POJĘCIE PRZESTĘPSTWA I JEGO ELEMENTY

PRZESTĘPSTWO – czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę, określającą jego

znamiona, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy



def. formalna – określenie przestępstwa opiera się na jego cechach prawnych



def. materialna – przestępstwo musi być szkodliwe społ.

Elementy:



zabronione przez ustawę



bezprawność karna (sprzeczność z normami prawnymi)



karalność (zbrodnie i występki, wykroczenia)



wina (nullum crimen sine culpae; występek może być popełniony nieumyślnie)

POJĘCIE CZYNU I OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE CZYN

Przestępstwem może być tylko czyn człowieka, zarówno z działania, jak i zaniechania. Zachowanie człowieka

gdy stanowi rezultat decyzji woli jest zachowaniem przestępnym, gdy ma ujemny ładunek treści społecznej.

Czyn nie zachodzi, gdy został wywarty przymusem fizycznym absolutnym. Przymus względny może być

rozpatrywany w ramach kontratypu stanu wyższej konieczności. Nie jest czynem zachowanie mimowolne,

wynikające z fizjologicznej lub psychologicznej niemożności podjęcia lub realizacji decyzji woli.

SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ CZYNU

Jest to cecha niezależna od ustawodawcy

Rozbieżność między karą a społ. szk. czynu:



ustawodawca wciąga na listę przestępstw czyn, który uznaje za społ. szk.



ustawodawca pomija czyn, który tej cechy nie posiada



niekaralność określonego czynu społ. szk. może być zgodna z wolą ustawodawcy (np: niekaralność

próby samobójczej)

Aby czyn był przestępstwem musi być społ. szk. w stopniu większym niż znikomy

KONSEKWENCJE PRAKTYCZNE MATERIALNEGO UJĘCIA PRZESTĘPSTW W USTAWIE

Dąży się do tego, aby w kk., znajdowały się tylko te czyny, które są społ. szk.

BRAK LUB ZNIKOMOŚĆ SPOŁ. SZK. CZYNU.

Powoduje, że czyn taki nie jest przestępstwem. Stopień nieznaczny - ew. umorzenie warunkowe.

SPOŁECZNA SZK. A BEZPRAWNOŚĆ CZYNU

Kara powinna być współmierna do społecznej szk. czynu.

Mierniki społecznej szk.:



elementy przedmiotowe: rodzaj i charakter dobra, w które czyn godzi, sposób jego popełnienia,

wysokości szkody i rozmiar jej niebezpieczeństwa, okoliczności czynu



elementy podmiotowe: okoliczności wpływające na stopień nieostrożności lub niedbalstwa

USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA

Cechy charakterystyczne danego typu przestępstwa. Jest to sformalizowanie cechy społecznej szk. Typizacja

czynu, czyli określenie go za pomocą ustawowych znamion jest cechą właściwą każdemu przestępstwu.

Szczególne ustawowe znamiona przestępstwa – cechy, które łącznie – jako zespół, składają się na pojęcie

poszczególnego ustawowego typu przestępstwa (ułatwia to systematyzację)

Podział ustawowych znamion na dotyczące:

a. przedmiotu ochrony

b. strony przedmiotowej

c. podmiotu

d. strony podmiotowej

Ad.a.



ogólny



rodzajowy



bezpośredni

Ad.b.



zachowanie się sprawcy



przedmiot czynu (np:człowiek)



środki



okoliczności (czas, miejsce i sytuacje)



skutek



formalne z dzialania



materialne z działania



formalne z zaniechania



materialne z zaniechania



formalne z działania i zaniechania

formalne – nie zawierają ustawowych znamion określających skutek

Ad.d.



uczucie



świadomość

Ad.c.



powszechne (ogólne)



indywidualne (szczegółowe)

BEZPRAWNOŚĆ CZYNU I OKOLICZNOŚCI ZNOSZĄCE BEZPRAWNOŚĆ CZYNU

Bezprawność – sprzeczność z normą p.k

Okoliczności uchylające bezprawność -KONTRATYPY (wynikają z braku ujemnej wartości czynu bądź

niecelowości karania)

Kontratypy ujęte w k.k.



obrona konieczna



stan wyższej konieczności



dopuszczalne ryzyko



aborcja dokonana w warunkach określonych prawem



dopuszczalna krytyka



ostateczna potrzeba wojskowa

Kontratypy pozakodeksowe



zabiegi lecznicze



szczególne uprawnienia i obowiązki



karcenie nieletnich



ryzyko sportowe

DZIAŁANIE W GRANICACH PRAWA I OBOWIĄZKU PRAWNEGO

Działanie sprawcy wyczerpujące ustawowe znamiona czynu zabronionego stanowi realizację obowiązków

służbowych lub przysługujących uprawnień; co jest dozwolone przez prawo nie może być bezprawiem.

Warunki:



podstawa prawna



kompetencja (rzeczowa i miejscowa)



określona prawem podstawa prawna i faktyczna dla dokonania czynności



realizacja czynności zgodnie z przepisami prawa

naruszenie w/w warunków przekształca czyn w bezprawny (gdy przez funkcjonariusza jest to nadużycie władzy)

OBRONA KONIECZNA

Warunki:

1. Zamach- zachowanie człowieka stwarzające bezpośrednie zagrożenie dla jakiegokolwiek dobra

korzystajacego z ochrony prawnej. Zachowanie może mieć postać działania albo zaniechania. Zamach

musi być bezprawny (!) (niekoniecznie przestępny np: pochodzi od osoby, której nie można przypisać

winy – niepoczytalny itp.); rzeczywisty (!) i bezpośredni (!). Nie można działać w obronie koniecznej

przeciwko przyszłym zamachom.

2. Ochrona – prawo nie ogranicza dobór, na które zamach uzasadnia obronę konieczną. Jest ona

dopuszczalna także wtedy, gdy można było bronić się w inny sposób niż przez czynne odparcie, musi

to być jednak obrona niezbędna.

Odpierający zamach musi działać w celu jego odparcia (świadomośc zamachu i wola obrony). Obrona dotyczyć

może dobra własnego lub innej osoby.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI

Zachodzi wówczas, gdy jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo,

którego można uniknąc tylko przez poświęcenie innego dobra, również korzystającego z obrony prawnej.

Niebezpieczeństwo:



może pochodzić od człowieka lub być od niego niezależne



musi byc bezpośrednie (zwłoka pogłębia zakres niebezpieczeństwa)

Cel działania: uchylenie niebezpieczeństwa

Ograniczona:



zasada subsydiarności (tylko, gdy niebezpieczeństwa nie można było inaczej uniknąć)



proporcjonalności (poświęcenie dobra mniejszej wartości dla ratowania dobra wiekszej wartości). W
wypadku, gdy dobro poświęcone ma wartości większą (byle nie "oczywiście" większą) lub równą dobru

ratowanemu mamy do czynienia ze stanem wyższej konieczności wyłączającym winę.



kryteria obiektywne w ocenie



wyłączenia – na stan wyższej konieczności wyłączający winę nie mogą powoływac się osoby mające
szczególny obowiązek ochrony danego dobra, nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.

Osoby takie mogą jednak powoływać się na stan wyższej konieczności wyłączający bezprawność, a

więc w sytuacji, gdy ratowały dobro większej wartości niż dobro poświęcone.

OSTATECZNA POTRZEBA

Chodzi o stan konfliktowy między dwoma dobrami – o ratowanie dobra przynależnego wojsku. Wymuszenie

posłuchu do wydanego rozkazu jest obowiązkiem przełożonego w wojsku. Jeżeli w tym celu użyje środków i

które mają znamiona przestępstwa. Żołnierz jednak musi być uprawniony do wydania rozkazu, a okoliczności

muszą wymagać natychmiastowego działania w sytuacji, gdy inne środki były niewystarczające. W razie
przekroczenia ostat. potrzeby sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, nie może jednak odstąpić

od jej wymierzenia.

ZGODA POKRZYWDZONEGO

Element niektórych kontratypów (zabieg lekarski, aborcja, niektóre postacie dozwolonego ryzyka). Może

tworzyć uprzywilejowany typ przestępstwa. Brak zgody może spowodować przestępstwo. Uchylenie

bezprawności powoduje w określonych warunkach (zależy to od charakteru chronionego dobra – jeżeli można

nimi swobodnie rozporządzać – działalność sprawcy jest legalna – dotyczy przestępstw ściganych z inicjatywy

pokrzywdzonego).

Osoba: pełnoletnia, poczytalna, zgoda wyrażona dobrowolnie, obejmująca określone dobra musi nastąpić przed

lub w chwili czynu. Sprawca musi mieć świadomość, że działa za zgodą

ROZKAZ PRZEŁOŻONEGO

Działania w warunkach rozkazu uchyla winę. Teoria "ślepych bohaterów" odrzucona przez Trybunał Norymberski

(działanie w granicach rozkazu jako okoliczności łagodząca)

W k.k. – tzw: zasada umiarkowanego posłuszeństwa, którego granicę wyznacza świadomość przestępczości

rozkazu. Rozkaz ogranicza się stosunków służbowych w wojsku.

DZIAŁANIE EKSPERYMENTALNE

Dopuszczalne gdy:



spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze



zaś oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w

świetle aktualnego stanu wiedzy



zgoda ew. uczestnika jest niezbędna

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY I JEGO TEORIE

takie powiązanie zjawisk, w którym jedno wynika z drugiego, a bez zaistnienia pierwszego z nich (warunek),

drugie by nie nastąpiło (następstwo, skutek)

Jest warunkiem odpowiedzialności za przestepstwo materialne (skutkowe)



teoria ekwiwalencyjna: obiektywny charakter zw. przyczynowego – na skutek składa się szereg
warunków, które łącznie stanowią jego przyczynę. Wystarczy stwierdzić, że zachowanie jest jednym z
warunków skutku. Wada – zbyt szeroka



teoria adekwatna – przeciętnej przyczynowości – gdy skutek jest przeciętnym, normalnym
następstwem rozpatrywanego czynu. Wada – płynności kryteriów



teoria relewancji – ustalenie obiektywnej przyczynowości, a zbyt daleko idace wyniki koryguje w

płaszczyźnie prawniczej przypisywalności skutku w kontekście typu przestępstwa (czasownik w

dyspozycji).

Zachowanie człowieka musi być na tyle istotne, że pomimo wystąpienia innych czynników, można powiedzieć,

że to ono spowodowało dany skutek.