, jajowody parzyste, jajowód nieparzysty, pochwę, zbiorniczek
nasienny, kanalik zbiorniczka i gruczoły,

9) wypreparować w podobny sposób, jak w zadaniu powyżej narządy rozrodcze trutnia.

U młodych trutni jądra mają 4,5 mm i wypełniają całą przednią część odwłoka. U trutni
starszych jądra zmniejszają się do 1,5 mm i przyjmują barwę zielonkawą,

10) przeciąć mięśnie podtrzymujące gruczoły śluzowe do końca odwłoka, wyjąć jądra wraz

ze zbiorniczkami nasiennymi i gruczołami śluzowymi, a kanał wytryskowy rozciągnąć na
całej jego długości,

11) narysować powyżej przygotowany preparat, wyróżniając w nim: jądra, nasieniowody,

pęcherzyki nasienne, gruczoły śluzowe, kanał wytryskowy, aparat kopulacyjny
składający się z części bulwiastej, szyjki, części pierzastej, mieszka i rożków,

12) objaśnić rysunki.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Środki dydaktyczne:

–

świeże pszczoły robotnice,

–

zakonserwowane narządy rozrodcze trutnia i matki pszczelej,

–

mikroskopy stereoskopowe,

–

lupy ręczne,

–

skalpele,

–

nożyczki,

–

wanienki preparacyjne,

–

igły preparacyjne,

–

szpilki entomologiczne,

–

miarki milimetrowe,

–

pęsety,

–

szkiełka przedmiotowe i przykrywkowe,

–

model pszczoły.

Ćwiczenie 3

Rozpoznawanie wieku larw pszczelich.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować wszystkie stadia rozwojowe pszczół.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na cechy

charakterystyczne larw w różnym wieku.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyjąć z komórki plastra jajo lub jajo zakonserwowane umieścić na szkiełku

przedmiotowym,

2) obejrzeć pod mikroskopem stereoskopowym i narysować, zaznaczając widoczne

szczegóły: chorion, koniec głowy, koniec odwłokowy, mikropyle,

3) podać z boku rysunku wymiary jaja,
4) wyjąć dwie larwy, jedną w wieku do 3 dni, drugą w wieku powyżej 3 dni,
5) narysować obie larwy, zwracając uwagę na stopień wygięcia ciała i położenie

w komórce,

6) zaznaczyć na rysunku głowę, liczbę segmentów i liczbę przetchlinek,
7) opisać rysunek z larwą,
8) otworzyć wieczko komórki zasklepionej lub pobrać larwy przędzące z płynu

konserwującego,

9) wykonać rysunek i objaśnić go,
10) obejrzeć poczwarkę wyjętą z komórki plastra lub płynu konserwującego, zwracając

uwagę na poszczególne części ciała, aby wykazać różnicę pomiędzy nią a owadem
doskonałym,

11) wykonać rysunek i opisać go zaznaczając widoczne szczegóły budowy,
12) obejrzeć film video „Biologia rodziny pszczelej”,
13) wypełnić rubryki w tabeli.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Liczba dni rozwoju

Stadium rozwojowe

matki

robotnicy

trutnia

Jajo

Larwa zwinięta

Larwa przędząca

Przedpoczwarka

Poczwarka

Całkowity rozwój

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

zaczerwione plastry pszczele lub zakonserwowane stadia rozwojowe pszczoły (jaja,
larwy zwinięte, larwy wyprostowane, przedpoczwarki, poczwarki, imago),

–

mikroskopy stereoskopowe,

–

lupy ręczne,

–

igły preparacyjne,

–

szpilki entomologiczne,

–

miarki milimetrowe,

–

pęsety,

–

komplet przezroczy „Stadia rozwojowe pszczoły miodnej”,

–

film video „Biologia rodziny pszczelej”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

5.3. Biologia rodziny pszczelej

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznawanie komórek pszczelich w plastrze.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować plaster: pszczeli, trutowy, węzę, dziewiczy,

jasnobrązowy, ciemny o nieprześwitującym dnie, z matecznikami rojowymi, ratunkowymi,
miseczką matecznikową, mateczniki przed wygryzieniem, mateczniki wygryzione
i zgryzione.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na funkcje

i wymiary poszczególnych komórek pszczelich.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) obejrzeć plastry pszczele z komórkami dla robotnic oraz plastry trutowe mateczniki,

zwracając uwagę na kształt dna komórki,

2) zmierzyć wielkość 10 komórek kolejno na plastrze trutowym i na plastrze pszczelim

i obliczyć średnią wymiaru 1 komórki (średnicy). Uzyskane dane zapisać,

3) narysować dno komórki.
4) policzyć komórki przypadające na 1 dm² plastra pszczelego i na 1 dm² plastra trutowego,

wyniki zapisać,

5) obejrzeć i narysować mateczniki ratunkowe, mateczniki rojowe oraz mateczniki z cichej

wymiany z uwzględnieniem ich usytuowania na plastrze oraz zwrócić uwagę na ich
liczbę,

6) obejrzeć i narysować matecznik z którego matka się nie wygryzła, z którego się wygryzła

(wygryziony) oraz matecznik zgryziony,

7) obejrzeć i krótko opisać wygląd plastra dziewiczego, brązowego i ciemnego starego,
8) zmierzyć średnicę komórki w plastrze pszczelim dziewiczym i plastrze starym ciemnym

(średnia z 5 komórek na każdym plastrze), wyniki zapisać,

9) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

wycinek (o powierzchni minimum 1 dm²) plastra pszczelego, trutowego i węzy,

–

plaster dziewiczy, jasnobrązowy i ciemny o nieprześwitującym dnie, z matecznikami
rojowymi, ratunkowymi i miseczką matecznikową,

–

mateczniki przed wygryzieniem,wygryzione i zgryzione,

–

igły preparacyjne,

–

linijka,

–

suwmiarka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Ćwiczenie 2

Rozpoznawanie lotu godowego matki pszczelej.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować film „Lot godowy matki pszczelej”.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić długość

trwania lotu godowego i orientacyjnego matki pszczelej.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) obejrzeć film „Lot godowy matki pszczelej”,
2) obserwować otwór wylotowy ulika weselnego w godzinach południowych,
3) zapisać godzinę wylotu i powrotu matki pszczelej,
4) określić wygląd zewnętrzny matki pszczelej, zwrócić uwagę na znamię weselne,
5) określić czas przebywania matki poza ulikiem,
6) określić na podstawie czasu przebywania matki poza ulikiem lot godowy i orientacyjny,
7) przedstawić spostrzeżenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ćwiczenie praktyczne.

Środki dydaktyczne:

−

film „Lot godowy matki pszczelej”,

−

projektor,

−

ekran,

−

ulik weselny z rodzinką na pasieczysku,

−

matka nieunasienniona,

−

stoper.

Ćwiczenie 3

Rozpoznawanie pszczół karmicielek, strażniczek i zbieraczek.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zwrócić uwagę na pracę pszczół w różnych miejscach np. na

plastrze, wylotku, kwiatach, poidle itp.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na zachowanie

się pszczół w różnych miejscach.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) otworzyć ulik obserwacyjny ustawiony na pasieczysku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

2) obserwować zachowanie matki przez okres 20 minut. Policzyć pszczoły tworzące świtę

matki,

3) narysować matkę pszczelą ze świtą,
4) obserwować jedną komórkę z odkrytym czerwiem przez 30 minut, zaznaczając jej

położenie ołówkiem woskowym na szybie ulika obserwacyjnego,

5) policzyć ile razy larwa będzie odwiedzana przez pszczoły karmicielki,
6) obserwować oczko i mostek wylotowy ula przez okres 10 minut. Zwróć uwagę na

kontakt pszczół powracających do ula z pszczołami przebywającymi na mostku lub
oczku ula,

7) obserwować pszczoły na kwiatach i poidle. Zwróć uwagę jak wygląda praca pszczół

zbierających nektar, wodę a jak pyłek,

8) przedstawić spostrzeżenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

ćwiczenie.

Środki dydaktyczne:

–

ulik obserwacyjny z rodziną pszczelą na pasieczysku,

–

ołówek woskowy,

–

poidło,

–

poletka z roślinami miododajnymi i pyłkodajnymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

5.4. Życie rodziny pszczelej w ciągu roku.

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Szkicowanie tańców wykonywanych przez pszczoły.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować tańce wykonywane przez pszczoły robotnice.
Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na zachowanie

się powracających pszczół w gnieździe.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) sporządzić syrop z 0,5 kg cukru i 1 l wody,
2) ustawić przed ulikiem obserwacyjnym w odległości 10 metrów talerz z syropem,
3) oznakować pszczołę pobierającą syrop markerem,
4) obserwować mostek wylotowy ulika obserwacyjnego do momentu pojawienia się

pierwszej oznaczonej pszczoły,

5) śledzić drogę oznaczonej pszczoły na plaster,
6) obserwować zachowanie oznaczonej pszczoły na plastrze oraz pszczoły w jej

sąsiedztwie,

7) narysować poruszanie się oznaczonej pszczoły względem komórek,
8) ustawić za ulikiem obserwacyjnym w odległości 200 metrów talerz z syropem,
9) oznakować pszczołę pobierającą syrop białym markerem,
10) obserwować mostek wylotowy ulika obserwacyjnego do momentu pojawienia się

pierwszej oznaczonej pszczoły,

11) śledzić drogę oznaczonej pszczoły na plaster,
12) obserwować zachowanie oznaczonej pszczoły na plastrze oraz pszczoły w jej

sąsiedztwie,

13) narysować poruszanie się oznaczonej pszczoły względem komórek i zachowanie się

pszczół w sąsiedztwie,

14) objaśnić rysunek.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

pokaz z objaśnieniem,

–

dyskusja,

–

metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

produkty do sporządzenia syropu (0,5 kg cukru i 1 l wody),

−

ulik obserwacyjny z rodziną pszczelą na pasieczysku,

−

talerzyk deserowy,

−

biały marker (bezwonny),

−

czerwony marker (bezwonny).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Ćwiczenie 2

Określanie ilości czerwia i jego wpływu na zbiór miodu.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Nauczyciel powinien zaprezentować mierzenie czerwiu w rodzinie pszczelej oraz jej

ważenie.

Podczas wykonania ćwiczenia szczególną uwagę uczeń powinien zwrócić na stan rodziny

podczas trwającego pożytku.

Ćwiczenie powinno być wykonywane w grupach 3–4 osobowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wybrać na podstawie książki pasiecznej rodzinę słabą i silną,
2) rozpalić podkurzacz i wprowadzić przez wylot 4 kłęby dymu,
3) wyjąć kolejno z gniazd wybranych rodziny pszczelej plastry z czerwiem krytym,
4) dokonać pomiarów powierzchni czerwiu w tych rodzinach,
5) zanotować zdobyte informacje,
6) przeprowadzić ważenie wybranych rodzin po10 dniach przez 5 dni,
7) notować wziątek rodziny pszczelej,
8) przedstawić spostrzeżenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

metoda projektu,

–

pogadanka,

–

zajęcia praktyczne.

Środki dydaktyczne:

–

rodziny pszczele silna i słaba,

–

rodzina bezmateczna i z matką,

–

książka pasieczna,

–

dłuto pasieczne,

–

podkurzacz,

–

strój pasieczny,

–

szczoteczka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Identyfikowanie stanów

biologicznych rodziny pszczelej”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 3, 5, 6, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 17,18, 20 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 1, 2, 4, 7, 8, 9, 12, 19, są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. d, 4. b, 5. c, 6. a, 7. b, 8. d, 9. a, 10.c, 11. b,
12. c, 13. a, 14. d, 15. a, 16. b, 17. b, 18. b, 19. a, 20. a.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Scharakteryzować gatunek rodzaju
Apis

C

PP

c

2

Scharakteryzować gatunek Apis cerana

C

PP

a

3

Rozpoznać rasy pszczół na podstawie
cech użytkowych

B

P

d

4

Opisać cechy użytkowe pszczoły
kaukaskiej

C

PP

b

5

Rozpoznać gniazda różnych gatunków
pszczół

A

P

c

6

Zdefiniować pojęcie czerwiu

A

P

a

7

Wskazać porę pojawiania się nowych
matek

C

PP

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

8

Scharakteryzować przyczyny zwartego
czerwiu na plastrze

C

PP

d

9

Opisać cechy stanu osierocenia rodziny
pszczelej

C

PP

a

10

Określić ilość wytwarzanej substancji
matecznej przez matki pszczele

B

P

c

11

Rozpoznać pszczoły na podstawie
gruczołu kieszonkowego

B

P

b

12

Opisać położenie gruczołów
woskowych

C

PP

c

13 Zdefiniować indeks kubitalny

B

P

a

14

Rozpoznać narządy pszczoły na
podstawie rysunku

B

P

d

15

Rozpoznać pracę wykonywaną przez
matkę pszczelą

A

P

a

16 Określić cechy pszczół woszczarek

B

P

b

17 Zidentyfikować rodziny pszczele

A

P

b

18 Określić funkcję wola

A

P

b

19

Opisać położenie narządów
wewnętrznych

C

PP

a

20

Opisać stan biologiczny rodziny
pszczelej w okresie bezpożytkowym

B

P

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Przygotuj odpowiednią ilość testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Wybierz cechę, która nie jest właściwa dla gatunków rodzaju Apis

a) budowa jednoplastrowych gniazd.
b) polimorfizm i polietyzm wiekowy.
c) budowa poziomych plastrów.
d) życie w zorganizowanych społeczeństwach.

2. Charakterystyczne dla gatunku Apis cerana jest to, że

a) komórki czerwiu trutowego są niecałkowicie zasklepione.
b) zasklep na komórkach jest całkowity.
c) budowane są pojedyncze plastry.
d) budowane są poziome plastry.

3. Pszczoły tej rasy w okresie późnego lata wychowują dużo czerwiu i są bardzo złośliwe.

Opis ten dotyczy rasy
a) włoskiej.
b) kraińskiej.
c) kaukaskiej.
d) środkowoeuropejskiej.

4. Cechą charakterystyczną pszczoły kaukaskiej jest

a) miód zasklepiają na „biało”.
b) miód zasklepiaja na „mokro”.
c) przechodzą chętnie do nadstawek.
d) są bardzo rojliwe.

5. Na rysunku przedstawiono gniazdo pszczoły

a) miodnej.
b) wschodniej.
c) olbrzymiej.
d) karłowatej.

6. Czerwiem określamy

a) wszystkie stadia rozwoju pszczół, łącznie z jajami.
b) wszystkie stadia rozwoju pszczół bez jaj.
c) niezasklepione stadia rozwojowe pszczół.
d) zasklepione stadia rozwojowe pszczół.

7. Nowa matka nie pojawi się gdy

a) pszczoły chcą się roić
b) zginie stara matka.
c) pszczoły chcą wymienić matkę.
d) strutnieje stara matka.

8. Czerw pszczeli zwarty i równomiernie koliście rozłożony na plastrze jest dowodem, że

w rodzinie
a) znajduje się trutowa matka.
b) znajduje się ułomna matka pszczela.
c) znajdują się trutówki anatomiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

A.

B

D

C

d) znajduje się normalna, zdrowa matka.

9. W stanie osierocenia rodziny pszczelej pojawią się

a) trutówki fizjologiczne.
b) matka trutowa.
c) matka ratunkowa.
d) matka z cichej wymiany.

10. Z wiekiem ilość substancji matecznej wzrasta, a u matki powyżej 3 lat ilość jej maleje do

a) 88%.
b) 75%.
c) 65%.
d) 55%.

11. Gruczoły kieszonkowe występują u

a) robotnic i trutówek.
b) matek i trutówek.
c) robotnic i matek.
d) trutni i matek.

12. Gruczoły woskowe umieszczone są na sternitach od czwartego do siódmego włącznie.

Jeden ze sternitów oznaczono literką
a) D.
b) C.
c) B.
d) A.

13. W Polsce przyjęta jest metoda oznaczania indeksu kubitalnego wg Ałpatowa, która

a) przyjmuje procentowy stosunek długości odcinka krótszego do dłuższego.
b) przyjmuje procentowy stosunek długości odcinka dłuższego do krótszego.
c) stosunek liczbowy odcinka dłuższego do krótszego.
d) stosunek liczbowy odcinka krótszego do dłuższego.

14. Rysunek przedstawia pierwszy człon stopy na którym cyfrą a oznaczono

a) ostrogi. b
b) koszyczek.
c) grzebyczek. a
d) szczoteczkę. c

d

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

15. Matka oznaczona literą b zajmuje się

a) sprawdzeniem komórki.
b) szlifowaniem komórki.
c) pobieraniem miódu.
d) składaniem jaja.

16. Wosku nie mogą wydzielać pszczoły

a) wchodzące w skład kłębu zimowego.
b) które wytwarzały wosk, a następnie zaprzestały.
c) w wieku między 12 a 18 dniem życia robotnicy.
d) w wieku ponad 18 dni.

17. Pień z którego wyszedł rój, nazywa się

a) pierwakiem.
b) macierzakiem.
c) drużakiem.
d) pierwakiem śpiewakiem.

18. Do przenoszenia i magazynowania płynnych pokarmów przez pszczołę służy

a) gardziel.
b) wole.
c) przedżołądek.
d) przełyk.

19. Schemat przedstawia ułożenie narządów wewnętrznych robotnicy pszczoły miodnej.

Liczbą 2 oznaczono
a) wole.
b) serce.
c) aortę.
d) przełyk.

20. Charakterystycznym objawem okresu bezpożytkowego jest

a) rabunek.
b) przegra.
c) rójka.
d) budowa plastrów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Identyfikowanie stanów biologicznych rodziny pszczelej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Test 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Identyfikowanie stanów

biologicznych rodziny pszczelej”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 2, 3, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 15, 16, 17, 18 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 1, 4, 5, 6, 8, 13, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu
ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. c, 3. b, 4. a, 5. b, 6. c, 7. c, 8. a, 9. d, 10. b, 11. a,
12. d, 13. d, 14. c, 15. a, 16. a, 17. c, 18. d, 19. a, 20. b.

Plan testu

Nr
zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Scharakteryzować stan osierocenia
rodziny pszczelej

C

PP

d

2

Rozróżnić osobniki pszczół

A

P

c

3

Rozpoznać czerw rozstrzelony

A

P

b

4

Wskazać porę pojawiania się trutówek
anatomicznych

C

PP

a

5

Odczytać na podstawie rysunku
wykonywany taniec przez pszczołę

C

PP

b

6

Opisać wygląd zewnętrzny pszczół
rabujących

C

PP

c

7

Rozpoznać rasy pszczół na podstawie
cech użytkowych

B

P

c

8

Scharakteryzować rasę A.m.scutelatta

C

PP

a

9

Rozpoznać rasy pszczół na podstawie
ich liczebności na świecie

B

P

d

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

10

zastosować poszczególne jednostki
taksonomiczne

B

P

b

11

Rozpoznać rasy pszczół na podstawie
cech użytkowych

B

P

a

12

Rozpoznać gniazda różnych gatunków
pszczół

A

P

d

13

Opisać cechy psychiczne pszczół
lotnych

C

PP

d

14

Określić najniższą zawartości cukru
w nektarze przy którym go pobiera

B

P

c

15 Określić funkcje hemolimfy

A

P

a

16 Zidentyfikować gruczoły żuwaczkowe

A

P

a

17

Określić miejsce procesu wchłania
i trawienia

B

P

c

18

Określić miejsce składowania miodu
w gnieździe pszczelim

B

P

d

19

Opisać położenie narządów
wewnętrznych

C

PP

a

20

Opisać położenie gruczołu
żuwaczkowego w organizmie pszczoły

C

PP

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Przygotuj odpowiednią ilość testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
3. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
4. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
5. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Stanem osierocenia rodziny pszczelej określamy kiedy brak jest matki pszczelej i

a)

trutówek.

b)

trutni.

c)

czerwiu krytego.

d)

czerwiu otwartego.

2. Na rysunku literą b oznaczono: a b c

a) matkę pszczelą.
b) trutnia.
c) pszczołę robotnicę.
d) trutówkę.

3. Czerw rozmieszczony na plastrze tak, że między nim znajduje się dużo komórek pustych

to
a) otwarty.
b) rozstrzelony.
c) garbaty.
d) mieszany.

4. Najwięcej trutówek anatomicznych pojawia się w rodzinie

a) przed rójką.
b) z ułomną matką pszczelą.
c) osieroconej.
d) gdy jest rabowana.

5. Pszczoła na rysunku obok wykonuje taniec

a) okrężny.
b) sierpowaty.
c) rojowy.
d) alarmowy.

6. Pszczoły te odróżniają się od innych pszczół ciemniejszym, błyszczącym oskórkiem,

pozbawionym częściowo owłosienia podczas walki z pszczołami broniącymi ula. Opis
dotyczy pszczół
a) strażniczek.
b) zbieraczek.
c) rabujących.
d) woszczarek.

7. Pszczoły te wyjątkowo mocno kitują gniazdo i wylot, który przed zimą niekiedy

zabudowują. Opis dotyczy pszczoły
a) włoskiej.
b) kraińskiej.
c) kaukaskiej.
d) środkowoeuropejskiej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

8. Pszczoły A.m.scutelatta są jedną z afrykańskich ras, które

a) dały początek niezwykle groźnym pszczołom w Ameryce Południowej.
b) cechują się krótkim okresem trwania czerwiu zasklepionego.
c) są odporne na nosemozę i zgnilec europejski.
d) wysoko odporne na warrozę.

9. Pod względem popularności i liczebności na całym świecie bezwzględny prym wiedzie

rasa
a) kraińska.
b) kaukaska.
c) środkowoeuropejska.
d) włoska.

10. Pszczoła należy do królestwa zwierząt w której odpowiedzi zachowano chronologię

systematyki
a) stawonogi, owady, błonkówki, pszczoła, pszczoły.
b) owady, błonkówki, żądłówki, pszczoły, pszczoła.
c) stawonogi, pszczoły, owady, żądłówki, pszczoła.
d) stawonogi, błonkówki, owady, pszczoła, pszczoły.

11. Najpłochliwszą pszczołą jest

a) środkowoeuropejska.
b) kaukaska.
c) kraińska.
d) włoska.

12. Na rysunku przedstawiono gniazdo pszczoły

a) miodnej.
b) wschodniej.
c) olbrzymiej.
d) karłowatej.

13. Do właściwości psychicznych pszczół lotnych nie należy

a) umiejętność wzajemnego porozumiewania się pszczół przy zawiadamianiu

wzajemnego pożytku.

b) łatwość przerzucania się z pracy na jednej roślinie do pracy na innej.
c) szybkie wyszukiwanie pożytku w okolicy.
d) doskonały zmysł wzroku, powonienia i smaku.

14. Robotnica nie rozróżnia 5% roztworu cukru od czystej wody. Przy jakiej najniższej

% zawartości cukru w nektarze zaczynie go pobierać
a) 5%.
b) 7%.
c) 8%.
d) 10%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

15. Hemolimfa nie bierze udziału w:

a) wymianie gazowej.
b) rozprowadzaniu substancji odżywczych.
c) procesach krzepnięcia i odnowy tkanek.
d) pośredniczeniu w termoregulacji.

16. Substancja mateczna wydzielana jest przez gruczoły:

a) żuwaczkowe.
b) ślinowe.
c) gardzielowe.
d) rektalne.

17. Procesy trawienia i wchłaniania odbywajim.

a) prostym.
b) środkowym.
c) przednim.

18. Pszczoły nie składują miodu w części gniazda:

a) górnej.
b) tylnej.
c) bocznej.
d) przedniej.

19. Schemat przedstawia ułożenie narządów wewnętrznych robotnicy pszczoły miodnej.

Cyfrą 20 oznaczono:
a) cewki Malphigiego.
b) jelito grube.
c) gruczoły rektalne.
d) jelito środkowe.

20. Na schemacie w zadaniu 19 przełyk oznaczony jest cyfrą:

a) 5.
b) 12.
c) 6.
d) 10.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Identyfikowanie stanów biologicznych rodziny pszczelej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

7. LITERATURA

1. Bornus L.: ABC mistrza ogrodnika – pszczelarstwo. Wyd. Spółdz., Warszawa 1982
2. Gałuszka H.: Podstawy pszczelnictwa. Skrypt dla szkół wyższych, Kraków 1983
3. Lipiński Z.: Istota oraz mechanizm porzucania gniazd przez roje pszczół miodnych.

Blenam, Olsztyn 2002

4. Muszyńska J.: Zimowanie pszczół. PWRiL, Warszawa 1989
5. Prabucki J.(red): Pszczelnictwo. Albatros, Szczecin 1998
6. Skowronek W.: Pszczelnictwo, Puławy 2001

Czasopisma:
–

Pszczelarstwo

–

Pszczelarz Polski

–

Pasieka

–

Przegląd Pszczelarski