Tomasz Maruszewski

Psychologiczne podstawy komunikacji

Wykład 4

Emocje w procesie komunikacji

1. Wnioski

• Prawo Webera pozwala na konstruowanie skal psychofizycznych, posiadających równe jednostki.

• Istnieją również procedury skalowania psychofizycznego oparte na danych bezpośrednich (prawo Stevensa).

W= A^p (wartość p jest specyficzna dla różnych modalności zmysłowych)

• Procedury psychofizyczne nie nadają się do stosowania w wypadku takich wymiarów, które opierają wyłącznie na ocenach subiektywnych (np. wartości estetyczne, uroda, itd.).

2. Walencja emocjonalna w spostrzeganiu komunikatów

• Badania Brunera i Postmana wykazały, że te same obiekty są oceniane jako odmienne pod względem wymiarów fizycznych w zależności od posiadanej walencji emocjonalnej.

• Przykład empiryczny I: dobieranie krążków o wielkości odpowiadającej nominałom różnych monet przez dzieci pochodzące z rodzin bogatych i ubogich.

• Dzieci pochodzące z rodzin ubogich przeceniały wielkość monet, zaś dzieci z rodzin bogatych nie.

• Analogicznego zjawiska nie obserwowano przy dobieraniu „krążków do krążków”.

• Przykład empiryczny II. Postman, Bruner, McGinnies

• Wybrano 36 słów reprezentujących każdą z 6 podstawowych wartości badanych skalą Allporta-Vernona.

• Słowa eksponowano tachistoskopowo studentom college’u, których wcześniej zbadano za pomocą tej skali.

• Zaczynano od czasu ekspozycji 10 msek, i kontynuowano wydłużanie czasu aż do uzyskania pełnego rozpoznania.

• Czas rozpoznania dla słów odnoszących się do wartości cenionych najwyżej wynosił 65 msek, zaś dla słów związanych z wartościami cenionymi najniżej 95 msek.

• Słowa zgadywane przed poprawnym rozpoznaniem były znacznie częściej związane treściowo z najbardziej akceptowanymi wartościami; zaś w wypadku wartości najniżej preferowanych pojawiały się słowa przeciwne wobec akceptowanych wartości.

• Wyjaśnienie efektu: emocjonalne znaczenie komunikatów wykrywane jest przed ich identyfikacją treściową. Mc Ginnies stwierdził, że przed rozpoznaniem słów o znacznym ładunku emocjonalnym pojawiały się większe reakcje GSR aniżeli przed rozpoznaniem słów neutralnych.

• Zjawisko to określono mianem subcepcji.

3. Rola walencji afektywnej w procesie komunikacji – komunikaty pozytywne

• Ludzie odbierają w zróżnicowany sposób nie tylko bodźce związane z akceptowanymi przez nich wartościami, lecz także bodźce o różnych walencjach afektywnych.

• Koncepcja Lewickiej (1993) - komunikaty o dodatnim znaku emocjonalnym analizowane są ze względu na wystąpienie warunku wystarczającego.

• Przykład: podczas przygotowania się do egzaminów człowiek poszukuje warunku wystarczającego dla dobrego zdania egzaminu.

• Po wykryciu tego warunku zaprzestaje poszukiwań: traci wskutek tego możliwość lepszego poradzenia sobie z daną sytuacją.

• Rozwiązanie takie ma zatem charakter konserwatywny.

• A zatem w sytuacji otrzymywania komunikatów o walencji pozytywnej ludzie nie są motywowani do poszukiwania innych komunikatów.

• To osłabienie motywacji ma charakter poznawczy, ponieważ na gruncie interpersonalnym komunikat o znaku pozytywnym wyzwala odpowiedź zawierającą również komunikat pozytywny (zasada wzajemności).

4. Rola walencji afektywnej - komunikaty negatywne

• Posługiwanie się warunkami wystarczającymi nie chroni przed porażką (czyli zetknięciem się z komunikatem o walencji negatywnej).

• Jedyną ochroną przed porażką jest niedopuszczenie do pojawienia się jednego z warunków koniecznych owego zdarzenia negatywnego.

• Lewicka uważa, że ludzie w takich sytuacjach wykorzystują strategię konkretną lub abstrakcyjną.

• Strategia konkretna polega na zarejestrowaniu wszystkich znanych przypadków negatywnych i ich unikaniu.

• Nosi nazwę „Wszystko, co nie jest dozwolone, jest zabronione”

• Strategia abstrakcyjna polega na wykryciu istoty komunikatów negatywnych i poszukiwaniu takich warunków, w których mogą pojawić się komunikaty pozytywne: „Wszystko, co nie jest zabronione, jest dozwolone”.

• Strategia ta ma charakter samorealizacyjny i pozwala na odkrycie nowych źródeł pozytywności.

• Jest stosowana w sytuacjach, w których prawdopodobieństwo zdarzeń negatywnych jest małe, a jednocześnie źródła pozytywności są łatwo wyczerpywalne: przykład - sytuacje terapeutyczne.

5. Cele

• Uczestnicy procesu komunikacji starają się realizować własne cele

• Zatem: proces komunikacji przesycony jest emocjami w większym stopniu aniżeli procesy „realizowane w samotności”.

• Emocje są jednym z czynników, które

• selekcjonują informacje wykorzystywane w komunikacji

• wpływają na odbiór i interpretację komunikatów

• zmieniają ogólny poziom zaangażowania poznawczego (np. zjawisko silniejszej aktywności atrybucyjnej w wypadku zdarzeń o znaku negatywnym

6.Selekcja informacji

• Selekcja po stronie nadawcy: przekazywanie tylko takich komunikatów, które informują o aktualnych emocjach nadawcy (funkcja ekspresyjna) oraz pozwalają zrealizować jego intencje (funkcja instrumentalna)

• Selekcja po stronie odbiorcy: obronność percepcyjna oraz subcepcja. To czy wystąpi hamowanie lub ułatwienie odbioru komunikatu zależy zarówno od cech odbiorcy (np. od położenia na wymiarze represja-sensytyzacja) oraz od właściwości sytuacji

7. Selekcja po obu stronach

• Niekiedy selekcja po stronie nadawcy jest tak znaczna, że odbiorca nie ma dostępu jakichkolwiek innych informacji.

• Jest to szczególnie prawdopodobne wówczas, kiedy nadawca prezentuje spiskową wersję historii.

• Taka interpretacja ma charakter niefalsyfikowalny, a każda próba dyskusji interpretowana jest jako dowód istnienia spisku.

• Radio Maryja i komisje śledcze

Czy jest to problem – dane empiryczne

Sluchalność Radia Maryja (luty-lipiec 2004): badanie Radio Track zrealizowane przez SMG-KRC

• Polska ogółem

• RMF FM – 24,8%

• Radio Zet – 21,3%

• Program I PR – 15,5%

• Program III PR – 5,2%

• Radio Maryja – 2,4%

• Radiostacja – 0,8%

• Radio WAWa – 0,6%

• Program II PR – 0,5%

• Radio Tok FM – 0,4%

• Polskie Radio BIS – 0,2%

• Olsztyn

• RMF FM – 23,5%

• Radio Zet – 19,0%

• Polskie Radio Olsztyn – 11,0%

• Program I PR – 10,6%

• Program III PR – 8,5%

• Radio Eska Olsztyn – 7,9%

• Radio Wa-Ma Olsztyn – 7,3%

• Radiostacja – 5,5%

• Program II PR – 1,7%

• Radio UWM FM – 0,9%

• Radio WAWa – 0,7%

• Radio Maryja – 0,7%

8. Selekcja po stronie odbiorcy

• Odbiorcy rejestrują tylko niektóre informacje.

• Selektywność de facto.

• Zarażenie emocjonalne – zbiorowe samobójstwa.

• Analizy socjologiczne Phillipsa.

• Konsekwencja zarażenia: nie tylko powielanie pewnych zachowań, lecz także kształtowanie się standardów specyficznych dla danej grupy:

• zachowania posłów w sejmie

• zachowania posłów w komisji śledczej

9. Funkcja instrumentalna

• Jest realizowana wprost, kiedy emocje nadawcy „dyktują”, co powinien zrobić odbiorca.

• W takim wypadku ludzie kierują się potocznymi teoriami „wymiany emocjonalnej” (np. przekonaniem, że na gniew odpowiada się gniewem lub strachem; rzadko w takiej sytuacji pojawia się smutek).

• Bywa też realizowana w sposób pośredni, kiedy wzbudzane są inne emocje, które sprzyjają podporządkowaniu się intencjom nadawcy.

• Przykład: badania Dolińskiego i Nawrata nad poczuciem winy jako czynnikiem zwiększającym skłonność do uległości.

10. Podsumowanie: emocje jako czynniki modyfikujące poznanie w komunikacji

• Stein, Trabasso, Liwag (1994). Musimy znaleźć odpowiedź na 3 podstawowe pytania:

• Co się stało?

• Co mogę z tym zrobić?

• Co jeszcze może się zdarzyć?

• Odpowiedź na pytanie pierwsze angażuje spostrzeganie i pamięć, odpowiedź na pytanie drugie - myślenie, zaś na pytanie trzecie - procesy przewidywania.

11. Fazy spostrzegania

• Rejestracja sensoryczna

• Ocena emocjonalna (por. wyniki eksperymentu Postmana, Brunera, McGinniesa - czas rozpoznania słów związanych z wartościami cenionych najwyżej i najniżej wynosił odpowiednio 65 i 95 msek. Wynika z tego, że w ciągu 30 msek odróżniamy rzeczy ważne od nieważnych.

• Identyfikacja znaczenia.

• Identyfikacja znaczenia metaforycznego.

• Ocena emocjonalna przyjmuje dwie postaci.

12. Ocena znaczenia afektywnego

• Lazarus (1991, 1995) wyróżnił ocenę pierwotną i wtórną.

• Ocena pierwotna dotyczy tego, czy komunikat sygnalizuje coś ważnego dla organizmu.

• W ocenie pierwotnej wykorzystywane są 3 kryteria: adekwatność dla celu, spójność z celem oraz rodzaj zaangażowania ego.

• Adekwatność celu dotyczy tego, czy komunikat sygnalizuje cokolwiek, co ma duże znaczenie dla jednostki.

• Zgodność celu dotyczy tego, czy komunikat sygnalizuje możliwość osiągnięcia celu, czy też sygnalizuje blokady na drodze do celu.

• Stopień zaangażowania ego decyduje o treści emocji. Jeśli np. cel, który stoi przed jednostką, jest ważny dla ego i możliwy do osiągnięcia, pojawia się nadzieja i duma.

• Ocena wtórna dotyczy możliwości poradzenia sobie z daną sytuacją. Na przykład, jednostka stwierdza, że nie dysponuje zasobami umożliwiającymi rozładowanie wściekłości rozjuszonego partnera i że musi wezwać na pomoc osobę trzecią. W obliczu nieuleczalnej choroby człowiek przestaje myśleć o tym, co go czeka.

Procesy oceny przy powstawaniu emocji podstawowych

Procesy oceny przy powstawaniu emocji wtórnych

Konsekwencje uruchomienia drogi dolnej

• W wypadku uruchomienia drogi dolnej komunikacja jest „komunikacją między ciałami migdałowatymi” komunikujących się osób.

• Wszelkie zakłócenia komunikacji na tym poziomie mają charakter automatyczny i są w zasadzie „nienaprawialne”.

• Uszkodzenia ciała migdałowatego w wyniku traumy we wczesnym dzieciństwie upośledza komunikację emocjonalną z niemal wszystkimi ludźmi. Jednostka nie potrafi również komunikować się ze sobą.

• Jednostka w niewielkim stopniu uświadamia sobie własne deficyty. Nie ma okazji do sprawdzenia, że jej sposób komunikowania jest odmienny od sposobów wykorzystywanych przez innych ludzi

• Bodźce wykorzystywane w tej formie komunikacji mają dobrze określone znaczenie biologiczne, a zatem wyzwalają działania związane z realizacją „motywów i potrzeb niższych”.

• Zachowania sterowane przez takie bodźce cechują się znaczną dynamiką, a raz uruchomione mają właściwości „balistyczne”. Nie można ich przerwać, zanim nie zostanie osiągnięty pewien cel.

• Możliwości kontroli związane są z uruchomieniem emocji konkurencyjnej w stosunku do już istniejącej (np. w miejsce paniki pojawia się wściekłość).

• Zachowania cechują się małym stopniem wyrafinowania i precyzji (ucieczka w czasie pożaru kina). Ludzie w niewielkim stopniu uwzględniają potrzeby i zachowania innych.

Konsekwencje uruchomienia drogi górnej

• W wypadku uruchomienia drogi górnej komunikacja zachodzi między korą mózgową nadawcy i korą mózgową odbiorcy.

• Komunikaty odbierane są i interpretowane w świetle własnego doświadczenia zapisanego w pamięci. Mogą wyzwalać zachowania związane z motywami i potrzebami „wyższymi”.

• Interpretacja komunikatów „z drogi górnej” uzależniona jest także od oddziaływania kultury oraz od treningu społecznego (jaką emocję ujawnia osoba na zdjęciu).

• Proces interpretacji ma charakter kontrolowany i może ulegać zmianom w trakcie komunikacji.

• Kontrola dotyczy oceny bodźca, a także opiera się na uświadomieniu sobie konsekwencji własnych zachowań.

• Zachowania cechują się zróżnicowaną dynamiką od umiarkowanej do znacznej.

• Zachowania mają charakter wyrafinowany i są bardziej dostosowane do wymagań społecznych (prośba o wyświadczenie przysługi ze strony szefa wymaga bardzo subtelnych zabiegów, kiedy szef nie grzeszy uczynnością).