Pojęcie, rodzaje, klasyfikacja. Trzy zagadnienia, które w mojej pracy mają wspólny człon- rynek. Jest to temat bardzo obszerny, ale postaram się nakreślić jego rzetelny zarys, aby nie była to praca długa i monotonna lecz treściwa i przyjemna dla odbiorcy.
Zacznę od przedstawienia pojęcia rynku według dwóch Panów: Wrzoska i Balcerowicza. Według Pana Wrzoska rynek to ogół stosunków zachodzących między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany. Tymi podmiotami są sprzedawcy i nabywcy, którzy reprezentują podaż, popyt, a także wzajemne relacje między nimi. Zaś według Pana Balcerowicza rynek to szczególny mechanizm koordynacji zamierzeń i działań dostawców oraz odbiorców danego dobra, kiedy dochodzi do uzgodnień między nimi bez odgórnego, szczegółowego kierowania. Rynek istnieje tylko wtedy, gdy ludzie mają w gospodarce szeroki zakres wolności. W obydwu definicjach widać różnice, ale przede wszystkim widać też podobieństwa- aby istniał rynek musi być sprzedawca i nabywca, podaż i popyt, dostawca i odbiorca. Pojęcie rynku można również rozumieć w znacznie szerszy sposób: jako zespół warunków umożliwiających przeprowadzenie transakcji kupna i sprzedaży dóbr i usług. Jako proces, za pomocą którego kupujący i sprzedający określają, co chcą kupić lub sprzedać i na jakich warunkach oraz jako proces, w wyniku którego decyzje gospodarstw domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr, decyzje przedsiębiorstw dotyczące tego, jak wiele i dla kogo produkować, zostają wzajemnie uzgodnione, dzięki odpowiednim dostosowaniom cen.
Jak widać pojęcie rynku jest bardzo szerokie, dlatego warto zastanowić się nad jego rodzajami i klasyfikacją według kilku kryteriów:
Ze względu na przestrzeń lub zasięg oddziaływania wyróżniamy:
♦ rynek lokalny - jest przykładem najwyższego stopnia koncentracji przestrzennej sprzedawców i nabywców. Cechą rynku lokalnego (miasta lub wsi) jest koncentryczna budowa – na mniejsze rynki lokalne jednych branż nakładają się nieco większe rynki lokalne innych branż, powodując powstanie określonych zależności między rynkami mniejszymi. Wykazuje on tendencję do przekształcania się w rynki regionalne.
♦ rynek regionalny – (większe miasto, województwo, region kraju). To kompleks przyrodniczo-produkcyjny o wykształconych funkcjach i profilu społeczno-ekonomicznym. Zasięg rynku regionalnego zależy od lokalizacji i struktury sieci handlowej, struktury i stanu sieci komunikacyjnej, kultury i zwyczajów, warunków naturalnych i przyrodniczych. W Polsce są to rynki wojewódzkie. Znajomość liczby i struktury konsumentów zaopatrujących się na danym rynku regionalnym jest podstawą poznania popytu i zaproponowania właściwej oferty towarowej i usługowej (a więc podaży towarów i usług).
♦ krajowy – terytorium kraju. O jego rozmiarach decyduje ogół stosunków między kupującymi, a sprzedającymi funkcjonujących na terenie danego kraju. Globalny popyt, podaż przy określonym poziomie cen wyrażony jest w walucie danego kraju.
♦ międzynarodowy – otoczenie handlowe danego kraju, które obejmuje kraje wchodzące w powiązania eksportowo – importowe z tym krajem. Jest kombinacją rynków eksportowych i importowych.
♦ światowy – zunifikowany obszar obejmujący trwałe stosunki wymiany pomiędzy producentami dóbr standardowych, a ich masowymi odbiorcami. Cechą charakterystyczną tego rynku są duże wymagania co do jakości i cen, które mają odpowiadać ogólnym tendencjom światowym. Przedmiotem obrotu są głównie surowce i materiały o nieznacznych różnicach technologicznych i łatwo jest ustalić standardy jakościowe oraz ceny światowe.
Ze względu na liczbę produktów i uczestników w transakcji kupna i sprzedaży:
♦ rynek detaliczny – sieć sklepów oraz innych placówek handlowych, których klientami są indywidualni odbiorcy.
♦ rynek hurtowy – zaspokajanie zapotrzebowania zgłaszanego przez firmy handlu detalicznego na artykuły rolno-spożywcze i kwiaty.
Ze względu na charakter transakcji handlowej:
♦ rynek dóbr i usług – kojarzy sprzedawców i nabywców. Odbywają się na nim transakcje finansowe. Dobra, inaczej kapitał rzeczowy - wykorzystywane do zaspokojenie potrzeb ludzkich. Jedna z teorii ekonomii mówi o tym, iż konsument nigdy nie zaspokoi swoich potrzeb do końca, gdyż ma ograniczone narzędzia oraz koszyk konsumencki. Na rynku jest wiele dóbr, ale konsument ze względu na ograniczenia finansowe nie może posiadać wszystkich, dlatego wybiera alternatywne dobra, czasem tańsze.
♦ rynek kapitałowy – dokonywane są tu emisje średnio- i długoterminowych instrumentów finansowych takich jak akcje i obligacje, przeznaczone na finansowanie inwestycji. Zwyczajowo (ale też w przepisach prawnych wielu krajów), cezurą czasową oddzielającą rynek pieniężny od kapitałowego jest termin zapadalności instrumentu finansowego wynoszący jeden rok.
♦ rynek pracy – jest miejscem, na którym spotykają się pracownicy oferujący świadczenie swojej pracy z przedsiębiorstwami, które poszukują pracowników, aby wytwarzać towary i usługi. Rynek pracy jest mechanizmem gospodarczym, który reguluje wielkość podaży pracy (ilość pracy, którą oferują pracownicy) i popyt na pracę (ilość pracy, której potrzebują przedsiębiorstwa). Rynek pracy znajduje się w równowadze, kiedy podaż i popyt pracy są równe, co następuje przy określonym poziomie płacy realnej. Jeśli podaż pracy przewyższa popyt - pojawia się bezrobocie.
♦ rynek ziemi – Bogactwa naturalne są udostępniane producentom przez właścicieli tych bogactw. Za rentę dzierżawną, a w przypadku surowców za rentę surowcową lub po prostu odpowiednią cenę oferują je oni przedsiębiorcom, którzy wykorzystują naturalne zasoby w celu osiągnięcia zysku.
Ze względu na stopień zaspokojenia potrzeb:
♦ rynek producenta – na tym rynku warunki dyktują producenci dóbr i usług. Producenci nie muszą się liczyć z potrzebami klientów, nie muszą dbać o jakość, dóbr jest za mało , a klienci muszą rywalizować w zdobywaniu towaru. Konsekwencją może być reglamentacja sprzedaży, talony na towary, dystrybucja za pomocą systemu kartkowego. Sprzedawcy nie zabiegają o klienta.
♦ rynek konsumenta – występuje wówczas, gdy ilość produktów przeznaczonych do sprzedaży przewyższa zapotrzebowanie i możliwości nabywcze klientów, wynikające z wielkości ich środków finansowych i priorytetów w zaspokajaniu potrzeb. Przedsiębiorcy produkują to co zyskuje aprobatę nabywców i właściwie zaspokaja ich potrzeby.