I
1. Pojęcie i zasady prawa cywilnego(prywatnego)
Normy prawa prywatnego regulują stosunki między autonomicznymi
podmiotami, którym przysługują własne, prawnie chronione, sfery interesów
majątkowych, a także niemajątkowych( osobistych)
Autonomiczność ta wyraża się w braku władczego podporządkowania jednego
podmiotu drugiemu podmiotowi. Ściślej rzecz ujmując, można powiedzieć że
cechą stosunku prywatnoprawnego jest brak prawnej kompetencji organu
publicznego do jednostronnego kształtowania sytuacji prawnej drugiego podmiotu
stosunku prawnego, a tym samym do ingerowania w jego sferę prawną.
Prawo prywatne powstało w relacjach między indywidualnymi(wolnymi) ludźmi. Ten
pierwotny i nadal podstawowy zakres jego stosowania uległ istotnemu
poszerzeniu na organizacje(osoby prawne), którym przysługuję w relacjach
prawnych analogiczne do osób fizycznych atrybuty( spółki, spółdzielnie,
przedsiębiorstwa państwowe itp.)
- z obustronnej autonomiczności podmiotów wynika, że relacje między nimi
kształtują się same, kierując się w zasadzie własnymi interesami. Jednakże
swoboda ta nie jest nieograniczona.
- do immanentnych cech prawa prywatnego należy bowiem, że jego normy
wskazują zarazem ogólne granice autonomii prywatnej, mając na względzie
interes drugiej strony oraz interes powszechny.
- Swoboda stron na tak określonym polu nie może być zastąpiona władczymi
rozstrzygnięciami organów publicznych, podejmowanymi w odniesieniu do
indywidualnych stosunków prawnych
** autonomiczność nie musi oznaczać równorzędnego usytuowania podmiotów
względem siebie, gdyż czasem przepisy chronią stronę słabszą (np. konsumenta), dla realizacji
zasady sprawiedliwości;
** autonomiczna pozycja podmiotów uzupełniana przez tryb rozstrzygania sporów i
sposób stosowania sankcji → z ich inicjatywy, przez niezależny od organów państwowych sądy
(lub przez powołane przez strony sądy polubowne);
→
tak samo egzekucja;
2. Cywilnoprawna metoda regulacji( cechy charakterystyczne)
Charakterystycznymi cechami cywilnoprawnej metody regulacji są: autonomiczność
podmiotów oraz brak bezpośredniego przymusu ze strony organów państwa.
Między podmiotami stosunków cywilnoprawnych brak jest elementu władczego.
Wszystkie podmioty są równe. Taką pozycję zajmuje również państwo, które działa
jako Skarb Państwa będąc osobą prawną. Jako osoba prawna zajmuje pozycję
równorzędną z innymi podmiotami stosunków cywilnoprawnych.
Należy zaznaczyć, że równorzędność podmiotów występuje wówczas, gdy brak jest
prawnego podporządkowania jednej stronie innej strony stosunku
cywilnoprawnego.
Równorzędność stron występuje też w przypadku tzw. umów adhezyjnych, które
określa się mianem umów przystąpienia. W przypadku tych umów ich treść jest
ustalana na ogół przez jedną ze stron, które decyduje zazwyczaj również o formie
zawarcia umowy (umowy o przejazd koleją, o dostarczanie paliwa, o dostawę
energii elektrycznej).
3. Źródła Prawa Cywilnego
Źródłami prawa są fakty uznawane w danym systemie prawnym za fakty prawotwórcze.
Ich wytworem są generalne(kierowane do pewnej klasy adresatów z uwagi na jakąś ich
wspólną cechę) i abstrakcyjne(ustanawiające pewne wzory zachowań) normy prawne,
wskazujące, kto i w jakich okolicznościach jak ma postąpić.
➢
O tym jakie fakty społeczne uznawane są za fakty prawotwórcze, decyduje
konstytucja i uzupełniająca ją doktryna prawnicza.
1)
Prawo stanowione
2)
Zwyczaje i prawo zwyczajowe
3)
Rolę zasad współżycia społecznego
4)
Rolę orzecznictwa
5)
Rolę nauki
Konstytucja RP wyróżnia:
−
akty prawa powszechnie obowiązującego – mogą regulować stosunki cywilnoprawne
−
akty prawa wewnętrznie obowiązującego – nie są źródłami prawa cywilnego
Konstytucja wymienia następujące rodzaje aktów prawa powszechnie obowiązującego:
−
Konstytucja
−
ustawy
−
ratyfikowane umowy międzynarodowe
−
rozporządzenia
−
akty prawa miejscowego
Tworzą one hierarchicznie skonstruowany system źródeł aktów prawa stanowionego.
Konstytucja – najwyższe prawo RP. Znajduje bezpośrednie zastosowanie, jednak jej przepisy mogą stanowić
wyłączną podstawę do zrekonstruowania normy prawnej tylko wtedy, gdy w sposób wystarczający wskazują,
kto i w jakich okolicznościach jak ma postąpić. Poza tym przepisy Konstytucji winny być uwzględniane łącznie z
przepisami innych aktów.
Ustawy – uchwala je parlament w sposób ściśle określony w Konstytucji, a podpisuje i zarządza ich ogłoszenie
Prezydent RP. Do orzekania o zgodności ustaw z Konstytucją powołany jest TK. Sądy mogą przedstawiać TK
pytania prawne co do zgodności z Konstytucją danego aktu, jeżeli od odpowiedzi na to pytanie zależy
rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe – po ich ogłoszeniu w Dz.U. RP stanowią część polskiego systemu
prawnego i są bezpośrednio stosowane przez sądy, chyba, że ich stosowanie zależy od wcześniejszego wydania
ustawy.
Jeżeli ratyfikacja umowy międzynarodowej wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie – to w hierarchii
aktów prawnych stoi ona przed ustawami zwykłymi, zaraz po Konstytucji (ustawy winny być zgodne z takimi
umowami – w tym zakresie orzeka TK).
Rozporządzenia – są aktami powszechnie obowiązującymi, lecz w hierarchii aktów prawnych stoją poniżej
ustaw – pełniąc wobec nich funkcje wykonawczą. Mogą być wydawane przez enumeratywnie wymienione w
Konstytucji organy władzy publicznej i tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie.
Upoważnienie takie winno wskazywać: organ upoważniony do wydania rozporządzenia, zakres spraw
przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści rozporządzenia.
Akty prawa miejscowego – Mają walor prawa powszechnie obowiązującego, ale tylko na obszarze działania
organów, które je ustanowiły i tylko w granicach kompetencji ( wskazanych właściwymi ustawami),
przysługujących tym organom.
Prawo UE – przejęcie tego systemu prawnego do polskiego porządku prawnego oznacza przejęcie norm już
ustanowionych przez UE, ale i tych, które w przyszłości dopiero będą przez właściwe organy stanowione.
Podstawowymi aktami UE w zakresie stosunków cywilnoprawnych są:
−
rozporządzenia – znajdują bezpośrednie zastosowanie w Polsce i nie muszą być przejmowane przez
prawo krajowe
−
dyrektywy - wymagają wdrożenia przez właściwe organy państwa polskiego – do porządku prawnego.
Polska jest zobowiązana do wydania odpowiednich aktów normatywnych, wdrażających te dyrektywy.
Prawo unijne jest prawem obcym, ale współtworzonym także przez Polskę. Krajowy porządek prawny i prawo
UE współdziałają ze sobą. Instrumentem prawnym realizującym te koncepcję jest nakaz życzliwej
interpretacji dla prawa unijnego prawa krajowego.
W sytuacji, gdy drogą życzliwej wykładni nie da się uchylić sprzeczności pomiędzy prawem krajowym a unijnym
– pierwszeństwo ma prawo unijne. Państwo polskie powinno dążyć do usunięcia z polskiego porządku prawnego
normy niezgodnej z prawem unijnym.
. Zwyczaje i prawo zwyczajowe
Zwyczaje
Zwyczaj – powszechnie stosowana w danym okresie, danym środowisku i w danych stosunkach społecznych
praktyka określonego postępowania.
Zwyczaje same przez się nie mają doniosłości prawnej – nie są faktami prawotwórczymi w zakresie prawa
cywilnego. Doniosłość prawną uzyskują pośrednio przez to, że w wielu przypadkach przepisy prawne odsyłają
do nich.
Doniosłość prawną mają tylko zwyczaje ustalone w danych stosunkach i ewentualnie w odniesieniu do
określonych bliżej w przepisie prawnym kręgu osób lub na wskazanym obszarze.
4. Rola zasad współżycia społecznego
Zasady współżycia społecznego są to normy społeczne, których przestrzeganie jest obowiązkiem
obywatelskim i które mają znaczenie ogólne dla wszystkich rodzajów stosunków społecznych. Są to reguły
postępowania ludzkiego, nie będące regułami prawnymi. Odwołują się do powszechnie uznanych w kulturze
naszego społeczeństwa wartości, które są zarazem dziedzictwem i składnikiem kultury europejskiej.
Zasady współżycia społecznego są czymś zmiennym – są funkcją miejsca i czasu i dlatego nie mogą być
skodyfikowane. Ta cecha gwarantuje elastyczność norm odsyłających do zasad współżycia społecznego.
Normy moralne a normy obyczajowe
−
normy moralne – przestrzegane są dlatego, że znajdują aprobatę w przeżyciach oceniających osób
(uzasadnienie aksjologiczne, zachowanie odczuwane jako „dobre”)
−
normy obyczajowe – stosuje się z nawyku społecznego – ze względu na tradycję
Należy sądzić, że sam nawyk społeczny, nie uznany zarazem za „dobry” stanowi zbyt wątłe uzasadnienie dla
regulacji stosunków cywilnoprawnych.
Funkcja
Funkcja klauzul ustawowych odsyłających do zasad współżycia społecznego polega na nadaniu prawu większej
elastyczności, uwzględniającej:
−
zmieniający się układ stosunków społecznych
−
szczególne cechy stanu faktycznego, do którego należy zastosować abstrakcyjną normę prawną
Zasady współżycia społecznego muszą być pojęciem nieostrym, niepoddającym się kodyfikacji, natomiast
judykatura powinna zmierzać do konkretyzacji tego pojęcia.
Sąd, powołując się na zasady współżycia społecznego, powinien jasno formułować normę moralną, jaką ma na
względzie.
W RP, gdzie ustrój gospodarczy opiera się na gospodarce wolnorynkowej – szczególną doniosłość mają postawy
wzajemnego zaufania, uczciwości, służebności w działalności gospodarczej.
Obowiązywanie zasad współżycia społecznego
Zasady współżycia społecznego – jako wartości lub reguły moralne odnoszące się do stosunków międzyludzkich
– nie obowiązują samoistnie. One tylko, na podstawie mocy przepisów prawnych, które się do tych zasad
odwołują – wpływają na ocenę stanu faktycznego, dokonywaną w toku stosowania prawa.
Zakres zastosowania
Zakres zastosowania zasad współżycia społecznego jest określony w przepisach prawnych. W szczególności
klauzule te pełnią rolę:
−
elementu służącego do elastycznego doprecyzowania treści poszczególnych instytucji prawa cywilnego
−
przy kwalifikowaniu pewnych zdarzeń kreujących stosunki cywilnoprawne
−
przy wykładni oświadczeń woli
−
jako instrument zapobiegający powstawaniu konsekwencji prawnych, które ze względu na kontekst
sytuacyjny, budziły by powszechną dezaprobatę moralną (art.5 KC)
Przepisy które powołują się na zasady współżycia społecznego mają charakter klauzul generalnych. Przepisy te
można podzielić na trzy grupy:
−
przepisy, w których naruszenie zasad współżycia społecznego spotyka się z dezaprobatą ze strony
ustawodawcy – który wiąże ujemne skutki z takim zachowaniem się, np. nieważność czynności prawnej,
sprzecznej z zasadami współżycia społecznego (art. 58)
−
przepisy, w których powstanie, zmiana lub ustanie konkretnych praw czy obowiązków uzależnione są od
oceny danego stosunku prawnego z punktu widzenia zasad współżycia społecznego
−
przepisy, które korzystają z zasad współżycia społecznego jako kryterium służącego bezpośrednio lub
pośrednio do bliższego sprecyzowania treści stosunku cywilnoprawnego
5. Rola orzecznictwa
Orzecznictwo nie jest samodzielnym źródłem prawa. Poprzez swą działalność interpretacyjną oraz poprzez
uznawanie zwyczajów może jednak wpływać na ustalanie treści norm prawnych (ich konkretyzację).
6. Rola nauki
Doktryna nie stanowi źródła prawa cywilnego, natomiast często inspiruje działalność legislacyjną, w
szczególności przez formułowane w pracach naukowych postulaty de lege ferenda (dla ustawodawcy), a także
przez osobisty udział uczonych w przygotowywaniu aktów normatywnych. Są to jednak tylko oddziaływania
pośrednie.
4. Rodzaje norm prawnych ( ius cogens, ius dispositivi, przepisy
semiimperatywne)
➔
Ius cogens-
normy bezwzględnie wiążące (imperatywne, bezwzględnie stosowane, ius
cogens) – ich zastosowanie nie może być wyłączne lub ograniczone wola (decyzją)
stron jak również odmiennym zwyczaje. Stosunki prawne regulowane przez strony są
dokonywane w sposób wyznaczony przez przepisy prawa.
➔
normy względnie wiążące (dyspozytywne, uzupełniające, ius dispositivum, ius
suppletivum) – znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy same strony nie uregulowały
konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji zawartej w takiej normie
➔
normy semiimperatywne (jednostronnie bezwzględnie obowiązujące) – normy
wyznaczające minimalny zakres ochrony interesów jednej strony i dlatego
zastosowanie ich może być uchylone lub ograniczone przez stronę tylko, gdy
postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną normatywną.
**przepisy semiimperatywne (semidyspozytywne) to przepisy, ktorych zadaniem jest
wyznaczenie minimalnego zakresu ochrony interesów jednej ze stron. Zastosowanie
takich przepisow moze zostac wylaczone albo ograniczone deczyja stron jedynie wtedy,
gdy ich postanowienia sa korzystniejsze dla strony objetej ochrona.
5. Klauzule Generalne
–
zwroty niedookreślone → dzięki nim pozostawiony jej pewien luz decyzyjny organowi
stosującemu prawo (np. „drobne, bieżące sprawy życia codziennego”, „rażące pokrzywdzenie”,
„ważne powody”, „ustalone zwyczaje”, „należyta staranność”);
*
do nich należą klauzule generalne;
*
różnica mięzy zwrotami niedookreślonymi a klauzulami generalnymi → z.n. wprost oznaczają
pewne fakty, a k.g. odnoszą się do pewnych faktów pośrednio, gdyż oznaczają pewne cechy
faktów;
–
klauzula generalna → to zwrot niedookreślony zawarty w przepisie prawnym oznaczający
pewne oceny funkcjonujące w jakiejś grupie społecznej, do których odsyła ów przepis
przez nakaz uwzględniania ich przy ustalaniu stanu faktycznego podpadającego pod
daną normę;
*
oceny te to oceny moralne, np. zasady współżycia społęcznego, dobre obyczaje, i in.;
*
też inne niż moralne oceny, np. klauzula generalna społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa
(oceny ekonomiczne);
–
klauzula generalna społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa ma bardzo szeroki
zakres zastosowania, gdyż (1) wyznacza granicę wykonywania praw podmiotowych (art. 5) oraz (2)
współokreśla treść prawa własności(art. 140), ale również zawarta jest w przepisach o mniejszym
zakresie zastosowania, gdzie występuje samodzielnie (np. art. 54, 143, 144, 211 kc);
*
jest to klauzula odrębna od k.g. zasad współżycia społecznego;
*
geneza: z doktryny radzieckiej, dlatego obecnie są postulaty o usunięcie jej z systemu prawnego,
ale obecnie nabiera ona innej treści ze względu na odmienny ustrój RP, gdzie wskazuje na
społeczną funkcję prawa podmiotowego i na konieczność korelowania interesu prywatnego
podmiotu z dobrem ogółu;
6. Domniemania
Służą ułatwieniu prowadzenia dowodów, gdyż pozwalają na pośrednie ich ustalanie
(tzw. dowody pośrednie)
a)Domniemania faktyczne art. 231 kpc (praesumptio facti)
–
sąd może uznać za ustalone istotne dla rozstrzygnięcia sprawy fakty na podstawie
wniosku wyprowadzonego z innych faktów, ustalonych według zwykłych reguł
dowodowych;
*
wnioskowanie oparte na wiedzy sądu, doświadczeniu społecznym → to nie wnioskowanie w
ścisłym tego słowa znaczeniu;
b)Domniemania prawne (praesumptio iuris)
–
DOMNIEMANIE
PRAWNE
wyznaczone jest normą prawną, która każe w swoisty sposób
wiązać ze sobą dwie klasy faktów: podstawę domniemania z wnioskiem domniemania
(faktem domniemywanym);
–
domniemania prawne można podzielić na:
*
domniemania co do faktu → gdy wnioskiem/przesłanką domniemania jest zjawisko
przebiegające w przyrodzie (np. art. 9 kc);
*
domniemania co do prawa → gdy wnioskiem/przesłanką domniemania jest prawo lub stosunek
prawny (np. art. 197, 341 kc);
→
podział ten nie ma znaczenia prawnego;
****
DOPUSZCZALNOŚĆ
PRZECIWDOWODU
→ art. 234 kpc – domniemania
–
ustanowione przez prawo mogą być obalone ilekroć ustawa tego nie wyłącza;
*
dot. to wniosku domniemania, a nie przesłanki domniemania, przeciwko której zawsze może
być prowadzony przeciwdowód;
domniemania prawne można podzielić na:
*
domniemania prawne zwykłe (wzruszalne, praesumptio iuris tantum) → dopuszczalne jest bez
ograniczeń prowadzenie przeciwdowodu;
*
domniemania prawne kwalifikowane → gdy szczególne normy prawne przewidują różnego
rodzaju ograniczenia dopuszczalności dowodu przeciwnego (np. art. 62 § 3, art. 63-71 kro).
–
domniemania niewzruszalne (niezbite, praesumptio iuris ac de iure, praesumptio irrefregabilis)
→ gdy przepisy zakazują w określonych sytuacjach prowadzenia jakiegokolwiek dowodu
przeciwnego (np. art. 3 i 5 ust. o ks. wiecz. i hip.) → tradycyjnie uważane za domniemania prawne,
ale obecnie niektórzy autorzy uważają że są to szczgólnego rodzaju domniemania określające
wiążącą moc orzeczeń;
–
domniemania wprowadzają wyjątki od zasady w art. 6 kc → ale niektórzy autorzy uważają, że z
punktu widzenia materialnoprawnego domniemania nie zmieniają tej reguły, ale tylko
ułatwiają ustalenie doniosłego dla sprawy faktu, gdyż nadal negatywne konsekwencje
ponosi ten, kto wywodzi z faktu skutki prawne;
–
podobna funkcja → zwroty zawierające zastrzeżenie „chyba że” → zwykle interpretuje się je
jako przerzucenie dowodu na inną stronę, ale ich sens wg niektórych można tłumaczyć jako
domniemania prawne wyrażone inną formułą językową;
*
np. art. 431 „Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia
wyrządzonej przez nie szkody, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie
ponoszą winy” = „Jeżeli zwierzę wyrządziło szkodę, domniemywa się, że winę w nadzorze ponosi
ten, kto je chowa lub się nim posługuje”
–
służą one realizacji cennych wartości, jak ochrona dziecka, spójność rodziny, bezpieczeństwo
obrotu;
7. Domniemanie dobrej wiary
(art. 7 kc)
„jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne do dobrej lub złej wiary, domniemywa się
istnienie dobrej wiary” – np. art. 174, 169
odnosi się do całego systemu prawa cywilnego,
art. 7 KC
. Przepisy prawa wiążą jakieś
skutki prawne z dobrą albo ze złą wiarą osoby, kodeks cywilny każe domniemywać
istnienia dobrej wiary. Jest ono wiążące dla orzekającego sądu, aż do czasu, gdy nie
zostanie obalone dowodem złej wiary.
np. art.
174 KC
uzależnia skutki prawne od złej albo dobrej wiary, ponieważ tylko
posiadacz będący w dobrej wierze może nabyć własność rzeczy ruchomej przez
zasiedzenie.
Podział na dobrą i złą wiarę. Ma charakter wyczerpujący, a zarazem rozłączny, jest
podziałem logicznym, gdyż osoba może być tylko albo w złej, albo w dobrej wierze, brak
jakiś stanów pośrednich.
è
dobra wiara – polega na błędnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu kogoś o tym, że
przysługuje mu jakieś prawo podmiotowe np. własność.
è
zła wiara – osoba, która wie, że określone prawo mu nie przysługuje, albo nie wie, lecz
wiedzieć o tym powinien.
8. Lex retro non agit( prawo intertemporalne)
Prawo Intertemporalne - Wskutek uchylenia normy/przepisu prawa ustaje jej
działanie w odniesieniu do stosunków prawnych powstałych później. Prawo
intertemporalne (międzyczasowe) – uchylony przepis nie obowiązuje, lecz mimo to
w sytuacjach określonych prawem intertemporalnym znajduje zastosowanie.
➔
zasada nieretroakcji
(art. 3 KC)
– normy prawne nie mają mocy wstecznej. Prawo w
zasadzie powinno wpływać na zachowanie ludzi w przyszłości i nie należy zmieniać
sytuacji prawnej podmiotu ustalonej pod rządami dawnej ustawy.
- lex retro non agit – prawo nie działa wstecz, skutki zdarzeń prawnych, jakie miały
miejsce pod rządem dawnej ustawy, określa się na podstawie dawnej ustawy, ale tylko do
czasu wejścia w życie nowej ustawy.
- zasadę to nie stosuje się, gdy wskazuje na to brzmienie i cel ustawy
Prawo intertemporalne zawiera reguły, które wskazują, jakim modyfikacjom ulega zakres
obowiązywania, i tym samym stosowania dawnych norm prawnych ze względu na
ustanowienie nowych norm prawnych.
Podstawę do ustalenia tych reguł stanowią:
art. 3 KC : „Ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba, że to wynika z jej brzmienia lub celu”
zespoły przepisów przechodnich, wydawanych do konkretnych aktów prawnych o
podstawowym znaczeniu dla prawa cywilnego, np.
art. XXVI PWKC „Do stosunków prawnych powstałych przed wejściem w życie
kodeksu cywilnego stosuje się prawo dotychczasowe, chyba że przepisy
poniższe stanowią inaczej”
9. Przedmioty stosunków cywilnoprawnych
System prawny wyróżnia określone klasy przedmiotów, które nie mogą mieć ani
praw ani obowiązków.
a) Pojęcie i zbycie przedsiębiorstwa
Używane jest w trzech różnych znaczeniach.
è
oznaczenie jakiś podmiotów prawa cywilnego np. „przedsiębiorstwo państwowe”
è
oznaczenie jakieś działalności np.” w zakresie działalności przedsiębiorstwa”
è
oznaczenie przedmiotu czynności lub stosunku prawnego
Pojęcie to zostanie rozważone tylko w ujęciu ostatnim – przedmiotowym.
Przedsiębiorstwo – (
art. 55¹ KC
) – zorganizowany zespół składników niematerialny i
materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej np. lokalizacja,
stopień ściągalności wierzytelności, dostęp do kredytów, stała klientela, dobra renoma
przedsiębiorstwa. Pojęcia tego w znaczeniu przedmiotowym nie można identyfikować z
działalnością jakiejś innej osoby nierozdzielnie z nią związanej np. wyposażenie warsztatu
artysty-malarza.
Przedsiębiorstwo ujmowane, jako dwie koncepcje: przedmiotu praw (stosunku prawnego)
oraz zbiór odrębnych praw (tzw. universitas rerum). Przeniesienie i wydzierżawienie
przedsiębiorstwa oraz ustanowienie na nim użytkowania następuje jedną czynnością
prawną (uno actu).
a. Gospodarstwo rolne – grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich
częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić
zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem
gospodarstwa rolnego. Są to nie tylko nieruchomości gruntowe, ale także prawa
związane z jego prowadzeniem.
Ze względu na szczególne warunki produkcji rolnej i funkcję społeczną gospodarstw
rolnych traktuje się ją odrębnie, aczkolwiek zalicza się do przedsiębiorstwa. Nie można
zbyć gospodarstwa rolnego jedną czynnością prawną, ale przedmiotem zbycia są
poszczególne nieruchomości, na których gospodarstwo rolne zostało zorganizowane.
Zbycie przedsiębiorstwa.
Czynność kauzalna tj. sprzedaż, darowizna przedsiębiorstwa, przeniesienie go celem
zaspokojenia wierzyciela. Umowa obejmuje jeden przedmiot, jakim jest przedsiębiorstwo
zbywane jedną czynnością prawną (uno actu). Przeniesienie praw podmiotowych do
poszczególnych składników przedsiębiorstwa objętych jego struktura. Zbycie dokonane być
powinno w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym. Forma ta została
zastrzeżona sankcją nieważności. Dokonanie takiej czynności powinno być wpisane do
odpowiedniego rejestru.
b) Mienie
Mienie –
art. 44 KC
– własność i inne prawa majątkowe. Ma to samo znaczenie, co „prawo
majątkowe”, ale różni się:.
•
zawsze odnosi się do aktywów (praw podmiotowych), a nigdy do obowiązków
•
używane jest bez relatywizacji do oznaczonej osoby tzn. można mówić o różnych
jego rodzajach, bez przynależności do określonej osoby
Zwrot wiążący mienie z jakimś typem osoby np. Własność i inne prawa majątkowe,
stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym
osobom prawnym (art. 44¹§1 KC) – minie zostało przypisane określonemu typowi
podmiotów, a mianowicie Skarbowi Państwa. Innym rodzajem mienia jest mienie
samorządu terytorialnego (art. 165 Konstytucji).
c) Rzecz ruchoma, nieruchomość , przynależność, część składowa
1. Części składowe rzeczy i przynależności.
➢
części składowe rzeczy (
art. 47 KC
) – nie mogą być, bowiem odrębnymi przedmiotami
praw rzeczowych. Wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub
istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu
odłączonego. Owo połączenie musi mieć charakter trwały. O częściach składowych
orzeka się, co do nieruchomości, jak i ruchomości np. nieruchomości – budynki i inne
urządzenia trwale z gruntem związane, drzewa lub inne rośliny od chwili zasadzenia
lub zasiania; ruchomości – silnik w samochodzie, półka w szafie.
Za części składowe nieruchomości uważa się także prawo związane z jej własnością.
➢
przynależność (
art. 51 KC
) – samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z
inną rzeczą ruchomą/nieruchomą, nazywaną rzeczą główną. Muszą zostać spełnione
łącznie następujące cechy:
è
właścicielem rzeczy głównej i przynależności jest ta sama osoba
è
przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej
przeznaczeniem
è
przynależność jest z rzeczą główną w faktycznym i stałym związku
2. Rzeczy ruchome i nieruchome.
➢
rzeczy ruchome (ruchomości) – wszystkie te rzeczy, które nie posiadają cech
nieruchomości np. budynki które nie są trwale związane z gruntem, czyli kioski.
➢
rzeczy nieruchome (nieruchomości)
è
grunty (nieruchomości gruntowe) – części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny
przedmiot własności (
art. 46§1 KC
) oraz przestrzeń znajdująca się nad i pod jego
powierzchnią (
art. 143 KC
).
▪ grunty rolne – wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w
rolnictwie
▪ grunty nierolne
superficies solo cedit – wszystko, co wznosi się nad gruntem, przypada gruntowi
è
budynki (nieruchomości budynkowe) – budynki trwale z gruntem związane, stanowią
odrębny od gruntu przedmiot własności (
art. 46§1 KC
).
è
części budynków (nieruchomości lokalowe) – wyjątkowo części budynków trwale z
gruntem związane mają charakter samodzielnych nieruchomości, gdy na mocy
przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu lub budynku przedmiot
własności
księgi wieczyste – wskazują, jakie powierzchnie ziemi, budynków lub ich części są
odrębnymi nieruchomościami.
10. Wykonywanie i nadużycie prawa podmiotowego
Art. 5 KC. –
(nadużycie prawa) Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by
był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa lub z zasadami
współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest
uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Wykonywanie – czynienie „ze swego prawa użytku”
art. 5 KC
. Polega nie tylko na
czynieniu, ale także zaniechaniu. Uprawniony niekoniecznie musi wykonywać prawo
podmiotowe lub roszczenia osobiście np. Uprawa gruntu może być wykonywana przez
pracownika, a zbycie nieruchomości przez pełnomocnika.
Nadużycie - zachowanie nie zgodne z treścią norm prawnych wyznaczających określone
typy lub postacie praw podmiotowych, które nie są wykonywaniem tych praw.
Ochrona – uprawnionemu przysługuje powództwo kompetencja do zwrócenia się do sądu
lub innego organu państwowego, aby ten rozpatrzył sprawę i orzekł o konsekwencjach
prawnych wynikających z naruszenia lub zagrożenia prawa podmiotowego.
W zakresie zobowiązań naturalnych uprawnionemu nie przysługuje powództwo.
➔
pomoc własna – stosowana przez samego uprawnionego lub inne osoby. Dzieli się:
samoobrona (odparcie niebezpieczeństwa grożącego pewnym prawom podmiotowym)
oraz samopomoc (uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawa podmiotowe).
Kolizja praw podmiotowych. Wykonanie jednego prawa podmiotowego wyłącza faktyczną
możliwość wykonania innego prawa podmiotowego. Rozstrzyga się taka kolizję stosując:
➔
system preferencji – prowadzący do zaspokojenia interesu podmiotu korzystającego z
pierwszeństwa oraz do nieuwzględnienia interesu podmiotu, którego prawo pozostaje
w dalszej kolejności
➔
system redukcji – pozwala uwzględnić interesy wszystkich uprawnionych
II Osoby Fizyczne
1. Zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych (art. 11-22
KC).
1. Podmiotowość człowieka
Polski system prawny uznaje każdego człowieka za podmiot praw i obowiązków.
Zaś pojęcie
„osoba fizyczna”
odnosi się do człowieka występującego w roli
uczestnika stosunków cywilnoprawnych.
Zdolność prawna
– jest atrybutem każdej osoby fizycznej i wyraża się tym, że
osoba ta może (ale nie musi) być podmiotem praw i obowiązków.
Zdolność do czynności prawnych
– jest to kwalifikacja osoby do dokonywania
swoistych działań konwencjonalnych, jakimi są czynności prawne. Zdolność do
czynności prawnych uzyskują osoby fizyczne dopiero po osiągnięciu odpowiedniej
dojrzałości umysłowej, niezbędnej do podejmowania decyzji co do kształtowania
wiążących je stosunków prawnych, a tracą ją w racie zaniku takiej cechy.
Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w
.
Zdolność do czynności prawnych – w
we własnym imieniu
, czyli do przyjmowania i składania
mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania
. Innymi słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania
swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania
2. Zdolność prawna osoby fizycznej( moment początkowy i końcowy)
W myśl
art. 8 KC
, każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Człowiek -
istota ludzka, żywa nabywa z chwilą urodzenia zdolność prawną. Urodzenie następuje po
oddzieleniu płodu od ustroju matki, dziecko rodzi się żywe, albo dochodzi do tzw.
martwego urodzenia.
Art. 9 KC
ustanawia domniemanie prawne zwykłe (dopuszczające
przeciwdowód), że dziecko urodziło się żywe np. Obalenie tego domniemania nastąpi, np.
gdy na podstawie sekcji zwłok ustali się, że dziecko nigdy nie oddychało. Dowodem
urodzenie jest akt urodzenia sporządzony przez urząd stanu cywilnego.
Ustanie.
Zdolność prawna człowieka ustaje zawsze z chwilą śmierci człowieka, która wyznacza tym
samym kres osoby fizycznej. Dokonane za życia czynności prawne są na ogół nadal
skuteczne, a niekiedy nawet dopiero z chwilą śmierci człowieka uzyskują skuteczność
prawną (np. testament).
Określenie chwili śmierci człowieka uznaje się tzw. śmierć mózgową, polegająca na
trwałym nieodwracalnym ustaniu czynności mózgu.
Dowodem śmierci człowiek jest akt zgonu. Sporządza się go w urzędzie stanu cywilnego po
przedstawieniu karty zgonu, wystawionej przez lekarza lub właściwego organu
prowadzącego dochodzenie, co do okoliczności zgonu.
3. Sytuacja prawna Nasciturusa
Nasciturus – mający się urodzić. Okres życia prenatalnego rozpoczyna się z chwilą
poczęcia, a kończy z chwilą oddzielenia płodu od ustroju matki.
Status prawny nasciturusa nie jest wyraźnie określony w przepisach prawnych. Brak jest
uregulowań generalny,. Obowiązuje natomiast szereg przepisów szczegółowych, broniących
interesy człowieka, ze względu na zdarzenia, jakie miały miejsce w okresie jego życia
prenatalnego, np.
−
dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą lub zapisobiercą,
jeżeli urodzi się żywe
−
dziecko urodzone może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem
−
dopuszczalne jest uznanie dziecka jeszcze przed jego narodzeniem
−
Zdolność prawna nasciturusa ma charakter warunkowy – przysługuje mu pod
warunkiem zawieszającym, że nasciturus urodzi się żywy. Do tego czasu prawa
podmiotowe nie mogą być wykonywane a jedynie zabezpieczone w oczekiwaniu, czy
dziecko urodzi się żywe i w następstwie tego nabędzie je definitywnie.
−
Dziecko nienarodzone należy traktować jak urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść.
Dla dziecka poczętego ale jeszcze nie narodzonego ustanawia się kuratora, jeżeli jest
to potrzebne do strzeżenia jego przyszłych praw. Kuratela ta ustaje z chwilą urodzenia
dziecka
4.Zdolność do czynności prawnych( okoliczności wpływające na
zdolność do czynności prawnych, brak zdcp, pełna zdcp. 11-20 KC!
Zdolność do czynności prawnych – w
własnym imieniu
, czyli do przyjmowania i składania
mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania
. Innymi
słowy, jest to zdolność do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej
(nabywania praw i zaciągania
).
Zdolność do czynności prawnych może być pełna albo ograniczona, można jej również nie
mieć w ogóle.
Pełną zdolność do czynności prawnych mają pełnoletnie
oraz wszystkie
. Przesłanką niezbędną do posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych
, a nie wiek.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby
, które ukończyły 13
lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, w stosunku do których
obowiązuje postanowienie o ustanowieniu
, wydane przez sąd w
trakcie postępowania o
Zgodnie z polskim prawem zdolności do czynności prawnych nie mają osoby fizyczne,
które nie ukończyły 13 lat, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
5.Ubezwłasnowolnienie całkowite, częściowe(podstawy
przesłanki,skutki)
Ubezwłasnowolnienie – częściowe lub całkowite pozbawienie
zdolności do czynności prawnych
. Ubezwłasnowolnienie następuje w formie
Ubezwłasnowolnienie całkowite- osoba, która ukończyła lat 13, może być
ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek
albo innego rodzaju zaburzeń, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, nie
jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie
ustanawia się
, chyba że pozostaje on jeszcze pod
. Jeżeli rodzice
dziecka zostaną całkowicie ubezwłasnowolnieni,
postanawia o pozbawieniu ich
władzy rodzicielskiej z powodu wystąpienia trwałej przeszkody w jej sprawowaniu (art. 111 §
1
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
).
§ 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynnośći
prawnych, jest nieważna.
§ 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do
umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego,
umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące
pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych. Art. 14kc
Ubezwłasnowolnienie częściowe - Osoba
może być ubezwłasnowolniona
częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju
zaburzeń psychicznych, w szczególności alkoholizmu lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby
nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia
jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się
.
„
Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności
prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga
zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela
ustawowego.
”
— art. 17 Kodeksu cywilnego
„
§ 1. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do
czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od
potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.
§ 2. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę
po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych.
§ 3. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych,
nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak
wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się
wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. – Art.,18 KC
6. Uznanie za zmarłego i sądowe stwierdzenie zgonu( podobieństwa i różnice)
Dowodem śmierci człowiek jest akt zgonu. Sporządza się go w urzędzie stanu cywilnego
po przedstawieniu karty zgonu, wystawionej przez lekarza lub właściwego organu
prowadzącego dochodzenie, co do okoliczności zgonu.
Ponadto akt zgonu sporządza się na podstawie dwóch rodzajów orzeczeń sądowych: o
stwierdzeniu zgonu i o uznaniu za zmarłego.
•
Stwierdzenie zgonu. Akt sporządza sąd w momencie, gdy nie został jeszcze
sporządzony, a śmierć danej osoby jest niewątpliwa. Sąd ściśle oznacza chwilę
śmierci zmarłego, przyjmując w braku dostatecznych danych, chwilę najbardziej
prawdopodobną.
•
Uznanie za zmarłego. Postanowienie orzekające uznanie za zmarłego wydaje sąd,
gdy człowiek zaginął. Chodzi o sytuację, gdy mimo upływu określonego w ustawie
terminu (
art. 29 KC
) i przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania nie da się
ustalić, czy dana osoba żyje, czy zmarła. System prawny łączy z zaginięciem
takie same skutki prawne, jak z jego śmiercią (
art. 31 KC
). Postanowienie to
7. Dobra Osobiste osób fizycznych i ich ochrona
I.
Ochrona dóbr osobistych.
Atrybutem każdej osoby fizycznej są dobra osobiste.
Dobra osobiste – odnoszą się do uznanych przez system prawny wartości, wysoko
cenionych stanów rzeczy, obejmujących fizyczną i psychiczną integralność człowieka, jego
indywidualność oraz godność i pozycję w społeczeństwie, co stanowi przesłankę
samorealizacji osoby ludzkiej.
Nieodłącznie związane z człowiekiem. Nie dają się wyrazić w pieniądzu, aczkolwiek
pośrednio mogą wpływać na sytuację ekonomiczną człowieka.
1. Typy dóbr osobistych –
art. 23 KC
.
➢
życie, zdrowie i nietykalność cielesna – w KC wymienione zostało tylko zdrowie.
➢
wolność – ograniczenie swobody poruszania się w sensie przestrzennym np. porwanie,
ale także polegające na wywieraniu presji psychicznej na działanie człowieka np.
agresywne zachowanie paparazzi.
➢
cześć człowieka –
art. 47 Konst.,
definiuje się, jako, cześć zewnętrzną (w znaczeniu
dobrej sławy, dobrego imienia) oraz cześć zewnętrzna (w znaczeniu godności
osobistej, wyobrażenia o własnej wartości). Powinna być wszechstronnie chroniona.
Nie przysługuje ona w razie negatywnej oceny człowieka lub jego działania, opartej
na rzetelnej krytyce.
➢
swoboda sumienia - zapewnia każdemu wolność sumienia i religii (
art. 53 Konst.
)
➢
nazwisko i pseudonim – na tej podstawie, każdy może żądać, aby inna osoba
bezprawnie nie używała jego nazwiska lub pseudonimu. Można także żądać, aby nie
ujawniać czyjegoś nazwiska w określonej sytuacji.
➢
stan cywilny – niezawarty w artykule 23 KC, ale uznany za dobro przez doktrynę i
judykaturę. Cecha przynależności do określonej płci. Odnosi się także do relacji
rodzinnych.
➢
wizerunek – wyraża generalny zakaz rozpowszechniania czyjegoś wizerunku bez
zgody osoby na nim przedstawionej, z wyjątkiem: wizerunku osoby powszechnie
znanej, który wykonano w związku z pełnioną funkcją publiczną np. polityczną oraz
osoby stanowiące jedynie szczegół całości np. zgromadzenie, krajobraz, publiczna
impreza.
Ponadto w braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeśli osoba
przedstawiona na wizerunku otrzymała umowną zapłatę za pozowanie, np. akt
modelki.
è
tajemnica korespondencji – polega nie tylko na otwarciu listu przez osobę, do której
nie był on adresowany, ale i na włamaniu się do innego rodzaju zabezpieczeń np.
poczty elektronicznej.
è
nietykalność mieszkania – (
art. 50 Konst.
) – przeszukanie mieszkania, pomieszczenia
lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie
è
twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska – chodzi o
niemajątkowe wartości, jakie dla wynalazcy i autora stanowi fakt, że jest on twórcą
pewnego pomysłu i ten właśnie wytwór intelektu ludzkiego jest przedmiotem ochrony
è
kult po zmarłej osobie bliskiej – nie został wymieniony w artykule 23 KC,
ukształtował się przez judykaturę sądową. Obejmuje w szczególności uprawnienia do
pochowania zwłok, ich przeniesienia lub ekshumacji, ustalenie napisu nagrobnego,
pielęgnację grobu, odwiedzania, odbywania ceremonii religijnych, wybudowania
nagrobka. Ponad to służy ono bliskim do ochrony czci i honoru osoby zmarłej.
è
integralność seksualna – wspomina o niej art. 445§2 KC – mówi o zadośćuczynieniu
pieniężnym na rzecz tego, kto za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku
zależności skłonny został do poddania się czynowi nierządnemu
è
sfera prywatności – nie wyrażona w art. 23 KC – obejmuje w szczególności zdarzenia
związane z życiem rodzinnym, życiem seksualnym, stanem zdrowia, przeszłości,
sytuacji majątkowej, w tym także uzyskanych dochodów. Narusza się poprzez
umieszczanie podsłuchów, śledzenie, filmowanie, nagrywanie wypowiedzi, nawet
później niepublikowanych.
Szczególną postacią ochrony prywatności są dane osobowe człowieka.
korzystanie z wartości środowiska naturalnego – troska o nieskażone środowisko
naturalne należy do zadań władz publicznych, zapewniają bezpieczeństwo ekologiczne
współczesnym i przyszłym pokoleniom. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie
środowiska
2. Przesłanki ochrony.
a. Bezprawność.
Niewątpliwe jest, że art. 24 KC chroni tylko przed bezprawnymi naruszeniami lub
zagrożeniami dóbr osobistych. Natomiast nie wymaga, aby naruszenie było zawinione. W
myśl tego artykułu domniemywa się bezprawność czynu naruszającego dobro osobiste np.
pozbawienie kogoś wolności stanowi naruszenie dobra osobistego, lecz nie prawa
osobistego, jeśli nastąpiło na podstawie odpowiedniej decyzji kompetentnego organu
państwowego. Domniemanie bezprawności ma charakter ogólny np. A obraził B, a w
następstwie, czego B obraził A; każdy z nich odpowiada za naruszenie dóbr osobistych.
Godność każdej osoby, nawet o złej reputacji, zasługuje na ochronę np. bezprawne byłoby
bicie prostytutki ze względu na jej „złe prowadzenie się”.
b. Uchylenie bezprawności.
è
zgoda uprawnionego – zgoda uchyla bezprawność naruszania dobra osobistego np.
zgoda pacjenta na zabiegi lekarskie.
Zgoda nie może być dopuszczona zawsze, gdy jest sprzeczna z bezwzględnie wiążącymi
normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego (
art. 58 KC
) np.
niedopuszczalność eutanazji.
Z natury rzeczy może odnosić się tylko do naruszeń własnego prawa osobistego, nie
może naruszać dobra osobistego innej osoby np. osoba A zezwala na opublikowanie, że
utrzymywała intymne stosunki z osobą B, której zgody nie uzyskano.
Nie ma charakteru powodujące trwałe przeniesienie lub wygaśniecie prawa osobistego
np. mimo uprzedniej zgody na operację, pacjent może tuż przed jej podjęciem cofnąć
swoją zgodę.
è
działanie na podstawie przepisu lub w wykonaniu prawa podmiotowego – również
jest to naruszenie dóbr osobistych, chociażby osoba działaniem takim dotknięta lub
zagrożona nie wyraziła na to zgody
è
prawa nie mogą być nadużywane np. powołanie się na nietykalność mieszkania, gdyby
ktoś chciał skorzystać z telefonu w celu wezwania pogotowia do ofiary wypadku.
c. Środki ochrony.
W razie bezprawnego naruszenia lub zagrożenia prawa osobistego uprawnionemu służą
następujące środki ochronne w postaci powództw o:
è
ustalenie – orzeczenie ustalające, że dane prawo osobiste przysługuje danej osobie,
niekiedy wystarczy, aby zapobiec dalszym jego naruszeniom albo, aby uchylić
niebezpieczeństwo dokonania naruszeń
è
zaniechanie – żądanie zaniechania działań, które zagrażają dobrom osobistym lub je
naruszą, roszczenie to jest dopuszczalne, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych
naruszeń
è
usunięcie skutków naruszenia – tylko w przypadkach, gdy nastąpiło już naruszenie
dobra osobistego, może nastąpić w postaci złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści
i w odpowiedniej formie
è
zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny –
Ten czyje dobro osobiste zostało (bezprawnie) naruszone, może żądać na zasadach
przewidzianych w KC zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty sumy pieniężnej na
wskazany cel społeczny.
Zadośćuczynienie pieniężne to odpowiednia suma pieniężna przyznawana przez sąd z
tytułu doznawanej krzywdy temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone.
Kompensacyjny charakter zadośćuczynienia pieniężnego – wprawdzie pieniądze nie
mogę rekompensować doznanej krzywdy, to jednak mogą ja łagodzić, dostarczając
pokrzywdzonemu środków materialnych, które pozwalają mu zaspokoić w szerszej
mierze różne jego potrzeby.
Pokrzywdzony nie zawsze chce uzyskać korzyść majątkową, gdyż może uznać tę postać
za niestosowną np. w razie obrazy. Właściwsze dla niego byłby, gdyby sprawca
naruszenia zapłacił nie jemu, lecz jakiejś innej osobie (instytucji) – na wskazany przez
siebie cel społeczny.
III OSOBY PRAWNE
1. Osoba Prawna- pojęcie , rodzaj osób prawnych
Każda osoba prawna – na wzór osoby fizycznej – obdarzona jest zdolnością prawną, czyli
może mieć prawa i obowiązki. Nabywa je, albo zbywa także we własnym imieniu. Każda
osoba prawna jest zarazem jednostką organizacyjną, jednak nie każda jednostka
organizacyjna jest osobą prawną.
1. Metoda regulacji prawnej.
➢
metoda ogólnego formułowania – formułuje cechy osób prawnych, w ten sposób, że
pracodawca uznaje za osobę prawną każdą jednostkę organizacyjną, która ma zespół
cech generalnie przez niego określonych
➢
metoda regulacji normatywnej (formalna) – realizuje postulat jednoznaczności i
pewności kwalifikacyjnej
Instytucja osoby prawnej. Spółki handlowe będące prototypem osób prawnych. Jest ona
dogodną dla obrotu gospodarczego formą koncentracji kapitału oraz prowadzi do
ograniczenia odpowiedzialności (ryzyka) uczestników (udziałowców) organizacji obdarzonej
osobowością prawną.
***Osoba prawna – jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego. Osobę prawną
definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu
realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej
wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną.
Rodzaje osób prawnych
1. Państwowe osoby prawne.
art.44¹§1 KC
„Własność i inne prawa majątkowe,
stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa
albo innym państwowym osobom prawnym”
a. Skarb Państwa.
Samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego (fiskus).
Domniemanie podmiotowości w kręgu państwowych osób prawnych – gdyby z przepisów
prawnych jasno nie wynikało, któremu ze wspomnianych podmiotów przysługuje prawo
podmiotowe, należy ono do Skarbu Państwa.
Istnieje tylko jeden Skarb Państwa w Rzeczypospolitej Polskiej, nie powstaje, ani nie
gaśnie w skutek jakiś szczególnych zdarzeń prawnych. Nie ma również swojej siedziby.
Sam odpowiada za swoje zobowiązania, jako odrębna osoba prawna. Działa poprzez
stationes fisci – jednostki organizacyjne. Zarządzają powierzonym mieniem państwowym
oraz go reprezentują.
b. Inne państwowe osoby prawne.
Inne jednostki organizacyjne, osiadające osobowość prawną, których mienie jest w całości
mieniem państwowym. Jako osoby prawne mają wprawdzie swój własny majątek jednakże
z punktu widzenia gospodarczego należą one w całości do Skarbu Państwa np.
przedsiębiorstwo państwowe, spółki akcyjne w przypadku, gdy wszystkie akcje należą do
Skarbu Państwa.
Państwowe osoby prawne tworzy się przede wszystkim, dlatego, aby przesunąć
kompetencje w zakresie cywilnoprawnych stosunków gospodarczych z urzędników
państwowych (pełniących funkcję organów Skarbu Państwa) na rzecz specjalistów
pełniących funkcje organów państwowych osób prawnych.
c. Szczególne zadania ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa.
Do zadań ministra właściwego do spraw Skarbu państwa należy:
▪ inicjowanie polityki w zakresie gospodarowania mieniem Skarbu Państwa i
państwowych osób prawnych
▪ ewidencja wszystkich państwowych jednostek organizacyjnych
▪ kontroluje wykonywanie wspomnianych wyżej uprawnień
▪ wyraża zgodę na czynności prawne osób prawnych, których wartość przekracza 50 000
Euro
Prokuratura Generalna Skarbu Państwa – jednostka organizacyjna powołana do
zastępstwa procesowego Skarbu Państwa w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu
przewyższa milion złotych. Nadzór nad nią sprawuje minister właściwy do spraw Skarbu
Państwa.
2.Jednostki samorządu terytorialnego.
Posiadają osobowość prawna.
a. Gmina. Podstawowa jednostka samorządu terytorialnego. Posiada swój własny
majątek, który nie odpowiada za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych, a
te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy. Nie ma wyodrębnionego
systemu organów. Oświadczenie woli skład jednoosobowo wójt, albo działający na
podstawie jego uprawnień zastępca wójta (burmistrz, prezydenta miasta). Gmina
może tworzyć także spółki z ograniczona odpowiedzialnością lub spółki akcyjne
wyposażone w odrębną osobowość prawną.
è
związki międzygminne – związki gmin tworzone w celu wspólnego wykonania zadań
publicznych. Wymagane jest ich zarejestrowanie w specjalnym rejestrze. Organem
wykonawczym jest zarząd, a jego kompetencje określa status związku.
b. Powiat. Lokalna wspólnota samorządowa. Oświadczenia woli składają w imieniu
powiatu dwaj członkowie zarządu, albo jeden członek zarządu i osoba upoważniona
przez zarząd. Na podstawie szczególnych przepisów mogą być powołane powiatowe
osoby prawne, które maja własne mienie i odpowiadają nim za swoje zobowiązania.
c. Województwo.
Regionalna wspólnota samorządowa. Oświadczenie woli składa marszałek województwa
wraz z członkiem zarządu. Ponadto wojewódzkimi osobami prawnymi są także
samorządowe jednostki organizacyjne i osoby prawne.
3.Korporacje i fundacyjne osoby prawne.
Osoby prawne uczestniczące w ich strukturach organizacyjnych.
a. korporacyjne – w ich strukturze organizacyjnej funkcjonują członkowie, którzy
poprzez wniesione udziały lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej, a
poprzez swoje uprawnienia organizacyjne decydują o jej działalności.
b. fundacyjne (zakładowe) – nie ma instytucji członków, pojawia się instytucja
założyciela (fundatora), który wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek,
określa jej strukturę organizacyjną i cele działania.
2. Sposoby tworzenia oraz ustania osób prawnych
2. Ogólna regulacja osób prawnych.
a. Powstanie i rejestr. Prowadzenie rejestru zostało dla danego rodzaju osób prawnych
przewidziane, w myśl
art. 37§1 KC
, jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość
prawną dopiero z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru.
b. Nazwa. Ustala akt erekcyjny osoby prawnej (ustawa, rozporządzenie, umowa, statut).
c. Siedziba. Odpowiednik miejsca zamieszkania, ustalana w akcie erekcyjnym w sposób
dowolny. Siedziba osoby prawnej niekoniecznie musi być związana z jej faktyczną
działalnością. Dopiero gdy akt jej nie określa siedzibą staje się ta miejscowość, w
której ma swą siedzibę jej organ zarządzający. Należy przez to rozumieć jedynie
miejscowość, a nie adres lokalu.
d. Organy. Osoba prawnie działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i
oparty na jej statucie (
art. 38 KC
).
jako
cywilnego, może zakończyć swój byt prawny wskutek
różnorodnych zdarzeń prawnych:
- podjęcie decyzji o jej rozwiązaniu przez właściwy
osoby prawnej
akty organu państwowego mającego na celu zakończeniu bytu osoby prawnej
- upływ czasu na jaki powstała dana osoba prawna
- osiągniecie celu do jakiego została
dana
prawna
- przekształcenie danej osoby prawnej (
, podział)
upadłości
3. Teoria organów osoby prawnej i jej konsekwencje
Teoria organów osób prawnych – organ stanowi integralny składnik osoby prawnej,
wyznaczony jej strukturą organizacyjną.
è
określony rodzaj organu z określonymi kompetencjami i strukturą organizacyjną
konkretnej osoby na stanowisko tego organu np. dyrektor przedsiębiorstwa, zarząd
spółki akcyjnej, rektor uniwersytetu
è
osoba powołana na stanowisko np. mianowanie dyrektora przedsiębiorstwa
państwowego, wybór rektora przez ciało elekcyjne uczelni
è
osoba powołana do sprawowania funkcji rzeczywiście działająca w tym charakterze
dla osoby prawnej np. rektor podejmujący decyzje dotyczące spraw uczelni, już nie
wtedy, gdy kupuje sobie buty w sklepie.
Osoba prawna ponosi odpowiedzialność także za czyny niedozwolone (delikty) jej organu –
art. 416 KC
. Organ nie występuje, jako odrębna osoba. Osoba fizyczna bezpodstawnie
przyjmująca rolę organu osoby prawnej jest, bowiem obowiązana do zwrotu tego, co
otrzymała od drugiej strony, ale także naprawienia wyrządzonej swoim działaniem szkody
(
art. 39 KC
) np. przypisanie sobie stanowiska przez kogoś, kto w ogóle nie został na nie
powołany.
Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego
organów, sąd ustanawia dla niej kuratora, który powinien postarać się o powołanie
organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację.
5.Ułomne (niepełne osoby prawne)- pojęcie, podstawa prawna, rodzaj
Jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej (
ułomna osoba prawna,
niezupełna osoba prawna, podmiot ustawowy) – podmiot
nieposiadający
, lecz posiadający na mocy ustawy
.
Taka jednostka może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania mocą swojego działania, może także
pozywać i być pozywaną. Członkowie takiej jednostki organizacyjnej co do zasady ponoszą za jej
zobowiązania odpowiedzialność subsydiarną, tj. powstającą z chwilą jej
. W
literaturze prawniczej odchodzi się od stosowania terminu „ułomnej osoby prawnej” na rzecz
sformułowania „jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej”
[
W prawie polskim jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej są:
•
,
•
,
•
,
•
•
•
,
•
spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji
,
•
niewpisana do ewidencji,
•
zwykłe.
•
Błędem jest włączanie do katalogu jednostek organizacyjnych nieposiadających
osobowości prawnej
(która jest
), chociaż
traktuje taką spółkę jako stronę
w charakterze
stanowi, że dla jednostek organizacyjnych
nieposiadających osobowości prawnej prawem właściwym jest prawo państwa, gdzie
znajduje się siedziba „organu” zarządzającego.
***Pojawiają się jednostki organizacyjne, którym przepisy prawne nie przyznają osobowości
prawnej, aczkolwiek wskazują na ich prawne wyodrębnienie np. osobowe spółki handlowe
– ułomne osoby prawne. Przepisy nie przyznają tym jednostkom organizacyjnym
osobowości prawnej, ale przyznają im zdolność prawną, a więc kwalifikują bycie
samodzielnym podmiotem praw i obowiązków – odrębnym od osób (fizycznych lub
prawnych) będących uczestnikami takiej jednostki organizacyjnej.
≠ należy odróżnić jednostki organizacyjne, które wprawdzie są regulowane przez system
prawny, ale ustawa nie przyznaje im własnej zdolności prawnej np. stationes fisci, gdzie
zdolność prawną w tym przypadku ma wyłącznie Skarb Państwa, a stationes fisci jedynie
go reprezentują
Statio fisci – państwowa lub samorządowa jednostka organizacyjna nieposiadająca
osobowości prawnej, która w stosunkach cywilnoprawnych działa w ramach swoich zadań w
imieniu i na rzecz
Nazwą tą powszechnie określa się również organy jednostek organizacyjnych, które dokonują
czynności za Skarb Państwa.
6. Dobra osobiste osób prawnych i ich ochrona
e. Dobra osobiste.
W myśl
art. 43 KC
przepisy o ochronnie dóbr osobistych osób fizycznych (art. 23 i 24 KC)
stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Mają niemajątkowy i niezbywalny charakter.
Nie należą te dobra, które związane są z osobą ludzką tj. zdrowie i życie, wolność
osobista, swoboda sumienia, integralność płciowa, stan cywilny, kult po osobie zmarłej i
wizerunek.
Typy dóbr przysługujące osobom prawnym:
è
dobra sława – dobre imię, reputacja – jest odpowiednikiem czci osoby fizycznej.
Polega na rozgłaszaniu nieprawdziwych informacji lub ferowaniu ocen
niemieszczących się w granicach rzeczowej i konstruktywnej krytyki.
è
nazwa indywidualizująca osobę prawną – odpowiada nazwisku lub pseudonimie osoby
fizycznej. Szczególnym rodzajem nazwy jest firma przedsiębiorcy.
è
nietykalność pomieszczeń, w których znajdują się biura osoby prawnej, stanowi
dobro osobiste odpowiadające nietykalności mieszkania osoby fizycznej.
è
tajemnica korespondencji – polega, nie tylko na otwarciu listu przez osobę, do której
nie był on adresowany, ale i na włamaniu się do innego rodzaju zabezpieczeń np.
poczty elektronicznej.
è
sfera prywatności– obejmuje w szczególności zdarzenia związane z życiem
rodzinnym, życiem seksualnym, stanem zdrowia, przeszłości, sytuacji majątkowej, w
tym także uzyskanych dochodów. Narusza się poprzez śledzenie, podsłuchiwanie lub
za pomocą innych działań zmierzających do uzyskania tajemnic przedsiębiorstwa.
Szczególną postacią ochrony prywatności są dane osobowe człowieka, ale
ograniczony jest on tylko do osób fizycznych.
Dobra osobiste człowieka są zróżnicowane. Mogą nimi być w szczególności zdrowie, cześć,
swoboda sumienia, nazwisko, pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, czy też
twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza, racjonalizatorska. Ten, czyje dobro osobiste
zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać jego zaniechania, chyba, że nie jest ono
bezprawne. W przypadku dokonanego naruszenia można też żądać, aby osoba dokonująca
naruszenia dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, na przykład, złożyła
w odpowiedniej formie jakieś oświadczenie. Można również żądać zadośćuczynienia
pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na jakiś cel społeczny. Jeżeli wskutek
naruszenia dobra osobistego wyrządzono szkodę materialną – poszkodowany może żądać jej
naprawienia na zasadach ogólnych.
Wszystkie te zasady trzeba odpowiednio stosować do osób prawnych. Ich dobra osobiste to
np. firma, znak towarowy, opinia handlowa, czy tajemnica korespondencji.
7. Pojęcie i ochrona firmy( zasady” prawa firmowego”) – temat wspólny dla
osób prawnych i osób fizycznych
a. Firma.
Odnosi się wyłącznie do oznaczenia przedsiębiorcy, bez względu na to czy jest to osoba
fizyczna, osoba prawna czy jednostka organizacyjna niebędąca osoba prawną, ale
wyposażona w zdolność prawną.
Firma osoby fizycznej powinna, co najmniej obejmować imię i nazwisko tej osoby.
Natomiast firma osoby prawnej może być dowolnie kształtowana, a w szczególności
przez określenie przedmiotu działalności, użycie określeń fantazyjnych np. Orlen,
Centrast, jak również przez wskazanie nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej, ale
tylko wtedy, gdy służy to ukazaniu związku tej osoby z działalnością przedsiębiorcy.
Ograniczenie to ma zapobiec wykorzystaniu znanych nazwisk do reklamy przedsiębiorstwa.
Umieszczanie w firmie osoby prawnej nazwiska albo pseudonimu osoby fizycznej wymaga
pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci – zgody jej małżonka i dzieci.
Firma wymaga ujawnieniu we właściwym rejestrze o ile spełnione są ustawowe wymogi
dotyczące firmy. Firma, jako właściwość identyfikująca przedsiębiorcę nie może być zbyta.
IV OŚWIADCZENIE WOLI I CZYNNOŚĆ PRAWNA
1. Pojęcie oświadczenia woli
Oświadczenie woli – pojęcie z zakresu
oznaczające przejaw
ludzkiej
zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania
. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w
sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również
wyrażone przez gest. Definicja oświadczenia woli w prawie polskim została zawarta w art. 60
Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną
spełnione następujące warunki:
•
oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza
oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi
•
oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji
można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający
oświadczenie. Tu można wyróżnić:
1. oświadczenia woli wyraźne, czyli złożone za pomocą mowy, pisma,
powszechnie uznanych za zrozumiałe.
2. oświadczenia woli dorozumiane, czyli złożone w inny sposób niż powyżej,
poprzez inne zachowanie, są one oświadczeniem woli, jeżeli w danym
kontekście sytuacyjnym to zachowanie pozwala odczytać wolę podmiotu (per
facta concludentia).
•
oświadczenie zostanie złożone na serio, co oznacza, że oświadczeniu woli musi
towarzyszyć rzeczywista wola wywołania skutku prawnego. Oświadczeniem woli nie
na serio, jest takie oświadczenie, które ze względu na okoliczności w jakich zostało
złożone, nie może zostać odczytane jako zmierzające do wywołania skutku prawnego.
Oświadczenia woli pozorne, a więc zmierzające do wywołania innego skutku
prawnego niż wynika z okoliczności, są oświadczeniem woli, choć dotkniętym wadą.
1. Oświadczenie.
è
oświadczenie woli –
art. 60 KC
– jedyny konieczny element każdej czynności
prawnej, a zarazem wyłącznie charakteryzującym czynności prawne. Zawiera treść
czynności prawnej, określa jej konsekwencje prawne. Podmiot dokonuje regulacji,
czyli ustanawia jakąś zmianę w stosunkach cywilnoprawnych.
è
oświadczenia innego rodzaju – oświadczenie wiedzy lub przejawów uczuć –
mające charakter zdarzeń prawnych, w ściśle określonych przez normy prawne
okolicznościach wiąże się z nimi konsekwencje prawne bez względu, czy sens
wypowiedzi wskazuje na jakąkolwiek decyzje wywołania skutków prawnych np.
zawiadomienie o wadach fizycznych rzeczy lub o przelewie wierzytelności
* czyny połączone z przejawami woli – kategoria zdarzeń prawnych, do której zalicza się
czynności polegające na wyznaczeniu przedstawicielowi ustawowemu odpowiedniego
terminu do potwierdzenia umowy zawartej z osobą ograniczoną w zdolnościach do
czynności prawnej
2. Wymogi istnienia oświadczenia woli
Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną
spełnione następujące warunki:
•
oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza
oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi
•
oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji
można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający
oświadczenie. Tu można wyróżnić:
1. oświadczenia woli wyraźne, czyli złożone za pomocą mowy, pisma,
powszechnie uznanych za zrozumiałe.
2. oświadczenia woli dorozumiane, czyli złożone w inny sposób niż powyżej,
poprzez inne zachowanie, są one oświadczeniem woli, jeżeli w danym
kontekście sytuacyjnym to zachowanie pozwala odczytać wolę podmiotu (per
facta concludentia).
•
oświadczenie zostanie złożone na serio, co oznacza, że oświadczeniu woli musi
towarzyszyć rzeczywista wola wywołania skutku prawnego. Oświadczeniem woli nie
na serio, jest takie oświadczenie, które ze względu na okoliczności w jakich zostało
złożone, nie może zostać odczytane jako zmierzające do wywołania skutku prawnego.
Oświadczenia woli pozorne, a więc zmierzające do wywołania innego skutku
prawnego niż wynika z okoliczności, są oświadczeniem woli, choć dotkniętym wadą.
3. Oświadczenie woli składane indywidualnemu adresatowi( w jakiej
chwili może być uznane za złożone)
è
indywidualnie adresowane –
art. 61 KC
– aby wywołały skutki prawne, wymagają
złożenia oświadczenia woli innej osobie oraz niewymagające złożenia ich innej
osobie
Polega to na udostępnienia treści oświadczenia woli jakiemuś innemu podmiotowi do jego
wiadomości.
❖
czynności prawne niewymagające zakomunikowania ich nikomu np. testament
własnoręczny
❖
czynności prawne uzyskujące skuteczność poprzez ich publiczne ogłoszenie,
kieruje się je ad incertas personas np. przyrzeczenie zamieszczenia w ogłoszeniu
publicznym
❖
czynności prawne wywołujące skutek poprzez ich zakomunikowanie określonym w
ustawie organom państwowym lub świadkom
Oświadczenie woli powinno być składane podmiotom, których dotyczy. Złożenie innej
osobie zostaje dokonane, gdy doszło do adresata w taki sposób, że mógł on zapoznać się z
jego treścią. Sam fakt i data wysłania oświadczenia woli np. listu lub telegramu, jak i data
jego uzewnętrznienia np. data napisania listu, podjęcia uchwały nie mają doniosłości
prawnej.
Oświadczenie woli w postaci elektronicznej jest złożone innej osobie z chwilą, gdy
wprowadzone je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba ta mogła
zapoznać się z jego treścią.
4. Wykładnia Świadczenia woli
1. Pojęcie wykładni
Wykładnia oświadczeń woli to proces myślowy zmierzający do ustalenia ich właściwego znaczenia.
Przedmiotem wykładni oświadczeń woli (w odróżnieniu od wykładni prawa) mogą być różnego rodzaju znaki –
nawet nie mające postaci językowej. Ponadto w wykładni oświadczeń woli stosuje się inne metody.
Wykładni oświadczeń woli może dokonywać każdy, jednak tylko interpretacja sądu jest ostatecznie wiążąca.
Sądy, w celu ustalenia właściwej wykładni, posługują się dyrektywami interpretacyjnymi.
Art. 65. § 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w
których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.
§ 2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej
dosłownym brzmieniu.
Ogólne dyrektywy wykładni (art. 65 KC) wskazują, jakich operacji myślowych należy dokonać, aby ustalić czy
oświadczenie woli było złożone, a jeśli tak – jaki jest właściwy sens tego oświadczenia.
Konkretne reguły interpretacyjne wyjaśniają sens określonego zachowania się człowieka, gdy ogólne
dyrektywy nie prowadzą do ustalenia sensu tego zachowania. Przepisy tego rodzaju opatrzone są często
zastrzeżeniem „w razie wątpliwości”, np.:
Art. 71. Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób,
poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do zawarcia umowy.
2. Ogólne dyrektywy wykładni
−
dyrektywa mająca na względzie ukształtowane już reguły znaczeniowe, które z zachowaniami
człowieka wiążą pewne treści myślowe. Mogą to być znaki słowne (wtedy ich sens rozpoznaje się przez
stosowanie słownikowych lub składniowych reguł interpretacyjnych), mogą to być również ustalone
zwyczaje (wiążą znaczenie nie tylko ze zwrotami językowymi, ale i z zachowaniami niejezykowymi (np.
podniesienie ręki na aukcji).
−
dyrektywa mająca na względzie kontekst sytuacyjny przekazu komunikacyjnego (okoliczności).
Kontekst sytuacyjny jest konieczną przesłanką do zrozumienia sensu oświadczenia woli zwłaszcza przy
jego niejęzykowych postaciach. Do kontekstu zalicza się:
▪
zachowania się stron poprzedzające złożenie oświadczenia woli (np. wcześniejsze pertraktacje)
▪
bezpośrednia interakcja komunikacyjna (np. podarcie weksla przez wierzyciela na prośbę dłużnika
o zwolnienie z długu)
▪
kontekst przestrzenny (np. budynek sądu, kancelaria notarialna)
▪
zachowanie się stron po złożeniu oświadczenia (np. przystąpienie do wykonania zawartej umowy
przy braku sprzeciwu drugiej strony)
−
dyrektywa oparta na założeniu, że ludzie działają rozsądnie i uczciwie – w związku z tym pod uwagę
bierze się cel, jaki podmioty zamierzają osiągnąć oraz zasady współżycia społecznego.
3. Metoda wykładni
Metoda wykładni oświadczeń woli nazywana jest metodą kombinowaną – podstawą porządkującą system
wykładni są:
−
respektowanie woli składającego oświadczenie woli ze strony innych osób
−
zaufanie do złożonego oświadczenia ze strony innych osób
Wykładnia oświadczeń woli składanych indywidualnym adresatom – uwikłane są tutaj zawsze interesy obu
stron: składającego i odbierającego oświadczenie. Na tej podstawie przyjmuje się nadrzędną dyrektywę
interpretacyjną, w myśl której sędzia powinien uznać taki sens oświadczenia, w jakim zgodnie obie strony
go zrozumiały.
Jeśli strony nie zrozumiały sensu oświadczenia tak samo – uznaje się za miarodajny sens ustalony z punktu
widzenia odbiorcy oświadczenia woli, jednak tylko taki, jaki ustalono w rezultacie starannych zabiegów
interpretacyjnych (chodzi o zachowanie należytej staranności w obrocie.
Wykładnia oświadczeń woli kierowanych do nieoznaczonego kręgu odbiorców – przyrzeczenia publiczne,
oświadczenia zawarte w papierach wartościowych przeznaczonych do obiegu, pełnomocnictwa, oświadczenia
przewidziane do ujawnienia w księgach wieczystych statuty korporacji, ogólne warunki ubezpieczeń itp.
Obowiązuje zasada iż należy uwzględnić możliwości poznawcze typowych odbiorców – np. ogół obywateli,
pewne środowisko zawodowe, naukowe, określone grupy społeczne. Każda z tych grup wymaga przyjęcia
decydujących dla wykładni reguł znaczeniowych wyspecjalizowanego języka podsystemu.
Wykładnia testamentu – oświadczenie woli testatora ma czysto osobisty charakter i dla skuteczności nie
wymaga zakomunikowania beneficjentom treści testamentu.
System prawny każe tak interpretować testament, aby zapewnić możliwie najpełniejsze wykonanie woli
testatora. Nie bierze się tu pod uwagę rozumienia sensu treści testamentu przez beneficjentów.
5. Pojęcie czynności prawnej( co poza oświadczeniem woli może
wchodzić w skład czynności prawnej)
Czynność prawna – czynność konwencjonalna podmiotu prawa cywilnego, której treść
określa konsekwencje prawne tego zdarzenia prawnego (
art. 56 KC
). Akty o doniosłości
społecznej, dotyczące sytuacji prawnej także innych podmiotów, czyli uwzględniają
interesy innych osób. Całość zdarzenia prawnego, w skład, którego wchodzi, co
najmniej jedno oświadczenie woli.
nurt obiektywizujący – uważa, że podstawy dla rozstrzygnięcia kwestii, czy zachowanie
ludzkie ma charakter czynności prawnej trzeba szukać w regułach znaczeniowych
formułujących się przede wszystkim w kulturze danego społeczeństwa. Determinują sens
czynności i pozwalają uznać dane zachowanie człowieka za czynności prawną.
6. Po spełnieniu jakich przesłanek można mówić o istnieniu oświadczenia
woli ( wymogi oświadczenia woli)
Przejaw woli zostanie uznany za oświadczenie woli w sensie prawnym, jeśli zostaną
spełnione następujące warunki:
•
oświadczenie zostanie złożone w sposób swobodny, przymus fizyczny wyłącza
oświadczenie woli, zaś przymus psychiczny stanowi
•
oświadczenie będzie zrozumiałe, co oznacza, że przynajmniej w drodze interpretacji
można ustalić, jakiego rodzaju skutek prawny chciał wywołać składający
oświadczenie. Tu można wyróżnić:
1. oświadczenia woli wyraźne, czyli złożone za pomocą mowy, pisma,
powszechnie uznanych za zrozumiałe.
2. oświadczenia woli dorozumiane, czyli złożone w inny sposób niż powyżej,
poprzez inne zachowanie, są one oświadczeniem woli, jeżeli w danym
kontekście sytuacyjnym to zachowanie pozwala odczytać wolę podmiotu (per
facta concludentia).
•
oświadczenie zostanie złożone na serio, co oznacza, że oświadczeniu woli musi
towarzyszyć rzeczywista wola wywołania skutku prawnego. Oświadczeniem woli nie
na serio, jest takie oświadczenie, które ze względu na okoliczności w jakich zostało
złożone, nie może zostać odczytane jako zmierzające do wywołania skutku prawnego.
Oświadczenia woli pozorne, a więc zmierzające do wywołania innego skutku
prawnego niż wynika z okoliczności, są oświadczeniem woli, choć dotkniętym wadą.
7. Klasyfikacja czynności prawnych+przykłady
Postacie czynności prawnych to ich rodzaje wyróżnione wg innych kryteriów niż treść tych czynności. Wyróżnia
cię czynności prawne:
1. Jednostronne, umowy i uchwały – podział z uwagi na strony uczestniczące:
−
jednostronne – dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli jednej strony (np. sporządzenie
testamentu)
−
umowy – dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron
−
uchwały – oświadczenia woli więcej niż jednego podmiotu, ale bez konieczności zgodności oświadczeń
woli wszystkich podmiotów – wystarczy, gdy treść uchwały uzyska aprobatę odpowiedniej większości
osób. Uchwały takie muszą wywoływać zmiany w relacjach danej osoby prawnej z innymi podmiotami.
2. Za zgodą osoby trzeciej – ustawa wymaga niekiedy dla ważności czynności prawnej (ze względu na
ochronę interesów uczestników prawa) zgody osoby trzeciej, nie będącej uczestnikiem tej czynności.
Zgoda taka ma charakter oświadczenia woli, składanego zainteresowanemu adresatowi, pełni przy tym
funkcje wtórną i kontrolną. Natomiast o treści czynności prawnej decydują uczestnicy tej czynności. Zgoda
osoby trzeciej może być wyrażona przed, w trakcie lub po dokonaniu czynności prawnej (tzw.
potwierdzenie).
3. Indywidualnie adresowane – wyróżnione ze względu na to, czy dla ich skuteczności wymagane jest
złożenie oświadczenia woli innej osobie:
Czynności nie wymagające złożenia oświadczenia woli innej osobie:
−
nie wymagające zakomunikowania ich nikomu (np. testament własnoręczny)
−
skuteczne przez publiczne ich ogłoszenie (np. przyrzeczenie)
−
skuteczne przez zakomunikowanie ich określonym w ustawie organom lub świadkom, bez potrzeby
kierowania ich do osób zainteresowanych
Czynności wymagające złożenia oświadczenia woli innej osobie – na ogół system prawny wymaga, aby
oświadczenia woli były składane podmiotom, których dotyczą (dot. też czynności jednostronnej).
Złożenie oświadczenia innej osobie zostaje dokonane, gdy doszło do adresata w taki sposób, że mógł on
się zapoznać z jego treścią. Składający oświadczenie woli musi dołożyć starań, aby to od adresata tylko
zależało, czy zechce się zapoznać z treścią oświadczenia woli.
Nie jest konieczne by adresat efektywnie zapoznał się z treścią oświadczenia o obojętne jest kiedy to
nastąpi. Nie ważna jest także data wysłania, czy data uzewnętrznienia (napisania).
Oświadczenie woli w postaci elektronicznej uznaje się za złożone innej osobie z chwilą jego przyjęcia
przez serwer odbiorcy i zarejestrowania na nim odpowiednich danych.
Doniosłość prawna ustalenia momentu złożenia oświadczenia woli:
−
składający oświadczenie jest od tego czasu związany swoim oświadczeniem woli. Odwołanie takiego
oświadczenia bez zgody adresata jest możliwe tylko wówczas, gdy doszło jednocześnie z tym
oświadczeniem lub wcześniej.
−
moment ten jest decydujący dla rozstrzygnięcia, czy czynność prawna została dokonana we właściwym
terminie (wyznaczonym ustawą lub treścią stosunku prawnego wiążącego strony)
−
moment ten decyduje o ważności i interpretacji czynności prawnej.
Wyjątki:
−
jeśli składający oświadczenie woli zmarł zanim wysłane oświadczenie dotarło do adresata, nie traci
ono swojej mocy, chyba, że co innego wynika z jego treści, ustawy lub okoliczności.
−
przepisy szczególne – np. oświadczenia woli konsumentów – przyjęto teorię wysłania a nie doręczenia
oświadczenia woli.
4. Realne i konsensualne – podział w oparciu o to, w jaki sposób dochodzi do skutecznego złożenia
oświadczenia woli
Czynności realne - poza oświadczeniem woli, konieczne jest działanie powodujące zmianę faktycznego
władztwa nad rzeczą lub innymi przedmiotami materialnymi. Są to akty dostrzegalne dla otoczenia,
konstruowane wówczas, gdy sens samego oświadczenia mógłby być niepewny, gwarantują jawność
czynności prawnych.
Czynności konsensualne – mogą dochodzić do skutku przez samo tylko złożenie oświadczenia (solo
consensu). Niekiedy ustawa wymaga również spełnienia się innych okoliczności (np. wpis do ksiąg
wieczystych).
Jeżeli przepisy prawne nie uzależniają dojścia do skutku umowy od wydania rzeczy, a jedynie przewidują
obowiązek jej wydania w rezultacie umowy – czynność prawna ma charakter konsensualny.
5. Między żyjącymi i na wypadek śmierci – podstawą podziału jest czas, kiedy mają nastąpić skutki
czynności prawnej
Czynności zawierane na wypadek śmierci (mortis causa) – wywołują skutki prawne dopiero po śmierci
osoby dokonującej czynności (np. testament). Do tego czasu oświadczenie woli nie wiąże składającego, a
wszelkie zobowiązania ograniczające tą swobodę są nieważne;
Czynności między żyjącymi (inter vivos) – wywołują skutki prawne z chwila ich dokonania.
6. Zobowiązujące, rozporządzające i o podwójnym skutku – podział w oparciu o różny charakter
konsekwencji prawnych czynności cywilnoprawnych
Czynności prawne zobowiązujące – polegają na zobowiązaniu się jednej strony (dłużnika) do świadczenia
(określonego działania lub zaniechania) na rzecz innej strony (wierzyciela).
Wyróżnia się:
−
czynności prawne zobowiązujące jednostronne*
−
czynności prawne zobowiązujące dwustronne*
o
czynności odpłatne – obie strony mają uzyskać pewną korzyść majątkową
o
czynności nieodpłatne – przyznające korzyść tylko jednej stronie (słabsza ochrona)
* nie mylić z czynnościami jedno lub dwustronnymi
Czynności prawne rozporządzające – polegają na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu
prawa podmiotowego.
Charakter wyłącznie rozporządzający mają czynności rozporządzające dokonane w wykonaniu
zobowiązania ze zdarzenia innego niż czynność prawna (np. z czynu niedozwolonego). Czysto
zobowiązujący charakter mogę mieć zobowiązania do wykonania usługi.
Czynności prawne, których treść zobowiązuje do dokonania rozporządzenia (np. sprzedaż, dostawa,
pożyczka), w modelu niemieckim powodują wyłącznie powstanie zobowiązania, a dla wywołania skutków
rozporządzających – potrzeba dokonać odrębnej czynności rozporządzającej. Model francuski wykształcił
natomiast czynność prawną o podwójnym skutku.
Czynności prawne o podwójnym skutku – czynności zobowiązująco-rozporządzające – polegają na tym,
że czynność zobowiązująca do rozporządzenia, bez potrzeby dokonania odrębnej czynności
rozporządzającej powoduje także skutki rozporządzające. Treść tych czynności wyraża decyzję o
powstaniu zobowiązania do rozporządzenia. Natomiast z mocy normy względnie wiążącej, skutek
rozporządzający następuje bez potrzeby dokonania czynności rozporządzającej.
7. Przysparzające
Czynność w wyniku której jedna strona dokonuje korzystnej dla drugiej strony zmiany majątkowej,
polegającej na tym, że nabywa ona prawo podmiotowe albo zostaje zwolniona z obowiązku lub z ciężarów
ograniczających jej prawo podmiotowe (np. umowa o przeniesienie własności rzeczy).
Większość czynności zobowiązujących, rozporządzających i zobowiązująco-rozporządzających jest też
przysparzająca, ale nie zawsze (np. porzucenie rzeczy to rozporządzenie, ale nie przysporzenie)
Nie ważne jest czy czynność w efekcie końcowym jest korzystna z punktu widzenia ekonomicznego, tzn.
nawet sprzedaż czegoś po zaniżonej cenie będzie i tak przysporzeniem.
8. Upoważniające
Czynności prawne upoważniające wyznaczają innym podmiotom kompetencje do dokonania czynności
konwencjonalnych (konstruujących zdarzenie przez normę prawną) ze skutkiem dla osoby udzielającej
upoważnienia.
9. Kazualne i abstrakcyjne
Czynności przysparzające dzielą się na kazualne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane).
Czynności kazualne – czynności prawne przysparzające, których ważność jest zależna od istnienia
prawidłowej kauzy. Kazualność czynności prawnych uznaje się w Polsce za niepisaną zasadę (ze względu na
ochronę interesów osoby dokonującej przysporzenia).
Czynności abstrakcyjne – czynności prawne, wywołujące skutki przysparzające bez prawidłowej kauzy
(przekaz, czek, weksel).
Kauza – jest to element treści czynności prawnej przysparzającej, albo innej czynności lub stosunku
prawnego, ze względu na który dokonano czynności przysparzającej.
Jest to przyszły stan rzeczy, stanowiący motyw sprawczy osoby dokonującej przysporzenia. hodzi tu o
najbliższe cele gospodarcze, które ze względu na swoja powtarzalność charakteryzują pewne typy
czynności prawnych.
Typy kauz:
−
causa obligandi vel acquirendi – podstawą prawna przysporzenia jest nabycie prawa lub innej korzyści
przez dokonującego czynności prawnej – np. sprzedawca przenosi własność rzeczy na kupującego
−
causa solvendi – podstawą prawna przysporzenia jest zwolnienie z istniejącego zobowiązania,
obciążającego osobę dokonującą przysporzenia – np. kupujący płaci cenę za rzecz nabytą i zwalnia się
z istniejącego zobowiązania względem sprzedawcy
−
causa donandi – przysporzenie następuje nieodpłatnie – treść czynności prawnej powinna wskazywać
na nieodpłatny charakter tej kauzy.
Ponadto można wyróżnić kauzę zabezpieczającą (causa cavendi) i ustalającą.
10. Powiernicze – zwane również fiducjarnymi. Składają się na nie dwa elementy:
−
przeniesienie przez powierzającego na powiernika jakiegoś prawa, z którego powiernik może
korzystać w pełnym zakresie wyznaczonym treścią tego prawa.
−
zobowiązanie powiernika wobec powierzającego do tego, że będzie korzystał z tego prawa w
ograniczonym zakresie, wskazanym treścią umowy powierniczej, w szczególności, że w określonej
sytuacji przeniesie to prawo z powrotem na powierzającego.
Jeśli powiernik przeniesie prawo na osobę trzecią, wtedy odpowiada za swoje zobowiązanie, ale
prawo zostało skutecznie przeniesione.
−
Czynności powiernicze są stosowane dla różnych celów gospodarczych: np. tzw. przewłaszczenie na
zabezpieczenie. Nie są uregulowane przepisami ogólnymi, a kształtuje je praktyka prawnicza na
podstawie zasady swobody umów.
8. Przesłanki ważnej czynności prawnej
Czynność prawna, aby być ważną i w pełni skuteczną, to znaczy, aby wywołać zamierzone
przez strony skutki, powinna odpowiadać określonym wymaganiom. Wymagania te
nazywamy przesłankami jej ważności. Przesłanki ważności czynności prawnej można
sformułować jak następuje:
– Osoba dokonująca czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną oraz zdolność do
czynności prawnych. Co do tej ostatniej kwestii należy przypomnieć, że o ile generalnie
wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych,- to w wymienionych w kodeksie
cywilnym przypadkach wystarcza posiadanie zdolności ograniczonej, na przykład przy
dokonywaniu zakupów przez osobę, która nie ukończyła jeszcze 18 lat, za pieniądze
pochodzące z wynagrodzenia za pracę. Trzeba też zwrócić uwagę na możność zawierania
przez osoby niezdolne do czynności prawnych – a więc najczęściej przez dzieci poniżej 13 lat
– umów należących do powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia
codziennego. Mimo braku zdolności do czynności prawnych jednej ze stron umowy takie stają
się ważne w chwili wykonania, chyba że umowa pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby
niezdolnej do czynności prawnych (art. 14 k.c.).
– Czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą i zasadami współżycia społecznego.
Ujemne skutki dla czynności prawnej pociąga za sobą zarówno naruszenie przepisów prawa,
mających charakter bezwzględnie obowiązujący, jak i zasad współżycia społecznego.
– Do przesłanek ważności czynności prawnej należy dokonanie jej w przewi-dzianej formie, jeżeli
przepisy wymagają określonej formy pod rygorem nieważności. Dotyczy to wszystkich rodzajów
czynności prawnych, dla których przewidziana jest forma szczególna (np. forma aktu
notarialnego), a nadto czynności wymagających formy pisemnej z wyraźnie zaznaczonym
rygorem nieważności na wypadek jej niezachowania.
9. Treść czynności prawnej, elementy składowe treści czynności prawnej
Elementy czynności prawnej.
Rodzaje.
è
essentialia negotii – elementy przedmiotowe istotne – ustawowo wyróżnione cechy,
według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo
wyróżnionych typów czynności prawnych np. Do cech umowy sprzedaży należy
zobowiązanie się jednej strony do przeniesienia własności i wydania rzeczy w zamian
za zobowiązanie się drugiej strony do zapłaty ceny.
è
naturalia negotii – elementy niestożone – wskazane w ustawie, jako skutki prawne
dokonania czynności prawnej określonego typu np. przepisy o rękojmi za wady rzecz
sprzedanej
è
accidentalia negotii – elementy dodatkowe – zastrzeżenie ich w treści czynności
prawnej stanowi konieczną przesłankę wystąpienia wskazanych w nich skutków
prawnych, a w przeciwieństwie do essentialia negotii nie określają cech swoistych dla
danego typu czynności prawnej. Ich rola jest bierna
❖
uregulowane samoistnie, bez związku z określonym typem czynności prawnych
np. warunek, termin, zadatek, wadium, kara umowna
uregulowane w ramach określonego typu czynności prawnych np..
postanowienie dotyczące dodatkowych świadczeń w umowie kontraktacji lub
zastrzeżenie polecenia w umowie darowizny
10.
Swoboda kształtowania treści czynności prawnej
I.
Swoboda kształtowania treści czynności prawnej.
1. Zasada swobody kształtowania treści – podmiotom przysługuje swoboda decydowania,
co do ich treści, kształtowania treści czynności prawnej. Jest ona jednak ograniczona
ustawą do określonych ich typów – numerus clausus
np. umowa kreująca prawa podmiotowe bezwzględne (prawa rzeczowe), tworząca spółki,
kreująca prawa podmiotowe zawarte w papierach wartościowych, regulująca stosunki
majątkowo-małżeńskie, dotycząca spadków.
2. Ograniczenia.
Zakres dopuszczalnej ich treści jest zawsze ograniczony regułami typu ogólnego.
è
Prawa przyrody. „Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna” – nie można
podejmować zobowiązań niewykonalnych albo służących realizacji stanów rzeczy,
które i tak się ziszczą bez udziału człowieka np. zobowiązanie się do tego, aby
następnego dnia wzeszło Słońce.
è
Normy bezwzględnie wiążące. Czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy
zawiera postanowienia z nią niezgodne, ale także, gdy nie zawiera postanowień
nakazanych przez prawo. Służy to ochronie określonych wartości lub ochronie norm
moralnych np. zagwarantowanie bezpieczeństwa, wspieranie strony słabszej.
è
Obejście ustawy. Określona czynność wprawdzie bezpośrednio nieobjęta zakazem
prawnym, ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo.
Treść, ale i sam cel powoduje jej nieważność np. Obejściem zakazu dokonania
czynności z samym sobą byłoby dokonanie czynności prawnej przez osobę fizyczną z
osobą prawną, w której ta sama osoba fizyczna pełni funkcje organu.
è
Zasady współżycia społecznego. „Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z
zasadami współżycia społecznego”. Niedopuszczalna jest czynność, której treść i cel
godzą w uznane powszechnie wartości i reguły moralne np. umowa uczestników
licytacji w celu umożliwienia nabycia samochodu za najniższą cenę.
è
Skutki naruszenia.
Naruszenie tych zasad powoduje, że treść czynności prawnej jest bezwzględnie
nieważna. Jeśli tylko niektóre postanowienia są sprzeczne jej ważność zależy od
doniosłości, jaką ma. Jeśli z okoliczności wynika, że bez nieważności postanowień
czynność nie zostałaby dokonana, to w całości jest ona nieważna. Wyraża się także
domniemanie przemawiające za utrzymaniem ważnej części czynności prawnej. Strony
zastrzegają, że gdyby poszczególne postanowienia umowy okazały się nieważne, to nie
wpływa to na nieważność pozostałej części umowy. Istnieją wyjątki – „chyba, że właściwy
przepis przewiduje inny skutek” – sprzeczność czynności prawnej z ustawą nie powoduje
jej nieważności, gdy na ich miejsce wchodzą odpowiednie przepisy prawne. Są również
inne przepisy prawne, które określają wpływ nieważności części czynności prawnej na
ważność pozostałych jej części. Inne przepisy w ogóle uchylają sankcję bezwzględnej
nieważności i wprowadzają postępowanie naprawcze przewidziane w odniesieniu do
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej.
11.Treść czynności prawnej jako przesłanka jej ważności art.58 KC
Treść czynności prawnej – wywołuje skutki prawne w niej wyrażone, wynikające z
ustawy, zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Składa się na nie
oświadczenie woli stron, kształtuje treść konkretnego stosunku cywilnoprawnego,
określając ostatecznie jak się strony mają zachować.
12. Nieważność niektórych postanowień czynności prawnych( częściowa
nieważność)
Nieważność względna
Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, w przypadku gdy wady
powodują tzw.
nieważność względną. W odróżnieniu od bezwzględnej postaci nieważności czynność wywołuje
skutki prawne, ale może zostać unieważniona. Przy tym sąd nie bierze jej pod rozwagę z urzędu,
co oznacza że strona musi się na tę przesłankę powołać.
Potrzebne jest zatem działanie upoważnionych osób. Strona może złożyć na piśmie oświadczenie
o odstąpieniu od umowy lub też może również domagać się stwierdzenia nieważności w
postępowaniu sądowym. Do tego jednak czasu czynność dotknięta sankcją nieważności względnej
wywołuje skutki prawne.
Z tą formą nieważności będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy strona złożyła
oświadczenie woli pod wpływem błędu (art. 84 Kodeksu cywilnego).
Przykład - Strona kupiła
samochód
pod wpływem zapewnień sprzedawcy co do jego
wyśmienitego stanu. Podczas kontroli u mechanika okazało się, że
samochód
wymaga
drogiej naprawy. W takiej sytuacji do czasu złożenia przez nabywcę oświadczenia o uchylenia
się od skutków sprzedaży, taka umowa pozostaje ważna.
Ponadto nieważna w sposób względny jest także umowa będąca wyzyskiem. Nieważne
względnie będzie również oświadczenie woli złożone przez stronę pod wpływem
groźby.
V UMOWA I SPOSOBY ICH ZAWIERANIA
1.
Definicja Umowy
•
Konsens.
Umowa dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenia woli dwóch, albo więcej stron
(konsens), złożone w dowolny sposób. Stanowi samodzielną i integralną całość, która
dopiero kształtuje określony w treści stosunek prawny. Aby konsens powstał oświadczenia
musza mieć ten sam sens.
Dopiero, gdy umowa została zawarta, storna może powołać się na określone prawem wady
oświadczenia woli i na tej podstawie uchylić się od skutków prawnych swego
oświadczenia woli, doprowadza to do unieważnienia umowy. Natomiast przy braku
konsensu, a więc w razie dyssensu umowa w ogóle nie dochodzi do skutku.
konsens – zgodne oświadczenie woli
dyssens – brak zgodnego oświadczenia woli
Zakres. Jaką treść powinna zawierać umowa, aby mogła być zawarta?
Maksymalny konieczny zakres konsensu – wyznacza granicę kompetencji przysługujących
stronom przy regulowaniu treści czynności prawnej.
Minimalny konieczny zakres konsensu – strony nie muszą wyznaczać w treści umowy
wszystkich konsekwencji prawnych umowy. Ten pewien minimalny zakres skutków
prawnych ustawa określa mianem „istotnych postanowień”, bądź elementami
„niezbędnymi” lub „koniecznymi” np. Przy umowie sprzedaży rzeczy o cenie
niereglamentowanej konieczne będzie nie tylko określenie przedmiotów sprzedaży, ale i
ich ceny.
Bardzo ważne jest także określenie stron, między którymi złożone zostały zgodne
oświadczenia woli, a tym samym potwierdza to dojście do konsensusu. Wskazuje na nie
treść umowy oraz okoliczności jej zawarcia.
I.
Swoboda zawierania umów.
„Wolność kontraktowa” – na pojęcie to składa się swoboda kształtowania treści umowy
oraz decydowanie o tym, czy zawszeć umowę oraz z kim ją zawrzeć.
Zasada swobody decydowania o zawieraniu umów – ogólne domniemanie, że podmiotom
prawa cywilnego przysługuje kompetencja do decydowania o tym, czy i z kim zawierają
umowę. Jeśli podmiot mocą własnej decyzji zobowiązał się do zawarcia z określoną osobą
umowy to nie następuje ograniczenie swobody kontraktowej podmiotu.
Ograniczenia.
➔
heterogeniczna geneza ustawy – ograniczenia wynikają z ustawy lub z jej
upoważnienia wydanego aktu wykonawczego. Są to generalne zakazy dokonywania
określonych typów czynności prawnych z innymi rodzajami niż ze wskazanymi w
ustawie np. umów ubezpieczeniowych tylko z zakładami ubezpieczeniowymi.
➔
Niekiedy ustawa wymaga indywidualnej decyzji administracyjnej dla dokonania
pewnych czynności prawnych np. założenie banku w postaci spółki akcyjnej. Czynność
taka dokonana bez zezwolenia administracyjnego jest bezwzględnie nieważna.
➔
Ograniczenia w formie doboru kontrahenta poprzez ustalenie ustawowych priorytetów
na rzecz określonych rodzajowo podmiotów np. ustawowe prawo pierwokupu
nieruchomości. Ogranicza to procedury wyłaniania kandydatów , w szczególności w
trybie aukcyjnym i przetargowym.
➔
nakazy zawierania umów – brak swobody decyzji stron, co do zawarcia umowy,
określają ich treść np. ubezpieczenia obowiązkowe.
Umowy adhezyjne (przystąpienia) – szybki i stypizowany sposób zawierania umów, przez
zgodne oświadczenie woli obu stron, świadczące masowe usługi lub dostarczające towary
wielkich przedsiębiorstw.
Zastępcze oświadczenie woli – jeśli osoba, na której ciąży obowiązek złożenia
oświadczenia woli, uchyla się od jego spełnienia, to obowiązek ten może zostać uchylony w
orzeczeniu sądowym za pomocą prawomocnego orzeczenia sądowego, które zastępuje to
oświadczenie np. milczenie adresata oferty uznaje się za złożenie oświadczenia woli o jej
przyjęciu.
Orzeczenie zastępuje czyjeś oświadczenie woli dopiero kreując czynność prawną, ale
tylko jednej strony. Obejmuje zawarcie umowy przyrzeczonej oraz sytuację, gdy sąd
uwzględnia powództwo o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy, zgodnie z żądaniem
powoda, czyli wynika, że:
„orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy oraz zastępuje umowę”
II.
Sposoby zawierania umów.
Wyróżnia się następujące typy/sposoby zawierania umów: oferta i jej przyjęcie,
negocjacje oraz aukcja i przetarg.
Umowa, kontrakt (łac. contractus) – w prawie cywilnym zgodne porozumienie dwóch lub
więcej stron ustalające ich wzajemne prawa lub obowiązki.
2.Oferta- pojęcie skutki
Oferta – oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy, określające istotne
postanowienia tej umowy. Stanowcza propozycja zawarcia jakiejkolwiek umowy
zawierająca konieczne elementy jej treści. Przyjęcie oferty przez adresata jest także
oświadczeniem woli np. A mówi do B trzymając piór: „sprzedam Ci je za 100 zł” (oferta),
na co B odpowiada „zgoda” (przyjęcie oferty).
Może być także złożona do nieoznaczonego kręgu osób, czyli do ogółu – ad incertas
personas. Taką ofertą będą zachowania przedsiębiorców polegające na wystawieniu
automatów do sprzedaży rzeczy, biletów oraz do świadczenia różnych usług telefonicznych,
fotograficznych, przechowywania bagażu, a także bankomaty (tyle, że są przeznaczone dla
określonej grupy osób – klientów banku).
Zaproszenie do zawarcia umowy (złożenie oferty lub wszczęcie negocjacji) – propozycje
wyrażające jedynie ogólną dyspozycję podmiotu do zawarcia umowy, czyli tylko
zainteresowanie tą sprawą, a nie stanowczą decyzję (wolę) w tym względzie – nie są
ofertami np. wskazanie przedmiotu najmu bez określenia wysokości czynszu. Należą do
nich ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu.
a. Skutki zawarcia umowy.
Oferta wiąże oferenta. Stan związania polega na tym, że adresat ofert (oblat) sam
może poprzez jej przyjęcie doprowadzić do zawarcia umowy.
➢
oferta kierowana do indywidualnie określonego adresata jest wiążąca od
momentu, gdy zapozna się z jej treścią –
art. 61§1 KC
➢
oferta kierowana do nieoznaczonego kręgu adresatów – ad incertas personas –
wiąże od chwili ogłoszenia
➢
oferta w postaci elektronicznej on line – strony komunikują się w czasie
rzeczywistym mimo braku kontaktu fizycznego, skierowana do konkretnego
adresata –
art. 66§2 KC, 61§2 KC
– złożone z chwilą wprowadzenia do środka
komunikacji elektronicznej, w taki sposób, że osoba mogła zapoznać się z jego
treścią niezwłocznie.
➢
oferta w postaci elektronicznej off line –również składane w postaci
elektronicznej, ale nieadresowane do indywidualnych osób, występuje brak
możliwości bezpośredniego kontaktowania się –
art. 66 KC
.
b. Ustanie stanu związania ofertą.
➢
w momencie, kiedy wskazuje na to termin związania ustalony w ofercie
➢
jeśli termin nie został ustalony, a:
- oferta została złożona w obecności drugiej osoby bądź środka bezpośredniego
porozumiewania się na odległość (np. rozmowa telefoniczna) przestaje obowiązywać w
momencie, gdy nie została niezwłocznie przyjęta (a więc w toku trwającej rozmowy)
- oferta została złożona w inny sposób np. poprzez napisanie listu, wysłanie telegramu, co
wymaga udzielenia odpowiedzi, w momencie braku odpowiedzi przestaje obowiązywać
art. 67 KC
➢
art. 66² KC
– oferta odwołalna – wyłącznie do stosunków między przedsiębiorcami,
oferta może być odwołalna, jeśli umowa nie została jeszcze zawarta, a o
oświadczenie o odwołaniu oferty zostało złożone oblatowi (adresatowi oferty)
jeszcze przed wysłaniem oświadczenia o przyjęciu oferty
c. Przyjęcie oferty.
Oświadczenie woli o przyjęciu oferty powinno być złożone oferentowi. Jeśli nie doszło do
niego w sposób określony w
art. 61 KC
nie wywołuje ono skutków prawnych, ale są wyjątki
od tej reguły, w razie, gdy:
- wskazuje na to ustalony w danych stosunkach zwyczaj
- wynika to z treści oferty, gdy składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy
np. przesłanie zamówionej książki.
Umowa dochodzi do skutku, gdy druga osoba (oblat) w czasie właściwym przystąpi do jej
wykonania. Wyjątki te to oświadczenia woli o przyjęciu ofert, które nie wymagają
zakomunikowania oferentowi.
art. 68 KC
„lustrzane odbicie” – Przyjęcie oferty dokonuje się przez złożenie oświadczenia woli,
które zawiera całkowitą aprobatę treści zaproponowanej umowy. Natomiast oświadczenie
woli, w którym adresat przyjmuje ofertę z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnia jej
treść, poczytuje się za nową ofertę. Pierwotny adresat oferty występuje wówczas w
nowej roli – oferenta, a z kolei pierwotny oferent przestaje być swą ofertą związany i staje
się adresatem nowej ofert.
Przepis ten odnosi się wyłącznie do stosunków między przedsiębiorcami. Jeśli odpowiedź
na ofertę zawiera akceptację, ale z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnieniem
niezmieniających istotnie treści ofert, to umowę uważa się za zawartą. Umowę uznaje
się za niezawartą, jeśli:
1.
w treści ofert wskazano, że może ona być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń
2.
oferent niezwłocznie sprzeciwił się włączeniu zastrzeżeń do umowy
3.
oblat w odpowiedzi na ofertę uzależnił jej przyjęcie od zgody oferenta na
włączenie zastrzeżeń do umowy, a zgody tej niezwłocznie nie otrzymał
d. Miejsce i czas zawarcia umowy.
art. 70 KC
Określa miejsce i czas zawarcia umowy. Stosuje się go „w razie wątpliwości”, gdy strony
wyraźnie wspomnianych kwestii nie ustaliły.
Czas.
3.Oświadczenie woli o przyjęciu umowy
Przyjęcie oferty.
Oświadczenie woli o przyjęciu oferty powinno być złożone oferentowi. Jeśli nie doszło do
niego w sposób określony w
art. 61 KC
nie wywołuje ono skutków prawnych, ale są wyjątki
od tej reguły, w razie, gdy:
- wskazuje na to ustalony w danych stosunkach zwyczaj
- wynika to z treści oferty, gdy składający ofertę żąda niezwłocznego wykonania umowy
np. przesłanie zamówionej książki.
Umowa dochodzi do skutku, gdy druga osoba (oblat) w czasie właściwym przystąpi do jej
wykonania. Wyjątki te to oświadczenia woli o przyjęciu ofert, które nie wymagają
zakomunikowania oferentowi.
4. Negocjacje
5.
Negocjacje. (do 2003 roku „rokowania”)
Wzajemne oddziaływanie stron w celu zawarcia umowy (
art. 72 KC
).
W toku prowadzonych negocjacji strony nie są związane swoimi oświadczeniami,
zachowują swobodę, co do zawarcia umowy.
Powinny prowadzić je w sposób zgodny z dobrymi obyczajami, a w szczególności z
zamiarem zawarcia umowy.
Podstawa deliktowa.
Jeśli w toku negocjacji jedna strona udostępniła informacje z zastrzeżeniem poufności
drugiej stronie, to druga strona obowiązana jest do nieujawnienia i do niewykorzystania
ich dla własnych celów, chyba, że strony uwzględniły inaczej (
art. 72¹§1 KC
). W razie
naruszenia tego obowiązku strona poszkodowana może żądać od drugiej strony
naprawienia pełnej szkody albo wydania przez nią uzyskanych korzyści (
72¹§2 KC
).
Podstawę do zawarcie umowy stanowi uzgodnienie wszystkich postanowień umowy,
które były przedmiotem negocjacji np. Nie tylko cenę, rzecz sprzedaną, ale i termin oraz
sposób dostarczenia rzeczy, jeśli prowadzono, co do tego negocjacje.
List intencyjny – podpisywany w toku negocjacji zmierzających do zawarcia umów
handlowych o dużej wartości i skomplikowanej strukturze, w formie pisemnej. Nie jest to
umowa o charakterze definitywnym, bo nie wynikają z niej prawa i obowiązki, stanowiące
właściwy cel gospodarczy stron. To stanowcze oświadczenie woli, kierujące obowiązek
spełnienia określonych świadczeń. Strony dążą do zawarcia umowy definitywnej, ale nie
kreuje to prawnego obowiązku jej zawarcia. Określają postępowanie stron w toku
negocjacji. Strona zawsze może przerwać negocjacje w sposób uzasadniony, inaczej
ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą.
Zaproszenie do zawarcia umowy – (
art. 71 KC
) – ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne
informacje skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób poczytuje się w razie
wątpliwości nie za ofertę, ale zaproszenie do zawarcia umowy. Informacje tego rodzaju
inicjują, zatem tylko proces prowadzący do zawarcia umowy. Mogą one również nie
określać sposobu zawierania umowy, wtedy od adresatów zależeć będzie, jaką obiorą
drogę.
5,6. Aukcja i Przetarg
Mają charakter wielostronny i eliminacyjny. Uczestnicy mają takie same prawa i
obowiązki oraz podlegają jednolitym regułom postępowania. Polegają na umożliwieniu
przedmiotowi zainteresowanemu zawarcia określonej umowy wyboru najkorzystniejszej
dla niego ofert spośród ofert zgłaszanych przez uczestników tych postępowań i zawarcie z
tym wybranym oferentem umowy.
Ogłoszenie.
Postępowanie inicjuje organizator aukcji albo przetargu zamierzający zawrzeć określoną
umowę. Na zlecenie i rachunek podmiotu zamierzającego zawrzeć umowę funkcję
organizatora może pełnić inny podmiot np. dom aukcyjny.
Organizator przejawia inicjatywę zawarcia umowy przez ogłoszenie kierowane do
ograniczonego albo nieograniczonego kręgu adresatów (do ogółu), w sposób dowolny np.
listami, pocztą elektroniczną, przez Internet, plakatami rozwieszanymi na murach,
publikacjami w czasopismach, radiu i telewizji.
Treść ogłoszenia.
Powinna zawierać zaproszenie do składania ofert oraz powinno wskazywać dalszy tok
postępowania, tzn. określić czas i miejsce.
Organizator od chwili udostępnienia warunków, obowiązany jest postępować zgodnie z
postanowieniami ogłoszenia oraz warunkami aukcji/przetargu –
art. 70¹§4 KC
.
Postanowienia te mogą być zmienione lub odwołane, pod warunkiem, że zostało to
zastrzeżone w ogłoszeniu lub w warunkach aukcji/przetargu –
art. 70¹§3 KC
.
pac tum de procedendo – porozumienie między organizatorem a oferentem, co do
dalszego postępowania aukcyjnego albo przetargowego zmierzającego do zawarcia umowy.
Strona, która postępowała niezgodnie z regułami, ponosi odpowiedzialność
odszkodowawczą za niedojście umowy do skutku. Z mocy zasady swobody umów
organizator przetargu niekoniecznie musi ogłaszać przetarg publicznie (otwarty dla
wszystkich), ale może do udziału dopuścić tylko ograniczony krąg osób (przetarg
zamknięty).
a. Aukcja (dawniej „przetarg ustny”) – osoby zamierzające zawrzeć umowę – licytanci –
obecni w miejscu aukcji albo komunikujący się za pomocą środków bezpośredniego
porozumiewania się na odległość składają oferty słownie lub równorzędnymi znakami
np. poprzez podniesienie ręki.
kolejne postąpienia – prowadzący aukcję oczekuje zarazem coraz korzystniejszej oferty
sukcesywnie składanych przez licytantów
Zawarcie umowy w wyniku aukcji następuje z chwilą udzielenia przebicia (
art., 70²§2
KC)
, czyli zamknięcia aukcji po stwierdzeniu, że dany licytant zaoferował najwyższą cenę,
ponieważ mimo trzykrotnego wezwania do dalszych postępowań nikt nie postąpił wyżej,
nie przebił oferty. Prowadzący aukcję manifestuje to uderzeniem młotka, czyli
przebiciem. Aukcja kończy się w obecności jego uczestników.
b. Przetarg (dawniej „przetarg pisemny”) – ofert osób zamierzających zawrzeć umowę
nie są składane w toku ich równoczesnego i bezpośredniego komunikowania się.
Organizator oczekuje składania ofert w okresie i miejscu przez niego wskazanym.
Następnie są rozpatrywane bez udziały oferentów (
art. 70³§1 KC
). Jeśli dotyczą
skomplikowanych umów powołuje się zwykle komisję przetargową.
Zamknięcie przetargu bez wybrania oferty wchodzi w grę tylko wtedy, gdy wybór nie jest
możliwy, albo staje się bezprzedmiotowy. W razie wyboru jednej ze złożonych ofert
pozostałe przestają wiązać oferenta i dochodzi do zawarcia umowy z oferentem, którego
oferta została wybrana (
art. 70³§1 KC
). Umowa została zawarta w chwili otrzymania przez
składającego ofertę oświadczenia organizatora przetargu o jego wybraniu.
Przetarg nie kończy się w obecności jego z uczestników.
art. 70³§2 KC
– organizator przetargu pod sankcją odszkodowawczą ma obowiązek
niezwłocznego powiadomienia na piśmie uczestników przetargu o jego wyniku.
1.
Wadium – dodatkowe zastrzeżenie zamieszczone w warunkach aukcji albo przetargu
przez ich organizatorów, wyrażające obowiązek wpłacenia przez uczestników aukcji
albo przetargu określonej sumy pieniężnej. Niekoniecznie należy ją wpłacać gotówką,
ale może być tylko odpowiednio zabezpieczona np. poprzez udzielenie poręczenia.
Podmiot, który nie wpłacił albo nie zabezpieczył zapłaty wadium, nie jest dopuszczony
do aukcji/przetargu. Jeśli postępowania doprowadziły do zawarcia zmierzonej umowy,
ich organizator zobowiązany jest zwrócić uczestnikom ich wpłacone wadia, albo
zabezpieczenia wygasają z mocy ustawy.
W razie niedojścia zmierzonej umowy do skutku uchyla się zawarcia umowy, mimo, że
oferta została wybrana. Organizator wadium zachowuje. Z kolei, gdy organizator
uchyla się od zawarcia umowy, wówczas uczestnik może zażądać podwójnego wadium
albo naprawienia szkody.
2.
Unieważnieni umowy.
Określone podmioty mogą żądać unieważnienia zawartej umowy, jeśli zajdą określone
przesłanki.
Podmioty upoważnione.
- organizator, który jest zarazem stroną zawartej umowy
- uczestnik tych postępowań
- inna osoba, jeśli umowa została zawarta na jej rachunek lub zlecenie np. ujawniła się w
toku aukcji, działała za pośrednictwem kogoś innego, pod warunkiem, że się ujawni
Przesłanki unieważnienia.
- naganne działanie polegające na wpływaniu na wynik aukcji/przetargu
odbyły się w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami np. przekupienie
członków komisji przetargowej przez ogłaszającego przetarg, zmowa licytantów w celu
nabycia licytowanej rzeczy za niższą cenę.
Stan wzruszalności umowy zawartej.
Podmiot upoważniony może zwrócić się do sądu o unieważnieni umowy. Wyrok o
charakterze konstytutywnym i bezwzględnie wiążącym unieważnia umowę i to z mocą
wsteczną.
Uprawnienie to wygasa z upływem miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się
o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak z upływem roku od zawarcia
umowy.
7.Culpa in contrahendo- wina w kontrakcie
Zawarcie umowy powoduje powstanie określonych obowiazkow, a ich niedopełnienie przez
strone zobowiazana naraza ja na tzw.odpowiedzialnosc kontraktowa.
Naruszanie powszechnie obowiązujących regul postepowania uzasadnia powstanie roszczenia
o wyrównanie szkody wyrządzonej przez to ze zamierzona umowa nie doszla do skutku lub
okazala się nie wazna. Obejmuje ono odszkodowanie w granicach ujemnego interesu
społecznego. Jeżeli w toku negocjacji dochodzi do udostepnienia przez jedna strone- drugiej
informacji z zastrzeżeniem poufności, wówczas strona, która taka informacje uzyskala jest
zobowiazana jej nie ujawniać, ani nie przekazywać innym osobom, oraz nie wykorzystywać
dla własnych celów. Jako dluznik strona ta ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub
nienależyte wykonanie zobowiązania. Wierzyciel moza zadac naprawienia szkody albo może
domagać się od zobowiązanego wydania korzyści, które ten uzyskal w skutek naruszenia
zobowiązania. Art72 KC
Za winę w kontraktowaniu należy przyjąć wadliwość postępowania podmiotu w procesie
zawierania umowy względem kontrahenta, skutkującą odpowiedzialnością w granicach
ujemnego interesu umownego.
VI Wymagania dotyczące formy
Przez formę czynności prawnych należy rozumieć sposób, w jaki wola dokonania i sama
czynność prawna wyrażana jest na zewnątrz. Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w art. 60
ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn.
zm., dalej „Kodeks cywilny”), wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona
w dowolny sposób i przez każde zachowanie, z zastrzeżeniem, że zachowanie to wyraża wolę
tej osoby w sposób dostateczny. Istnieje jednak szereg czynności prawnych, które wymagają
zachowania formy szczególnej, wśród których wyróżniamy: formę pisemną, formę
pisemną z urzędowo poświadczoną datą, formę pisemną z podpisami
notarialnie lub urzędowo poświadczonymi oraz formę aktu notarialnego.
Konsekwencje niezachowania wymaganej formy czynności prawnej, mogą być rozmaite. Ze
względu na skutki niedochowania formy szczególnej, na podstawie Kodeksu
cywilnego, możemy wyróżnić trzy typy form czynności prawnej: forma pod rygorem
nieważności (ad solemnitatem), forma dla celów dowodowych (ad
probationem) oraz forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych (ad
eventum).
W przypadku, gdy formę zastrzeżono pod rygorem nieważności (ad solemnitatem), jej
niezachowanie będzie skutkowało tym, że dana czynność będzie bezwzględnie nieważna, a
zatem nie wywoła żadnych skutków prawnych. Obowiązek zachowania tej formy może
wynikać z przepisu ustawy albo z woli stron. Należy przy tym wskazać, że jeżeli przepisy
prawne zastrzegają dla czynności prawnej formę pisemną, czynność dokonana bez
zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa wyraźnie przewiduje
rygor nieważności. Odmiennie kształtują się skutki niezachowania innej formy
szczególnej. Jeżeli przepisy prawne przewidują dla danej czynności prawnej inną od
pisemnej formę szczególną, brak takiej formy skutkuje nieważnością takiej czynności
prawnej, chyba że ustawa przewiduje powstanie innych skutków prawnych. Przykładem może
być umowa sprzedaży nieruchomości, która powinna zostać zawarta w formie aktu
notarialnego, a niezachowanie takiej formy skutkuje nieważnością umowy.
Obowiązek zachowania określonej formy czynności pod rygorem nieważności może wynikać
także z woli stron. Należy przy tym wskazać, że jeżeli strony zastrzegły w umowie, że
określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w szczególnej formie,
czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej formy. Jednakże gdy
strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie określając skutków
niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości, że forma pisemna była
zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.
Przez formę dla celów dowodowych (ad probationem) rozumie się formę pisemną,
jeżeli jej niezachowanie nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, lecz ogranicza się
do celów dowodowych. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru nieważności powoduje, że w
razie niezachowania zastrzeżonej formy w sporze nie są dopuszczalne dowody ze świadków,
czy przesłuchania stron na fakt dokonania czynności. Zasady tej nie stosuje się jednak: 1) gdy
zachowanie formy pisemnej jest wyraźnie zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych
skutków czynności prawnej, 2) gdy strony zgodzą się na przeprowadzenie tych dowodów, 3)
gdy chodzi o spór konsumenta z przedsiębiorcą, 4) w obrocie między przedsiębiorcami, 5)
oraz gdy fakt dokonania czynności uprawdopodobniono na piśmie.
Zachowanie zaś szczególnej formy (ad eventum) może być zastrzeżone, aby czynność
wywołała określone skutki prawne. Przykładowo, umowa najmu nieruchomości na czas
dłuższy niż rok powinna zostać zawarta na piśmie. Niezachowanie tej formy nie powoduje
jednak, że umowa najmu nie została ważnie zawarta. Umowa będzie ważna i wywoła skutki
prawne, ale inne niż te, które strony zamierzały osiągnąć, ponieważ w razie niezachowania
formy pisemnej, umowę najmu nieruchomości poczytuje się za zawartą na czas nieoznaczony.
Podsumowując, oświadczenie woli może być złożone w dowolnej formie. Należy jednak
pamiętać, że Kodeks cywilny przewiduje liczne wyjątki, które wskazują, że do ważności
czynności prawnej lub wywołania określonych skutków prawnych niezbędne jest zachowanie
formy szczególnej. Niedochowanie konkretnie zastrzeżonej formy może rodzić różnego
rodzaju konsekwencje, dlatego przed dokonaniem danej czynności prawnej warto sprawdzić,
czy nie wymaga ona szczególnej formy
.
VII Wady Oświadczenia Woli
1.
Brak świadomości lub swobody w podjęciu decyzji i wyrażeniu
woli(przyczyny,skutki, znaczenie tzw. Przebłysku swiadomosci
•
Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
Nieważne jest każde oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek
powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie
decyzji i wyrażanie woli. Odnosi się nie tylko do stanów patologicznych, ale fizjologicznych
człowieka np. sen oraz przypadków podlegania przemocy, czyli przymusu fizycznego np. A
chwyta przemocą rękę B i „składa” w ten sposób podpis na dokumencie obejmującym treść
umowy, albo siedząca obok osoba podnosi rękę sąsiada przy głosowaniu.
Brak świadomości lub swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli jako
wada oświadczenia woli
W myśl art. 60 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby
dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby,
które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w
postaci elektronicznej. Ustawodawca tworząc powyższą definicję oświadczenia woli, w
głównej mierze kładąc nacisk na będącą regułą dowolność jego formy, wydaje się pomijać
fakt, iż wola o której mowa, powinna być wolną wolą. Takowe złudzenie jednak mija po
lekturze przepisów art. 82 – 88 k.c. normujących wady oświadczeń woli, spośród których
jako pierwsza swojej regulacji doczekała się wada polegająca na braku świadomości lub
swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli.
Brak świadomości lub swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli
Zarówno stan braku świadomości jak i stan braku swobody nie doczekały się swojej definicji legalnej.
W związku z powyższym ich znaczenia należy poszukiwać w doktrynie oraz odpowiedniej
judykaturze. Zgodnie z nimi, za stan braku świadomości uznaje się stan niemożności rozumienia
zachowań własnych i innych osób, określany także jako brak rozeznania oraz niezdawanie sobie
sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7
lutego 2006 r.; sygn. akt: IV CSK 7/05). Z kolei stan braku swobody związany jest jakby z kolejnym
etapem podejmowania oświadczenia woli. O ile bowiem brak świadomości całkowicie odcina
możliwość rozpoznania sensu swojego postępowania, o tyle brak swobody charakteryzuje się
przedmiotową świadomością, która i tak pozostaje bez znaczenia. Wynika to z faktu, iż u osoby
składającej oświadczenie woli, pod wpływem oddziaływania pewnych czynników, zostaje wyłączona
możliwość nieskrępowanego podejmowania decyzji.
Problematyka przebłysku świadomości
Brak świadomości lub swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli nie może być oceniany jako
stan występujący w pewnym okresie. Z punktu widzenia art. 82 k.c., znaczenie ma bowiem tylko takie
wyłączenie świadomości lub swobody, które miało miejsce podczas składania danego oświadczenia
woli. Powyższe związane jest bezpośrednio z problematyką przebłysku świadomości (lucidum
intervallum). Z jego istoty wynika, iż osoba która przykładowo jest chora psychicznie, składając
oświadczenie woli w czasie wystąpienia przebłysku świadomości, składa w rzeczywistości ważne
oświadczenie woli (przy założeniu braku ubezwłasnowolnienia).
Przyczyny braku świadomości lub swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli
Ustawodawca explicite w art. 82 zd. 1 k.c. stwierdza, że brak świadomości lub swobody w powzięciu
decyzji i wyrażeniu woli może być wywołany przez jakiekolwiek przyczyny. W związku z tym,
wyliczenie zawarte w art. 82 zd. 2 k.c. trzeba uznawać za jedynie przykładowe.
Skutki zaistnienia stanu z art. 82 k.c.
Oświadczenie woli, które zostało złożone w stanie braku świadomości lub swobody w powzięciu
decyzji i wyrażeniu woli jest bezwzględnie nieważne (art. 82 zd. 1 ab initio k.c.). Oznacza to, że
oświadczenie woli z mocy prawa nie wywołuje żadnych zamierzonych skutków prawnych.
2.Pozorność
Pozorność.
Nieważne jest również oświadczenie woli złożone drugiej „stronie za jej zgodą dla
pozoru”, strony umawiają się potajemnie, że ujawnione wobec osób trzecich
oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych. Pozornymi mogą być umowy lub
oświadczenia woli jednostronne składane innej osobie, ponieważ tylko tam występuje
druga strona, z którą można się porozumieć potajemnie. Strony mogą dokonać innej –
ukrytej (dyssymulowanej) czynności prawnej, która zgodnie z ich zamiarem, ma wywołać
określone w niej skutki prawne. Nie jest ona nieważna z tego tylko względu, że pozostaje
ukryta wobec osób trzecich.
Mimo, że pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, ma doniosłość prawną do
osób trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zwolnione zostały z zobowiązania,
działając w zaufaniu, że oświadczenie woli nie zostało złożone dla pozoru.
è
oświadczenie woli nie na serio – nie ma wywołać skutków prawnych, mimo, że
ukryte przez osobę wyraźnie mogłoby sugestię taką zawierać np. aktor na scenie,
profesor podający przykład podczas wykładu
è
zastrzeżenie potencjalne (reservatio mentalis)– pomyślane i niezakomunikowane
nikomu zastrzeżenie, że czynność prawna nie wywoła skutków prawnych
3. Błąd
Niezgodność między obiektywną rzeczywistością, a jej odbiciem w świadomości człowieka.
Jeśli ostatecznie ustalony w następstwie przeprowadzonej wykładni sens czynności
prawnej nie odpowiada wyobrażeniom żywionym w tym względzie przez podmiot
składający oświadczenie woli, wtedy działa on pod wpływem błędu, co do treści
czynności prawnej. Nie ma charakteru takiego niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie
dotyczące okoliczności nieuregulowanych w czynności prawnej, chociażby wywarły one
wpływ na jej dokonanie.
Charakter błędu, każe ustawa ocenić według kryteriów zindywidualizowanych, lecz
zarazem obiektywnych. Można powoływać się na błąd uzasadniający przypuszczenie, ze
gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i ocenił sprawę
rozsądnie nie złożyłby oświadczenia tej treści.
a. Przypadki szczególne.
❖
w odniesieniu do oświadczeń woli składanych innej osobie i będące zarazem
odpłatne. Na błąd dotyczący treści czynności prawnej można się powołać tylko
wtedy, gdy adresat oświadczenia woli:
è
wywołał błąd, chociażby bez swojej winy
è
wiedział o błędzie np. z treści prowadzonych negocjacji
è
albo mógł z łatwością błąd zauważyć
❖
oświadczenie woli składane przez posłańca może ulec zniekształceniu w toku jego
przesyłania
Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnych, a jedynie stanowi podstawę do
uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.
4. Groźba
Groźba.
Zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie, gdyby nie dokonał on żądanej
czynności prawnej. Osoba zagrożona znajduje się w sytuacji przymusowej – przymus
psychiczny. Stoi przed alternatywą albo dokonać żądanej czynności, albo narazić się na
realizację stanu rzeczy określonego w groźbie. Nie jest pozbawiona możliwości wyboru.
Celowe i bezprawne działanie innej osoby. Bezprawność groźby to zapowiedź dokonania
czynu bezwzględnie zabronionego przez system prawny np. pobicie lub zabicie kogoś.
Powoduje powazne niebezpieczeństwa.
Podstęp
Jeśli błąd został wywołany podstępnie to jest to odrębna wada oświadczenia woli,
polegająca na świadomym wprowadzeniu, jakiejś osoby w błąd lub na umocnieniu
jej błędnego mniemania w celu skłonienie jej do złożenia oświadczenia woli
określonej treści. Jest to także świadome przemilczenie jakiś informacji, ale tylko
wtedy, gdy istniał obowiązek ich udzielenia.
Działań podstępnych dokonuje strona czynności prawnej. Można także powołać się na
podstęp osoby trzeciej, gdy czynność prawna jest nieodpłatna oraz gdy druga strona
(adresat oświadczenia woli) o podstępie osoby trzeciej wiedział i nie zawiadomił o nim
składającego oświadczenie
5. Sankcje wadliwych czynności prawnych:
I.
Postacie nieważności czynności prawnych.
1. Nieważność. (bezwzględna)
Czynność prawna nie wywiera skutków prawnych. Jest nieważna od samego początku i z
mocy prawa (ex lege). Nie dochodzi do osiągnięcia celu, pożądanego stanu rzeczy, jaki
przez dokonanie czynności prawnej chciał zrealizować.
Stan ten uwzględnia sąd z urzędu, bez konieczności zgłaszania przez stronę zainteresowaną
odpowiednich wniosków i ma charakter definitywny.
Nieważność czynności może odnosić się nie do całej, lecz tylko do części czynności
prawnej, to znaczy do niektórych jej postanowień (
art. 58§3 KC
).
a. Konwalidacja.
Uzdrowienie, bezwzględnie nieważnej czynności prawnej rozumie się uznanie jej z mocą
wsteczną za czynność ważną w następstwie jakiś faktów późniejszych.
b. Konwersja.
Przemiana (przekształcenie) nieważnej czynności prawnej na inną, ważną czynność
prawną, odpowiadającą chociażby częściowo hipotetycznej woli stron.
. Bezskuteczność zawieszona
Bezskuteczność zawieszona – tymczasowe wstrzymanie skutków dokonanej czynności prawnej do momentu
nadejścia określonego zdarzenia.
Wadliwie dokonana czynność prawna nie wywołuje przewidzianych w niej skutków, ale wiąże strony – żadna z
nich nie może w okresie oczekiwania – do momentu nadejścia określonego zdarzenia – uwolnić się od zawartej
umowy, powołując się na jej nieważność.
Sytuację, w których powstaje stan bezskuteczności zawieszonej a także zdarzenie od którego zależy pełna
skuteczność czynności prawnej może wyznaczać tylko przepis ustawy.
Zdarzeniem tym jest ex post wyrażona zgoda na czynność prawną – nazywana potwierdzeniem. Gdy zostanie
ona wyrażona – ma moc wsteczną i dotychczas niezupełną czynność prawną uznaje się za w pełni dokonaną i
skuteczną od chwili jej dokonania.
Podmiotami uprawnionymi do potwierdzenia mogą być osoby trzecie, albo sama strona czynności prawnej, po
uzyskaniu zdolności do czynności prawnych
Art. 63. § 1. Jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może
wyrazić zgodę także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności albo po jego złożeniu.
Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty.
§ 2. Jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę
osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie.
Art. 18. § 1. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności
prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego
przedstawiciela.
§ 2. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej
zdolności do czynności prawnych.
§ 3. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może
powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi
odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego
terminu.
4. Bezskuteczność względna
Konstrukcja ta służy ochronie interesów osoby trzeciej poprzez uznanie za bezskuteczną względem niej danej
czynności prawnej, przy jednoczesnym utrzymaniu ważności czynności, tzn. wywołuje ona skutki między jej
uczestnikami.
Cechą wyróżniającą względną bezskuteczność czynności prawnej jest tylko ograniczony podmiotowo zakres jej
oddziaływania. Czynność ta jest od samego początku ważna, a jedynie wobec określonych osób nieskuteczna;
Podmiot chroniony (wierzyciel) może wykonywać swoje prawo (wierzytelność) tak, jakby czynność ta w ogóle
nie została dokonana → może realizować wierzytelność względem dłużnika, ale i względem jego kontrahenta
(jako uczestnika względnie skutecznej czynności prawnej) – wierzytelność dzięki temu uzyskuje poszerzoną
skuteczność.
Bezskuteczność względna ma zastosowanie:
−
z mocy samego prawa (tzw. przedmiotowo-względna),
−
z mocy konstytutywnego orzeczenia sądu (tzw. podmiotowo-względna),
Konstrukcja bezskuteczności względnej na podstawie art. 59 kc
Art. 59 KC „W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie
roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej
roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku
od jej zawarcia
Zastosowanie normy art. 59 zależy od spełnienia się trzech przesłanek
−
osoba trzecia ma roszczenie wobec strony umowy (dłużnik)
−
dłużnik po powstaniu wspomnianego roszczenia zawarł umowę z inną osobą, której wykonanie czyni
całkowicie lub częściowo niemożliwym dochodzenie wierzytelności osoby trzeciej wobec dłużnika:
o
tzn. niemożliwość zaspokojenia roszczenia powinna być bezpośrednim skutkiem wykonania tej
umowy
−
jeśli umowa między dłużnikiem a inną osobą była odpłatna – osoba trzecia może korzystać z ochrony
tylko wtedy, gdy strony wiedziały o roszczeniu. Strony nie muszą zdawać sobie sprawy z tego, że
umowa ta uniemożliwia dochodzenie roszczenia,
o
jeśli umowa była nieodpłatna to nie ma znaczenia czy strony wiedziały o istnieniu roszczenia
Ciężar dowodu, że strony wiedziały o istnieniu roszczenia spoczywa na osobie trzeciej.
Skutki i funkcja
Jeśli spełnią się w/w przesłanki osoba trzecia może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej
wytaczając powództwo przeciwko wszystkim uczestnikom umowy O bezskuteczności orzeka sąd w wyroku
konstytutywnym
−
wyrok ten nie kreuje nowego zobowiązania po stronie kontrahenta dłużnika, lecz ogranicza skuteczność
jego umowy z dłużnikiem osoby trzeciej;
Powództwo można wytoczyć w terminie 1 roku od zawarcia umowy – termin zawity
Norma art. 59 kc chroni przed niemożliwością świadczenia - pole jej zastosowania można ograniczyć do
roszczeń niepieniężnych. Przede wszystkim odnosi się ona do przypadków naruszenia obligacyjnego prawa do
indywidualnie oznaczonej rzeczy (przewłaszczenia na zabezpieczenie)
VII. Warunek i termin
1. Warunek
❖
Warunek – to zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie
skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego.
Zdarzenie przyszłe jest niepewne wtedy gdy:
−
strony nie mają wpływu na jego ziszczenie się (np. klęska żywiołowa, wypadek)
−
ale także gdy od decyzji jednej lub obu stron zależy jego spełnienie się
Warunek potestatywny – jego ziszczenie się zależy od woli stron. Warunek taki jest dopuszczalny, jeżeli nie
zależy wyłącznie od woli stron (np. zawarcie związku małżeńskiego).
Warunek dodatni – polega na zmianie istniejącego stanu rzeczy.
Warunek ujemny – zakłada utrzymanie się istniejącego stanu rzeczy, czyli niewystąpienie wskazanego w
warunku zdarzenia (np. A nie będzie pił, nie ożeni się)
Warunek zawieszający – zastrzeżenie uzależniające powstanie skutków czynności prawnej od zdarzenia
przyszłego i niepewnego (np. jeśli wyjdziesz za mąż, dostaniesz sypialnię). Jeżeli warunek zawieszający jest
niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego – cała czynność prawna jest nieważna.
Warunek rozwiązujący – jeżeli nastąpi zdarzenie przyszłe i niepewne – skutek czynności prawnej ustaje (np.
jak rzucisz studia – odbiorę ci samochód). Jeżeli warunek rozwiązujący jest niemożliwy, przeciwny ustawie lub
zasadom współżycia społecznego – uważa się go za niezastrzeżony, a czynność prawna utrzymuje się tak jakby
tego warunku nie było.
Warunek należy odróżnić od zastrzeżenia, uzależniającego skutek czynności prawnej od tego, czy strona zechce
zobowiązanie wykonać - w takim przypadku czynność prawna nie została w ogóle dokonana ze względu na brak
stanowczej decyzji wywołania skutków prawnych.
2. Skutki zastrzeżenia warunku niemożliwego, sprzecznego z
ustawą lub zasadami wspolzycia społecznego.
Warunkiem nie jest także zastrzeżenie które uzależnia skuteczność czynności prawnej od
zdarzenia, które na pewno nastąpi, lub które nastąpiło przez dokonaniem czynności
prawnej, a strony o tym nie wiedziały.
❖
Jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku przeszkodzi w sposób
sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się warunku – następują skutki
takie, jakby warunek się ziścił.
Jeśli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku doprowadzi do tego w sposób
sprzeczny z zasadami współżycia społecznego – następują takie skutki, jakby warunek
się nie ziścił.
Warunkowo uprawniony ma prawo wykonywać wszelkie czynności zmierzające do
zachowania jego prawa. Prawa drugiej strony są odpowiednio ograniczone – nie może
ani w drodze czynności faktycznych ani prawnych doprowadzić do tego, że uprawniony
warunkowo nie mógłby skorzystać ze swego prawa w razie ziszczenia się warunku.
❖
Jeśli warunek się ziści, a czego innego nie zastrzeżono – od tego momentu (ex nunc):
−
przy warunku zawieszającym – powstają skutki czynności prawnej
−
przy warunku rozwiązującym – ustają skutki czynności prawnej
Jeżeli warunek się nie ziści – stan prawny z chwili zawarcia czynności prawnej
stabilizuje się; po jednej stronie wygasa uprawnienie warunkowe, po drugiej stronie
wygasa ograniczenie praw podmiotowych związanych z tym warunkiem.
❖
Polskie prawo pozwala na umieszczanie warunków w każdej czynności prawnej z
zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, lub wynikających z właściwości
czynności prawnej
3.ochrona osoby trzeciej(art. 92.paragraf2KC)
4.Warunek potestatywny
-
Warunek potestatywny - warunek, którego ziszczenie się
zależy od woli stron (zależy, ale nie zależy wyłącznie - porównaj z zastrzeżeniem
umownym). Warunek potestatywny (CONDICIO POTESTATIVA) – kiedy niepewne zdarzenie
było zależne od woli osoby działającej (podaruję ci książkę jeżeli wyjedziesz z Warszawy)
5.Warunek a termin
❖
Termin – zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie terminu, które wiąże powstanie albo ustanie
skutków prawnych ze zdarzeniem przyszłym i pewnym. Zastrzeżenie terminu jest możliwe w zasadzie w
każdej czynności prawnej (z wyjątkami zastrzeżonymi w ustawie lub wynikającymi z właściwości czynności
prawnej).
Do terminu początkowego – z nadejściem którego nastąpić ma skutek czynności prawnej – stosuje się
odpowiednio przepisy o warunku zawieszającym.
Do terminu końcowego – z którym wiąże się ustanie skutków czynności prawnej – stosuje się odpowiednio
przepisy o warunku rozwiązującym.
❖
Zastrzeżenie terminu może wskazywać:
−
konkretną datę,
−
określony upływ czasu,
−
moment ten można ustalić nie znając jego w chwili czynności prawnej (np. data przyszłej śmierci A).
❖
Termin oznaczony w:
−
dniach – kończy się z upływem (o północy) ostatniego dnia, przy czym nie wlicza się dnia, w którym
nastąpiło zdarzenie prawne
−
tygodniach, miesiącach, latach – kończy się z upływem dnia, który nazwą odpowiada początkowemu
dniowi terminu, a gdyby takiego nie było w danym roku (29 lutego) – w ostatnim dniu tego miesiąca
(wyjątek: przy obliczaniu wieku osoby fizycznej bierze się pod uwagę początek ostatniego dnia).
−
początek, środek, koniec miesiąca – rozumie się przez to: pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień
miesiąca.
−
miesiącach lub latach, a ciągłość terminu nie jest wymagana – miesiąc liczy się za 30 dni, rok za 365
dni
−
termin półmiesięczny – oznacza zawsze 15 dni
Jeśli koniec terminu wykonania czynności prawnej przypada na dzień uznany za wolny od pracy – termin
upływa dnia następnego
RÓŻNICE:
Termin dies – przyszłe i pewne zdarzenie, od którego strony uzależniają
rozpoczęcie lub zgaśnięcie skutków czynności prawnej. Musi być pewny
IX – PRZEDSTAWICIELSTWO
1. Przedstawicielstwo a instytucje pokrewne( zastępstwo pośrednie,posłaniec)
I.
Przedstawicielstwo.
schemat str. 318
Działanie w cudzym imieniu (
art. 96 KC
).
Przedstawiciel dokonuje z jakąś osobą trzecią czynności prawnej, która ma
bezpośrednio wywrzeć skutek w cudzej sprawie, a mianowicie reprezentanta. np. Jeśli P
kupuje w imieniu R samochód od T, to stroną tej umowy jest od chwili jej zawarcia nie P a
R, w konsekwencji wiąże ona R z T.
Aby nie została złamana zasada, że nikt nie może ingerować w cudzą sferę prawną, a
między reprezentantem a osobą trzecią został wywołany bezpośredni skutek,
przedstawiciel musi mieć stosowne umocowanie. Z jego treści musi wynikać, że osoba,
która dokonuje czynności prawnych w cudzym imieniu występuje w roli przedstawiciela.
Jeśli tego nie ujawni, należy przyjąć, że składa oświadczenie woli we własnym imieniu.
umocowanie – kompetencja, która przysługuje z mocy ustawy albo oświadczenia woli
reprezentowanego do dokonywania ze skutkiem dla reprezentowanego określonych
czynności prawnych.
przedstawiciel – osoba dokonująca czynności prawnych w cudzym imieniu
reprezentowany – osoba w interesie, której podejmowane są określone czynności prawne
1. Instytucje o zbliżonej funkcji.
Posiadają odmienną konstrukcję prawną.
a. posłaniec – sam nie składa oświadczenia woli, lecz tylko je przenosi.
b. organ osoby prawnej – działanie traktuje się, jako działanie samej osoby prawnej.
W przedstawicielstwie zakłada się działanie dwóch osób odrębnych podmiotów:
przedstawiciela i reprezentowanego.
c. zastępca pośredni – dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu, lecz na
rachunek innej osoby. Sam nabywa prawa lub zaciąga zobowiązania, następnie
zobowiązany jest przenieść je na tego w czyim interesie działał np. w stosunku
komisu jest to komitent, czyli osoba zlecająca sprzedaż przedmiotu prowadzącemu
sklep komisowy.
d. osoba faktycznie tylko pomagająca przy dokonywaniu czynności prawnych np.
pośrednicy i agenci bez pełnomocnictw, notariusze.
e. osoba wykonująca pewne czynności faktyczne w zastępstwie innego podmiotu,
które liczą się tak jakby dokonał ich podmiot zastąpiony np. dzierżyciel.
f. podpisujący dokument in blanco, który wyraża tylko zgodę na wypełnienie go przez
inną osobę np. oświadczenie woli składane za pomocą komputera.
g. osobę upoważnioną do odbioru oświadczeń woli, które sama nie dokonuje
czynności prawnej i dlatego nie jest przedstawicielem innej osoby np.
przyjmowanie ofert, wypowiedzeń.
2.Przesłanki prawnej skuteczności działania przedstawicielstwa
Z treści czynności prawnej musi wynikać, że osoba, która jej dokonuje, występuje w roli przedstawiciela – w
przeciwnym wypadku należy przyjąć, że osoba taka działa we własnym imieniu. Ponadto oświadczenie musi
wskazywać osobę reprezentowanego.
Przedstawicielstwo w zasadzie może dotyczyć każdej czynności prawnej, chyba, że ma ona ściśle osobisty
charakter. Poza przypadkami wyraźnie wskazanymi w ustawie (np. art. 944 KC), niedopuszczalność dokonania
czynności prawnej może wynikać z „właściwości” czynności prawnej.
Art. 944. § 1. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych.
§ 2. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.
PRZESŁANKI SKUTECZNOŚCI PRZEDSTAWICIELSTWA USTAWOWEGO I PEŁNOMOCNICTWA:
przedstawiciel musi mieć umocowanie oraz działać w jego granicach,
działanie bez umocowania lub przekroczenie granic przedstawicielstwa ustawowego jest
działaniem bezskutecznym,
przekroczenie granic umocowania lub działanie bez pełnomocnictwa skutkuje
wystąpieniem tzw. pełnomocnictwa rzekomego,
pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonuje w imieniu
, wyjątki: 1) co innego wynika z treści pełnomocnictwa, 2) treść czynności
prawnej wyłącza możliwość naruszenia interesu mocodawcy;
czynność prawna dokonana przez przedstawiciela musi być czynnością, którą może
dokonać przedstawiciel,
Przykład: przedstawiciel nie może sporządzić ani odwołać testamentu,
przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego.
3.Udzielanie pełnomocnictwa
1. Udzielenie pełnomocnictwa.
Aby pełnomocnik mógł dokonać czynność prawną musi posiadać zdolność do czynności
prawnych. Wystarczy jednak, aby miał ograniczoną zdolność do czynności prawnych (
art.
100 KC
).
a. Oświadczenie woli mocodawcy.
Pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie, z wyjątkiem:
- jeśli pełnomocnictwo zawiera formę szczególna pod sankcją nieważności
- jeśli dla określonych rodzajów pełnomocnictw szczególny przepis wymaga określonej
formy.
Można ustalić dalszych pełnomocników (substytutów), gdy wynika to z takich okoliczności
jak: z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego. Działają oni
bezpośrednio w imieniu mocodawcy.
b. Treść pełnomocnictwa.
Typy pełnomocnictwa.
➔
mocodawca może udzielić pełnomocnictwa do dokonania tylko takich czynności
prawnych jakiś sam mógłby dokonać w imieniu własnym, a które zarazem nie maja
charakteru ściśle osobistego.
- ogólne – obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu np. pobierania czynszu,
do dokonywania bieżących remontów domu, ale już nie do jego zbycia lub
przeprowadzenia generalnego remontu. Wymaga formy pisemnej.
- rodzajowe (gatunkowe) – wskazuje określoną kategorię czynności prawnych, do których
umocowany jest pełnomocnik np. do sprzedawania nieruchomości, zawierania umowy o
pracę w imieniu przedsiębiorcy.
- szczególne – dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej np. sprzeda z
oznaczonej, konkretnej nieruchomości
➔
oświadczenie woli reprezentowanego (mocodawcy), wyłącznie on decyduje o
istnieniu i treści pełnomocnictwa
➔
osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa poczytuje się za umocnioną do dokonywani
czynności prawnych z osobami korzystającymi z usług przedsiębiorstwa. Czynność
prawa jest dokonywana w imieniu przedsiębiorcy, w sposób bezwzględny, nawet, jeśli
była ona wykonywana wbrew jego woli np. sprzedawca w sklepie wydający klientowi
towar po uiszczeniu zapłaty lub pracownik banku wydający pieniądze bandycie po
sterroryzowaniu banku
➔
jeśli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samy zakresem umocowania,
każde z nich może działać samodzielnie, lecz może także zostać ustanowione
pełnomocnictwo łączne dla kilku pełnomocników
c. Czynność z „samym sobą”.
➢
gdy A występuje we własnym imieniu, a równocześnie, jako reprezentant osoby B,
która jest drugą stroną czynności prawnej (umowy).
➢
gdy A sam nie jest stroną czynności prawnej (umowy), lecz równocześnie
reprezentuje obie jej strony – osoby B i C.
d. pełnomocnik rzekomy (falsus procurator) – osoba, która dokonuje czynności
prawnych w cudzym imieniu, nie mając w ogóle umocowania albo przekraczająca
jego granice.
Odstępstwa od reguły z uwagi na interes reprezentowanego.
▪ umowa nie jest bezwzględnie nieważna, pod warunkiem, że zostanie przez
reprezentowanego potwierdzona
▪ jednostronne czynności prawne są od razu nieważne, chyba, że ten, w kogo imieniu
oświadczenie woli zostało złożone, zgodził się na jej działanie – potwierdzenie per
facta concludentia
ujemny interes umowy – pełnomocnik jest zobowiązany „do zwrotu tego, co otrzymał
od drugiej strony w wykonaniu umowy oraz do naprawienia szkody, która druga strona
poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o
przekroczeniu jej zakresu” –
art. 103§3 KC
.
➢
art. 108 KC
generalnie wyłącza dopuszczalność występowania tej samej osoby w roli
pełnomocnika, są od tej zasady dwa wyjątki:
4.Rodzaje pełnomocnictwa ze względu na jego treść
Mocodawca może udzielić pełnomocnictwa do dokonania tylko takich czynności prawnych, jakich sam
mógłby dokonać w imieniu własnym, a które zarazem nie mają charakteru ściśle osobistego. Poza tym ustawa
nie dozwala na udzielenie pełnomocnictwa do wszelkich czynności prawnych.
Dopuszczalne są tylko następujące typy pełnomocnictw:
−
pełnomocnictwo ogólne – które obejmuje jedynie umocowanie do czynności zwykłego zarządu (np. do
pobierania czynszu). Wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności
−
pełnomocnictwo rodzajowe (gatunkowe) – wskazuje określoną kategorię czynności prawnych do
których umocowany jest pełnomocnik (np. do sprzedawania nieruchomości, zawierania umowy o pracę)
o
pełnomocnictwo rodzajowe nie jest dopuszczalne w zakresie tych czynności prawnych, co do
których wymagane jest pełnomocnictwo szczególne
−
pełnomocnictwo szczególne – dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej (np. sprzedaży
oznaczonej nieruchomości).
o
ten typ pełnomocnictwa jest dopuszczalny do wszystkich typów czynności prawnych, nie
mających ściśle osobistego charakteru
O istnieniu i treści pełnomocnictwa decyduje wyłącznie mocodawca. Osoba trzecia, która dokonuje z
pełnomocnikiem czynności prawnej może polegać jedynie na tym oświadczeniu.
Oświadczenie mocodawcy podlega interpretacji z pozycji osoby trzeciej – ma więc taką treść, jaką powinien
jemu przypisać potencjalny uczestnik czynności prawnej, dysponujący konkretną wiedzą o oświadczeniu
mocodawcy i jego kontekście (takiej wykładni wymaga zasada ochrony zaufania).
Art. 97 KC: Osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonego do obsługiwania publiczności poczytuje
się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają
dokonywane z usług przedsiębiorstwa. Klient chroniony jest tu w tym sensie, że skutki prawne zawartej przez
niego umowy przypisane są przedsiębiorcy bezwzględnie.
−
art. 97 KC ogranicza ww. skutek do czynności masowo dokonywanych w lokalu przedsiębiorstwa,
przeznaczonym do obsługiwania publiczności
Norma art. 107 KC każe przyjąć, że jeżeli mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samym zakresem
umocowania – każdy z nich może działać samodzielnie (norma względnie wiążąca). Mocodawca może też
ustanowić pełnomocnictwo łączne dla kilku pełnomocników.
Czynność „z samym sobą” - Czynność pełnomocnika dokonana „z samym sobą” – bez zgody mocodawcy – jest
dotknięta bezskutecznością zawieszoną. Może być potwierdzona i wtedy zyskuje pełną skuteczność. O
czynności „z samym sobą” mówi się na określenie następujących sytuacji:
−
gdy A występuje we własnym imieniu, a równocześnie jako reprezentant osoby B, która jest drugą stroną
czynności prawnej (umowy)
−
gdy A sam nie jest stroną czynności prawnej (umowy), lecz równocześnie reprezentuje obie jej strony (B i
C)
Art. 108 KC generalnie w ww. sytuacjach wyłącza dopuszczalność występowania tej samej osoby w roli
pełnomocnika. Od tej reguły przewidziane są jednak dwa wyjątki:
−
gdy ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy
(np. A we własnym imieniu darowuje samochód B, jednocześnie w imieniu B, jako jego pełnomocnik –
darowiznę tę przyjmuje)
−
gdy mocodawca na to zezwoli
5.Pelnomocnictwo ogolne a prokura jako szczególny rodzaj pelnomocnitwa handlowego:
Prokura –
art. 109 KC
– swoiście ukształtowane pełnomocnictwo przygotowanym do
działalności gospodarczej przedsiębiorców. Wyraża szeroki zakres umocowania prokurenta,
o przejrzystej dla kontrahentów treści.
1. Kto może udzielić prokurę?
Wyłącznie przedsiębiorcy, ale pod warunkiem, że przedsiębiorca podlega obowiązkowi
wpisu do rejestru przedsiębiorców. Uzasadnione jest postulatem pewności obrotu
gospodarczego.
udzielenie prokury – jednostronna czynność prawna przedsiębiorcy, zawsze wymagająca
formy pisemnej, zwykłej zastrzeżonej pod rygorem nieważności; przedsiębiorca powinien
zgłosić udzielenie prokury do rejestru przedsiębiorców oraz określił ich rodzaj (prokura
łączna i oddzielna), w przypadku prokury łącznej, także sposób jej wykonania.
prokurent – tylko osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych o
dużym zakresie kompetencji i darzona szczególnym zaufaniem. Prokura nie może być
przeniesiona na inne osoby przez prokurenta, ale może ustanawiać pełnomocników do
poszczególnych czynności. Można ustanowić kilku prokurentów – łącznie lub oddzielnie.
2. Zakres i sposób jej wykonania.
Prokura odnosi się tylko do reprezentacji przedsiębiorców w zakresie związanym z
prowadzeniem przedsiębiorstwa. Jej funkcji to dokonywanie czynności materialno
prawnych, procesowych oraz odbiór oświadczeń woli skierowanych do przedsiębiorcy.
Przypadki ograniczenia kompetencji prokurenta:
▪ dotyczy ustanowienia kilku prokurentów, przy czym od decyzji przedsiębiorcy
zależy, czy udzielił on im prokury oddzielnie, czy łącznie
▪ ustanowienie prokury oddziałowej – można ja ograniczyć do zakresu spraw
wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa, a więc obejmuje tylko część
czynności z działalności gospodarczej przedsiębiorcy
Prokurent składa oświadczenie woli w imieniu przedsiębiorcy w postaci pisemnej składając
własnoręczny podpis zgodny ze znajdującym się w aktach rejestrowanych wzorem podpisu,
a ponadto wskazać, że występuje w roli prokurenta.
3. Wygaśnięcie prokury.
▪ w każdym czasie i bez podania uzasadnienia może być odwołana
▪ zdarzenie związane z ustaniem dotychczasowej działalności przedsiębiorcy
wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenie upadłości, otwarcie likwidacji
oraz przekształcenie przedsiębiorcy (zwłaszcza spółek handlowych)
▪ śmierć przedsiębiorcy albo utrata zdolności do czynności prawnych nie powoduje
wygaśnięcia prokury, ale prokura zawsze wygasa ze śmiercią prokurenta
pełnomocnictwo a prokura:
może zostać udzielone przez każdą osobę
mającą pełną zdolność do czynności prawnych. Prokurę może ustanowić jedynie
przedsiębiorca wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego (np. spółki
," spółki
kapitałowe, przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie).
Pełnomocnikiem może być osoba posiadająca zdolność do czynności prawnych, przy
czym wystarczająca jest ograniczona zdolność do czynności prawnych. Pełnomocnikiem
może być również osoba prawna. Prokurentem może zostać tylko osoba fizyczna
posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Prokurentem może być ustanowiony
także wspólnik spółki handlowej.
6. Substytucja,pojęcie dopuszczalność
Substytucja to inaczej podstawienie – w prawie, pojęcie to oznacza ustanowienie przez
pełnomocnika dalszych pełnomocników dla mocodawcy. Taki dalszy pełnomocnik określany
jest mianem substytuta. Substytuci zawsze działają bezpośrednio w imieniu mocodawcy i
ich pozycja prawna jest taka sama jak pełnomocników bezpośrednio ustanawianych przez
mocodawcę (pełnomocników głównych). Substytut staje się przedstawicielem mocodawcy
(działa w jego imieniu i wywołuje bezpośrednie skutki w sferze prawnej mocodawcy) w
zakresie nie szerszym niż pełnomocnictwo główne.
Prawo cywilne przewiduje dokonanie czynności prawnej przez przedstawiciela, który swoje
umocowanie może wywodzić z ustawy (przedstawicielstwo ustawowe) albo z oświadczenia
woli reprezentowanego (pełnomocnictwo). W praktyce może pojawić się pytanie czy i kiedy
pełnomocnik może ustanowić dalszych pełnomocników (tzw. pełnomocnictwo
substytucyjne).
Zgodnie z art. 106 KC pełnomocnik ma uprawnienie do ustanowienia dla mocodawcy innych
pełnomocników tylko wtedy, gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z
ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.
Możliwość ustanawiania dalszych pełnomocników może wynikać wprost z treści udzielonego
pełnomocnikowi pełnomocnictwa. Zatem w postanowieniach pełnomocnictwa znaleźć się
musi wzmianka o uprawnieniu do udzielania dalszych pełnomocnictw.
Uprawnienie do udzielania dalszych pełnomocnictw może wynikać również z ustawy.
Klasycznym przykładem jest uprawnienie pełnomocnika do udzielenia dalszego
pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu. Warto jednak zwrócić
uwagę, że zgodnie z art. 91 pkt 3 KPC krąg podmiotów, którym może być udzielone dalsze
pełnomocnictwo ograniczone jest do profesjonalnych zastępców: adwokata i radcy prawnego.
W końcu możliwość udzielania dalszych pełnomocnictw może wynikać ze stosunku
prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Jako przykład podaje się przewidziane w art.
738 § 1 KC możliwe uprawnienie przyjmującego zlecenie do powierzenia wykonania tego
zlecenia osobie trzeciej.
Zakres umocowania substytuta może być mniejszy lub taki sam jak ma pełnomocnik go
ustanawiający. Oczywiście zakres ten nie może przekraczać uprawnień przewidzianych w
głównym pełnomocnictwie.
Sam fakt, że ustanowiony został dalszy pełnomocnik nie pozbawia możliwości działania
pełnomocnika pierwotnego. Odpowiednie zastosowanie znajduje art. 107 KC, zgodnie z
którym w przypadku gdy mocodawca ustanowił kilku pełnomocników z takim samym
zakresem umocowania, każdy z nich może działać samodzielnie, chyba że co innego wynika
z treści pełnomocnictwa.
Działania pełnomocnika substytucyjnego podejmowane są w imieniu mocodawcy (nie
pełnomocnika pierwotnego) ze skutkami dla mocodawcy.
Substytut może według powyżej opisanych zasad ustanawiać dalszych pełnomocników.
Na koniec warto wspomnieć, że art. 103-105 KC znajdują odpowiednie zastosowanie również
w przypadku pełnomocników substytucyjnych.
7. Czynności prawne z samym sobą
przykład czynności prawnej „z samym sobą”, tj. takiej, w której ten sam pełnomocnik
reprezentuje obie strony. Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia np. wówczas,
gdy agent sportowy, przy zawieraniu kontraktu o uprawienie piłki nożnej, będzie
jednocześnie pełnomocnikiem zawodnika oraz klubu sportowego. Mając na uwadze
ochronę interesów mocodawcy, w art. 108 Kodeksu Cywilnego, wprowadzony został
zakaz dokonywania czynności prawnych tego rodzaju. Oznacza to, iż agent sportowy
pośrednicząc w zawarciu kontraktu nie może reprezentować jednocześnie dwóch stron
– zawodnika oraz klubu sportowego.
Mimo stanowczego brzmienia poruszanego tu zakazu, czynność prawna dokonana z jego
naruszeniem, nie jest czynnością bezwzględnie nieważną, a jedynie niezupełną.
Oznacza to, iż ważność dokonanej czynności prawnej zależy od jej potwierdzenia przez
każdego z mocodawców. Skuteczność takiej czynności jest zatem zawieszona dopóty,
dopóki nie nastąpi jej potwierdzenie albo odmowa potwierdzenia przez osoby,
w imieniu których została ona dokonana. Kodeks cywilny nie ogranicza potwierdzenia
żadnym terminem, daje tylko każdej ze stron możliwość wyznaczenia drugiej stronie
terminu do potwierdzenia dokonanej czynność. Zapis ten ma na celu skrócenie okresu
niepewności co do tego, czy dokonana czynność prawna jest ważna, czy też nie.
Potwierdzenie powoduje bowiem, iż czynność prawna jest w pełni skuteczna od samego
początku, tj. od daty jej dokonania. Z kolei brak potwierdzenia umowy lub
bezskuteczny upływ terminu wyznaczonego drugiej stronie do jej potwierdzenia
powodują, iż umowa taka jest bezwzględnie nieważna. Jeżeli do ważności dokonanej
czynności prawnej wymagana jest forma szczególna (np. akt notarialny) to
potwierdzenie powinno nastąpić w takiej samej formie, w pozostałych przypadkach
może mieć ono formę dowolną. Przyjmuje się jednak, iż milczenie nie może być
poczytane jako potwierdzenie dokonanej czynności prawnej.
Od zakazu dokonywania czynności prawnych „z samym sobą” ustawodawca wprowadził
jednak dwa wyjątki. Pierwszy z nich dotyczy sytuacji, w której upoważnienie do
dokonania tego rodzaju czynności wynika wprost z treści pełnomocnictwa. Choć
doktryna dopuszcza udzielenie zezwolenia na dokonanie czynności prawnej „z samym
sobą” w sposób dorozumiany, postuluje się, aby ze względu na bezpieczeństwo
i pewność obrotu, zezwolenia takie udzielane były w sposób wyraźny w samym
pełnomocnictwie. Drugi wyjątek dotyczy z kolei sytuacji, w której ze względu na treść
dokonywanej czynności prawnej, wyłączona jest możliwość naruszenia interesów
mocodawcy. W tych dwóch przypadkach pełnomocnik może więc dokonać czynności
prawnej „z samym sobą”, która będzie w pełni skuteczna i do swojej ważności nie
będzie wymagała potwierdzenia przez mocodawców.
8. Falsus Procurator-art. 103 kc
e. pełnomocnik rzekomy (falsus procurator) – osoba, która dokonuje czynności
prawnych w cudzym imieniu, nie mając w ogóle umocowania albo przekraczająca
jego granice.
Odstępstwa od reguły z uwagi na interes reprezentowanego.
▪ umowa nie jest bezwzględnie nieważna, pod warunkiem, że zostanie przez
reprezentowanego potwierdzona
▪ jednostronne czynności prawne są od razu nieważne, chyba, że ten, w kogo imieniu
oświadczenie woli zostało złożone, zgodził się na jej działanie – potwierdzenie per
facta concludentia
ujemny interes umowy – pełnomocnik jest zobowiązany „do zwrotu tego, co otrzymał
od drugiej strony w wykonaniu umowy oraz do naprawienia szkody, która druga strona
poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o braku umocowania lub o
przekroczeniu jej zakresu” –
art. 103§3 KC
.
Odstępstwa od reguły z uwagi na interesy osób dokonywujących w dobrej wierze
czynności prawne z pełnomocnikiem.
▪ pełnomocnik po wygaśnięciu umocowania dokona czynności w granicach
pierwotnego umocowania to jest ona ważna, chyba, że druga strona o
wygaśnięciu umocowania „widziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć”.
Przysługuje mu roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa po wygaśnięciu
umocowani (
art. 102 KC
) oraz roszczenie odszkodowawcze.
9. Wygasniecie pełnomocnictwa
2. Wygaśnięcie pełnomocnictwa.
▪ okoliczności wskazane w treści samego pełnomocnictwa: określać może termin,
na jaki zostało udzielone; dotyczyć czynności, której wykonanie oznacza
wygaśniecie pełnomocnictwa itp.
▪ z powodu odwołania, którego można dokonać w każdym czasie i bez
jakiegokolwiek uzasadnienia
odwołanie – jednostronne i nieformalne oświadczenie woli wymagające
zakomunikowania pełnomocnikowi
Mocodawca może zrzec się uprawienia do odwołania pełnomocnictwa (
art. 101§1
KC
).
▪ śmierć pełnomocnika lub mocodawcy, chyba, że mocodawca w treści
pełnomocnictwa zastrzeże, że umocowanie wygaśnie „z przyczyn uzasadnionych
treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa” –
art. 101§2
KC
. W miejsce zmarłego wstępują spadkobiercy
▪ likwidacja osoby prawnej
▪ zrzeczenie się pełnomocnictwa
▪ utrata zdolności do czynności prawnych, ale ograniczenie nie powoduje
wygaśnięcia tego stosunku prawnego –
art. 100 KC
W razie wygaśnięcia pełnomocnictwa z jakichkolwiek przyczyn pełnomocnik obowiązany
jest zwrócić dokument pełnomocnictwa. Może jedynie zażądać jego odpisu, wraz z
zaznaczeniem o wygaśnięciu umowy.
10.
Stosunek podstawowy
1. Stosunek podstawowy – wyznacza kompetencję do działania w cudzym imieniu.
stosunek będący podstawą pełnomocnictwa – wyznacza kompetencję oraz rozstrzyga o
tym, czy pełnomocnik jest i w jakim zakresie zobowiązany względem mocodawcy do
korzystania z przysługującego mu umocowania, ( w jakim, celu pełnomocnictwo zostało
udzielone) np. A zmuszony do natychmiastowego wyjazdu zostawia swemu koledze B
pełnomocnictwo do wynajęcia pokoju X, nie uzyskawszy od B żadnego zobowiązania, że B
tą czynności wykona.
Przykład stosunku wewnętrznego.
Stosunek zewnętrzny łączy mocodawcę z osobami, które dokonują czynności prawnych z
pełnomocnikiem, a stosunek wewnętrzny nie łączy.
X Przedawnienie i terminy zawite
1.Przedawnienie, ratio legis instytucji
I.
Przedawnienie. (
art.
117-125 KC
)
Przedmiotem przedawnień są wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe np. przez
przesunięcie terminu wymagalności kar umownych. Przedawnienia te znajdują
zastosowanie, gdy przepisy szczególne nie stanowią inaczej – in principio.
2.Rodzaje dawności
2. Rodzaje dawności
Dwie drogi realizacji celów dawności:
–
pierwsza - prowadzi do nabycia prawa
*
zasiedzenie – nabycie prawa podmiotowego w drodze długotrwałego faktycznego wykonywania tego
prawa przez osobę nieuprawnioną (art. 172-176 kc);
*
przemilczenie – bezczynność uprawnionego – brak zainteresowania właściciela swoją rzeczą).
Instytucja ta nie jest uregulowania w przepisach ogólnych, a opiera się na przepisach szczególnych
określających sposoby nabycia własności.
–
druga - prowadzi do osłabienia lub utraty przysługującego komuś prawa, jeżeli nie zrealizuje się go w
określonym czasie:
*
przedawnienie
*
terminy zawite (prekluzja)
3.Przedmiot przedawnienia
PRZEDAWNIENIE
I. Pojęcie
Przedmiot
–
przedmiotem przedawnienia mogą być
TYLKO
ROSZCZENIA
MAJĄTKOWE
(art. 117 § 1) →
przedawnienie roszczeń; wiec nie ulegają przedawnieniu w świetle tych przepisów:
*
roszczenia nie mające charaktery cywilnoprawnego (np. procesowe, administracyjne);
*
uprawnienia cywilnoprawne o innej postaci niż roszczenia (np. prawa podmiotowe bezwzględne,
uprawnienia kształtujące);
*
roszczenia niemajątkowe (np. służące do ochrony dóbr osobistych);
*
czasem ustawy wskazują wyjątkowo niektóre cywilnoprawne roszczenia majątkowe (np. roszczenia
windykacyjne, negatoryjne trwają wieczyście).
→
mogą ulec przedawnieniu na podstawie innych przepisów;
Zarzut przedawnienia
–
art. 117 § 2 – w razie upłynięcia terminu przedawnienia osoba może uchylić się od jego
zaspokojenia, o ile podniesie zarzut przedawnienia przed sądem, gdyż sąd nie może uwzględnić
go z urzędu;
–
możność odmowy świadczenia przez podniesienie zarzutu przedawnienia uznaje się za prawo
podmiotowe, stąd sąd może zarzutu nie uwzględnić, jeśli uzna że byłoby to nadużycie prawa
podmiotowego (art. 5 kc), ale ze względu na funkcję tego prawa SN „zaleca” czynić to ostrożnie;
–
można zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia (art. 117 § 2) – czynność jednostronna,
nieformalna, wymagająca dojścia do drugiej strony (art. 61) i nieodwołalna (wg SN), która może
być ważnie dokonana po upływie terminu przedawnienia.
Skutek
–
ROSZCZENIE
PRZEDAWNIONE
NIE
GAŚNIE
,
A
JEDYNIE
NIE
MOŻE
BYĆ
ZREALIZOWANE
→
po oddaleniu powództwa przez sąd przybiera postać roszczenia niezupełnego (odpowiada mu
tzw. zobowiązanie naturalne) i nadal uznawane jest za istniejące, gdyż jeżeli dłużnik pomimo
upływu terminu przedawnienia spełni świadczenie, nie będzie mógł żądać zwrotu świadczenia,
gdyż w świetle prawa jego świadczenie było należne;
*
roszczenia przedawnione mogą być przedmiotem potrącenia (art. 502 kc), oraz odnowienia (art.
506 kc) i ugody (art. 917 kc)
4.Początek biegu przedawnienia
1. Długość.
Roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat albo 10 lat:
è
Okres 3 lat obejmuje roszczenie o świadczenie okresowe, że dłużnik obowiązany
jest spełnić je periodycznie, w określonych, z góry odstępach czasowych np. czynsz
najmu, świadczenie rentowe, odsetki oraz związane z prowadzeniem działalności
gospodarczej, której podmiot profesjonalnie zajmuje się działalnością gospodarczą,
a równocześnie roszczenie jego jest związane z tym zakresem aktywności.
è
Okres przedawnienia 10-letniego odnosi się do innych roszczeń. W szeregu
szczególnych przypadków można spotkać terminy przedawnień o innej długości.
Długość terminów – terminy przedawnienia nie mogą być zmieniane wolą stron – norma bezwzględnie
wiążąca art. 119 KC. Nieważne sa postanowienia, które zmierzały by do obejścia tego zakazu.
W tytule VI księgi I KC określono tylko ogólne terminy przedawnienia – postanowienia te znajdują zastosowanie
o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Wg art. 118 KC roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem:
*
3 lata – roszczenia o świadczenia okresowe (tzn. spełniane periodycznie, bez względu na podmioty) i
związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (istotne jest, że uprawniony musi być
przedsiębiorcą, nieważne przeciwko komu stosuje się roszczenie, oraz roszczenie musi dot.
działalności gospodarczej);
*
10 lat – wszystkie inne roszczenia
*
inne terminy uregulowane w przepisach szczególnych.
Obliczanie biegu terminu
–
art. 120 – bieg terminu przedawnienie rozpoczyna się, gdy roszczenie stało się wymagalne → SN
zdefiniował „wymagalność to stan, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia
przysługującej mu wierzytelności. Jest to stan potencjalny o charakterze obiektywnym, którego początek
następuje od chwili, w której wierzytelność zostaje uaktywniona”
wyjątki:
*
§ 2 – roszczenia o zaniechanie – od dnia, w którym nie zastosowała się dana osoba do treści
zobowiązania
*
§ 1 zd. 2 – czasem zależy od podjęcia określonego działania, np. wezwania dłużnika do spełnienia
świadczenia, ale by uniemożliwić wieczne trwanie biegu przedawnienia bieg przedawnienia zaczyna się
w dniu, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najkrótszym
możliwym terminie.
→
w przepisach szczególnych też innego rodzaju fakty, od których liczy się bieg przedawnienia;
5.Zawieszenie i przerwa biegu przedawnienia
2. Zawieszenie biegu przedawnienia.
W toku biegu terminów przedawnienia mogą istnieć pewne szczególne okoliczności (stany
rzeczy), które utrudniają lub uniemożliwiają dochodzenie roszczeń przez uprawnionego.
Ustawodawca modyfikuje pewne ogólne reguły przedawnienia poprzez zawieszenie.
zawieszenie - przy ustalaniu biegu tych terminów nie uwzględnia się okresów, w których
występowały owe bliżej określone w ustawie stany rzeczy (
art. 121 KC
).
Bieg przedawnienia nie rozpocznie się, a rozpoczęty zostanie zawieszony, jeśli:
è
Stan rzeczy powodujący zawieszenie istnieje w momencie, w którym powinien
rozpocząć się bieg przedawnienia. Następuje wówczas przesuniecie początku tego
biegu do chwili ustania tych stanów rzeczy.
è
Stany rzeczy pojawiają się po rozpoczęciu biegu przedawnienia, nie zostają wówczas
uwzględnione.
Zdarzenia powodujące zawieszenie biegu przedawnienia:
è
Jeżeli siła wyższa uniemożliwi uprawnionemu dochodzenie przez sądem (art. 121§4
KC).
è
Jeśli określony stosunek rodzinny lub opiekuńczy łączy uprawnionego z osobą,
przeciwko której skierowane jest roszczenie. Ulega zawieszeniu roszczenie jednego
małżonka przeciwko drugiemu, dzieci przeciwko rodzicom przez czas trwania władzy
rodzicielskiej oraz osób niemających pełnej zdolności do czynności prawnych
przeciwko osobom sprawującym nad nimi opiekę albo kuratelę (art. 121§1-3 KC).
art. 122 KC
uwzględnia potrzebę silnej ochrony interesów osób, które same nie mogą
dochodzić roszczeń swoich spraw. Szczególnie roszczenie przysługuje osobie, która nie ma
pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może przedawnić się wcześniej niż z
upływem 2 lat od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo do dnia ustania
przyczyny jego ustania.
b) Przerwa biegu przedawnienia.
Następuje zawsze wskutek zdarzenia, które występuje w toku biegu terminu
przedawnienia. Nie uwzględnia się czasu, jaki, jaki minął od rozpoczęcia biegu
przedawnienia do wystąpienia zdarzenia powodującego przerwę. Po przerwie
przedawnienie biegnie od nowa. Przerwę biegu przedawnienia powoduje podjęcie
dochodzenia roszczenia prze uprawnionego i uznanie roszczenia przez dłużnika.
a. Dochodzenie roszczenia przez uprawnionego.
Każda czynność dokonana przed organem powołanym do rozpatrywania sporu lub do
egzekwowania roszczeń, a także przed sądem polubownym, jeśli czynność ta
przedsięwzięta została bezpośrednio, powoduje przerwę. Przerwane przedawnienie
biegnie na nowo dopiero od zakończenia postępowania przed właściwym organem, sądem
polubownym albo poprzez wszczęcie mediacji. Przedawnia się z upływem 10 lat, chyba, że
obejmuje świadczenie okresowe wtedy ulega przedawnieniu 3-letniemu.
b. Uznanie roszczenia przez dłużnika.
Przerwę przedawnienia powoduje także uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko,
której roszczenie przysługuje. Nie angażuje się tutaj organów państwowych, co wiąże się z
brakiem kosztów postępowania
➢
charakter jednostronnej czynności prawnej realizowanej przez oświadczenie woli
uznającego – uznanie właściwe. W szczególności umowa dłużnika z wierzycielem,
w której dłużnik wyraża decyzję (wolę) wykonania swojego długu określonego w
roszczeniu wierzyciela. Może być zawarta w dowolnej formie. Dochodzi do skutku
poprzez zgodne oświadczenie woli obu stron. np. nieważności umowy następuje ze
względu na to, że dłużnik złożył oświadczenie o uznaniu w stanie wyłączającym
świadome i swobodne wyrażenie woli
➢
działanie tylko podobne do czynności prawnej np. zawiadomienie o saldzie konta
pochodzi od właściwych służb finansowych- uznanie niewłaściwe. Oświadczenie
wiedzy.
6. Podniesienie zarzutu przedawnienia( art. 6KC)
Zarzut przedawnienia
–
art. 117 § 2 – w razie upłynięcia terminu przedawnienia osoba może uchylić się od jego
zaspokojenia, o ile podniesie zarzut przedawnienia przed sądem, gdyż sąd nie może uwzględnić
go z urzędu;
–
możność odmowy świadczenia przez podniesienie zarzutu przedawnienia uznaje się za prawo
podmiotowe, stąd sąd może zarzutu nie uwzględnić, jeśli uzna że byłoby to nadużycie prawa
podmiotowego (art. 5 kc), ale ze względu na funkcję tego prawa SN „zaleca” czynić to ostrożnie;
–
można zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia (art. 117 § 2) – czynność jednostronna,
nieformalna, wymagająca dojścia do drugiej strony (art. 61) i nieodwołalna (wg SN), która może
być ważnie dokonana po upływie terminu przedawnienia.
Skutek
–
ROSZCZENIE
PRZEDAWNIONE
NIE
GAŚNIE
,
A
JEDYNIE
NIE
MOŻE
BYĆ
ZREALIZOWANE
→
po oddaleniu powództwa przez sąd przybiera postać roszczenia niezupełnego (odpowiada mu
tzw. zobowiązanie naturalne) i nadal uznawane jest za istniejące, gdyż jeżeli dłużnik pomimo
upływu terminu przedawnienia spełni świadczenie, nie będzie mógł żądać zwrotu świadczenia,
gdyż w świetle prawa jego świadczenie było należne;
*
roszczenia przedawnione mogą być przedmiotem potrącenia (art. 502 kc), oraz odnowienia (art.
506 kc) i ugody (art. 917 kc)
7.Skutki przedawnienia)przekstalcenie zobowiązania w zobowiązanie
naturalne)
→
SKUTKI
PRAWNE
TO
OPRÓCZ
PRZERWANIA
BIEGU
PRZEDAWNIENIA
,
RÓWNIEŻ
TE
OKREŚLONE
W
UMOWIE
,
ZREKONSTRUOWANE
ZGODNIE
Z
ART
. 56
I
65
KC
;
• zawarta po upływie przedawnienia wywiera skutek zrzeczenia się zarzutu
przedawnienia (wg SN);
→
w razie nieważności umowy przerwa biegu przedawnienia nie następuje tylko
wtedy, gdy wyrażone w niej oświadczenie dłużnika nie spełnia przesłanek
uznania niewłaściwego (świadomość i dobrowolność).
8.Uznanie Roszczenia
Uznanie roszczenia
–
art. 123 § 1 pkt. 2 – uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie
przysługuje, niekoniecznie przed sądem czy innym organem → szeroko
interpretowany;
–
2 poglądy na kwalifikację prawną uznania przerywającego przedawnienie:
* uznanie to czynność prawna, w szczególności jednostronne oświadczenie woli
uznającego (tzw. uznanie właściwe) → tak wg. Szpunara, przez Radwańskiego
odrzucone;
*
uznanie to działanie podobne do czynności prawnej (tzw. uznanie niewłaściwe)
→ polegające na zakomunikowaniu oświadczenia wiedzy wywierający skutek
prawny w postaci przerwania przedawnienia o ile zgodnie z art. 61 dojdzie do
wiadomości wierzyciela. Może być wyrażone w dowolnej formie, też znakami
niejęzykowymi. Jest skuteczne, gdy uznający miał faktyczną świadomość swojego
oświadczenia oraz gdy składał je dobrowolnie.
→
w przypadku osób prawnych nie konieczne jest by oświadczenie wiedzy składał
tylko organ tej osoby (inaczej SN w 1995 r.);
→
NIE
WYWOŁUJE
INNYCH
SKUTKÓW
PRAWNYCH
, w szczególności dłużnik ma nadal
przysługujące mu wobec wierzyciela zarzuty;
→ uznanie po upływie biegu przedawnienia nie zmienia sytuacji, tzn. dług nadal
pozostaje niezaskarżalny;
–
uznanie właściwe roszczenia – umowa, w której dłużnik określa swoją wolę wykonania
swojego długu:
→
umowa nie określona w ustawie, ale dopuszczalna na zasadzie art. 353
1
kc;
→ forma dowolna;
→
SKUTKI
PRAWNE
TO
OPRÓCZ
PRZERWANIA
BIEGU
PRZEDAWNIENIA
,
RÓWNIEŻ
TE
OKREŚLONE
W
UMOWIE
,
ZREKONSTRUOWANE
ZGODNIE
Z
ART
. 56
I
65
KC
;
• zawarta po upływie przedawnienia wywiera skutek zrzeczenia się zarzutu
przedawnienia (wg SN);
→ w razie nieważności umowy przerwa biegu przedawnienia nie następuje tylko
wtedy, gdy wyrażone w niej oświadczenie dłużnika nie spełnia przesłanek
uznania niewłaściwego (świadomość i dobrowolność).
9. terminy zawite
1. Pojęcie i rodzaje
–
silniejsza obrona dłużnika w związku z bezczynnością wierzyciela powodująca wygaśnięcie przysługującego
wierzycielowi prawa po upłynięciu terminu zawitego/prekluzyjnego;
–
typy terminów zawitych:
*
terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym → terminy dochodzenia roszczeń (art.
344 § 2 kc), terminy dochodzenia praw stanu cywilnego (art. 63 kro), terminy do wytaczania powództw
o ukształtowanie lub ustalenie praw majątkowych (art. 534 kc);
*
terminy do dokonywania czynności pozasądowych → terminy wykonywania praw kształtujących o
charakterze majątkowym albo niemajątkowym (art. 88 kc, art. 58 kro), terminy do wykonywania
zawiadomień (art. 563 § 1 kc), terminy do dochodzenia praw wynikających z członkowstwa w
spółdzielni w tzw. postępowaniu wewnątrzspółdzielczym;
*
terminy wygaśnięcia praw podmiotowych → termin wygaśnięcia służebności gruntowej (art. 293 kc).
–
brak przepisów ogólnych, uregulowane jedynie w przepisach szczególnych, ale terminy te z reguły są
bardzo krótkie oraz mają charakter norm bezwzględnie wiążących, choć w wyraźnie przewidzianych
przypadkach mogą mieć charakter norm względnie wiążących
2. Skutki
–
wygaśnięcie uprawnienia, więc sąd/organ uwzględnia to z urzędu (choć czasem w przepisach
szczególnych łagodniejsze konsekwencje), stąd nie stosuje się art. 5 kc jako łagodzącego rygoryzm (choć
są odmienne poglądy, ale nawet w nich podkreśla się wyjątkowość stosowania art. 5 w przypadku
prekluzji);
można stosować odpowiednio (mając na uwadze różnice między prekluzją a przedawnieniem) przepisy dot.
zawieszenia i przerwania biegu przedawnienia, w szczególności art. 121 § 1 pkt. 4 dot. siły wyższej, oraz art.
123 § 1 pkt. 2 o skutku uznania, gdyż nie zgadzałoby się z zasadami współżycia społecznego by dłużnik korzystał
ze swojego nielojalnego postępowania
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Opracowanie na Prawo Cywilne, Prywatne, Technik administracji, II semestr 2013-zima, Podstawy Prawa
Prawo cywilne, Opracowanie zagadnień z prawa rzeczowego., 23
Podstawy prawa cywilnego cz 2
Pozew o rozwód z orzeczeniem o winie, Pedagogika, Studia stacjonarne I stopnia, Rok 3, Podstawy pra
Podstawy prawa cywilnego, Administracja
Podstawy prawa cywilnego z umowami w administracj ćwiczenia II
Podstawy prawa cywilnego
Prawo cywilne, Zagadnienia z cz ci og lnej prawa cywilnego u prof, Zagadnienia z części ogólnej praw
Podstawy prawa cywilnego z umowami w administracji - cwiczenia 1, Prawo cywilne z umowami w administ
podstawy ekonomii wydanie 3 opracowanie zagadnień egzami XB6IM6EJ454DCWUTMGAL3A5F7N3PYACYS7LHEFQ
Podstawa praca cywilnego opracowanie
Pozew o ustalenie ojcowstwa, Pedagogika, Studia stacjonarne I stopnia, Rok 3, Podstawy prawa opieku
Pozew o rozwód bez orzekania winy, Pedagogika, Studia stacjonarne I stopnia, Rok 3, Podstawy prawa
Podstawy prawa cywilnego, prawo cywilne z umowami w administracji(1)
PODSTAWY PRAWA CYWILNEGO
Podstawy Prawa Karnego - najważniejsze zagadnienia, Prawo karne(4)
Podstawy prawa cywilnego cz 1
więcej podobnych podstron