ZASADY USTROJOWE WSPÓŁCZESNEJ DEMOKRACJI:
państwo prawa
suwerenność
przedstawicielstwo (reprezentacja)
podział władzy
pluralizm polityczny

PAŃSTWO PRAWA - państwo w którym władze są zorganizowane oraz działają w oparciu o prawo. Prawo określa wzajemne stosunki między władzą i jednostkami jako podmiotami prawa. W takim państwie zagwarantowane jest równość i wolność wszystkich jednostek, stworzone są gwarancje dla efektywnej ochrony praw i swobód człowieka i obywatela. Dozwolone jest wszystko co nie zabrania prawo. Prawem związane jest zarówno społeczeństwo jak i władza. Prawo stoi ponad władzą. Podstawową zasadą rozstrzygania spraw publicznych jest zasada większości. Istnieje jednak wymóg szanowania praw mniejszości.

ZASADA SUWERENNOŚCI LUDU (NARODU) - polega na uznaniu narodu lub ludu za źródło władzy. Często pojęcia suwerenność i władza są używane zamiennie, spotkać również można określenie - władza suwerenna, a nosiciela tej władzy, czyli lud określa się mianem suwerena. Współcześnie pojęcie ludu odnoszone jest do ogółu obywateli. Suwerenność to najwyższa władza ludu (narodu), która jest nieograniczona i przejawia się w stanowieniu prawa oraz podejmowaniu decyzji politycznych. Suweren może sprawować władzę zarówno bezpośrednią poprzez referendum (demokracja bezpośrednia), jak i za pośrednictwem powołanych reprezentantów, którzy rządzą w jego imieniu oraz za jego przyzwoleniem (demokracja pośrednia).

Suwerenność państwa - oznacza, że do jego kompetencji należy regulowanie wszystkich spraw i problemów wewnętrznych i nikt z zewnątrz nie może ingerować w jego politykę wewnętrzną.
ZASADA PRZEDSTAWICIELSTWA (REPREZENTACJI) - określa usytuowanie prawa i obowiązki reprezentantów wybranych przez lud (naród) oraz powiązania między nimi a społeczeństwem - pojęcie - rządy przedstawicielskie, rządy wybranych z woli ludu i respektujących tę wolę. Sankcję za jej lekceważenie jest odmówienie mandatu w kolejnych wyborach.
ZASADA PODZIAŁU WŁADZ - określa usytuowanie władz państwowych i wzajemne relacje między nimi. Władze ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza. Wywodząca się od Lockła i Monteskiusza koncepcja trójpodziału władzy polega na tym, że żaden z trzech władz nie jest źródłem działania innych. Zakłada się, że każda z nich ma taką samą legitymizację pochodzącą od suwerena. Z zasady trójpodziału władzy wynika względna równowaga między nimi oraz wzajemne ograniczanie się. Gdy współdziałają ze sobą, wzajemnie się kontrolują i hamują, to system rządów przyjmuje kształt parlamentarno-gabinetowego (Włochy), bądź parlamentarno-prezydencki (Francja). Jeśli natomiast występuje separacja władz - system prezydencki. (USA).
Inne płaszczyzny - podział kompetencji między administrację rządową i samorządową, między władzą centralną a strukturami regionalnymi i lokalnymi oraz między rządem a opozycją.
Przeciwieństwo - zasada jednolitości władzy (jeden organ który dominuje nad innymi - organ jednoosobowy - wódz, monarcha, wieloosobowy, najczęściej parlament - Szwajcaria)

ZASADA PLURALIZMU POLITYCZNEGO - określa status partii politycznych ubiegających się o udział w sprawowaniu władzy oraz status grup nacisku, ruchów społecznych, organizacji społecznych dążących do posiadania wpływu na władzę. W państwie demokratycznym respektowanie zasady pluralizmu jest niezbędne i oznacza swobodę tworzenia i działalności partii politycznych i stowarzyszeń. Aby obywatele mogli korzystać z tej swobody, muszą mieć zapewnione warunki do wyrażania i obrony swoich opinii i interesów, promowaniu ich dzięki istnieniu niezależnych mediów, współdziałaniu w kształtowaniu opinii publicznej. Powinni mieć także możliwość głosowania w wolnych wyborach na ugrupowania polityczne. respektowanie zasady pluralizmu oznacza także, że konkurujące ze sobą partie wymieniają się u władzy, o czym decydują wyniki wyborów. Sprawowanie władzy przez większość jest poddawane kontroli i krytyce ze strony opozycji.
Przeciwieństwo - system monistyczny (państwa realnego socjalizmu).

LEGITYMIZACJA WŁADZY - jest to uzasadnienie legalności władzy i organów państwa. Trzy koncepcje legitymizacji:
1.tradycyjna (koronny) - monarcha czerpie swą władzę z mocy tradycji oraz woli Bożej i nie podlega kontroli przez społeczeństwo (prawo do władzy spływa z góry w dół). Zasada ta nawiązująca głownie do dynastycznej tradycji obowiązywała w Europie od późnej starożytności do XVII wieku, gdy zakwestionowano ją w Anglii, zanikła w ciągu XIX wieku.
2.legalistyczna (demokratyczna, ludu) - wypracowano ją w epoce oświecenia. Prawo do rządzenia miało wynikać z umowy zawartej przez członków społeczeństwa (prawo do władzy z dołu do góry). Rewolucja we Francji, powstanie USA.
3.charyzmatyczna - opiera się na autorytecie przywódcy. Pojawiła się w dawnych wiekach (cezaryzm, bonapartyzm), jednak wielką rolę odegrała w XX wieku, jako uzasadnienie rządów autorytarnych lub nawet totalitarnych (faszystowskie i komunistyczne)

WSPÓLCZESNE DOKTRYNY POLITYCZNE

IDEOLOGIA ? DOKTRYNA ? PROGRAM POLITYCZNY
IDEOLOGIA - (po raz pierwszy użyte przez Antoine Destutt de Tracy w 1796) - to system idei i przekonań odwołujących się do określonego zestawu podstawowych wartości, który wpływa na życie polityczne, czyli ma zwolenników i sympatyków skupionych wokół osób, partii i ruchów społecznych.
DOKTRYNA - jest bardziej konkretnym przedstawieniem postulatów zawartych w ideologii. Zawiera wskazówki działania politycznego, to znaczy działania zmierzającego do osiągnięcia i sprawowania władzy bądź też udziału we władzy.

PROGRAM POLITYCZNY - z reguły zawiera wykaz działań politycznych, które dana grupa polityczna (partia, ruch) zamierza podjąć w określonym miejscu i czasie. Program bywa zazwyczaj uszczegółowieniem doktryny i opiera się na jakieś ideologii, chociaż czasem może łączyć w sobie elementy różnych ideologii (eklektyczny program polityczny).
TYPOLOGIE DOKTRYN POLITYCZNYCH
DOKTRYNY:
reakcyjne - nawołują do przywrócenia albo utrzymania takiego społeczeństwa i jego ustroju politycznego, który w danym momencie byłby powszechnie uznany za przestarzały. Na przykład doktryny nawołujące do przywrócenia feudalizmu w Europie w I poł. XIX w., czy doktryny monarchiczne XX-cznej Francji. W naszych czasach reakcyjnymi doktrynami są te, które chciałyby cofnąć życie polityczne do postaci sprzed Wielkiej Rewolucji Francuskiej czy też te które głosiłyby konieczność cofnięcia skutków przemian w Europie Środkowowschodniej i powrotu do realnego socjalizmu.
konserwatywne (zachowawcze) - to takie, które głoszą przede wszystkim utrzymanie całokształtu stosunków społecznych, a zwłaszcza organizacji politycznych społeczeństwa, niechętne są zmianom, a jeżeli zmiany są konieczne, godzą się z nimi bez entuzjazmu
reformistyczne - przewidując zmiany społeczne i polityczne, domagają się jednak ich przeprowadzenia w sposób ewolucyjny, stopniowy i wykluczający rewolucję, jako metodę działania politycznego.
rewolucyjne- uznające rewolucję za podstawowy sposób działania politycznego, przy czym przez rewolucję ich twórcy rozumieją gwałtowny sposób likwidacji aktualnie istniejącego porządku społecznego i politycznego, najczęściej połączony z użyciem przemocy wobec przeciwników zmiany. Marksizm, leninizm, maoizm.
utopijne - nazwa pochodzi od Utopii nie istniejącej wyspy (grec. utopos - miejsce, którego nie ma) opisanej w XVI przez Tomasza Morusa. Na wyspie miał panować idealny ład społeczny: wszyscy zgodnie pracowali dal wspólnego dobra, nie było waśni ani nierówności między ludźmi. Doktryny utopijne to takie, które wskazują cele polityczne niemożliwe do zrealizowania w danym momencie.
DOKTRYNY :
prawicowe - niechęć do radykalnych zmian, pochwała tradycji i podstawowych wartości, za które prawica z reguły przyjmuje kulturę, religię, tradycję państwową. Prawica broni tradycji, niechętnie godzi się na zmiany społeczne, reprezentuje ludzi zadowolonych z danego porządku lub tych którzy przeciwstawiają się zmianom dla nich niekorzystnym, a więc ludzi najczęściej lepiej sytuowanych. Ideologie czy doktryny prawicowe zawierają często tezę, że bogactwo jest wynikiem wyłącznie własnej pracy. Stanowczo odrzucane są hasła uspołecznienia, nacjonalizacji, czy kontroli państwa nad gospodarką. Doktryny prawicowe są z reguły elitarne: w wieku XIX wiązało się to z akceptacją cenzusów majątkowych, a nawet do przywrócenia uprzywilejowanej pozycji szlachty, w XX wieku prawica głosi pochwałę elit finansowych lub intelektualnych przeciwstawiając społeczeństwo zróżnicowane i hierarchiczne - społeczeństwu masowemu, w którym brak naturalnych grup i przez to podatnemu na oddziaływania demagogów. Najczęściej spotkaną współcześnie doktryną prawicową jest konserwatyzm.
centrowe - takie doktryny, które opowiadają się w zasadzie za utrzymaniem pewnej równowagi między interesami różnych warstw społecznych, a także między elementami tradycji i nowatorstwa. Ideologie centrowe nie głoszą, że nierówność społeczna jest niesprawiedliwości, jednak domagają się żeby społeczeństwo i państwo starało się je ograniczyć i łagodzić negatywne skutki wynikające z wolnej gry sił rynkowych.
lewicowe - dzisiaj określa się takie ideologie i doktryny, których rzecznicy głoszą przede wszystkim hasła sprawiedliwości społecznej, domagają się pełniejszej realizacji zasady równości wszystkich ludzi, występują w imieniu i w obronie interesów ludzi słabszych, czyli zazwyczaj biedniejszych. W przeciwieństwie do prawicy, lewica nie akceptuje tezy, że nierówność społeczna jest naturalna, natomiast podziały społeczne przypisują istniejącym stosunkom wartościowym. Ideologie lewicowe zwalczają wszelkie formy dyskryminacji domagając się np. równości praw dla kobiet, zrównana praw dzieci bez względu na to czy urodziły się w małżeństwie, czy poza nim. Domagają się głębokiej demokratyzacji życia politycznego. Wyrażają również akceptację dla możliwości użycia siły i przymusu do przeprowadzenia pożądanych zmian społecznych, gotowość do buntu i rewolucji w imię własnych ideałów.
radykalne lub ekstremistycznymi (skrajne poglądy prawicy lub lewicy - ultralewica)
Doktryny
elitarne - to takie które głoszą konieczność istnienia w każdym społeczeństwie elit oraz aprobują zróżnicowanie polityczne i ekonomiczne społeczeństwa, przypisując elitom większe prawa jako rekompensatę zwiększonych obowiązków elit.
egalitarne - to takie które propagują egalitaryzm. Ich zwolennicy głószą równość wszystkich ludzi i równość tę uważają za podstawową wartość w życiu politycznym i ekonomicznym. Swoisty charakter mają doktryny, które można określić jako solidarystyczne, czyli takie, które uznają za konieczne zachowanie zróżnicowanego ekonomicznie społeczeństwa, jednocześnie gloszą zasady solidaryzmu, to znaczy harmonijnej współpracy wszystkich klas i grup społecznych dla wspólnego dobra.
Doktryny
monopolistyczna (zamknięta) - to taka która wyklucza jakąkolwiek dyskusję nad swoimi założeniami, jej zwolennicy uważają, iż są w posiadaniu prawd ostatecznych i wobec tego głoszą, że po zdobyciu władzy zorganizują życie polityczne obywateli zgodnie z wyznawanymi zasadami, likwidując możliwość konkurencji ideologicznej.
niemonopolistyczna - dopuszcza i zezwala na dyskusję z własnymi założeniami (może więc ulec zmianie i rozwijać się), zakłada pluralizm życia politycznego nawet w przypadku, gdyby jej zwolennicy doszli do władzy, ponieważ opiera się na założeniu współistnieniu i konkurencyjności ideologii tak długo, jak długo konkurencja odbywa się na uczciwych zasadach i na założeniu, że ludzie mają prawo do wyboru sposobu, w jaki chcą być rządzeni.