Myśl polityczna XX. do 1945r. - wykład

4.10.2011

Charakterystyka okresu 1918 – 1945.

W 1918r zawarto Traktat Wersalski. I wojna światowa była największym konfliktem

zbrojnym od czasów wojen napoleońskich. Zmobilizowała 65mln ludzi, z czego ok. 10 mln

poległo. Od 1916r przybrała charakter totalny, wierzono, że jest ostatnią wielką wojną, później

jednak przyszła jeszcze II.

Zmiany po I wojnie światowej doprowadziły do konfliktów niemal na każdym tle. Kolonie

utraciły swoje pozycje, Rosja stała się pierwszym państwem socjalistycznym (komunistycznym),

całe 20-lecie międzywojenne nękane było permanentnymi kryzysami gospodarczymi.

Kolejnym skutkiem było powstanie nowych państw, z 18 istniejących do 26. Nowe państwa

i nowe granice nie zaspokajały dążeń narodowościowych. Po wojnie większość państw przyjęła

demokrację parlamentarną. Trzeba było zmierzyć się z nowym zjawiskiem totalitaryzmu, nowością

było wkroczenie mas na arenę polityczną.

W XX w dokonano wielu odkryć naukowych i geograficznych. Zmianie uległ obraz

człowieka racjonalisty i optymisty (Freud, Nietzsche). Początek XX w był udany dla kultury i

sztuki, istniało wiele kierunków, podobnie w literaturze i filozofii.

Wiek XX nazywany jest wiekiem ideologii. Ideologie wpłynęły na życie i rozwój całych

społeczeństw. Był to głównie komunizm, faszyzm i ideologia liberalno-demokratyczna. Z

liberalizmu klasycznego przeszło się do liberalizmu socjalnego, z komunizmu do leninizmu.

Komunizm to Stalin i Trocki (to Stalin nadał komunizmowi miano ideologii totalnej). Faszyzm

posługiwał się antykomunizmem i był przeciw demokracji liberalnej, we wszystkich swoich

odmianach głosił nacjonalizm.

Zmierzch Zachodu.

Literatura katastroficzna wyprzedzała odczucia społeczne. Katastrofiści przewidywali rychłą

zagładę dla cywilizacji Zachodu. Swoją epokę traktowali jako epokę upadku. Ten katastrofizm nie

był związany z żadnym prądem literackim, co więcej, pojawiał się w każdym kraju Europy.

Cywilizacja jest najszerszą płaszczyzną społeczno – kulturowej tożsamości człowieka.

Historia ludzkości to nie tylko dzieje poszczególnych państw, ale dzieje cywilizacji. Cywilizacja

może obejmować kilka różnych kultur (to uniwersalny charakter cywilizacji).

Spengler w 1918r wydał książkę „Zmierzch Zachodu”. Według niego cywilizacja jest

zwyrodnieniem kultury, ale jest to niezbędne, to jej nieodłączny element. Spengler twierdzi w

swojej książce, że cywilizacja europejska chyli się ku upadkowi i nie można tego zatrzymać.

Katastroficzne wizje końca świata pojawiają się cyklicznie co kilkadziesiąt lat.

Według Spenglera ludzkość wcale nie kroczy drogą postępu. Cywilizacja jest schyłkowym

elementem kultury. Istnieją kultury wyższego rzędu, jest ich osiem (egipska, chińska etc.). Kultura

pojawia się kiedy powstają miasta, ludy, narody. Kultury są różne, ale równorzędne, każda z nich

rodzi się z twórczym potencjałem. Postęp cywilizacyjny ma miejsce kosztem natury. Kultura

przeistacza się w cywilizację, kiedy w tej pojawia się i wzrasta wartość pieniądza.

11.10.2011

Spengler budził zachwyt wśród działaczy NSDAP. Dla Spenglera jednak Hitler był

karykaturą wodza, zwykłym krzykaczem i narodowym socjalistą.

Rolą cezara, o którym mówił Spengler, miało być obalenie plutokracji i powrót do korzeni

germańskich. W mechanicznym ciele rządzi chęć zysku, brak tu jednak elementu duchowego. Klasą

wyrażającą ducha cywilizacji jest burżuazja. Spengler twierdził, że istotą cywilizacji jest

areligijność. Ludzie cywilizacji są prymitywni, bo nieuduchowieni i niereligijni. Spengler

dostrzegał zmiany na płaszczyznach kulturalnej, społecznej, etc. Zachód wydał trzy rzeczy: pruski

socjalizm, angielski kapitalizm i hiszpański ultramontanizm. Hasłem rozkładu jest hasło wolności.

Inne hasła, jak równość i wspólnota integrują kulturę, wolność ją dezintegruje. Według Spenglera

kapitalizm jest liberalizmem i negacją państwa. Socjalizm utrzymuje dominującą rolę w

społeczeństwie, praca jest obowiązkiem. Spengler odmawiał miana socjalisty Marksowi. Socjalizm

dla Spenglera to nie jest ideologia, a sposób życia i odczuwania. To społeczeństwo, które

najbardziej uspołecznia jednostkę i odrzuca indywidualizm, jest socjalistyczne. Według Spenglera

były to Niemcy. Każda osoba wykonuje jakiś urząd, każdy pracuje na dobro ogółu, robotnik pracuje

nie dla zysku, a dla narodu.

Spengler odwoływał się do konserwatywnej wersji historii, gdzie to ewolucja rozumu burzy

porządek i chyli cywilizacje ku upadkowi.

Rosyjscy myśliciele najwięcej pisali o upadku kultury i początku cywilizacji (m.in. Nikołaj

Danielewski).

Według Nikołaja Bendiejewa dzieje ludzkości, to dzieje wielkich kultur. Twierdzi on jednak,

że przemiana kultury w cywilizację nie jest nieunikniona. Nie ma u niego miejsca na zderzenie

cywilizacji. Cywilizacja sama siebie może uratować, a każda kultura nosi w sobie zalążki śmierci.

Jedna strona jest niezainteresowana, a druga zainteresowana zyskami. W gruncie rzeczy kultura i

cywilizacja generalnie się od siebie różnią. Na drogach cywilizacji gaśnie duch kultury i umiera

myśl. W cywilizacji tylko religia jest odrodzeniem. Według Bendiejewa cywilizacje Europy i

Ameryki Północnej są najdoskonalsze. Cywilizacja ta odrzuca boga, ale przystosowuje religię do

organizacji społeczeństwa, to tzw. „bóg użyteczny”.

18.10.2011

Spenseryzm.

Pragmatyzm. Nowe imię paru starych stylów myślenia.

William James.

Pragmatyzm neguje metafizykę, odnosi się tylko do rzeczy konkretnych, namacalnych.

James twierdził, że trzeba odrzucić wszelkie koncepcje stworzenia, to, że świat ma wyglądać tak i

tak, odrzuca dogmaty. Sami kreujemy swoją rzeczywistość. Teorie są tylko narzędziami, prawdziwe

jest to, co przydaje się nam w życiu. Pragmatyzm to filozofia emancypacyjna, wolność to

autokreacja, a rzeczywistość należy stworzyć. Idea ta jest bardzo indywidualistyczna, dlatego

świetnie wpisuje się w liberalizm.

Demokracja cieszyła się wśród pragmatyków uznaniem (m.in. John Dewey). To nie

społeczeństwa kształtują się same, ale to jednostki same się kształtują w relacjach między sobą.

Dzięki tym stosunkom między sobą wytwarzają relacje – zrzeszenia, stowarzyszenia etc.,

powodując że masa nie jest jednolita.

20 – lecie międzywojenne przyniosło upadek liberalizmu, na wierzch wyszli socjaliści i

konserwatyści (Partia Pracy – socjalizm liberalny).

W USA władzę przejęli klasyczni przedstawiciele nie interwencjonizmu w gospodarkę.

W Europie liberałowie byli w gorszej sytuacji niż w Wielkiej Brytanii czy USA. Jawiła się

tu wizja rewolucji socjalistycznej. We Francji liberałowie ustąpili koncepcjom konserwatystów.

Włoscy liberałowie po I wojnie światowej byli rozbici, co odbiło się na tym, że nie mogli się

przeciwstawić faszyzmowi.

W Niemczech liberałowie byli ważną siłą polityczną. Państwo prawne z II połowy XIX

wieku pochodziło właśnie od liberałów niemieckich. Neumann wskazał konieczność połączenia

liberalizmu z klasą robotniczą. Poparcie dla Neumanna i jego wizji wywodziło się z chęci

wywalenia konserwatystów. Dopiero w 1918r w Niemczech władza przeszła w formę

parlamentarną. Żadna partia nie była jednak przychylna demokracji liberalnej, została ona przyjęta

nieco na siłę. Nie miał jej zatem kto bronić, podczas gdy wszyscy krytykowali. Liberałowie w

Niemczech skłaniali się ku stronie narodowej, dlatego nie mieli w sumie dużej siły i szczególnego

poparcia. Na gruzach ruchu liberalnego wyrósł narodowy socjalizm.

Emil Farguet należał do najwybitniejszych przedstawicieli liberalizmu schyłku XIX w. W

1902r wydał pracę pt. „Liberalizm”. Według niego tylko prawa stworzone przez konwencje itp. są

prawami obowiązującymi i przysługują one nie jednostkom, ale całym społeczeństwom. Podkreślał

on rolę państwa, które musiało stać na straży przestrzegania praw społeczeństwa. Twierdził jednak,

że państwo jest złem koniecznym. Rola liberała w państwie ma się ograniczać do wyznaczania

granic silnej władzy w państwie.

Postęp demokratyzacji był dobrze widoczny po I wojnie światowej, kiedy wprowadzono

powszechne prawo do głosowania.

Max Weber miał mniej poparcia dla demokracji. Krytykował system II Rzeszy. W książce

„Parlament i rząd” z 1917r przedstawił nową wizję Niemiec. Weber dostrzegał zamieranie

inicjatywy obywatelskiej. Był mu bliski system prezydencki, wytyczał pewne granice dla ludzi

mających spełniać określone funkcje w państwie. Liberałowie nie potrafili wykorzystać

mechanizmów demokracji.

W Rosji komuniści twierdzili, że demokracja liberalna i tak jest lepsza od systemów

autorytarnych, ale stwierdzili, że liberałowie dbają o tylko jedną warstwę społeczną –

mieszczaństwo.

Skrajna prawica potępiała ekonomiczną doktrynę liberalną chcąc państwa korporacyjnego.

Leonard Hobhouse.

25.10.2011

Leonard Hobhouse stwierdzał, ze nie ma wolności bez jej ograniczenia przez prawo. Nie

było dla niego sprzeczności między równością a wolnością, bo prawo ogranicza nie tylko jednostkę,

ale innych w jej postępowaniu. Wszyscy podlegają ograniczeniu w równym stopniu – na tym

polega istota równości. Przez to, ze każdy jest ograniczony w ten sam sposób, to dzięki temu

wolność osiąga wartość nadrzędna jakim jest społeczeństwo, a nie jednostka.

Hobhouse chciał przywrócenia pierwotnego pojęcia słowu „własność”. To społeczeństwo

nadaje własność, własność nie jest prawem pierwotnym. Duże znaczenie ma to, co stwarzamy

równa siła jako społeczeństwo. Tym samym Hobhouse domagał się zapłaty dla społeczeństwa za

spełniane przez ich funkcje. Argumenty Hobhouse'a nie zmierzały jednak do socjalizmu, a dawały

wsparcie dla aktywnej polityki podatkowej.

Liberalizm socjalny był próba odejścia od indywidualistycznego liberalizmu klasycznego.

Jeżeli chodzi o znaczenie liberalizmu socjalnego to jego role ugruntował wielki kryzys gospodarczy

lat 30 który obnażył słabości liberalizmu klasycznego oraz demokratycznego. Miał to być nowy

program gospodarczy, pojęcie wolności musi obejmować nie tylko wolność słowa i poglądów, ale i

niedostatku oraz strachu.

John Kennes był jednym z większych zwolenników liberalizmu socjalnego. Działanie

instytucji państwa powinno polegać na pobudzaniu inwestycji. Państwo albo samo organizuje czy

pobudza popyt albo pobudza sektor prywatny finansowo przez preferencyjne kredyty czy ulgi

podatkowe.

Reakcja na liberalizm socjalny był liberalizm konserwatywny, zwany czasem

neoliberalizmem. Liberalizm konserwatywny nie ograniczał się tylko do moralnej refleksji

krytycznej. Liberałowie konserwatywni domagali się współpracy międzynarodowej, nie tyczył się

on tylko wymiaru gospodarczego, ale i politycznego. Postawa ta łączyła postrzeganiem faszyzmu i

komunizmu jako systemów wrogich wolnemu rynkowi.

Do Szkoły Liberalnego Realizmu należy zaliczyć Woltera Lipmana. Z jego inicjatywy

utworzono centrum badań nad odnowieniem liberalizmu. W swoich książkach uświetniał on swoje

spostrzeżenia nt. liberalizmu politycznego. Dotykając liberalizmu gospodarczego można dostrzec u

niego wahania między liberalizmem socjalnym a liberalizmem w wersji klasycznej. Wg niego

główną słabością państwa liberalno - demokratycznego jest zniekształcenie relacji rządzący –

rządzeni. Opinia publiczna jest elementem, który rządzi demokracja i jest legitymowana do

rządzenia. Okazało się, ze demokracja ma wiele defektów. Krytyka rządów opinii publicznej jest

głównym wątkiem w książkach Lipmann'a. Należał on do tych przedstawicieli liberalizmu, którzy

pierwsi odkryli niebezpieczeństwa faszyzmu. Lipman bronił tezy, która została przyjęta dopiero po

II wojnie światowej, ze demokracja nie może być użyta do samounicestwienia się, ale jest to

możliwe wtedy, kiedy funkcjonuje wyższe prawo (prawa wyższe niż prawa stanowione). Wartości

te nie maja tez charakteru stałego, treść praw wyższych ulega ciągłej zmianie i trzeba je na nowo

odkrywać. Tylko jedno prawo uznawał za niezmienne – zakaz arbitralnego działania władzy.

Drugi nurt to Szkoła Austriacka (Misses etc.). Zasługą Missesa jest odnowienie idei

liberalizmu polegającej na ukazaniu przez Missesa braku warunków do racjonalnego działania w

gospodarce i brak interwencjonizmu gospodarczego. Był on przekonany ze tylko wolny rynek i

własność prywatna stanowią wzór racjonalnego życia. Po II wś przedstawicielem tej szkoły był

Hayek.

Nieco inne poglądy mieli przedstawiciele szkoły chicagowskiej. Jej początki sięgają lat 20

XX wieku (Friedman). Kapitalizm gwarantuje oddzielenie władzy ekonomicznej od politycznej,

dlatego wolność jest możliwa do zrealizowania tylko w systemie kapitalistycznym.

Ordoliberałowie zaczynali swoja działalność w latach 30 XX w. w ramach szkoły

Fryburskiej,której głównym przedstawicielem był Eucken, Muller – Armack, Erhard, Ropke. To co

ich wyróżniało to chrześcijański charakter tego liberalizmu i przywiązywanie większej roli

państwu. Nawiązania do chrześcijaństwa polegały na zgodności proponowanych przez nich

uzgodnienia wolności jednostki z niezbędnym interwencjonizmem państwowym, o którym pisał w

swojej encyklice Pius XI. W dużym stopniu nawiązywali do encyklik papieskich. Podobnie jak w

nauce kościoła dążyli do deploratyzacji mas, przez nadawanie własności charakteru zobowiązania

społecznego etc. Nazwa ruchu pochodzi od nazw dzienników, w których publikowali swoje poglądy

(„Ordo”). Eucken dokonywał klasyfikacji systemów gospodarczych szukając i tworząc systemu

idealnego. Wymieniał 5 form rynkowych – monopol, częściowy monopol, poliglotol, częściowy

poliglotol i konkurencja jednostek. Preferowana przez niego wartością była wolność ekonomiczna

jednostki. Dzięki Mullerowi ordoliberalizm nabrał koncepcji programowych. Program sprzeciwiał

się zaleceniom Kennes'a. Byli twórcami tzw doktryny państwa dobrobytu. Mieli za cel połączenie

zasad równości z zasada społecznej równości. Chcieli połączenia tego przez wykształcenie

dobrowolnego konsensusu między jednostkami, chcieli by inicjatywa współpracy wychodziła z

człowieka a nie zostawała narzucona przez państwo. Uznawali ochronę i rozszerzenie środków

produkcji, wolność umów etc. W przypadku gdy istniało zagrożenie dla społecznej gospodarki

rynkowej, byli gotowi dopuścić pewne działania regulujące i korekty socjalne. Ortoliberalizm

okazał się dobrym rozwiązaniem dla społeczeństwa niemieckiego po otrząśnięciu się z nazizmu.

Polski liberalizm po I ws nie cieszył się zainteresowaniem wśród społeczeństwa i polityków.

Uległ on marginalizacji i ustąpił prądom masowym – narodowym i nacjonalistycznym. Jednym z

przedstawicieli liberalizmu polskiego był F. Zweig. Był to profesor uniwersytetu jagiellońskiego,

autor kilku książek, np. Zmierzch czy odrodzenie polskiego liberalizmu. Odczytywał on liberalizm

jako system społeczeństwa zbudowanego z indywidualistycznych jednostek. Wolność pełni tu

nadrzędna funkcje, pozwalając jednostce na własność prywatna i jej bogacenie się. Wolny rynek

najlepiej reguluje wszystko, dlatego minimalne państwo powinno ograniczać się tylko do

zapewnienia własności jednostce.

A. Krzyżanowski charakteryzował w swoich pracach zmiany, jakie zaszły po I wś.

Liberalizm był dla niego systemem przekonań instytucjonalna struktura, gdzie instytucje państwa

stanowią oparcie dla wolnej gospodarki. Istota tego polegała na w miarę ścisłym rozdziale polityki

od gospodarki. Etatyzm nie tylko przeszkadza gospodarce, ale i niszczy inicjatywę człowieka, jego

twórczość, charakter co rodzi moralność etatystyczna, która jest narzucana metodami

administracyjnymi (kontrola państwa nad rodzina, życiem religijnym etc.).

Krytycy liberalizmu i demokracji.

Krytyka jest właściwością kultury politycznej, która jest obecna w kulturze zachodu od

czasów rewolucji francuskiej. XIX wieczni przeciwnicy nie ukrywali swojej pogardy dla

liberalnych idei. W latach 20-30 ubiegłego wieku krytyka liberalizmu łączyła skrajna lewice i

skrajna prawice. Ataki na liberalizm zmierzały do podważenia bytu jednostki jako jednostki

przedspołecznej, krytykowano indywidualizm, podkreślano obojętność wobec społeczności,

podważano wiarę w prymat praw, negowali ucieczkę od polityczności, bezkrytyczne przyjmowanie

kategorii ekonomicznych etc. Należy odróżniać liberalne teorie i liberalne społeczeństwa.

Liberalizm zawsze będzie do pewnego stopnia niezrealizowanym dążeniem i ideą. W konsekwencji

równoczesna krytyka idei i rzeczywistości jest myląca. Krytykować należy społeczeństwa i teorie

jednocześnie. Rozróżnienie jest tym, czego nie przyjmują do wiadomości liberałowie –

społeczeństwo i idee wg nich to jedność. Nie zadają sobie oni trudu odrębnego przebadania

liberalnych teorii i liberalnych społeczeństw. Krytycy liberalnej myśli dzielą się na dwie odrębne

szkoły – marksistów i niemarksistów. Marksiści krytykują liberalizm jako ideologię burżuazyjną i

jego wady wynikają z uprzywilejowania klas społecznych i władzy. Niemarksistowcy podkreślają,

ze ideologia liberalna jest zaraza powodująca upodlenie wszystkich zachodnich społeczeństw,

rządzących i rządzonych o raz pracodawców i pracobiorców. Marksiści dowodzą, ze swobody są

tylko czysto formalne i przynależą nielicznym, niemarksistowscy krytykują w ogóle swobodę

jednostki. Krytycy marksistowcy koncentrowali się głównie na XIX wieku. Niemarksistowscy

częściej mieszają XIX wieczny liberalizm z jeszcze wcześniejszym. Marksiści byli nie mniej

świeccy niż liberałowie, którzy jednak chcieli wyplenić religie, a liberałowie chcą ja odpolitycznić.

Stosunek do postępu technicznego i nauki – marksistowscy to sobie cenią, a niemarksistowscy

rozprzestrzenianie się postępu uważają za największą wadę liberalizmu. Antyliberałowie przyjmują

ponure podejście do powstania nowego świata. Atakują liberalizm z pozycji nieskażonych przez

liberalny tok myślenia. Śledzą historie choroby jaka gnębi ich społeczeństwa. Przeciwników

liberalizmu razi brak ograniczeń, jednostka jest nazbyt wolna. Prekursorami krytyki liberalizmu

byli przedstawiciele pozytywizmu. Idea racjonalnego samookreślenia zaczęła się giąć pod

irracjonalizmem. Rebelie wobec racjonalności rozpoczął Fryderyk Nietzsche. Można tu tez zaliczyć

Freuda.

8.11.2011

3.01.2011r. - kościół katolicki i jego stosunek do ideologii faszystowskiej - referat

Ani Nietsche ani Freud nie dali ostatecznej matrycy irracjonalizmowi.

Gustaw Le Bon (1841 – 1931). Jest autorem książki „Psychologia tłumu”, która została

wydana w 1895. Autor przedstawił człowiek jako buntownika odrzucającego tradycje, człowieka

który nie chce żadnych ograniczeń. Zwracał on uwagę na powstanie nowych warunków bytu i

myślenia człowieka. Ten nowy człowiek przestaje wierzyć w boga, postać ta nie dąży do

indywidualności i samookreślenia się, ale roztapia się w masie, gdyż w świecie bez wartości tylko

masa jest uosobieniem siły. Jednostka zaczyna ulegać potędze mas. Nie mówi się tu o tłumie w

znaczeniu wielu jednostek, ale w sensie psychologicznym, czyli liczba osób nie ma tu znaczenia. W

tłumie znika świadomość własnej odrębności, powstaje jakby zbiorowa dusza. Tłum narzuca

jednostce nową tożsamość, przed która nie może się bronić. Zespolenie to ma trwały charakter, nie

jest przejściowe. Tym samy przedstawiciel tłumu może nawet w odosobnieniu być uczestnikiem

tłumu wtedy, gdy powiela jego zachowania, opinie i emocje. Charakterystyczne jest, że dla tłumu

przewagę mają emocje aniżeli działania racjonalne. Tłum postrzega świat w sposób uproszczony i

schematyczny, myśli obrazami, przyjmuje wszystko bezkrytycznie a każdy sprzeciw odbiera jako

zdradę, tyranizując ludzi mających odmienne spojrzenie na świąt. Tłum powierza władzę ludziom

bez przygotowania, stawiając na charyzmę a nie na umiejętności czy inicjatywę, jeśli dyryguje się

tłumem należy mu podrzucać skrajne rozwiązania. Religia, sacrum, czyli obraz czarno białego

świata odradza się w formie politycznej, ideologicznej. Tłum żywi uwielbienie do świeckiego

bóstwa, którym często staje się jakiś przywódca. To co charakterystyczne to adoracja przez tłum

siły i chęci ulegania tyranom. Wobec siły tłum staje się potulny, a dobroć uważa za objaw słabości.

Przywódcami tłumu zostają zatem ludzie czynu a nie myśliciele.

Kryzys państwa liberalnego przewidywali włoscy twórcy teorii elit u schyłku XIX wieku.

Osoba, która najbardziej wsławiła się krytyka państwa liberalnego jest Carl Schmidt. Masy ulegają

bardziej propagandzie, aniżeli politycznej gadaninie. Schmidt urodził się i wychował w katolickiej

rodzinie. Jego pierwsze teksty były skierowane przeciw nowożytnej, laickiej kulturze. U źródeł

doktryny Schmidta tkwią idee katolicyzmu. Był on monarchistą, choć miał świadomość, że rożne

względy czynią restaurację niemożliwą, szukał więc instytucji mogącej stanowić rodzaj protezy

monarchii. Chciał żeby władza, głownie wykonawcza, posiadała autorytet który zaprowadzi ład i

porządek. Schmidt twierdził ze Niemcy były demokratyczną republiką gdzie nie było ani

demokratów ani republikanów. Partie stały się podmiotem politycznym w miejsce państwa. To

spowodowało ze scena państwa to bitwa między partiami która nie przynosi nic dobrego. Polityka

podlega ocena z punktu widzenia zdobycia lub utracenia stanowisk, zwykła walka o stołki. Partie

próbują tworzyć własne państwa w państwie, posiadając własne bojówki etc. Partie zaczęły

przybierać charakter państwa. Ponadto słabe państwo liberalne traci swoja wartość na rzecz partii

właśnie. 10 lat po objęciu władzy przez Hitlera Schmidt wyszedł z założenia ze cechą wspólną

demokracji jest wyrażenie jej jako woli większości. Twierdził, ze obecne instytucje parlamentarne

nie wystarczają do wyrażenia autentycznej woli większości, trzeba było zreformować demokracje

(która nota bene miała polegać na jej zniszczeniu). Parlament był uznany za przestarzałą instytucje

XIX wiecznego liberalizmu klasycznego, przeszkadzał on w powstaniu prawdziwej jedności

narodu. Schmidt udowadniał ze państwo musi stanąć ponad prawem, w innym przypadku utraci

suwerenność na rzecz partii politycznych. Dopiero hitleryzm wyciągnął te wnioski na światło

dzienne, m.in. to ze państwo musi stanąć ponad prawem. Polityka zaś jest jedna z form wojny.

Głównym założeniem Schmidta jest przekonanie ze istota polityki leży w odróżnianiu przyjaciół od

wrogów. Została ona zawarta w często wyrażanych przez Schmidta słowach, ze wróg jest naszym

upostaciowionym problemem. Ponadto poddawał on w wątpliwość możliwość zawierania

kompromisów w przypadku interesów oraz w przypadku konfliktu idei. Na poziomie wartości, w

polityce kompromis jest niemożliwy. Uważał, ze niektóre przejawy wrogości nie dadzą się nijak

zakwalifikować. Nie da się wysłowić niektórych rzeczy o które się walczy, ani ich opisać. Wszelkie

wrogości są tak silne, ze ograniczenie ich upolitycznienia nic nie dadzą, podobnie jak próba ich

racjonalnego rozwiązania. Marksowi zarzucał ze sprowadza wszystkie konflikty do walki klas i

twierdził, że zwycięzcą jest ten, który jest silniejszy moralnie. Aby zachować suwerenność państwa,

nie może się ono kierować polityczna gadanina, ale decyzja, która jest aktem wyższym niż prawo

stanowione. Tradycyjny porządek cesarski zostaje w koncepcji Schmidta podniesiony do rangi

konstytucji, czyli tego prawdziwego porządku, zaś system republiki weimarskiej schodzi do rangi

prawa konstytucyjnego. Konstytucja z natury rzeczy jest konserwatywna, niezmienna, prawo

konstytucyjne zaś może się zmieniać i dostosowywać do ludzi. Hindenburg jest uosobieniem

wszystkiego co najważniejsze jeśli chodzi o wartości wiecznej konstytucji, którego ewentualny

zamach stanu będzie skierowany przeciw nazistom i komunistom w obronie systemu weimarskiego.

Esencja decyzjonizmu jest kontrrewolucyjna dyktatura która kryje się za pozorami obrony republiki

weimarskiej. Decyzjonista chce wprowadzenia ładu. Forma sprawowania władzy była drugorzędna,

jego istotą i zadaniem suwerena jest obrona prawdziwego ładu przed rewolucja. A suwerenem jest

ten, kto podeprze demokratyczny porządek i zadecyduje o stanie wyjątkowym. Schmidtowi

chodziło jednak o ten stan bez nazwy. Schmidtowski stan wyjątkowy nie jest stanem o którym

mówią konstytucje i prawo stanowione. Stan bez nazwy ustawa konstytucyjna nie przewiduje.

Wprowadzenie tego stanu jest ziemskim odpowiednikiem cudu stworzonego przez boga.

Legitymizacja władzy nowego suwerena nie kryje się w odwołaniu do porządku konstytucyjnego.

Kto zatrzyma rewolucje ten stanie się prawowitym suwerenem. Za nosiciela konstytucji uważa się

tego, kto nosi jej ducha. Kiedy rewolucjoniści osiągną przewagę, wtedy suweren nie powinien się

wahać i złamać prawo by ochronić ta wieczna konstytucje. Schmidt był konserwatysta do szpiku

kości i zawsze starał się stać na gruncie panującego ustroju. Krytyka liberalizmu wynikała z tego,

ze liberałowie nie rozumieją konfliktów politycznych. Przeciwny był edukowania przez liberałów

roli państwa. Dla Schmidta państwo nie powinno się ograniczać tylko do ochrony wolności ale stać

na straży i chronić społeczeństwo oraz porządek społeczny. System parlamentarny jest dla niego

formą dyktatury mniejszości. Dobrze zorganizowana mniejszość rządzi większością.

15.11.2011

Pozytywiści twierdzili ze prawo jest prawem i nie można kwestionować jego mocy

wiążącej, zaś zwolennicy prawa natury twierdza, ze prawo jest jakie jest i takie ma być, takim

należy je przyjmować. W teorii prawa występują co najmniej dwie odmienne koncepcje. Koncepcje

w ktoorych prawo to takie czy inne normy postępowania (naturalne i pozytywistyczne) lub jako

zbiór faktów społecznych (realistyczne).

Pozytywizm prawniczy był szkołą dominującą wśród prawników w XIX wieku, to druga

wielka szkoła prawa. Koncepcje zakładają, ze źródłem prawa może być tylko akt władzy

publicznej, państwowej. To państwo tworzy prawo. Po drugie pozytywizm zakłada ze prawo jest

oddzielone od moralności, czym innym jest prawo a czym innym moralność. Prócz tego wg

zwolenników uchylenie jakiegoś przepisu leży w kwestii państwa i tylko wtedy obywatele mogą go

nie przestrzegać. Pozytywizm to teoria prawa pozbawiona metafizyczności. Pozytywizm to dążność

do naukowości, zakładanie możliwości weryfikacji empirycznej swoich wniosków, pozytywizm

sprowadza naukę o prawie do charakteru nauk przyrodniczych. Pozytywiści nie zajmują się tym

jakie prawo być powinno, ale tym, co jest prawem. Wartości nie istnieją obiektywnie więc nie

można orzec co jest dobre a co złe samo w sobie. Ponadto domagają się ścisłych wniosków w

obrębie prawoznawstwa. Wiek XX przyniósł rozwój koncepcji pozytywistycznych, które

dominowały do wybuchu II wojny światowej. W tym sensie możemy mówić jako dominacja

koncepcji pozytywistycznych. Za ojca pozytywizmu uznaje się Johna Austina. Austinowi

przyświecał pragnienie stworzenia ogólnej nauki prawie traktującej o cechach prawa jako takiego.

Prawo traktował jako rozkaz suwerena poparty sankcją. Austin suwerenem uważał osobę, która nie

ma nawyku posłuszeństwa wobec nikogo. Podkreślał ze z punktu widzenia nauki prawa pojęcie

suwerena nie może być wiązane z określeniem legalne – nielegalne. Austin nie uważał, by suweren

mógł tworzyć prawo dowolnie. Austin zwracał uwagę na racjonalizm suwerena i tu szukał jego

ograniczę, ponadto takie czynniki jak racjonalna kalkulacja czy wpływ opinii publicznej. Wg

Austina norma prawna to norma generalna i abstrakcyjna. Prawo to wg niego zbiór norm

ustanowionych przez człowieka. Pojęcie prawa Austina odnosi się tylko do prawa wewnętrznego.

System prawa może obowiązywać tylko w państwie suwerennym, nie odnosi się do prawa

międzynarodowego.

Niemiecka szkoła pozytywistyczna. Niemiecki pozytywizm to pozytywizm węższej,

modelowej formy. Można o nim mówić gdy twierdzi, ze prawo pozytywne jest tworem ludzkim,

jest w stanie wymusić dla nich posłuch, dlatego ze są odmienne od norm moralnych i stoi za nimi

sankcja. Pierwotnym kierunkiem rozważań pozytywistów niemieckich takich jak Jelinek, Ihering,

Laband. Program tak naprawdę sformułował Rudolf von Ihering porównując prace chemika do

pracy chemika, który ma wydestylować czyste pojęcia prawne za pomocą metody jaka jest synteza.

Analiza pojęć prawnych jest dokonywań za pomocą metod wypracowanych przez logikę.

Niemieccy pozytywiści definiowali prawo jako rozkaz poparty przymusem. Prowadziło to do

odrzucenia jakichkolwiek rozważań nad podstawa obowiązywania prawa. Prawo pozytywne jest

dane, gdyż zawsze o ustawie można powiedzieć czy została ustalona, czy nie. Konsekwencja było

twierdzenie, ze wszystko co zostało prawnie ustalone jest prawem. Dla nich najważniejsza rzeczą

była pewność prawa, czyli możliwość stwierdzenia jakie normy obowiązują. Na gruncie

pozytywizmu było dobrze wiadomo co jest prawem i obywatel mógł swobodnie kalkulować, co mu

wolno a czego nie, podczas gdy przy prawie natury trzeba je było interpretować. Ich zdaniem

pojęcie prawa musi być różnorodne. Najbardziej znanym przedstawicielem pozytywizmu

prawniczego I polowy XX wieku był Hans Kelsen. Jego teoria prawa określana jest jako

normatywizm. Pierwsze jej założenia ujął w pracy „główne problemy filozofii prawa”, a następne w

książce „czysta nauka prawa”. To co jest zaleta tej koncepcji to jej jasność, program czy nauka jego

prawa była wyłożona w sposób krotki i jasny. Czysta nauka prawa jest teoria prawa pozytywnego,

jako teoria jest zainteresowana wyłącznie

22.11.2011

Normatywizm prawny.

Norma prawna wg Kelsena to taka która należy do systemu prawnego i wyznacza w nim

powinności. Przynależność normy do systemu określa się formalnie. Norma prawna ma ujmować

wszystkie elementy które są istotne dla prawa, a ich cecha wyróżniająca jest ich budowa. Norma

jest czymś hipotetycznym. Cecha odroznaijaca koncepcje Kelsena od innych koncepcji jest to, ze

wszystkie normy uważał za normy prawne. W odróżnieniu od prawno naturalnej koncepcji

powinność prawa ma charakter powinności wyłącznie formalnej. Jednym z fundamentalnych

założeń Kelsena było to, ze normy jedne powstają z drugich. Rozbudowany system o którym mówi

kelsen koncza normy indywidualne i konkretne.

Dla pozytywistow problemem jest uzasadnienie obowiazujacych norm prawnych. Normy

obowiazuja w jakims czasie jeśli zostaly uchwalone przez dany organ panstwa i nie zostaly

uchylone, to są obowiazujacymi. Pozytywisci zakladali ze podstawa obowiazywania prawa tkwi w

systemie prawnym a nie poza nim. System prawny jest zdolny do samolegitymizacji. U Kelsena na

szczcie stoi norma podstawowa w nieodzownym systemie hipotetycznym. Pozwala ona ujmowac

caly system norm w kategoriach powinnosci. Jej kryterium jest skutecznosc, ta norma karze

traktowac caly system norm ze względu na społeczną efektywność. Kelsen sam o tym pisze w

„Ogolnej teorii państwa” i wyjasnia porządek prawny. To co okresla się za samowole jest pewna

autokreacja. Na gruncie polskim naśladowcą Kelsena był Jaworski. Jaworski jednak nie chciał

narażać się na taka krytykę jak kelsen, postanowił wyznaczyć granice dla norm. Zamiast

racjonalistycznej skuteczności wstawił moralność chrystusowa stanowiącą etyczny fundament

hierarchii norm prawnych. Odszedł od mieszania norm prawnych z innymi normami.

Konsekwencja tego było ujmowania rzeczywistości przez przeciwstawianiu sobie myślenia

relatywistycznego absolutystycznemu. U niego miłość jest pewna norma moralna a nie prawo.

Jednym z celnych zarzutów wobec Nielsena było omijanie celowości prawa. Państwo jest

porządkiem prawnym co pozostawało w sprzeczności z pozytywistycznym założeniem państwa

prawnego.

Prawo natury o zmiennej treści. W czasie stabilnym gdy nie rozbieżności między prawem

ustanowionym przez państwo a wartościami społecznymi nawiązuje się do koncepcji

pozytywistycznych. Kiedy rozbieżności wystąpią to pozytywizm okazuje się niewystarczający i

pokazuje się potrzeba pojmowania prawa podporządkowanemu systemowi wartości traktowanego

absolutnie.

Przełom XIX i XX przeważał pozytywizm. W starożytności koncepcje prawa naturalnego

rozwijano odnosząc się do pojęcia natury ludzkiej bądź do natury w pojmowaniu stoików, czyli

rozumu. W dziejach europejskiej kultury była to filozofia chrześcijańska i Tomasz z Akwinu.

Twierdził on ze imperatyw prawa naturalnego wywodzi się z prawa wiecznego. To założenie

stanowi u niego podstawę - prawa naturalne obowiązują jako nadrzędne bo wywodzą się z prawa

wiecznego, jest uniwersalne bo zostało nadane przez boga. Opozycje wobec tej koncepcji

zaprezentowali filozofowie XVII wieczni. W miejsce boga umieścili świeckie państwo, ono

prezentowało ostateczny autorytet ustawodawczy. Zapoczątkowany przez nich nurt wpłynął na

proces uwalniania się myśli prawniczej od religijnych ograniczeń, ale i kryje tendencje

relatywizacji prawa. Prawo naturalne jest to prawo pierwotne. Prawa człowieka są pierwotne w

stosunku do państwa. Niezależnie od dzielących je koncepcji nie jest ono ujmowane jako rezultat

aktu woli człowieka. To co je odróżnia od pozytywistów, to prawo naturalne i moralność stanowią

jedność. Nie mogą tu istnieć normy które są niesprawiedliwe. Prawo państwowe które jest

sprzeczne z prawem naturalnym nie obowiązuje, każdy może odmówić stosowania tego prawa. W

odróżnieniu od koncepcji pozytywistycznych w koncepcjach prawa natury utrzymuje się ze

obowiązywania prawa naturalnego istnieje poza systemem, nie ma zdolności samo legitymizowania

się i może istnieć ponad państwem. Prawo natury pełni role wzorca dla prawa pozytywnego

tworzonego przez ludzi.

Koncepcja prawa natury o zmiennej treści ukształtowała się w XX wieku. Za jej twórcę

uważa się R. Stammlera i L. Petrażycki. Głoszą one ze treść prawa natury ulega zmianom, jest

zrelatywizowana do określonej kultury albo warunków historyczno – materialnych. W każdej epoce

istnieje zatem jakieś najwłaściwsze dla niej prawo natury. Koncepcje te maja charakter świecki i

źródeł prawa natury należy szukacz w rozumie ludzkie. Koncepcja Stammlera pokazuje jak rozwój

filozofii wpływa na kształtowanie się nauki o prawie. W jego przypadku filozofia która odcisnęła

piętno na jego rozważaniach jest kantyzm. Krytykował poglądy w myśl których prawo jest

dedykowane na podstawie warunków życia. Stwierdzał ze instytucja prawa jest pierwotna, czyli nie

ma państwa bez prawa. Czyste pojęcia prawa nie zawiera żadnej konkretnej treści. Racjonalna

analiza prawa każe rozumieć prawo jako brak samowoli. Stammler twierdził ze pojęcie prawa to

tyle co pojęcie właściwego, słusznego prawa. Prawo naturalne jest dla niego jedno, ale jego treść się

zmienia zależnie od w/w. Koncepcja zmiennego prawa to dążenie do prawa uznanego za

sprawiedliwe we wspólnocie ludzi bądź traktowania wszystkich sprawiedliwie. Stammler uwolnił

prawa natury od metafizycznych ograniczeń. O statusie normy nie rozstrzyga jej treść ale samo jej

znalezienie się w systemie. Stammler podkreślał ze prawem stal się normy które zostaną uznane

przez dana społeczność za sprawiedliwe. Zasługą stammlera jest rehabilitacja samego prawa natury

i zastopowanie klasyfikowania go. W przeciwieństwie do koncepcji prawa natury prawo ujmowane

jest w konc realistycznych bądź jako zespól faktów społecznych lub historycznych. Realiści

wyróżniają fakty i starają się je opisać odwołując się do systemu norm prawnych. Dla nich prawem

są pewne fakty, określone zachowanie się ludzi, a nie norma która to zachowanie wymusza. Tym

rzeczywistym prawem są zatem pewne fakty, przeżycia psychiczne, zachowania etc. Podstawa

obowiązywania normy jest to, czy będzie się chciało według niej postępować, w przypadku jej

przekroczenia ma być stosowana odpowiednia sankcja.

Te realistyczne koncepcje prawa na gruncie polskim prezentował Petrażycki. Był twórcą

psychologicznej teorii prawa. Petrażycki jest autorem licznych dzieł. Petrażycki doszedł do definicji

prawa przez analizę i klasyfikacje przeżyć ludzkich, wg niego istota prawa są określone zjawiska

psychiczne, głównie odczucia etyczne, w postaci nakazu zachowania się wobec jakiegoś podmiotu

w określony sposób. Druga postać to tzw przeżycia imperatywno – atrybutywne. Obie te emocje

nalezą do typu szczególnych emocji a ich istota jest to ze przezywamy wewnętrzne ograniczenie

wolności. Prawo wg niego sprowadza się do emocji imperatywno – atrybutywnych, czyli prawnych.

Norma prawna jest projekcja przeżyć emocji prawnych, uogólnionych wydarzeń przeżyć

psychicznych. Genezy prawa należy szukać w każdej osobie. Również państwo w jego ujęciu było

zjawiskiem ze sfery przeżyć psychicznych. Wg niego władza państwowa nie jest wola ani siłą, nie

jest czym realnym ale projekcja emocjonalną. Władza zaś u Petrażyckiego szla w kierunku prawa

liberalnego. Petrażycki zwracał uwagę na poczucie sprawiedliwości i zasady które powinny być

brane pod uwagę by ujednolicić ten system emocji. Stanowczo odrzucał tezę ze źródłem prawa jest

wola państwa czy przymus. Jego najbardziej znanym uczniem był Jerzy Lande.

Kolejna racjonalistyczna szkoła prawa do której należy R. Pound, uchodził za

najwybitniejszego w USA. Z realistami łączyło go badanie prawa i badanie jego społecznych

skutków. Prawo może się rozwijać i zmieniać nawet bez zmiany przepisów. Kładą nacisk na

społeczny charakter prawa twierdząc ze prawo jest narzędziem do realizowania pewnych celów.

Leon Duguit to przedstawiciel innego narodu i innej szkoły. To francuz pracujący na

uniwersytecie Bordeaux i zajmujący się prawem publicznym. We Francji rozumie się je jako prawo

konstytucyjne i administracyjne. Próbował on przezwyciężyć pozytywizm prawniczy odnosząc się

do teorii życia i społeczeństwa Burgheima. Punktem wyjścia u niego była krytyka abstrakcyjnych

pojęć prawnych, mówił ze tego typu pojęcia nic nie znaczą i są fikcja prawna, a za nimi nie kryją

się ludzie. Konsekwencja tego było przeświadczenie ze nie jest ważne suwerenne państwo, ale

społeczeństwo. Społeczeństwo wytwarza pewne reguły które są wyrazem solidarności społecznej, a

każda jednostka ma pewna funkcje do spełnienia w społeczeństwie. Człowiek nie ma prawa i nie

ma ich zbiorowość, ale każda jednostka ma pewna funkcje i prace, która stanowi regułę

prawa.wolnosc definiował jako prawo czynienia wszystkiego co nie szkodzi drugiemu, ale i

wolność do nie czynienia niczego, czyli bezczynności. Dla niego koncepcja wolności jest inna,

każdy ma obowiązek społeczny. Człowiek nie ma możliwość wyboru bierności i nie może sam

siebie hamować. Innymi słowy człowiek jest istota społeczną i jednostka podlega pewnym regułom

które wyrażają solidaryzm społeczny. To jest źródło prawa wg Duguit'a. Widoczna jest tez chęć

ograniczenia indywidualizmu. Państwo było dla niego forma zorganizowania społeczeństwa i

niezbędnego do egzekwowania prawa. Według niego to nie państwo tworzy prawo. Teoria ta z

jednej strony zmierzała do ograniczania suwerenności państwa, ale i wskazywała na inna sile i

podstawę obowiązywania prawa. Z drugiej strony ta koncepcja słabo broniła jednostki przed

podporządkowaniem ogółowi.

W Niemczech nazistowskich prawo pozostało z republiki weimarskiej. Nie zmieniono

konstytucji tylko do niej wprowadzono zmiany. W ciągu 12 lat parlament uchwalił 9 ustaw w tym

tzw ustawy norymberskie. Prawo nie było narzędziem władzy systemów totalitarnych. Prawo nie

było tworzone przez organy ustawodawcze, ale przez rząd i wodza za pomocą rozporządzeń.

Większość nieludzkich decyzji systemu nigdy nie przyjęło charakteru prawnego. Hitlerowska nauka

prawa chciała rozprawić się z idea państwa prawnego i przeciwstawienie mu państwa

prerogatywnego pochodzącego od Schmidta. Cecha państwa prerogatywnego jest arbitralność

władzy a więc niemożność ustanowienia sytuacji prawnej obywatela w państwie. Niemiecka nauka

prawa ostrze krytyki skierowała na zagadnienia źródeł i wykładni prawa. Sędzia miał orzekać wg

poczucia sprawiedliwości narodowo – socjalistycznej. Często za prawo uznawano nie ustawę, a

ducha narodu. Innych elementem było prawo jako decyzja polityczna – kto ma władzę ten tworzy

prawo (czyli Hitler był źródłem prawa). Wola wodza była prawem nawet jeśli została wyrażona

nieformalnie.

Jeśli chodzi o faszystowskie Włochy, to tutaj dynamika przemian jest dużo mniejsza jeśli

chodzi o prawo i ściślej przestrzegano ustaw, które były zmieniane i dopasowywane do porządku

faszystowskiego. W rządzeniu Mussolini posługiwał się prawem w odróżnieniu od Hitlera. Można

powiedzieć ze podchodzono do prawa w sposób pozytywistyczny i rygorystyczny. We Włoszech

nie brakowało prawników bliskich rozwiązaniom niemieckim.

Jeśli chodzi o ZSRR to zasady były wyprowadzane z dekretów lub socjalistycznej

świadomości prawa. Te zasady były rozwijane na podstawie materializmu historycznego Marksa.

Sami twórcy marksizmu nie zajmowali się prawem.

Prawo pozytywne to akt władzy państwowej a źródło prawa natury jest ponadpaństwowe.

Podporządkowanie się prawu – jeśli prawo stanowione jest sprzeczne z prawem natury to

można się przeciw niemu buntować, u pozytywistów jest tak,, ze dopóki prawo nie zostało

uchylone, to trzeba się go trzymać i je stosować.

06.12.2011

Gwałtowna laicyzacja życia była problemem dla ówczesnego Kościoła. We Francji rozdział

kościoła od państwa nastąpił w 1906. demokracja zaczęła kojarzyć się zwolennika kościoła z

antykościelną polityka. Rozwijający się w ramach kościoła ruch modernistyczny podważał zdanie

kościoła. W szerszym znaczeniu ten proces modernizmu domagał się rewizji dogmatów. Został on

ostro potępiony przez Piusa X. Pius X jest wyraźnym anty modernistą, konserwatywnego

usposobienia. W 1907r wydal encyklikę potępiającą modernizm. Wydal również, czy raczej polecił

opracować, nowy kodeks kanoniczny, który wszedł w życie za Benedykta XV. Podkreśla się w nim

hierarchie posłuszeństwa kościołowi, pominięto sugestie zwiększające role laikatu. Działania Piusa

X są widoczne jeśli chodzi o działania mające uzdrowić wewnętrznie kościół, ale również

negatywnie wypowiadał się o demokracji i ustrojach demokratycznych. Istotne było dla niego

działanie katolików w partiach czy polityce w ogóle. Ustanowił zakaz współpracowania katolików

z partiami bez zgody Kościoła, a w ogóle zakaz dotyczył partii socjaldemokratycznych. Dał temu

wyraz w liście do episkopatu Francji z 1910 roku. „Jeśli władza państwowa spoczywa w ludzie, to

co wtedy dzieje się z autorytetem (…) nie ma żadnego posłuszeństwa”. Władza demokratyczna

została uznana przez Piusa X na równi z anarchia, bez żadnego porządku. Papież przyjął na swoje

zawołanie „Odrodzić wszystko w Chrystusie”. Kierując się nim swoja działalność skierował na

potrzeby wewnętrznego zespolenia Kościoła, zamykał Kościół na jakiekolwiek prądy zewnętrzne,

które mogłyby Kościołowi zagrozić. Chciał zamknąć Kościół i świat katolicki w sobie. Pius X

zapisał się w historii Kościoła jako zacięty przeciwnik modernizmu. Trzonem poglądów

modernistów było przekonanie ze dogmat jest zmiennym symbolem wiary przybierającym coraz to

nowe formy wyrażania. Moderniści pozostawali pod silnym wpływem nauki protestanckiej.

Wnioskiem takiego stanowiska był sceptycyzm, wobec tego to, co w Kościele nazywane jest

tradycją. U modernistów ten pogląd łączył się z wysuwaniem na pierwszy plan nie objawienia, ale

psychologicznego przeżycia. Reakcja papieża był wspomniana już encyklika, ekskomunika

niektórych modernistów i wprowadzenie przysięgi anty modernistycznej. Tym samym modernizm

został wyrzucony poza nawias Kościoła, doczekując się jednak pewnej restauracji na II Soborze. Ta

postawa papieża Piusa X wobec modernizmu a szczególnie demokracji była anachronizmem, było

to widać wobec koncepcji wyznaniowych związków zawodowych, które miały szerzyć kulturę

katolicka prócz tego, ze miały bronic praw robotników. Z czasem zaakceptował ten stan rzeczy, ze

robotnicy nalezą do rożnych związków zawodowych i odstąpił nieco od swoich założeń. Procesem

laicyzacji i demokratyzacji życia politycznego musieli stawić również kolejni papieże. Po Piusie X

był Benedykt XV.

Benedykt XV był inny niż Pius X, ponadto przyszło mu działać w rewolucji, powstaniu

pierwszego socjalistycznego państwa, upadku monarchii, i wojnie światowej. Złagodził stanowisko

Kościoła w stosunku do życia politycznego. Zezwolił np. partiom chrześcijańskim na współpracę z

partiami socjalistycznymi. Był dużo bardziej liberalny niż Pius X. Póki papież się nie wypowie

jednoznacznie, dyskusja mogła być w danych kwestiach prowadzona bez obaw. Istniał obowiązek

wobec orzeczeń papieskich i ograniczony dostęp do spraw wiary i dyscypliny kościelnej – do tych

dwóch obowiązywał bezwzględny nakaz posłuszeństwa papieżowi. Benedykt XV rozumiał

konieczność złagodzenia karności i ślepego posłuszeństwa, umiał wyciągnąć wnioski z upadku

monarchii i rozwijającej się demokracji. Zobaczył ze w demokracji decyduje lud, naród i na nich się

skoncentrował. Benedykt XV był tym, który starał się adaptować się świat do Kościoła i na odwrót,

a nie go zamykać. Zezwolił na swobodę myśli katolików, akceptował większą niezależność

katolickich stronnictw politycznych, nie musiały już non stop słuchać kościoła, wszedł na drogę

uznawania demokracji powstałych na drodze rewolucyjnej bez czekania na to, aż się one utrwala.

Jeśli katolicy mieli odegrać jakąś role w państwie, musieli współdziałać z innymi partiami. We

Włoszech zgodził się na powstanie katolickiego stronnictwa, którym kierował ksiądz Struzo,

nadając temu stronnictwu radykalny charakter. Z Benedyktem XV wiąże się fakt oparcia polityki

wobec ZSRR jak wobec innych państw, nie traktował ZSRR w sposób szczególny.

Kolejny papież, Pius XI, odnosił się do demokracji niechętnie, wyrazem tego był zakaz

koalicji rządowych z socjaldemokratami z 1922 roku. Zakaz ten prawdopodobnie ułatwił

Mussoliniemu dojście do władzy. W encyklice „Ubi arkado dei” z 1922 wypowiedział się przeciw

rządom reprezentacyjnym. Preferowana forma miały być nie partie, ale organizacje pozostające pod

kontrolą Kościoła. Pius XI stworzył Akcję Katolicką. Struktura partii uzależniała ludzi w Akcji od

Kościoła bardziej niż w stronnictwach katolickich. Akcja miała pełnić role kierownicza, miała być

główną organizacja funkcjonującą w ramach kościoła. Nigdy nie miała charakteru politycznego,

choć miała gromadzić ludzi ze stronnictw politycznych. Pełna zależność od Kościoła. Gdy Pius XI

zostawał papieżem, utworzyło się ZSRR, a do władzy we Włoszech doszedł Mussolini. Benedykt

XV uznawał fakty dokonane, z jego inspiracji powstała włoska chrześcijańska demokracja.

Niesprzeciwial się udziału chadecji w rządach z socjalistami. Pius XI natomiast był zatwardziałym

konserwatysta, który nie potrafił się wyzbyć podejrzliwości wobec chrześcijańskich demokracji,

przerażał go bolszewizm, chciał odseparować katolików od wszystkiego, co mogłoby zagrozić im i

Kościołowi. Konserwatyzm Piusa XI był widoczny niemal na każdej płaszczyźnie. W jednej ze

swoich encyklik napisał, ze zakazuje katolikom brać odziało w spotkaniach czy zjazdach

niekatolickich.

Stanowisko kościoła wobec komunizmu i faszyzmu zostało sformułowane już przez Leona

XIII. Wielokrotnie je potępił wskazując na niezgodność z nauka Kościoła. Pius XI łagodniej ocenił

socjalizm reformistyczny. Kościół stan na stanowisku potępiającym komunizm, socjalizm i

marksizm. Dobry przykładem jest tu Pius XIII, który zakazywał współpracy katolików z

komunistami. W 1929r Pius XI zawarł z Włochami traktaty laterańskie mające regulować sytuacje

prawna państwa watykańskiego. Kościół otrzymał odszkodowania za utracone w 1870r terytoria, a

konkordat korzystnie regulował możliwość działania w państwie włoskim. Kościół dużo uzyskał,

ale sporym kosztem. Wobec faszystów papież zrezygnował z wcześniejszych roszczeń (np.

terytorium gigantyczne z dostępem do morza). W 1934r został podpisany konkordat z III Rzeszą,

który tylko częściowo zabezpieczał możliwość działania kościoła. Zarówno włochy jak i Niemcy

nie przestrzegały tej umowy, jaka jest konkordat. Obydwie ideologie chciały sobie podporządkować

kościół. Reakcja kościoła na obie ideologie były encykliki. W latach '30 Pius XI ogłosił serie

encyklik potępiających rządy totalitarne, dwie najważniejsze to „Non abbiano bisogno” (1929) -

„Nie lękajcie się (bizonów)”, „Mit brennender Sorge” (1937) – „O położeniu Kościoła Katolickiego

w Rzeszy Niemieckiej”. Pierwsza encyklika z 1929, podkreślono w niej ze ideologia faszystowska

stawia państwo na miejscu boga, oprócz tego druga encyklika, w której ideologia nazizmu została

poddana krytyce i uznana za sprzeczna z religia katolicką. Pius XI podzielał przekonanie na

początku lat '30. ze największym wrogiem kościoła jest komunizm, a później doszedł do wniosku,

ze nie ma różnicy między zagrożeniem ze strony komunizmu, a faszyzmu i nazizmu. Dla Piusa XI,

w pierwszej encyklice, niezwykle istotna była rodzina i sprzeciwiał się niszczeniu jej praw oraz

zastąpieniu wychowania przez rodzinę wychowaniu ideologicznemu przez partie. Patriotyzm został

sprowadzony w faszyzmie do posłuszeństwa partyjnym dyrektywą. Oprócz tego faszystowska

rytualnosc niejako zajmuje miejsce sakramentów kościoła, tworzy się nowa moralność

faszystowska na miejsce moralności chrześcijańskiej. Kulminacyjnym momentem, jeśli chodzi o

krytykę totalitaryzmu, to druga encyklika skierowana do katolików w Niemczech. Została napisana

na prośbę biskupów niemieckich. Jest to jedyna w historii Kościoła encyklika napisana w języku

niemieckim. Nie wymienia ona ani z imienia, ani z nazwiska Hitlera i narodowego socjalizmu, ale

nie było wątpliwości o kogo chodzi. Encyklika ta wywołała niezwykły oddźwięk w całej europie,

oddziaływała nie tylko na katolików, ale na wszystkich wyznawców. Wynikało to stad ze faszyzm

we wszystkich odmianach stal się zagrożeniem dla struktur kościelnych, a i wśród katolików

znaleźli się ludzie chcący godzić narodowy socjalizm z doktrynami Kościoła i sympatyzując z tym

ruchem. Encyklika ta w 26 kopertach została w tajemnicy wywieziona do Niemiec. Agenci gestapo

próbowali ja przechwycić, ale im się to nie udało. Została odczytana w niedziele palmowa, w marcu

1937 w 12 tysiącach kościołów. Prócz tego ze była ona rozpowszechniana za pomocą odczytów, to

była również kolportowana w postaci książkowej, broszurowej. Papież Pius XI ubolewał nad

położeniem Kościoła w hitlerowskich Niemczech. Nie potępiając patriotyzmu mówił, ze wierność

ojczyźnie nie może być przeciwstawiana wierności kościołowi i bogu. Papież odrzuca w encyklice

wszelkie doktryny uważających rasę, naród, państwo czy depozytariuszów władzy za najważniejsze

wartość ludzkie. Nie można zamykać boga, w ramach narodu w ramach jednej społeczności

rasowej. Prócz tego mit krwi i rasy nie mógł zastąpić tajemnicy religii chrześcijańskiej, a religia nie

może być uzupełniana o żadne dodatki rasistowskie. Pius XI przypominał chrześcijańską naukę o

godności człowieka dzięki tym encyklikom, odrzucał tezę w której moralność ma polegać na

doskonaleniu siebie dla dobra wspólnego narodu. Wszelkie prawa ludzkie sprzeczne z prawem

naturalnym są blednę w samym swoim założeniu i żadna przemoc ludzka nie może ich uzdrowić.

Pius po zdaniu sobie sprawy ze w warunkach w których jest papieżem musi zrezygnować z

uczynienia każdego państwa państwem katolickim i rządzonym wg zasad katolickich. Wobec tego

przyjął program porozumienia z państwami niekatolickimi, choć program ten okazał się złudny.

Wysunął dlatego ograniczenie kompetencji państwa, w tym wypadku ze małe jednostki jak np.

rodzina miały zachować autonomie i dużą swobodę wobec państwa. Chciał dzięki tym grupom

odzyskać wpływ kościoła na państwo, poprzez działania oddolne. W tym modelu ustroju społeczno

– gospodarczym przyjął mała grupę ludzi zespolona w zakładzie pracy i oddziaływanie poprzez

nich. Podkreślał zasadę słusznej płacy, która miała być wyważona tak, by nie rujnowała

przedsiębiorstwa ale i nie doprowadzała do bezrobocia. Podkreślał również obowiązek państwa w

organizowaniu sprawiedliwego porządku społecznego. Pius XI nie widział możliwości szybkiego

przekształcenia społeczeństwa klasowego w inny typ, widział ze ten proces musi mieć charakter

ewolucyjny, drogę do tego jednak widział w innej organizacji życia spoleczno – gospodarczego. On

jako papież Pius XI, pozostawiał w tej strukturze organy sporu, ale stawiał nad nimi stany

porozumienia społecznego. Były one wg Piusa naturalnymi formami organizacji społeczeństw nie

na zasadach klasowych, ale przez współprace, miał koncepcję korporacjonistyczną. Podkreślał tu

zasadę swobody organizowania korporacji, brak tu jakiegokolwiek przymusu oraz

podporządkowania państwu. Z włoskim systemem państwa korporacyjnego plan Piusa XI miał

niewiele wspólnego. W swoich rozważaniach o nauce społecznej, z encykliki … , klad nacisk na

chrześcijańska moralność mówiąc ze to jest u podstaw nowego społeczeństwa. W założeniach

ideologii społecznej Piusa XI pozostawała własność prywatna, w każdym ustroju musi pozostać

prawo do własności i pozostawiania jej w spadku. Trzeba ponadto rozróżnić prawo do posiadania

od prawa do użytkowania. Według niego tylko to pierwsze jest nienaruszalne. Dopuszcza

możliwość prawnej regulacji i ingerencji państwa w prawo do użytkowania. Cały problem reform w

ramach porządku kapitalistycznego ograniczał się do innego podziało dochodu społecznego z

własności. Nauka Piusa XI o użytkowaniu własności została oparta na tomistycznym założeniu

posiadania i użytkowania. Nauka Piusa XI o użytkowaniu ogranicza się jedynie do uzyskiwanych

dochodów z tej użytkowanej własności. W komentarzach do encykliki ważne stało się określenie

tego, czym charakteryzuje się właściciel i jakie są jego prawa. Odmiennie to wyglądało jeśli chodzi

o prawa pracownika, zostały uznane za wymóg sprawiedliwości społecznej. Papież żądał by w

miarę możliwości płaca wystarczała nie tylko na zwykle potrzeby, ale i nadzwyczajne potrzeby –

ma się wtedy do czynienia z godną płacą. Postulaty te szły dalej niż ówczesne ustawodawstwo

społeczne, które nie znały wtedy czegoś takiego jak płaca minimalna (była w wielkiej Brytanii, ale

nierozpowszechniona na cala Europę). Państwo jest organizacja pomocnicza, która powinna

pozostawić swobodę rodzinie i korporacjom, a w razie potrzeby pomagać.

Stanowczo podchodził do problemu tego Pius XII. Za jedna z przyczyn wojny uznał popęd

za pieniędzmi i władzą. W jednym ze swoich przemówień podkreślał, ze każdy człowiek ma z

natury prawo korzystania z dóbr naturalnych i to prawo osobiste nie może być zniesione nawet

przez inne prawa. Porządek pochodzący od boga wymaga posiadania własności prywatnej. Pius XII

był pierwszym papieżem rzymianinem od śmierci Innocentego III. Pius XII nie przypadkiem

przyjął to imię, bowiem on również odnosił się do demokracji z dyza rezerwa. Trzy cechy

pozwalają go scharakteryzować, mistycyzm, autorytatywny absolutyzm i dyplomatyzować

pozwalający dostosowywać się z do każdej sytuacji. Jeśli chodzi o mistycyzm, to wniebowzięcie

cielesne Maryi (wtf?).Na wskroś autorytatywne było stanowisko na temat współpracy katolików z

komunistami. Uściślono związek akcji katolickiej z Watykanem. Beatyfikował Piusa X, ale i

podważył potępienie modernizmu. Położył silny akcent na duchowy wymiar kościoła, odrzucił

racjonalizm który widział w kościele tylko więź prawna i społeczną. Pisał ze kościół nie jest ciałem

moralnym, czyli osoba prawna której istota wyczerpuje się w organizacji. Kościół jest ciałem

mistycznym, której zasada jest nadnaturalność, nieskończoność, czyli duch boży. Jednostka jest

ponad państwem, a państwo ma służyć człowiekowi. Tak pojmowany personalizm mógł zbliżyć

kościół do liberalnej doktryny. Pius XII w jednym z przemówień 1942 poddał krytyce rożne teorie

które chociaż różnią się między sobą, to zgadzają się w uważaniu państwa czy grupy za istotę

absolutna i najwyższa wyjęta spod wszelkiej kontroli i krytyki. Potraktował faszyzm i nazizm z

mniejsza siłą niż komunizm, nie wydal żadnej encykliki na temat ludobójstwa Żydów. Stojąc wobec

trzech sil – demokracja, faszyzm, komunizm, nie wcielił się w role dyplomaty, nie potępił

stanowczo faszyzmu i ograniczył się do krytyki komunizmu. Później poszedł dalej niż jego

poprzednicy sprzymierzając się z demokracją.

03.1.2012

Konserwatyści niemieccy i narodowi rewolucjoniści.

Szukali formy kształtu klasyczności. Szarpali się między sprzecznymi często ideami.

Narodowi rewolucjoniści, choć byli wrogami idei rewolucji francuskiej. Junge pisał, że nacjonalizm

musi być nacjonalistyczny w pełnym znaczeniu tego słowa. Jego pierwszym zadaniem jest

zniszczenie panującego systemu liberalizmu i zastąpienie państwa mechaniczne, organicznym.

Chcieli unarodowienia proletariatu podziwianego przez nich za rewolucyjny heroizm. Jeśli

akceptowali własność prywatną, to jako obowiązek służby narodowi, własność traciła zatem swój

pierwotny sens. Podziwiali fanatyzm bolszewików, ich sukcesy w walce z kapitalizmem. Narodowi

rewolucjoniści odrzucili kompromis z panującym systemem partyjnej demokracji. Nacjonalizm nie

może rozwijać swojej siły na sposób liberalistyczny, musi manifestować przezwyciężenie państwa

partyjnego i klasowego już przez to, ze trzyma się z dala od parlamentu. Narodowi rewolucjoniści

nienawidzili swojej epoki, byli politycznymi absolutystami, mieszanka ducha pruskiego i ducha

rebelii. Byli buntownikami. Narodowa rewolucja stała się ich niespełnionym marzeniem.

Gwiazdy konserwatywnej rewolucji.

Ich twórczość do dzisiaj jest przedmiotem zainteresowania. To Spengler, junge i Karl

Schmidt. Na ich temat napisano już setki książek i artykułów. Oskar Spengler, encyklopedysta

prawicy, znany jest ze „Zmierzchu Zachodu”. Sygnalizował, ze wojna światowa przyniosła

zwycięstwo demokracji. To co go najbardziej denerwowało, to upadek hierarchii, pieniądz

zwyciężył nad wartościami duchowymi. O przynależności Spenglera do konserwatywnej rewolucji

świadczy „człowiek i technika”, ale przede wszystkim z 1933 „Lata rozstrzygnięć”, w której

zajmuje się tzw Białą rewolucją światową, autodestrukcją Zachodu dokonaną przez motłoch i jego

demoliberalnych podżegaczy. Uważał, ze po białej rewolucji nastąpi kolorowa. Ostatnia faza

historii zachodu miał być imperialny cezaryzm. W latach rozstrzygnięć zawierających między

innymi krytykę narodowego socjalizmu będącego dyktatura z dołu. Spengler należy podobnie jak

Junge do heroicznych realistów. Wg niego zachodowi zostało niewiele czasu do momentu, w

którym jego historia się zakończy. Spengler nie głosił ani fatalizmu ani aktywizmu, człowiek nie

jest wolny by urzeczywistnić to lub owo. Albo to co niezbędne by przetrwać, albo nic. Ludzie

dzielą się na słabych, naiwnych i na silnych którzy przyjmują wyzwania losu. Do tych, którzy są

silni, zwracał się Spengler twierdząc, ze optymizm jest tchórzostwem i trzeba iść droga

wyznaczoną. Trzeba wytrwać jak rzymski żołnierz.

Karl Schmidt był prawnikiem i politologiem. Wokół jego osoby do dziś maja miejsce gorące

polemiki. Schmidt nawiązywał do Machiavellego, Corteza, Hobbesa. Dokonał konserwatywnej

rewolucji. Zachował to co obowiązuje zawsze, ale przy pomocy innego języka. Schmidt jest

wrogiem abstrakcji, ogolych doktryn i haseł, które czynią człowieka ślepym na realna egzystencje

człowieka. Niewielka praca „pojecie polityki” definiuje politykę jako sferę, gdzie jest podział na

wrogów i sojuszników, co jednoczenie elektryzuje i sprawia, ze zmienia się widzenie świata.

Schmidt dociera zawsze do konkretnego porządku politycznego. Schmidt uczestniczył w

konserwatywnej rewolucji przeciw wysuszającym rzeczywistość abstrakcjom.

Ernest Junger dążył do intensywności myślenia i przezywania. Junger był heroicznym

bojownikiem, zwolennik żołnierskiego nacjonalizmu, pruski anarchista nienawidzący demokracji,

prorok nowej ery robotnika. Kluczowy utworem jego były „awanturnicze serca”. Praca ta może być

uznana za manifest konserwatywnej rewolucji, zawiera bowiem jej wszystkie watki, obrazy, mity,

uderza w mieszczańską ideologie, jest niszczącym uderzeniem w racjonalizm, totalitaryzm i kult

postępu. Rewolucyjny konserwatyzm jungera przejawia się w tym, ze przywołuje niedawne formy,

zawsze te sama duchowa postawę wobec świata należy zachować, niezależnie od tego co ja otacza.

Konserwatyzm polega na tym, ze poszukuje się i odkrywa świat pełen napiec, hierarchii, ran i

różnic.

Konserwatywny rewolucjonista pozostaje konserwatysta w tym sensie, ze przekonany jest o

niezmienności świata i natury ludzkiej. Prawdziwe jest stwierdzenie, ze suma ludzkiego szczecia na

ziemi jest taka sama. Postępowiec stwierdzi, ze możliwe jest potęgowanie wszystkich wartości.

Konserwatysta żyje po czasie osiowym, pozbawiony jest iluzji i widzi zniszczenie dokonane przez

demoliberalizm i jego dzieci. Świat w którym żyje to świat ruiny, ze świadomością ze nie ma już

nic co można restaurować. Jeśli może i chce coś konserwować to po to, by zakończonej tradycji dać

ostatnie słowo. Stawia czoło nowoczesności, akceptuje pewne środki i metody nowego świata, jakie

on ze sobą niesie, nie trzyma się kurczowo przeszłości, ale pragnie na nowo formułować to, co

zachowuje zawsze ważność. Rewolucja konserwatywnego rewolucjonisty nie posiada wielkich

celów, nie insynuuje wizji przyszłego szczęścia i jest pozbawiona patosu. Przekonanie o

ograniczonych możliwościach człowieka stanowią jeden z filarów konserwatywnego

światopoglądu. Chaosowi i dekadencji rewolucja przeciwstawia hec ukształtowania konkretnego

ramentu świata. Konserwatywna rewolucja jest powrotem do abstrakcyjnych systemów ludzkiej

egzystencji. Jest antymaterialistyczna, anty racjonalistyczna etc.

Thomas Eliot urodził się w 1888r. Zmarł 4. stycznia 1966 roku. Otrzymał literacką nagrodę

Nobla. Jego kariera rozpoczęła się we Francji. Największa sławę przyniosła mu „Ziemia Jałowa”.

Eliot przez większość życia współpracował z Kościołem. Bunt mas. Obserwując bunt mas Eliot

skłaniał się do sceptycyzmu wobec demokracji nieograniczonej. Ponadto twierdził, ze w

społeczeństwie powinny istnieć elity. Antydemokratyzm nie przybierał skrajnej formy jak np. u

Schmidta. Obawiał się zagrożenia komunizmem i faszyzmem. Stosunek do demokracji zmieniał się

na przestrzeni lat. W przypadku demokracji ograniczonej łatwiej wskazać rządzących i elity. W

latach 30 wzmocnił się sceptycyzm Eliota co do wydajności systemu demokratyzacyjnego. Eliot

widział, ze bezpieczeństwo materialne staje się główną troska mieszkańców zachodnich

demokracji, zapomnieli ze życie ma również wymiar duchowy. Podkreślał ze wolność

indywidualna winna się wiązać z poszanowaniem przez obywatela pełnej odpowiedzialności za

siebie. Chodzi o widzenie ograniczeń demokracji i słabości tego systemu. Bez krytycyzmu staną się

ludzie w demokracji atomami, którzy biernie będą dostosowywać się do zmian zachodzących

samoistnie. Demokracja nie jest w stanie sama w sobie wyzwolić myśl krytyczna społeczeństwa.

Krytykę tą mają zatem wyzwolić elity. Eliot wyobrażał sobie państwo chrześcijańskie jako

społeczeństwo chrześcijańskie w aspekcie polityczno prawnym. To nie chrześcijaństwo mężów

stanu liczy się w pierwszym rzędzie, ale ich ograniczenie. Rządzący mogą dokonywać czynów

niechrześcijańskich, ale nie mogą oprzeć swoich czynów na zasadach niechrześcijańskich.

Społeczność chrześcijańska charakteryzuje się tym, iż istnieje w nim zunifikowany religijno

społeczny kodeks postępowania. Eliot nie uważał, by zwykły człowiek był świadomy które

elementy są ścisłe religijne. Nie wymagał, by społeczność miała więcej dobrych niż złych

chrześcijan w swoim gronie. Tradycyjny sposób życia danej społeczności nie byłby wyznaczany

przez prawo i nie byłby zewnętrznym przymusem. To społeczeństwo w pewnym sensie święte

(alleluja). Elita chrześcijańska ma zadbać o edukacje reszty społeczeństwo. Chrześcijańska oświata

miała realizować chrześcijańską filozofie życia. Wspólnota prócz zadań wychowawczych, powinna

kontrolować działania państwa i kościoła, bowiem każda organizacja jest narażona na zepsucie i

potrzebuje kontroli od wewnątrz i zewnątrz. Cleris była elitą specjalnego rodzaju, jej zadaniem nie

jest tylko przekazywanie kultury ale i jej rozwijanie. Taka elita nie ma nic wspólnego z

klasowością. To co różni cleris od wspólnoty chrześcijańskiej, to większe zróżnicowanie

wewnętrzne tej pierwszej. Podstawowy podział w cleris to podział na tych, którzy odwołują się do

rozumu i do emocji. Kościół powinien obejmować większość społeczeństwa, powinien mieć

hierarchiczna strukturę. W kwestii dogmatów, wiary i moralności Kościół powinien przepowiadać

jako ostateczny autorytet, a w innych sprawach głosem poszczególnych osób Kościoła. Eliot

rozpatruje relacje kościoła i państwa opowiada się za trzecia drogą – napięcie między tymi dwoma

instytucjami jest pożądane i nieuniknione. Istnienie tego napięcia , dwóch moralności, publicznej i

prywatnej.

EGZAMIN 31.01.2012 od godziny 8:00, parami, około 20 minut na parę.