–

Poeci baroku

przegląd

-

Mikołaj Sęp Szarzyński

1550–1581

(1601)

Rytmy abo wiersze polskie

.

Żył krótko i jeszcze w czasach renesansu

,

.

,

Uznajemy go jednak za prekursora baroku dlatego należy mu się słowo w ramach tej epoki Zmarł młodo

pozostawił zbiorek

Rytmy abo wiersze polskie

, k

.

tóre zresztą wydał pośmiertnie jego brat Niewiele

:

,

,

wiadomo o utalentowanym twórcy pozostały dokumenty procesów czy pożyczek jakie zaciągnął

(

),

informacje o zagranicznej edukacji i podróżach był zapewne we Włoszech bywał na dworach

.

Starzechowskich i Tarłów

-

,

,

Był Sęp Szarzyński człowiekiem wykształconym a jego poezje ceniono wysoko choć w trzydzieści lat po

.

śmierci popadł w zapomnienie i dopiero wiek XIX „odgrzebał” jego utwory Zwany „zachodzącym słońcem

,

–

,

renesansu” „prekursorem baroku”

pozostawił spuściznę niewielką ale rzeczywiście interesującą

–

:

Sarmatyzm

jako kultura i przekonania panujące wśród szlachty polskiej o starożytnym

.

,

,

pochodzeniu i o wyjątkowości narodu Postawa ta wpływała na strój obyczaj poglądy i

.

politykę szlachty

Jan Andrzej Morsztyn

poeta dworski

:

,

Zbiory Kanikuła albo psia gwiazda Lutnia

,

Twórca poezji dworskiej mistrz

konceptu

,

w poezji polski marinista

.

Przypisano mu metkę „błahej

treści w wyszukanej formie

,

,

,

,

” bo opisywał dworski flirt miłość zmysłową grę miłosną a lubował się w

.

(

dobieraniu jak najwymyślniejszych sposobów przedstawienia tematu Niektóre jego utwory nie ma ich w

)

,

,

.

podręczniku można dziś nawet nazwać pikantnymi erotycznymi alkowianymi Z tych podręcznikowych

:

warto zwrócić uwagę na

–

,

• Pomysł

paradoks na którym oparty jest sonet

Do trupa

.

,

Zestawienie porównanie i wykazanie

–

,

.

podobieństw pomiędzy zakochanym a nieboszczykiem

może zadziwić ba nawet wzbudzić niesmak Czy

?

rzeczywiście w lepszej sytuacj jest nieboszczyk

• Ostry kontrast i epatowanie brzydotą w wierszu Niestatek

.

Poeta przeobraża urodę zakochanej w

,

.

–

odrażający makabryczny portret i zdaje się szukać jak najokropniejszych określeń Zamysł

stwierdzenie

,

–

.

tego jak uczucia odmieniają sposób widzenia

także wart jest uwagi

• Piękny przykład rozbudowanej anafory oraz pomysłowości w kreowaniu sytuacji niemożliwych w innym

wierszu Niestatek

–

,

(…),

(…),

(

) –

o tym że „prędzej

prędzej

prędzej kto wiatr w wór zamknie

niźli będzie stateczna która

.

,

–

.

białogłowa” Kobiety dostrzegą w tym utworze znaczną przesadę czyli

hiperbolę

Daniel Naborowski lekarz i dyplomata

,

,

Był synem aptekarza ukończył medycynę i służył na dworach magnackich ale przeszedł do historii jako

.

wyśmienity poeta polskiego baroku Ów wykształcony człowiek był kalwinem

,

,

dlatego dwory na których

,

– .

bywał należały do wielmożów patronujących różnowiercom

jak np Radziwiłłowie

.

Przez długie lata

,

dworak i dyplomata zniechęcił się w końcu do świata dworskiego i odnalazł spokój w ziemiańskim modelu

.

,

życia Należy do nurtu poezji dworskiej ale jest autorem wierszy najtrafniej wyrażających barokową

.

ideologię

,

,

,

Frapuje go przemijalność kondycja człowieka jego kruche istnienie następstwo

.

pokoleń

Krótkość żywota

,

–

Jest to bardzo ważny wiersz polskiego baroku wiersz

refleksja filozoficzna nad ludzkim przemijaniem i

.

,

!

–

kruchością istnienia Temat dla epoki typowy ale za to ujęcie Naborowski potrafi być mistrzem syntez

,

każdy wers dowodzi znikomości życia w kilku słowach zamyka się przestrzeń całego życia lub nawet kilku

,

:

pokoleń jak w tym

Godzina za godziną niepojęcie

schodzi

,

,

był przodek byłeś ty sam potomek

.

się rodzi

,

.

–

,

Niby nie jest to odkrycie ale upływ czasu został ukazany obrazowo Poza tym

wiersz jest wiązką

.

,

szeregiem dowodów na przemijanie Powyższa zmiana warty pokoleń to raz ale mamy twierdzenia

–

(

),

(

),

następne

nieboszczyka imienia nabędziesz prawda słońce raz tylko wschodzi takie samo prawda

…

lotny czas uchodzi

„

–

kiedy ty myślisz

jużeś był nieboże –

”

uświadamia Naborowski ewentualnego

,

,

.

–

!

lekkoducha który myśli że jest A przecież zanim pomyśli

myśl faktycznie odchodzi w przeszłość „Byt

nasz ledwie może nazwan być czwartą częścią mgnienia

–

”

mówi poeta i dodaje słynną w baroku

–

.

,

,

metaforę kołyski

grobu Aby nazwać zobrazować najtrafniej ową ulotność egzystencji używa ciągu

:

,

,

,

,

,

,

.

niezwyczajnych słów dźwięk cień dym wiatr błysk głos punkt Każde z nich to nazwa zjawiska

,

–

.

abstrakcyjnego i ulotnego każde jest krótkie

jak życie

Cnota grunt wszystkiemu

:

Zarys i schemat wiersza jest prosty szesnaście wersów rozpoczętych wartościującym

„nic to”

zestawia

rozmaite

.

dobra i splendory doczesnego świata

Jest to oczywiście

rozbudowana anafora

, która

,

.

?

,

wymaga pracy wyobraźni by jak najwięcej ciekawych „nic to” nazbierać Cóż więc jest niczym Pałac

,

,

,

(

)

,

.

–

;

,

jadło kruszce uroda żony „gęste” liczne wsie słowem bogactwo Dalej

własne przymioty dowcip

. .

wysoki urząd i szczęście Nic to

, –

Nic bo

przemija

.

,

Po cóż jednak wyliczać powyższe słodycze czy po

,

,

?

. ,

to by utruć tę chwilę istnienia szczęśliwcowi któremu się powiodło Nie Po to by w końcu utworu

zamieścić informację o

–

,

.

jedynej wartości trwałej

to cnota i sława która z cnoty płynie Tylko

.

–

,

życie cnotliwe gwarantuje życie wieczne A konkluzja taka

to właśnie koncept efektowne zwieńczenie

.

utworu

–

Wacław Potocki poeta

„publicysta”

,

,

.

,

Poeta ziemianin niezwykle płodny musiał dokonać wyboru między wyznaniem a ojczyzną Zmienił wiarę

,

pozostał w Polsce ale w rzeczywistości pozostał

wierny arianizmowi

,

.

tak jak jego żona Poślubił

bowiem Potocki

(

)

Katarzynę Morsztynównę zresztą krewną Morsztyna

,

.

która była arianką W ich

-

,

.

–

domu odbywały się spotkania inno wierców przez co zresztą Potocki miał kłopoty Nie był szczęśliwy

(

),

.

–

stracił synów zmarli w wojsku zmarła też jego córka Potocki związany był z ziemią beskidzką

.

–

mieszkał w Łużnej pod Bieczem Za życia nie wydano jego utworów

doczekały się publikacji dopiero w

.

XIX wieku

!

Uwaga

,

.

Wacław Potocki jest krytykiem ale zarazem przedstawicielem polskiej kultury sarmackiej

.

Nie miał nic wspólnego z magnaterią i mocno ją krytykował

,

–

• idealizował ziemiański wzorzec życia ale widział także problemy stanu chłopskiego

co odróżnia go od

;

większości Sarmatów

–

;

,

,

• był poetą

publicystą jego twórczość zawiera mnóstwo postulatów reform satyrycznego spojrzenia na

,

,

;

rzeczywistość istotne w nich jest przesłanie pouczający sens słów poety

,

,

.

• źródłami do których się odwoływał były Biblia i antyk

Kto mocniejszy ten lepszy

–

wiersz dialog traktujący o

nietolerancji wobec innowierców

w

.

Rzeczypospolitej

Czemuż

odebrano arianom ziemię i

?

wygnano ich z kraju

–

,

,

.

pyta jeden z rozmówców mniemamy że autor

:

.

Wśród argumentów drugiego na czoło wysuwa się prosty „bo nas więcej niźli ich” Konkluzja jest smutna

–

górą wiara większości i prawo silniejszego

–

.

.

słabość musi się podporządkować Nie są to szczytne ideały

Pospolite ruszenie

–

wiersz obrazek prezentujący

.

szlachtę polską na pospolitym ruszeniu przeciw Kozakom Czy

?

.

walczy w bitewnym zgiełku i huku armat Bynajmniej

,

,

Szlachta śpi po namiotach a dobosz

,

który chce te smaczne „pierwospy” przerwać otrzymuje groźbę i brzydkie słowo

. Scenka

ze szlacheckiego obozu wojskowego jest wyraźną

,

.

satyrą szydzącą ze stanu sarmackiego

Nierządem Polska stoi

–

próbka publicystyki w poezji

.

:

Na początek drastyczne przypuszczenie

gdyby nieboszczyk z grobu

,

na ojczyznę spojrzał przerażony wróciłby w grobową czeluść

.

:

Aż tak źle się dzieje prawo

wciąż

się

,

.

zmienia nikt go zresztą nie słucha Możni wyzyskują biednych i wówczas mają prawo za

,

.

–

.

sobą a efektem procesów jest krzywda niewinnych Tak to

nierządem Polska stoi

Człowiek

–

Wacława Potockiego wizja człowieka i jego przemijalności

daleka jest od subtelnej refleksji

.

Naborowskiego Potocki jest bezpośredni

–

–

.

,

najpierw serwuje nam definicję człowieczeństwa Bardzo brutalną wręcz naturalistyczną

:

–

,

–

,

–

,

–

definicję głowa

garniec błota nos

odchód plugastwa uszy

dziury na wiatr brzuch

.

beczka pełna gnoju i zgniłego smrodu

–

–

.

,

–

To urokliwe zjawisko to my

ludzie Zaiste powodów do pychy brak a w dodatku

w grobie

„dognijesz ostatka”

,

.

a „inszy się rozpościerać będzie w tym po tobie”

–

,

Filozoficzny przykład poetyckiego kunsztu Wacława Potockiego nie jest może szczytem smaku ale

.

barokową myśl o przemijaniu i wartościach ujmuje dobitnie

I zgodnie z postulatem szokowania

.

odbiorcy

Zestaw reform koniecznych według poezji

Wacława Potockiego

.

• Uporządkować prawo w Polsce

.

• Bronić wolności wyznania

.

• Znieść liberum veto

–

.

• Sprawiedliwość wobec chłopów

także chrześcijan

.

• Powrócić do dawnych rycerskich ideałów i stosować je w życiu i walce

,

.

• O ojczyźnie a nie o własnych majątkach i wygodzie myśleć

,

–

.

• Skończyć z opilstwem ospałością i pychą

zwłaszcza w dobie wojny

,

,

.

• Rozrzutność snobizm pychę i wystawność zamienić na datki dla kraju

,

,

,

,

.

Widział więc anarchię fanatyzm nietolerancję pychę pieniactwo itd Zapewne taka była Rzeczpospolita

.

,

,

–

.

,

,

XVII wieku Patriotyczna waleczna jak chciał Sienkiewicz

pewnie też Barok choć wiek to srebrny nie

,

,

.

złoty jak jego poprzednik był w historii Polski bardzo ważny

To w tym czasie ugruntowało się

,

,

,

poczucie wielkości narodu duma polskości co może oznaczać miłość ojczyzny ale i

megalomanię

.

(

,

)

–

To XVII wiek dowiódł potęgi Polski Szwecja Turcja i stał się początkiem jej słabości

.

stuleciem wojen i bałaganu

,

To w baroku ugruntował się katolicyzm odtąd często z polskością

identyfikowany

.

,

W baroku powstawał polski krajobraz dworków szlacheckich a siedziby

.

magnatów są dziś zabytkiem architektury I właśnie w XVII wieku zarysował się ostry

:

,

.

podział na szlachtę i magnaterię tę pierwszą swojską tę drugą związaną z zagranicą Był

,

,

.

więc barok bogaty pełen sprzeczności niespokojny