Dwa rodzaje klasyfikacji oceny socjalnej:
1. Klasyfikacja w zależności od zawartości
Helen Perlman w książce „Interpersonalna pomoc psychospołeczna” wskazuje na 3 rodzaje ocen:
a) Ocena dynamiczna-koncentruje się na siłach biorących udział w relacji: „osoba-problem-sytuacja”. Dokonując oceny, próbujemy ustalić „jakie trudności chodzi oraz jakie czynniki przyczyniają się do ich powstawania, jakiego rozwiązania poszukujemy, jakimi środkami podopieczny dysponuje”.
b)Ocena kliniczna-wg autorki powinna być wydawana przez psychiatrę- identyfikuje zaburzenia osobowości oraz określa chorobę, na jaką cierpi pacjent.
c)Ocena genetyczna-koncentruje się na przyczynach aktualnych trudności- bezpośrednich i należących już do przeszłości.
2.Klasyfikacja w zależności od etapu działania
Robert Vinter w swojej książce na temat pracy socjalnej z grupa wyróżnił:
a)Ocena wstępna-pierwsza ocena podopiecznego i jego sytuacji. Odpowiada na pytanie „o co chodzi?” Jest bardziej oparta na wrażeniu niż na faktach. Ocena wstępna jest szybka i powierzchowna. Musi dążyć do odpowiedzi: „ Czy nasza instytucja jest w stanie przynieść poszukiwane rozwiązanie”. Celem tej oceny jest podjęcie przez pracownika socjalnego decyzji czy podejmie się danej sprawy czy jednak przekaże osobę do kompetentnej instytucji.
b)Ocena operacyjna- Dokonuje się ją podczas pierwszych działań i kontaktów. Ocena operacyjna zakłada zapoznanie się z problemem przy udziałem podopiecznego. Pracownik socjalny może stwierdzić, iż ma wystarczające dane do sformułowania oceny. Te ocenę kontynuuje się nawet po jej zapisanie. Jeśli jednak pojawią się nowe ważne fakty to poddaje się ja weryfikacji i uaktualnieniu. W miarę szybko należy sprecyzować cele, do których dążymy oraz tworzymy projekt działania socjalnego.
c)Ocena rezultatów działania-powstaje poprzez pomiar zmian, jakie się dokonały od zgłoszenia przez podopiecznego problemów. Można ukazać przebyte etapy oraz te, które pozostały jeszcze do przebycia. Ta ocena zmierza do zakończenia podejmowanych działań oraz do oceny końcowej. Pracownik socjalny może kontrolować działania skierowane do grup lub jednostek oraz modyfikować projekt działania.
Zawartości oceny
Zawartość oceny ulega różnicy w zależności od okoliczności. Zależy od:
1.Zmienne
Niektóre z nich mają bezpośredni wpływ na zawartość oceny. Wyróżniamy:
a)Instytucja, z którą związany jest pracownik socjalny- Zawartość oceny zmienia się w zależności od kompetencji instytucji. Instytucja i jej kompetencji, jej klienci, zasoby finansowe oraz personalne,
forma prawna instytucji- na ich podstawie pracownik socjalny podejmuje decyzje o działaniu lub skierowaniu danej osoby do innej placówki.
b)Życzenie lub problem, który należy rozwiązać-ocena zależy od tego czy będzie dotyczyła życzenia czy problemu. Czy inicjatywa spotkanie z pracownikiem socjalnym wyszła od podopiecznego, czy pracownik działa na mocy prawa? Na życzeniu lub problemie będziemy opierać naszą ocenę.
c)Ustalenie, kim jest podopieczny- podejmujemy wtedy działania: Czy będziemy zwracać się do jakiś osób, jeśli tak to do jakich? Czy będziemy się zwracać do rodziny jako całości? Czy też do grupy osób mających wspólne problemy lub interesy? Pracownik socjalny stoi w dużej mierze przed wyborem: czy podejmie pracę z dwoma kobietami, matkami rodziny, które mają problem mieszkaniowy? Czy zdecyduje się na włączenie całej rodziny lub tylko mężczyzn czyli praca z obojgiem rodziców? A może nawiąże kontakt z osobami mające ten sam problem i mieszkającymi w tym samym miejscu, aby razem poszukać sposobów rozwiązania problemu? Pracownik socjalny może wybrać te trzy formy razem lub też wybrać tylko jeden sposób postępowania. Wybór ten będzie zależał od oceny sytuacji, a wcześniej od ustalenia kim jest podopieczny
d)Odniesienia teoretyczne-pracownicy socjalni odnosili się do dwóch prądów teoretycznych. Pierwszy to prąd koncentrujący się na środowisku społecznym, np. mieszkanie, higiena, poziom wykształcenia. Działanie pracownika socjalnego miało na celu modyfikację tego środowiska. Drugi prąd natomiast koncentrował się na jednostce i na tym co miało z nią bezpośredni związek: jej przeszłość, odczucia wobec konkretnej sytuacji. Pracownik socjalny dążył do modyfikacji i zdynamizowania wewnętrznej rzeczywistości podopiecznego.
2. Punkty odniesienia niezbędne do wydawania ocen
Punkty odniesienia, służące stworzeniu narzędzia oceny, skupiają się wyłącznie na rzeczywistości podopiecznego, pomijając rzeczywistość odnoszącą się do pracownika socjalnego. Mamy cztery kategorię problemów:
A.O co chodzi?
a)Problem-życzenie- Z jakim problemem przychodzi do nas podopieczny? Czy przedstawia on pewne życzenie? Jakie problemy mają dla podopiecznego największe znaczenie, a jakie dla pracownika socjalnego? Czy problem dotyczy rodziny, jednostki lub grupy? Ocena problemu zewnętrznego wymaga konfrontacji i porównania problemu podopiecznego z kontekstem ogólnym. Np. problemem zewnętrznym będzie mieszkanie o bardzo złych warunkach sanitarnych w przeludnionej dzielnicy. Może to też być problem wewnętrzny w sytuacji, że niektóre rodziny żyją w takich warunkach, które są skutkiem nieodpowiedniego użytkowania, Np. zniszczenia.
b)Sytuacja- Jaka jest sytuacja podopiecznego? Jakie fakty mają znaczenie dla problemu? Fakty obiektywne są to takie, które mają znaleźć potwierdzenie bez możliwości popełnienia błędu, Np. stan cywilny, miejsce pracy. Fakty poddające się obiektywizacji to takie fakty, które można interpretować w różnorodny sposób. Pracownik socjalny stwierdza je po swojej obserwacji i po tym co mówi mu podopieczny. Przykładem różnicy między faktami może być: pielęgniarka zauważa, że pani D chodzi regularnie ze swoim dzieckiem na badania i stosuje się ściśle do zaleceń. Pielęgniarka przypisuje takie znaczenia: pani D dużo poświęca uwagi dziecku, pani D nie zajmuje się dzieckiem, pani D robi wszystko by zbudzić podziw wśród personelu. Może tak być, że żadne z tych znaczeń nie jest prawdziwe lub mogą być prawdziwe wszystkie trzy.
B. O kogo chodzi?
a) Kogo dotyczy problem lub zgłoszone życzenie? Jakiej osoby lub osób dotyczy problem lub zgłoszone życzenie? Czy chodzi o jednostkę, rodzinę, pewną populację ludzi( młodzież, osoby starsze, niepełnosprawne)? Np. jest grupa kobiet w wieku 20 a 28 lat, w trudniej sytuacji materialnej, mające na utrzymaniu rodziny. Pięć z nich jest stanu wolnego, 3 rozwiedzione. 3 z nich ma troje dzieci, 8 tylko jedno. Wszystkie dzieci są poniżej 8 r.ż., a 4 z nich poniżej 4 r.ż. Dochody wszystkich kobiet SA niższe niż 2000 zł. Z wyjątkiem jednej, która ma kierownicze stanowisko itp.
b)Reakcja na sytuację- W jaki sposób osoba przeżywa problemy? Jakie życzenie zostało zgłoszone? Jakie są oczekiwania wobec pracownika socjalnego? Trzeba zapamiętać, że nigdy dwie osoby nie zareagują tak samo na dany problem.
c)Motywacja i mobilizacja podopiecznego- Jaki jest stopień motywacji podopiecznego do zmiany sytuacji? Jak duże jest pragnienie modyfikacji problemu? Pracownik socjalny ocenia stopień motywacji i możliwości doprowadzenia do zmiany. Jeśli u podopiecznego problem wywołuje nie zadowolenie tylko w niewielkim stopniu, to go niezmobilizuje i motywacja będzie słaba. Natomiast duże niezadowolenie szybko go zmobilizuje i motywacja do zmiany się zwiększy.
d)Możliwości podopiecznego przeciwstawienia się problemowi- Jakie są możliwości podopiecznego przeciwstawienia się problemowi i podjęcia działania do osiągnięcia zmiany? Co stanowi barierę w rozwijaniu tych możliwości 9np. upośledzenie umysłowe lub fizyczne)? Ocena możliwości jest ważna w przypadku, gdy prowadzimy prace z ludźmi z głębokiego marginesu społecznego. Jeśli podejmiemy działania z propozycją pracy, to musimy się zastanowić na możliwościa,y przyszłych członków grupy. Przecież nie zlecimy komuś wypełnianie ankiet, jeśli ktoś nie potrafi pisać i czytać
C. Jakie mamy możliwości podopiecznego?
a) Dynamika wewnętrzna podopiecznego- Jakie zdolności należy zmobilizować u podopiecznego dla osiągnięcia zmiany? Jakie przeszkody mogą wpłynąć na ograniczenie osiągnięcia zmiany?
b) Dynamika otoczenia (zewnętrzna)- Jakiego rodzaju oparcie może podopieczny znlależć w bliskim otoczeniu (rodzina, przyjaciele sąsiedzi)?
c) Zasoby- Do jakich prawnych środków może się odwołać podopieczny ( ochrona praw dziecka, obrona swoich praw)? Jakiego rodzaju zasobami materialnymi dysponujemy ( odzież, zasiłki)?
d) Możliwości- Jakie możliwości rozwiązania problemu oferuje się podopiecznemu?
e) Przewidywania- Jakie możemy mieć rokowania co do zmiany, wychodząc od oceny wstępnej?
D. Jak się do tego zabrać? Określenie projektu pracy
Jakie zmiany zamierzamy osiągnąć? Jaki rodzaj działania wybierzemy? Na początku pracownik socjalny nie może odpowiedzieć na wszystkie zaproponowane pytania. Podejmowane działania, spotkania będą wnosiły nowe elementy, nawet wpływające na wczesnijeszą ocenę. W późniejszych etapach wytłumaczenia i przekonania zmieniają się, a kolejne oceny rezultatów pozwolą na określenie zmian. Musimy doskonalić narzędzia pracy, konfrontować je z doświadczeniami.