II rok pracy socjalnej
METODYKA PRACY SOCJLANEJ
1. Metodyka pracy socjalnej nie pojawi艂a si臋 nagle, lecz powsta艂a w wyniku gromadzenia do艣wiadcze艅 oraz korzystania ze zdobyczy r贸偶nych nauk humanistycznych ( psychologia, socjologia, psychosocjologia, geografia, ekonomia i antropologia. ) Trzeba zauwa偶y膰, 偶e pracownik pos艂uguje si臋 w swoim dzia艂aniu jedn膮 lub kilkoma metodami.
Naszym celem jest przedstawienie metodyki dzia艂ania w pracy socjalnej. Na pocz膮tku chcia艂yby艣my si臋 dowiedzie膰 jak zdefiniowaliby艣cie s艂owo metoda ?
- dzia艂anie, post臋powanie, spos贸b pracy, procedura, podej艣cie.
Podsumowuj膮c metoda pracy socjalnej jest sposobem post臋powania pracownika socjalnego pocz膮wszy od pierwszego spotkania z podopiecznym a偶 do zako艅czenia swojego dzia艂ania.
Musimy pami臋ta膰 jednak o tym, 偶e metoda jest jedynie sposobem a nie celem samym w sobie. Obrazowo uj膮艂 to Gandhi „ sposoby mo偶na przyr贸wna膰 do nasienia a cel do drzewa. Istnieje taka sama niezniszczalna zale偶no艣膰 mi臋dzy sposobami a celem jak mi臋dzy drzewem a nasieniem”. ( np. wyci膮gni臋cie podopiecznego z choroby alkoholowej - celem czyli `drzewem' jest wyleczenie go a nasiona to sposoby dzia艂ania jakimi osi膮gniemy ten cel np. zapisanie go do AA. ) Metoda jest instrumentem s艂u偶膮cym do osi膮gni臋cia wcze艣niej okre艣lonych cel贸w.
2. Istnieje kilka kluczowych poj臋膰 odnosz膮cych si臋 do metodyki dzia艂a艅 :
a) poj臋cie zmiany : oznacza modyfikacje, przekszta艂cenie, przesuni臋cie odnosz膮ce si臋 do istoty jakiej艣 struktury b膮d藕 przebiegu procesu. Zmiana oznacza modyfikacje, kt贸ra mo偶e mie膰 charakter gwa艂towny, szybki, nieoczekiwany tak偶e post臋puj膮cy. Wzmocnienie u podopiecznego motywacji do zmiany staje si臋 dla pracownika socjalnego g艂贸wnym kluczem do jego dzia艂ania.
b) poj臋cie opozycji : dzi臋ki temu potrafimy dostrzec kontrast mi臋dzy dobrem a z艂em, tym co pozytywne a negatywne. W pracy socjalnej m贸wimy o opozycji rozumiej膮c przez to wsp贸艂istnienie w tym samym momencie uczu膰 przeciwstawnych np. rado艣膰 i smutek.
c) poj臋cie wzajemnej zale偶no艣ci : oznacza, 偶e mi臋dzy jednostkami i ich otoczeniem, mi臋dzy r贸偶nymi jednostkami i 艣rodowiskiem spo艂ecznym, mi臋dzy r贸偶nymi grupami tego samego pola spo艂ecznego zachodz膮 wzajemne relacje i wp艂ywy. Z tym poj臋ciem wi膮偶e si臋 r贸wnie偶 poj臋cie pola spo艂ecznego, kt贸re jest definiowane jako przestrze艅 na, kt贸rej dochodzi do relacji interpersonalnych mi臋dzy lud藕mi.
d) r贸wnowaga dynamiczna : wyst臋puje kiedy mi臋dzy trzema powy偶szymi poj臋ciami istnieje r贸wnowaga i nie wyst臋puj膮 zak艂贸cenia. Zak艂贸cenia mog膮 by膰 spowodowane r贸偶nymi nieoczekiwanymi zjawiskami ( np. zgon, choroba, leczenie szpitalne ), wydarzeniami oczekiwanymi, kt贸re zmieniaj膮 struktur臋 rodzinn膮 lub grup臋 ( np. narodziny dziecka, separacja ) oraz w przypadku zmiany stosunku si艂 w obr臋bie rodziny czy grupy ( np. matka i c贸rka przeciwko ojcu ).
3. Praca socjalna pos艂uguje si臋 dwiema formami systematyzacji dzia艂ania praktycznego i opracowania metody post臋powania.
* pierwsza k艂adzie nacisk na uj臋cie pragmatyczne : polega to na tym, 偶e w obliczu z艂o偶onych i zmiennych problem贸w indywidualnych i spo艂ecznych pracownik socjalny dzia艂a gromadz膮c do艣wiadczenia, podejmuj膮c pr贸by modyfikacji rzeczywisto艣ci a tak偶e oceniaj膮c wyniki zar贸wno pozytywne jak i negatywne swojej dzia艂alno艣ci. Dzia艂ania, kt贸re oka偶膮 si臋 zgodne z oczekiwanymi b臋dzie podejmowa艂 nadal a b艂臋dnych zaniecha.
* druga pos艂uguj臋 si臋 uj臋ciem `naukowym' : zak艂ada zastosowanie narz臋dzi dostarczanych przez r贸偶ne nauki humanistyczne w szczeg贸lno艣ci wykorzystanie w pracy socjalnej metod badawczych. ( eksperymentowanie nowych form pracy ).
4. Dwa modele dzia艂ania :
a) model medyczny :
Metoda ta sk艂ada艂a si臋 z kilku faz : badanie sytuacji, diagnozy spo艂ecznej, leczenia, oceny oraz zako艅czenia post臋powania. Zadaniem pracownika jest leczenie `choroby spo艂ecznej'. Pracownik jest osob膮, kt贸ra potrafi znale藕膰 odpowied藕 lub rozwi膮zanie, jest lekarstwem na dolegliwo艣ci zwi膮zane z niedostatkiem lub dysfunkcj膮 systemu spo艂ecznego. Leczenie jest przypisane przez tego, kto mo偶e okre艣li膰 dolegliwo艣膰 poprzez postawienie diagnozy spo艂ecznej. W pracy socjalnej pojawiaj膮 si臋 pr贸by rozwi膮za艅, kt贸re s膮 w stanie uzdrowi膰 ka偶dy rodzaj choroby spo艂ecznej. Model ten charakteryzuje si臋 silnym wp艂ywem medycyny, kt贸ry zosta艂 zmodyfikowany przez p贸藕niejsze pr膮dy psychoanalityczne i psychoterapeutyczne.
De Bray i Twerlinckx uwa偶aj膮, 偶e istniej膮 dwie formy post臋powania spo艂ecznego :
- post臋powanie po艣rednie inaczej socjoterapia skierowana do otoczenia
- post臋powanie bezpo艣rednie lub psychoterapia skierowana do podopiecznego polegaj膮ca na wspomaganiu psychologicznym i rozwijaniu u podopiecznego rozumienia siebie i swoich sytuacji.
Cele modelu medycznego :
- leczniczy ( kierowane do os贸b znajduj膮cych si臋 w stanie choroby spo艂ecznej, kt贸ra ju偶 si臋 objawi艂a )
- prewencyjny ( podejmowany w celu wczesnego wykrycia choroby )
- wspomagaj膮cy
b ) Model metodycznego dzia艂ania :
Pracownik socjalny jest `nosicielem zmian' osobowo艣ciowych jednostek, rodzin oraz spo艂ecze艅stwa. D膮偶enie do wywo艂ania zmiany zast臋puje cele modelu medycznego : lecznice, prewencyjne i wspomagaj膮ce. Pracownik musi okre艣li膰 cele zmian jakie zamierza osi膮gn膮膰 oraz 艣rodki potrzebne do ich realizacji. Okre艣lenie cel贸w i 艣rodk贸w zwane jest projektem pracownika socjalnego b膮d藕 projektem dzia艂ania.
W projekcie tym bior膮 udzia艂 : pracownik socjalny, instytucja, kt贸ra go zatrudnia oraz podopieczni, kt贸rymi mog膮 by膰 - grupa, rodzina, jednostka lub spo艂eczno艣膰. W dzia艂aniu tym pracownik dobrowolnie uczestniczy, staje si臋 mediatorem oraz narzuca sw贸j autorytet.
Kombinacja element贸w modelu takich jak zmiana, projekt i metodyczne dzia艂anie prowadz膮 do kluczowego terminu, wyst臋puj膮cego do tego modelu - strategii. Pracownik staje si臋 strategiem, kt贸ry mo偶e do osi膮gni臋cia celu pos艂u偶y膰 si臋 r贸偶nymi strategiami, lecz najwa偶niejsze jest to by wybra艂 t膮, kt贸ra ma najwi臋ksze szanse powodzenia.
5. Fazy metodyki dzia艂ania w porz膮dku logicznym.
W praktyce fazy te nie s膮 rozdzielane, zachodz膮 na siebie oraz wyst臋puj膮 r贸wnocze艣nie. Oddzielenie ka偶dej z faz mimo, 偶e jest to zabieg sztuczny s艂u偶y kszta艂ceniu i uporz膮dkowaniu podejmowanego dzia艂ania. Pozwala nam to na znalezienie tego co og贸lne wychodz膮c od tego co szczeg贸艂owe. Fazy te r贸偶ni膮 si臋 od podzia艂u w modelu medycznym, wyodr臋bnia si臋 tu- analiz臋 sytuacji ( etap pocz膮tkowy ), diagnoz臋 ( etap 艣rodkowy ) oraz post臋powanie naprawcze ( etap ko艅cowy ).
W porz膮dku logicznym s膮 one przedstawione nast臋puj膮co :
A ) zapoznanie si臋 z problemem spo艂ecznym lub ze zg艂aszanym 偶yczeniem :
Punktem wyj艣cia jest tu spotkanie z podopiecznym, kt贸re mo偶e nast膮pi膰 w r贸偶ny spos贸b -
1 - na 偶yczenie podopiecznego, 2 - na 偶yczenie instytucji w, kt贸rej pracuje pracownik socjalny, 3 - na 偶yczenie innej plac贸wki, kt贸ra sygnalizuje problem, 4- z nakazu prawa ( wymiar sprawiedliwo艣ci ), 5- na 偶yczenie pracownika socjalnego, kt贸ry dostrzega problem. Na tym etapie pracownik musi okre艣li膰 kto zg艂asza 偶yczenie, w czyim imieniu jest one zg艂aszane oraz do kogo jest adresowane.
B) analiza sytuacji :
Pracownik zbiera informacje na temat podopiecznego, kontekstu og贸lnego oraz instytucji spo艂ecznych. Na tym etapie aby zrozumie膰 i opisa膰 rzeczywisto艣膰 wa偶ne s膮 wiadomo艣ci z zakresu nauk humanistycznych i spo艂ecznych. Analizy sytuacji dokonuje si臋 na dw贸ch poziomach : poziomie ca艂o艣ciowej analizy rejonu dzia艂ania ( geograficznej lub terytorialnej ) oraz na poziomie wskazanego problemu i zg艂oszonego 偶yczenia.
C) ocena wst臋pna i ocena operacyjna :
Pracownik ocenia dostrze偶one przez siebie elementy szczeg贸艂owe i og贸lne, okre艣la relacje mi臋dzy czynnikami materialnymi, emocjonalnymi, spo艂ecznymi, fizycznymi i intelektualnymi oraz kontaktami. Poprzez co okre艣la si艂y wewn臋trzne i zewn臋trzne podopiecznego a tak偶e punkty s艂abe w wyniku czego mo偶e opracowa膰 projekt dzia艂ania.
D) opracowanie projektu dzia艂ania :
Faza ta jest rezultatem poprzedniej i stanowi jej nieod艂膮czn膮 cz臋艣膰. Aby wykona膰 projekt dzia艂ania trzeba dokona膰 trzech operacji :
Okre艣lamy specyficzne cele dzia艂ania, cele cz膮stkowe ( wydzielony problem ) oraz cel贸w nast臋puj膮cych po sobie w czasie.
Okre艣lenie poziomu dzia艂ania co oznacza zdefiniowanie kategorii podopiecznych. Pracownik okre艣la czy skupi dzia艂ania na jednostce, rodzinie, grupie, 艣rodowisku, instytucji spo艂ecznej czy otoczeniu.
Wyb贸r typ贸w dzia艂ania lub strategii ( prowadzenie indywidualnego przypadku czyli case work, metoda pracy grupowej oraz metoda organizowania spo艂eczno艣ci lokalnej )
E) podj臋cie wsp贸lnego projektu :
W zale偶no艣ci od zmian do, kt贸rych d膮偶y czy wybranego sposobu post臋powania pracownik mo偶e pos艂u偶y膰 si臋 dwiema formami dzia艂ania, kt贸re dziel膮 si臋 na bezpo艣rednie i po艣rednie.
F) Ocena rezultat贸w :
Analiza zmian jakie zasz艂y w czasie pracy z podopiecznym. Pracownik stawia ocen臋 cz膮stkow膮.
G) Zako艅czenie dzia艂ania :
Dzia艂anie pracownika zar贸wno z jednostk膮, grup膮 czy rodzin膮 jest ograniczone w czasie.
Pytania ko艅cowe :
Czym jest metodyka pracy socjalnej ?
Wymie艅 fazy dzia艂ania metodyki w porz膮dku logicznym, jedno opisz.
Opisz medyczny model dzia艂ania.