57

List Al-WalÈda II o dziedziczeniu w∏adzy

List Al-WalÈda II jest dokumentem o szczególnym znaczeniu dla dziejów politycznych isla-
mu, zawiera bowiem teori´ politycznà dynastii Umajjadów. Jest to teoria tym cenniejsza, ˝e
wydana przez kancelari´ kalifów, a wi´c nie stanowiàca poÊredniego omówienia ich poli-
tycznych koncepcji. Inne bowiem zachowane omówienia pochodzà g∏ównie z póêniejszych
opracowaƒ wrogich Umajjadom, a przez to nieobiektywnych.

List kalifa Al-WalÈda II zosta∏ skierowany do miast nadgranicznych (

@u©Ër). Kalif, powia-

damiajàc poddanych i urz´dników o mianowaniu swoich nast´pców: Al-∞akama
i ‘U@mÇna, korzysta z okazji i prezentuje swojà teori´ w∏adzy i paƒstwa.

Wed∏ug tej teorii dzieje ludzkoÊci dzieli si´ na dwa okresy: okres proroków i okres kali-

fów. Pierwszy z nich, okres proroków, zaczà∏ si´ w czasach prahistorycznych i trwa∏ do cza-
sów, kiedy Mahomet, powtarzajàc objawienia poprzednich proroków, zyska∏ pos∏uch wÊród
ludu, do którego Bóg go wys∏a∏. Poniewa˝ ludzie (tzn. muzu∏manie) wys∏uchali go i przyj´li
objawienie Bo˝e, w zwiàzku z tym po Mahomecie nie musi byç wi´cej proroków. Z jego
Êmiercià koƒczy si´ epoka proroków.

Po raz pierwszy w oryginalnym dokumencie muzu∏maƒskim pojawia si´ stwierdzenie,

˝e Mahomet jest „piecz´cià proroków” (

ÆÇtam an-nabiyyÈn). Oznacza to, ˝e ju˝ wtedy ta kon-

cepcja si´ ukszta∏towa∏a, choç prawdopodobnie powsta∏a ju˝ wczeÊniej. Tutaj zosta∏a jedy-
nie powtórzona i potwierdzona.

Po zakoƒczeniu okresu proroctw nasta∏a druga epoka: epoka w∏adzy czysto ludzkiej: pa-

nowania kalifów. Kalifowie zarzàdzajà spadkiem po prorokach w imieniu Boga. W zwiàzku
z tym obowiàzkiem ludzi jest okazywanie kalifom pos∏uszeƒstwa. Kto im b´dzie pos∏uszny,
osiàgnie szcz´Êcie i dobrobyt, kto nie b´dzie im pos∏uszny, zostanie ukrany na tym i na tam-
tym Êwiecie.

Wed∏ug tej teorii kalifowie nie sà zatem gorsi od proroków. Powiada si´ nawet wprost:

„potem wyznaczy∏ kalifów na wzór proroctwa” (

@umma istaÆlafa ÆulafÇ’ahu ‘alò minhÇ∆ nu-

buwwatihi). Oznacza to podniesienie rangi kalifów i zrównanie kalifów z prorokami. Jedni
przekazujà polecenia Boga (prorocy), drudzy dopilnowujà, by by∏y one stosowane w prak-
tyce (kalifowie). Pozycja proroków i kalifów jest równa, w równym stopniu sà oni wykonaw-
cami woli Boskiej.

J´zykowo tekst listu jest niezwykle z∏o˝ony. Mamy tu wyraênie do czynienia z popisem

biurokratycznej stylistyki dworskiej. Zdania sà nadmiernie d∏ugie i z∏o˝one, co utrudnia ich
odbiór i zrozumienie. Ch´ç wyra˝enia wszystkiego do koƒca i niepomijania ˝adnych istot-

UMAJJADZI

i przyj´li religi´, jakà Bóg ich uszlachetni∏, potwierdzili, co wczeÊniej
lud proroków Boga uznawa∏ za k∏amstwo, przyj´li jako dobrà rad´ to,
co tamci odrzucali, bronili Êwi´toÊci (

…urma) tego, co tamci starali si´

pomniejszaç, g∏osili wielkoÊç tego, co tamci uznawali za ma∏e.

W spo∏ecznoÊci Mahometa, oby Bóg go b∏ogos∏awi∏ i obdarzy∏ po-

kojem, nie ma nikogo, kto uzna∏by5 za k∏amstwo to, z czym Bóg wy-
s∏a∏ proroków, ani nie ma nikogo, kto by to krytykowa∏, kto by go uzna-
wa∏ za g∏upca, albo kto by mu si´ przeciwstawia∏, kto przeczy∏by temu,
co Bóg jemu i z nim zes∏a∏.6 W przeciwnym bowiem razie dopuÊci∏by,
aby jego krew by∏a dozwolona, zerwa∏by zwiàzki jakie go z nim ∏àczy-
∏y, „nawet gdyby to byli ich7 ojcowie, albo ich synowie, albo ich bra-
cia, albo ich ród”.

Potem Bóg na swoich nast´pców wyznaczy∏ kalifów, tak samo jak

przedtem wyznaczy∏ proroków. Uczyni∏ to wtedy, gdy przyjà∏ do siebie
swojego proroka, oby Bóg go b∏ogos∏awi∏ i obdarzy∏ pokojem, w które-
go osobie zamknà∏ swoje objawienie. [Zamierza∏ bowiem] wprowadziç
w ˝ycie swoje postanowienie, ustanowiç swojà tradycj´ (

sunna) i swoje

kary (

…udËd), by stosowane by∏y jego nakazy i prawa, czym wspiera∏ is-

lam, a dzi´ki nim [kalifom] umacnia∏8 swoje wi´zy i utrwala∏ przy ich
pomocy swoje zwiàzki, odsuwa∏ przez nich to, co zakazane, ustanawia∏
dzi´ki nim równowag´ wÊród swoich s∏ug, naprawia∏ za ich poÊrednic-
twem swój kraj.

B∏ogos∏awiony i najwy˝szy Bóg mówi: „I gdyby Bóg nie powstrzy-

ma∏ jednych ludzi przez drugich, to ziemia zosta∏aby zniszczona. Ale,
zaprawd´, Bóg jest w∏adcà ∏aski dla Êwiatów!”9 Kalifowie Boga kolejno

59

nych spraw spowodowa∏a niezwyk∏e nagromadzenie epitetów i synonimicznych, paralel-
nych okreÊleƒ.

Przek∏ad tego tekstu jest rzeczà trudnà, stàd przedstawiona tu jest jedynie próba odda-

nia jego treÊci. Przy t∏umaczeniu korzysta∏em z t∏umaczenia zaproponowanego przez P.Cro-
ne i M.Hindsa1, a zw∏aszcza emendacji tekstu, jakiej dokonali.

[Tekst]

A zatem:

Bóg, oby Jego imiona by∏y b∏ogos∏awione, oby Jego chwa∏a by∏a

wielka, i wznios∏e by∏y s∏owa o Nim, wybra∏ islam jako Swojà religi´.
Uczyni∏ go religià Swojego wybranego ludu. Potem spoÊród anio∏ów
i ludzi wybra∏ wys∏anników, wys∏a∏ ich z nim [islamem] i nakaza∏ go.

WÊród nich, wÊród minionych narodów i wÊród pokoleƒ przemija-

jàcych jedno po drugim byli [...]1„wzywali do tego, co lepsze”2, prowa-
dzili prostà Êcie˝kà. Wreszcie ∏aska Boga zakoƒczy∏a si´ na proroctwie
Mahometa, oby Bóg go b∏ogos∏awi∏. By∏y to czasy, kiedy zatar∏a si´
wiedza, a ludzie stali si´ Êlepi, kiedy zachcianki mno˝y∏y si´, drogi, któ-
rymi zmierzali, rozesz∏y si´, a drogowskazy prawdy sta∏y si´ niewidocz-
ne.

Dzi´ki niemu [Prorokowi] Bóg ukaza∏ w∏aÊciwà drog´ i usunà∏ Êle-

pot´. Dzi´ki niemu mo˝na si´ by∏o ratowaç od zb∏àdzenia i Êmierci.
Dzi´ki niemu rozjaÊni∏ religi´, a jego samego uczyni∏ mi∏osierdziem dla
Êwiata. Na nim zakoƒczy∏ Swoje objawienie. W nim zgromadzi∏ wszyst-
ko to, czym uszanowa∏ proroków przed nim; jego poprowadzi∏ ich Êla-
dem3, potwierdzajàc to, co przez nich objawi∏ i zachowujàc4, nawo∏u-
jàc do tego i to nakazujàc.

Wreszcie ci z jego narodu, którzy odpowiedzieli [na jego wezwanie]

58

5 Crone i Hinds t∏umaczà: „No member of Mu…ammad’s nation would hear so-

meone give the lie to one of God’s prophets...” czytajà bowiem yasma‘u li-a…ad.
Proponuj´ czytaç yusmi‘u li-a…ad czyli sprawiç, ˝eby s∏yszeli (od któregoÊ z pro-
roków Boga).

6 Pomijam zdanie fa-lam yabqa kÇfir jako wtràcone i zak∏ócajàce logik´ wypo-

wiedzi.

7 Jest to nieco zmieniony cytat koraniczny (58:22) zamiast jego jak w Koranie

pojawia si´ liczba mnoga – ich, by cytat by∏ dostosowany do kontekstu.

8 Przyjmuj´ lekcj´ ta‰dÈd a nie ta‰yÈd.

9 Koran 2:251.

1 W tekÊcie luka, prawdopodobnie chodzi o tych, którzy mimo przeciwnoÊci

pozostali wierni islamowi.

2 Koran, 17:55; 29: 45; 41:34.

3 Koran 2:81; 5:50; 57:27.

4 Koran 5:52.

w tych sprawach, ten traci swój udzia∏. Jest niepos∏uszny swojemu Pa-
nu, traci Êwiat doczesny i pozagrobowy. Staje si´ kimÊ, kto pada ofiarà
n´dzy, poch∏aniajà go sprawy pod∏e. Tacy ludzie pijà z najwstr´tniej-
szych êróde∏, zmierzajà do najgorszych miejsc kaêni. To sà ludzie,
przez których Bóg dopuÊci∏ na tym Êwiecie poni˝enie i mÊciwoÊç. Spra-
wi, ˝e za to wszystko spotkajà ich m´ki i cierpienie.

Poza wypowiedzeniem oddania [Bogu], dzi´ki któremu Bóg wpro-

wadzi∏ rozró˝nienie pomi´dzy swoimi s∏ugami, naczelnà sprawà jest
pos∏uszeƒstwo b´dàce szczytem, garbem, lejcami i cuglami, obro˝à
i podstawà. Dzi´ki pos∏uszeƒstwu ci, którym si´ poszcz´Êci∏o, pozysku-
jà od Boga swojà pozycj´, u Niego zas∏u˝yç mogà na nagrod´. Niepo-
s∏uszeƒstwo powoduje, ˝e inni sciàgnà na siebie Jego kar´, zas∏u˝à na
Jego gniew i na m´ki. Za odrzucanie pos∏uszeƒstwa, jego utrat´, odej-
Êcie od niego, odwrócenie si´ od niego i szastanie nim, Bóg narazi na
zgub´ ka˝dego, kto zb∏àdzi∏, by∏ niepos∏uszny, oÊlep∏ i popad∏ w prze-
sad´, porzuci∏ Êcie˝ki pobo˝noÊci i bogobojnoÊci.

Trzymajcie si´ zatem pos∏uszeƒstwa Boga w tym, co was spotyka,

w tym, co na was spada, i w sprawach, jakie was dotyczà. Radêcie si´
go [pos∏uszeƒstwa], umacniajcie si´ dzi´ki niemu, spieszcie ku niemu,
oddajcie si´ mu, i przez nie starajcie si´ zbli˝yç do Boga. WidzieliÊcie
przecie˝ sytuacje, w których Bóg wywy˝sza∏ tych, którzy si´ mu podda-
wali, wspiera∏ ich argumenty, a oddala∏ nies∏uszne opinie tych, którzy
si´ im sprzeciwiali, wspó∏zawodniczyli z nimi i ich zwalczali, którzy
pragn´li zgasiç Êwiat∏o Boga, jakie tamci posiedli. Ponadto dowiedzie-
liÊcie si´ przecie˝, jakie zarzuty i ograniczenia spotykajà ludzi niepo-
s∏usznych, powodujàce, ˝e ich sprawy si´ rozpadajà, s∏abnà, ulegajà
upadkowi i zniszczeniu. Dla cz∏owieka rozsàdnego jest w tym rada i na-
uczka, którà winien spo˝ytkowaç, której winien si´ trzymaç, i dzi´ki
której mo˝e poznaç ∏ask´ Boskiego wyroku dla tych, którzy tak post´-
pujà.

Nast´pnie Bóg, chwa∏a niech Mu b´dzie, od Niego bowiem pocho-

dzà dary i ∏aski, poprowadzi∏ spo∏ecznoÊç (

umma) ku sprawom, które

zmierzajà do najlepszego skutku, jeÊli chodzi o powstrzymanie rozlewu

61

czuwali nad tym, co odziedziczyli po prorokach za sprawà Boga i tego,
co Bóg im powierzy∏. Kto si´ sprzeciwi ich prawom, tego Bóg powali,
kto si´ oddzieli od ich spo∏ecznoÊci, tego Bóg zgubi. Kto b´dzie lekce-
wa˝y∏ ich w∏adz´ (

wilÇya) i kto b´dzie stawia∏ znak zapytania w sprawie

Boskiego wyroku dotyczàcego ich, ten za sprawà Boga znajdzie si´
w ich r´kach, b´dzie pod ich w∏adzà i tego Bóg uczyni ostrze˝eniem
i nauczkà dla innych. Tak post´puje Bóg z tym, kto odmawia pos∏u-
szeƒstwa, które nakaza∏ i którego trzeba si´ trzymaç, któremu trzeba si´
podporzàdkowywaç, na którym oparte jest niebo i ziemia. Bóg najwy˝-
szy, niechaj b´dzie b∏ogos∏awiony, rzek∏: „Potem zwróci∏ si´ ku niebu
– ono by∏o dymem – i powiedzia∏ jemu i ziemi: «Przychodêcie dobro-
wolnie lub wbrew woli!» One powiedzia∏y: «Przychodzimy pos∏usz-
ne.»”.10 Bóg, którego wspominanie jest wspania∏à rzeczà, rzek∏ rów-
nie˝: „I oto powiedzia∏ twój Pan do anio∏ów: «Ja umieszcz´ na ziemi
namiestnika. Oni powiedzieli: «Czy Ty umieÊcisz na niej tego, kto b´-
dzie szerzy∏ na niej zepsucie i b´dzie przelewa∏ krew, kiedy my g∏osi-
my Twojà chwa∏´ i g∏osimy Twojà Êwi´toÊç?» Powiedzia∏: «Zaprawd´,
Ja wiem to, czego wy nie wiecie!»”11.

Za pomocà kalifatu Bóg umocni∏ na ziemi tych swoich poddanych,

których chcia∏ [umocniç], i dla nich go przeznaczy∏. A dzi´ki pos∏uszeƒ-
stwu tych, którym go powierzy∏, ci, którzy go [kalifat] wspomagajà ra-
dà i pomocà12, stali si´ szcz´Êliwi. Bóg najpot´˝niejszy i najwspanial-
szy wie, ˝e nic nie ma podpory i nie przynosi dobra, jeÊli nie ma pos∏u-
szeƒstwa, dzi´ki któremu Bóg chroni Swojà prawd´, wprowadza w ˝y-
cie Swoje nakazy, odwraca ludzi od niepos∏uszeƒstwa, powstrzymuje
przed tym, czego zakaza∏, broni tego, co jest nietykalne. A wi´c ten, kto
ma w tym swój udzia∏, jest Bogu bliski. Taki cz∏owiek jest pos∏uszny Je-
go nakazom, a swojemu rozsàdkowi daje to, co mu si´ nale˝y. Przezna-
czone mu jest dobro na tym i na tamtym Êwiecie.

Kto jednak to odrzuca, od tego odchodzi i kto si´ sprzeciwia Bogu

60

10 Koran 41:11.

11 Koran 2:30.

12 Czasownik alhama t∏umacz´ jako: „udzielaç rad”.

przekszta∏ca w ich si∏´, os∏ania ich za jej pomocà przed wszelkà zgubà,
∏àczy ich, zabezpieczajàc przed wszelkim podzia∏em, podporzàdkowu-
je ludzi ob∏udnych, chroni ich przed wszelkim poró˝nieniem i rozpa-
dem.

G∏oÊcie zatem chwa∏´ Boga, waszego Pana, wobec was litoÊciwego.

On wspó∏dzia∏a z wami w sprawach, ku którym was poprowadzi∏ dzi´ki
temu przymierzu. Uczyni∏ je waszym mieszkaniem i schronieniem,
w którym mo˝ecie szukaç ucieczki, w którym znajdziecie cieƒ. Dzi´ki
niemu wskazuje wam w∏aÊciwà drog´ w kierunku, w którym zwrócicie
wasze szyje i wasze twarze, w∏aÊciwà drog´, byÊcie dzia∏ali wspólnie
w sprawach religii i Êwiata doczesnego. W tym wszystkim mieÊci si´
wspania∏a ∏aska; jest w tym pi´kny dar Boga w postaci zdrowia. Do-
strzegà to ludzie màdrzy o dobrych intencjach, patrzàcy na skutki swo-
ich dzia∏aƒ, widzàcy Êwiat∏o na drodze ku rozsàdkowi. A wi´c winni-
Êcie wdzi´cznoÊç Bogu za ochron´ waszej religii i spraw waszej spo∏ecz-
noÊci, zas∏u˝yliÊcie na to, by poznaç w nim [przymierzu] istot´ Jego
praw i g∏osiç jego chwa∏´ za to, co wobec was postanowi∏. Niechaj zna-
czenie tego dla was i ∏aska b´dzie proporcjonalna do dobroci Boga wo-
bec was tam zawartej, jeÊli Bóg tak zechce. Si∏a jest tylko w Bogu.

A dalej: Rozkazodawca wiernych od czasu, gdy Bóg go uczyni∏ swo-

im zast´pcà, ˝adnymi sprawami tak si´ nie interesowa∏ i nie zajmowa∏
jak tym przymierzem. Wiedzia∏ bowiem, jakie ono ma znaczenie dla
muzu∏manów, podobnie jak te sprawy, które w nim Bóg im pokaza∏, by
ich ucieszyç. [Kalif] uszlachetnia ich tym, co dla nich postanawia. Po-
dejmuje z w∏asnej woli wysi∏ki dla siebie i dla nich. Dla siebie i dla nich
zwraca si´ w tym o decyzj´ do swojego Boga i zwierzchnika, w które-
go r´ku jest w∏adza, u którego jest to, co niewidoczne. On wszystko mo-
˝e. Prosi Go o pomoc w tym, co najs∏uszniejsze dla niego w szczegól-
noÊci, a dla muzu∏manów w ogóle.

Rozkazodawca wiernych uzna∏, by dawaç wam jedno przymierze

po drugim15, abyÊcie byli w takiej sytuacji jak ci, którzy byli przed wa-
mi, spokojni, pe∏ni nadziei, zabezpieczeni przed rozpadem, znajàcy po-
∏o˝enie spraw, które Bóg uczyni∏ dla swoich wiernych ochronà, ratun-

63

krwi, umocnienie jej [ummy] spójnoÊci, ujednolicenie jej doktryny (

ka-

lima), prostot´ jej zasad, popraw´ jej ludzi i gromadzenie dla niej ∏aski
[Bo˝ej] na tym Êwiecie. [Najlepszego skutku] po kalifacie, który ustano-
wi∏ dla nich jako system w∏adzy i podstaw´ ich spraw. Jest to przymie-
rze, do którego zawarcia Bóg, dba∏y o najwa˝niejsze sprawy muzu∏ma-
nów, natchnà∏ kalifów. Gdy coÊ si´ przydarzy kalifom, b´dà nim [przy-
mierzem] dysponowaç, b´dà w nim pok∏adaç swojà ufnoÊç i szukaç
ucieczki, b´dzie ono ich jednoczyç w chwilach rozbicia, ratowaç przy
rozpadzie, umacniaç zasady islamu13, k∏aÊç kres poduszczeniom Sza-
tana w sprawach, które stanowià przedmiot dà˝eƒ tych, którzy sà mu
bliscy, a których on nak∏ania do niszczenia tej religii i wbicia klina mi´-
dzy jej wyznawców, do poró˝nienia ich w tym, w czym Bóg ich zjed-
noczy∏. W tym ich dziele Bóg ujawni im tylko to, co przyniesie szkod´,
co zawiedzie ich nadzieje. Zobaczà, ˝e swoimi postanowieniami Bóg
umocni∏ sprawy Mu bliskich, zaÊ przegna∏ tych, którzy chcieliby te
sprawy zniszczyç lub ich nadu˝yç, albo chcieliby os∏abiç to, co Bóg
umocni∏, czy oprzeç si´ na tym, od czego Bóg si´ odwróci∏.

W ten sposób Bóg udoskonali∏ wszystko co najlepsze14 i wszystko

do czego nawykli; uczyni∏ to dla swoich kalifów i dla swojego pobo˝-
nego stronnictwa obdarzonego pos∏uszeƒstwem. Przeznaczy∏ dla nich
coÊ ze (

sabbaba lahum min) swojej pot´gi, s∏awy, wielkoÊci i mo˝liwoÊci

dzia∏ania. Znaczenie tego przymierza wynika z doskona∏oÊci islamu,
pe∏ni wspania∏ych darów, za które Bóg wymaga zobowiàzaƒ od Swo-
ich wyznawców. [Znaczenie przymierza wynika] z tego, co Bóg umie-
Êci∏ w cz∏owieku, przez którego je przekaza∏ i przez czyj j´zyk je narzu-
ci∏. Przyniós∏ pe∏ny sukces temu, komu powierzy∏ to dzie∏o, które uwa-
˝a za najwi´kszy skarb, a które dla muzu∏manów jest najlepszym darem
przynoszàcym po˝ytek. Powi´ksza swoje ∏aski wobec nich, a oni wspie-
rajà si´ jego pot´gà. Dzi´ki temu wchodzà pod Jego ochron´, którà

62

13 Przyjmuj´ sugesti´ Crone/Hindsa i czytam arkÇn a nie ar∆Ç’ jak jest w

tekÊcie.

14 Mimo zastrze˝eƒ wysuwanych przez Hinds/Crone przyjmuj´ takie rozu-

mienie – „udoskonali∏ to co najlepsze” – za mo˝liwe do zaakceptowania.

Prosimy Boga, a oprócz Niego nie ma innego, znajàcego to, co nie-

widzialne i widzialne, mi∏osiernego i litoÊciwego, aby pob∏ogos∏awi∏
rozkazodawc´ wiernych oraz was w tym, co okreÊli∏ jego ustami i co
przez niego okreÊli∏. Oby skutkiem tego by∏o zdrowie, radoÊç i zado-
wolenie. To jest w Jego r´ku i nikt prócz niego nie ma nad tym w∏adzy,
tylko u niego mo˝na o to prosiç. Pokój niech wam b´dzie i zmi∏owanie
Bo˝e.

Napisa∏ SamÇl we wtorek na osiem dni przed koƒcem ra∆aba roku

125 (=20 maja 743).

Prze∏o˝y∏

Janusz Danecki

65

kiem, dobrem i ˝yciem, a dla wszystkich ob∏udników i rozpustników
pragnàcych zniszczenia tej religii oraz upadku jej wyznawców – poni-
˝enie, strat´ i ograniczenie.

Rozkazodawca wiernych wyznaczy∏ do tego Al-∞akama syna roz-

kazodawcy wiernych, a po nim ‘U@mÇna, syna rozkazodawcy wier-
nych. Rozkazodawca wiernych ma nadziej´, ˝e obydwaj sà takimi, któ-
rych Bóg do tego stworzy∏ i ukszta∏towa∏, ˝e udoskonali∏ w nich najlep-
sze zalety osób wyznaczanych na takie stanowisko pod wzgl´dem do-
skona∏oÊci umys∏u i pe∏ni wiary, wielkiego m´stwa (

murË’a) i znajomo-

Êci w∏aÊciwych spraw. Rozkazodawca wiernych nie szcz´dzi∏ ani dla
was ani dla siebie wysi∏ków ani dobrych uczynków.

Z∏ó˝cie wi´c pos∏usznie i z oddaniem przysi´g´ na wiernoÊç Al-

∞akamowi, synowi rozkazodawcy wiernych, a po nim jego bratu,
w imi´ Boga i z Jego b∏ogos∏awieƒstwem.15 Zastanówcie si´ przy tym
nad dobrem, jakie Bóg wam objawi∏ i którym was obdarzy∏, do czego
was przyzwyczaja∏ i czego was uczy∏ w podobnych sytuacjach w prze-
sz∏oÊci w formie wielkiego dostatku i ogólnego dobra, wspania∏ej ∏aski,
która sta∏a si´ waszym udzia∏em bezpieczeƒstwem, dobrobytem, szcz´-
Êciem, zabezpieczeniem i ochronà.16 Do tej sprawy zmierzaliÊcie raz
powoli, raz szybko, okazywaliÊcie Bogu wdzi´cznoÊç za to, ˝e was
w nià wyposa˝y∏, ˝e wam jà przeznaczy∏, wypowiadaliÊcie swoje po-
dzi´kowania, uznaliÊcie jà za szcz´Êliwy los, pragn´liÊcie jà utrzymaç,
dok∏adaliÊcie staraƒ, by oddaç Bogu to, co mu nale˝ne, poniewa˝ otrzy-
maliÊcie wczeÊniej tak wiele ∏ask, dóbr i przydzielonych nagród od Bo-
ga. Zas∏ugujecie wi´c na to, by pragnàç i chcieç tyle, ile kiedyÊ Bóg
wam zes∏a∏ i ile wam przydzieli∏.

W zwiàzku z tym rozkazodawca wiernych, gdyby jednemu z jego

dwóch nast´pców mia∏o si´ coÊ przydarzyç, ma prawo wyznaczyç w to
miejsce kogo zechce spoÊród swojej spo∏ecznoÊci (

umma) lub spoÊród

synów, i jeÊli tak zechce, to daç mu pierwszeƒstwo, albo umieÊciç na
drugim miejscu. Wiedzcie o tym i to zrozumcie.

64

15 Tu chodzi o to, ˝e wyznaczy∏ swoich dwóch kolejnych nast´pców.

16 Czytam …if≤ a nie Æaf¬.