Małgorzata Hendrykowska: Pod urokiem wynalazku

[w:] Śladami tamtych cieni.

  

Pokazy  lumierowskiego  kinematografu  poprzedziły  dziesiątki  podobnych  prób  z 

uruchomieniem  obrazów  i  fotografii,  przeprowadzonych  w  Europie,  Ameryce  a  także  na 
ziemiach polskich (kinetoscop – Edisona, bioscop – Skladanowskich, theatograph – R.W. 
Paula,  pleograf  –  Kazimierza  Prószyńskiego  itd.).  Jednak  tylko  aparat  Lumierów  zrobił 
zawrotną karierę. Dlaczego ?

Louis  M.  Daguerre  –  lata  trzydzieste  ubiegłego  stulecia,  pierwsze  próby 

fotograficzne.  Na  początku  swego  istnienia  dagerotypy  oddawały  tylko  zarysy 
przedmiotów, trzeba było dość długo pozować. 

Z  czasem  czas  pozowania  uległ  skróceniu  =>  otrzymywano  portrety  osób 

ożywionych.  Fotografia  starała  się  być  nie  tylko  realistyczna,  ale  także  werystyczna, 
utrwalają coraz częściej niepowtarzalny urok chwili. Wtedy właśnie (lata 70-te lub 80-te) 
utrwalił się zwrot „z fotograficzną dokładnością”. 

Podobnie z kinematografem: wszystkie w/w aparaty miały służyć rejestracji ruchu 

–  ludzie  i  zwierzęta  poruszają  się  „jak  żywe”,  ale  za  zwyczaj  w  sterylnym  środowisku, 
najczęściej w pustej przestrzeni lub na jednobarwnym tle w nieokreślonym bliżej miejscu 
i  czasie.  Cała  uwaga  pionierów  kinematografii  była  skupiona  na  uchwyceniu  ruchu  => 
postacie: akrobaci, zwierzęta. 

Lumierowie  łamią  ten  schemat:  bogactwo  świta  przedstawionego,  ruch  nie  jest 

tylko  horyzontalny  lub  wertykalny,  widzowie  wciągnięci  zostają  w  obserwację  ruchu  po 
osi  perspektywy,  w  głębię  i  z  głębi  filmowego  planu.  Wielokierunkowy  ruch  uczynił  z 
widza nie biernego obserwatora wydarzeń, ale ich uczestnika. Oczom widzów ukazywała 
się  zarejestrowana  na  taśmie  filmowej  wieloaspektowa  rzeczywistość  wymykająca  się 
dotychczasowym doświadczeniom i wymagająca zupełnie innej percepcji świata. Ludzie i 
przedmioty  w  ciągłym  ruchu  poruszając  się,  zmieniali  położenie  względem  siebie, 
ukazywali  zmienne  aspekty  rzeczywistości,  jej  „nieuporządkowany”  obraz  widziany  z 
różnych  punktów  widzenia.  Nowe  przeżycie  przestrzeni  wciągały  widzów  nie 
tylko  „prawdą  obrazu”,  lecz  także  zaskakującym  nieprzewidzianym  ruchem  przestrzeni, 
grą  punktów  widzenia,  koniecznością  odnalezienia  własnego  porządku  oglądanej 
rzeczywistości. 

Kamera  pierwszych  operatorów  opanowała  nie  tylko  nową  przestrzeń,  ale  i  nowy 

czas.  Widzowie  odczuli,  że  na  taśmie  zatrzymany  został  czas  w  swoim  trwaniu  i 
przepływie. Rejestrowany był każdy szczegół codziennej, zmieniającej się rzeczywistości i 
chwile  niepowtarzalne  w  swym  trwaniu  (  tuman  kurzu,  dym  z  komina  –  rzeczy  ulotne). 
Zdolność  utrwalania  niepowtarzalnych  chwil  związana  była  ściśle  z  momentem 
przypadkowości  zarejestrowanym  na  taśmie  i  pokazanym  później  na  ekranie.  Nowa 
czasoprzestrzeń  i  moment  przypadkowości,  zdolny  oddać  nastrój  każdej  chwili  – 
utożsamiany  z  prawdą,  stworzyły  ułudę  rzeczywistości.  Obraz  z  kinematografu  był 
utożsamiany z rzeczywistością.

Kinematograf Lumierów trafił na ziemie polskie po 11 miesiącach, dosyć późno. 

Od  lipca  1896  do  końca  1900  wynalazek  ożywionych  fotografii  pokazano  w  większości 
skupisk miejskich trzech zaborów. Pojawienie się kinematografu było uzależnione od tego 
jak daleko usytuowane było miasto od ważnego szlaku komunikacyjnego. 

Kinematograf  był  w  Polsce  prezentowany  w  aurze  naukowego  aparatu.  Jednak 

często 

łączono 

przedstawienia 

teatralne 

z 

pokazami 

„żywych 

fotografii”. 

Z 

kinematografem  wiązano  duże  nadzieje  szczególnie  w  sferze  naukowo-technicznej  i 
historycznej.  W  każdym  razie  od  kinematografu  na  tym  etapie  rozwoju  nie  oczekiwano 
doznań  natury  estetycznej,  ale  zgodnie  z  tym,  czego  oczekiwano  od  wynalazków  – 
ulepszenia życia, uczynienia go łatwiejszym i bardziej wygodnym. 

W  pierwszych  latach  pojawienia  się  i  funkcjonowania  kinematografu  jego 

największym  zwolennikiem  była  inteligencja,  zwłaszcza  techniczna,  działacze  kulturalni, 
dziennikarze.