17 marca 2010 roku

Temat:Modele udzielania pomocy.

1. Pomoc - podstawowe wymiary i wyznaczniki działań pomocowych.

Pomoc jest wg wielu badaczy czymś podrzędnym w stosunku do opieki. Dokonując próby jasnego zdefiniowania pomocy napotykamy na trudności, gdyż literatura proponuje wiele pojęć z pozoru tożsamych. Określając pomoc autorzy używają takich terminów jak: czynności prospołeczne, altruistyczne, wsparcie społeczne. Istota tych wszystkich określeń jest aktywność jednostki wychodząca poza zakres jej własny interesów. Ważną cechą tej aktywności jest podejmowanie jej bez zewnętrznych gratyfikacji, a istotą dobrze pojmowanej pomocy jest umożliwienie wspomaganej osobie rozwoju w kierunku, jaki ona sama wybiera. Wyznacznikiem dobrej pomocy jest trafność, odpowiedniość zastosowanych środków, bezinteresowność, intencjonalność, dobrowolność i konsekwencja działań pomocowych.

Carl Rogers stwierdza, że najważniejszym czynnikiem w procesie pomocy jest autentyczna, akceptująca i empatyczna postawa osoby jej udzielającej. Stanowi to podstawę stworzenia odpowiednich warunków przebiegu relacji pomocowej, które z kolei umożliwiają tworzenie się tendencji do samorozwoju tkwiących potencjalnie w każdej jednostce.

Opieka to inaczej pomoc indywidualna, okresowa lub stała, oparta na pogłębionej analizie potrzeb celu, przezwyciężenia określonych trudności jednostek, które nie potrafią samodzielnie rozwiązać swoich problemów. Często jest to działanie ubezwłasnowolniające, ograniczające lub uniemożliwiające własną zaradność podopiecznego. W oparciu o literaturę przedmiotu można wyodrębnić swoiste cechy opieki:

• Zaspokajanie ponadpodmiotowych potrzeb jednostki,

• Bezinteresowność,

• Względna trwałość,

• Ciągłość,

• Nawiązanie emocjonalnych działań podczas trwałego stosunku opiekuńczego.

Pomoc jest kojarzona z działaniem długotrwałym lub związanych z określoną sytuacją. Zasadę pomocy stanowi dopomaganie w rozwoju osobom zagrożonym lub innym członkom społeczności, dla których rozwój jest wartością autoteliczną (samą w sobie, najwyższą wartością).

Zarówno pomoc, jaki i opiekę rozróżniają:

• Cechy podmiotów oddziaływań: samodzielność bądź brak samodzielności życiowej,

• Charakter relacji pomiędzy jej podmiotami: niezależność lub zależność, względna asymetria lub ubezwłasnowolnienie,

• Podstawa podjęcia działań: sytuacja trudna, niesamodzielność,

• Czasami czas trwania relacji: krótkotrwała lub długotrwała.

2. Podstawowe zasoby i umiejętności w profesjonalnym działaniu na rzecz innych.

• Wiedza zawodowa, specjalistyczna i uzupełniająca, pozwalająca zrozumieć, dlaczego zachodzą pewne zjawiska i kompleksowo je rozwiązywać,

• Świadomość i umiejętność systemowego diagnozowania problemów podopiecznego pozwalająca dotrzeć do wszystkich poziomów problemu, a więc nie tylko określić symptomy, ale także funkcje, jakie pełnią w danym układzie i nadrzędny cel, jakiemu służą. W efekcie daje to możliwość ostatecznej oceny, kto powinien być podmiotem oddziaływań, a to stanowi warunek skuteczności podjętego działania,

• Umiejętność stosowania własnej strategii idącej we wszystkich możliwych kierunkach oddziaływania na jednostkę, małe grupy społeczne i społeczności,

• Stosowanie do adekwatnej sytuacji metody oddziaływań, a w zasadzie całego ich kompleksu: porady, interwencji kryzysowej, psychoterapii, bądź oddziaływania przez promocję zdrowia, kształcenie więzi międzyludzkich, aktywizację społeczności, wzmacnianie instytucji samopoznawczych, wzmacnianie kreatywności,

• Kształtowanie niezbędnych działalności na rzecz inny predyspozycji osobowościowych, np. umiejętności nawiązywania kontaktów, umiejętność aktywnego słuchania, umiejętność podtrzymywania kontaktu, empatycznego wczuwania się i reagowania na problem podopiecznego, autentyczność, otwartość, konkretność, koncentracja na „tu i teraz”, niezaborcza życzliwość, akceptacja i asertywność.

W działaniach pomocowych wyróżniamy różne klasyfikacje modeli pomocy. Jedna z nich dzieli modele pomocy na:

• Bezpośrednia dawanie wspomaganemu tego, czego on aktualnie potrzebuje, niezależnie od okoliczności. Model ten dominuje w życiu codziennym. Zakłada się tu, iż w relacji pomocy najważniejsza jest dobra wola pomagającego i dysponowanie przez niego odpowiednimi środkami. Aktywność wspomaganego jest tu bardzo niska.

• Model pośredni polega na zwiększaniu kompetencji wspomaganego w zakresie radzenia sobie z problemami. W tym modelu mamy do czynienia z aktywnością obu partnerów relacji.

Brickmann zaproponował inną klasyfikację modeli pomocy:

• Model moralny - wysoka odpowiedzialność za problem i jego rozwiązanie, czyli jednostka ma świadomość, że jest winna swej sytuacji i ma moralny obowiązek poradzenia sobie z nią. W tym modelu ludzie potrzebują jedynie motywacji do działania.

• Model medyczny - niska odpowiedzialność za problem i jego rozwiązanie. Osoba nie jest winna danej sytuacji i nie ma obowiązku radzenia sobie z nią. Potrzebuje leczenia, musi to zaakceptować, jest zwolniona z zobowiązań społecznych (np. pracy), ale nakłada się na nią obowiązek szukania pomocy specjalistów. Model ten sprzyja kształtowaniu się wymuszonej bezradności w uzależnieniu od pomocy z zewnątrz.

• Model oświatowy - wysoka odpowiedzialność za problem, ale niska za rozwiązanie. Człowiek jest winien własnej sytuacji, ale nie ma odpowiednich kompetencji, aby temu zaradzić. Model ten sprzyja kształtowaniu się negatywnego obrazu własnej osoby, nakazując wysoki stopień podporządkowania się społecznej kontroli.

• Model kompensacyjny - niska odpowiedzialność za problem, ale wysoka za jego rozwiązanie. Człowiek nie jest winien swojej sytuacji, bo wynika ona z czynników zewnętrznych, ale może ją zmienić. Jest ot najskuteczniejszy model pomagania, gdyż spełnia warunek pomocy uzasadnionej, zapewnia jednostce kontrolę ad własnym życiem i sposobem wykorzystywania pomocy dla rozwiązania własnego problemu.

3. Model rozproszenia odpowiedzialności.

Dwaj badacze: Latané i Darley opracowali model udzielania pomocy związanej z rozpraszaniem odpowiedzialności. Stwierdzili, że wielkość wpływu społecznego jaki wywiera jednostka lub grupa na inną jednostkę jest funkcja liczby osób, ich bliskości w sensie fizycznym oraz ich statusu.

Jeśli ibserwator zdarzenia ma udzielić pomocy osobie, która cierpi, to musi przede wszyskiem :

1. zauważyć zdarzenie,

2. zdecydować czy zdarzenie jest wypadkiem (sytuacja zagrozenia zdrowia lub życia),

3. określić poziom osobistej odpowiedzialności,

4. zdecydować się na sposób interwencji,

5. zrealizować decyzję o interweniowaniu.

Latané i Darley sugerują, że obecność innych ludzi może mieć wpływ na obserwatora :

• Przekonanie, że inni obecni mają zainterweniować może wywołać u danej osoby dyfuzję (rozproszenie) nie tylko poczucie odpowiedzialności za udzielenie pomocy, lecz również rozłożenie winy i kary za jej zaniechanie,

• Zaniechanie innych świadków mogą dostarczyć informacji o stopniu powagi sytuacji,

• Zachowanie innych może wpłynąć na percepcję obserwatora, co z kolei przesądzi o tym, jakie działania uzna on a właściwie i moralne.

W oparciu o dane dotyczące pięciu tysięcy osób badacze stwierdzili, że ludzie, którzy stoją w obliczu nagłej potrzeby działania wyraźnie redukują udzielanie pomocy, jeśli w zaistniałej sytuacji są inne osoby, względnie przypuszczają, że one są. Spośród samotnych świadków pomogło ok. 70%. Świadkowie w otoczeniu innych interweniowali rzadziej - 53% przypadków. W miarę wzrostu liczby świadków spada prawdopodobieństwo niesienia pomocy, wydłuża się czas potrzebny do rozpoczęcia działania, maleją psychologiczne koszty braku interwencji.

Wytłumaczenie tego zjawiska:

Zachowanie innych może utrudnić spostrzeżenie wypadku. Obserwator nabiera przekonania, że nic groźnego się nie dzieje i błędnie interpretuje sytuację. Jednostka w obecności innych świadków często powstrzymuje się od interwencji z powodu lęku związanego z brakiem umiejętności pomagania lub małą sprawnością swego działania. Jednostka może tez uznać, że interwencja innych jest wynikiem ich wąskiej odporności psychicznej, posiadanymi umiejętnościami, dysponowania większą ilością czasu. Braku interwencji sprzyja też nieznajomość ofiary, łatwiej jest obciążyć innych odpowiedzialnością za jej los.

4. Normatywny model udzielania pomocy.

Opracował go S. Schwartz. Opisuje pięciostopniowy proces podejmowania decyzji pomocowej. Składa się on z następujących stadiów:

1. Uwaga - następuje koncentracja uwagi na sytuację krytyczną jakiejś osoby. Obserwator musi sobie uświadomić potrzebę innej osoby, wyselekcjonować takie działania, które mogłyby przynieść jej ulgę i dokonać rozpoznania czy jest w stanie podjąć takie działania,

2. Motywacja - aktywność osobistych standardów normatywnych, czy kierujemy się w życiu wewnętrznym systemem wartości (normami). Norma ma charakter osobistego kontaktu, postępowanie z nią wywołuje dumę, wzrost szacunku do siebie, zaś jej naruszenie wywołuje poczucie winy, samopotępienie i utratę szacunku dla siebie. Sankcje, które towarzyszą normie, wiążą się z pojęciem „ja” - poczuciem własnej tożsamości. Poczucie moralnego zobowiązania to centralny składnik motywacyjny tego modelu. W badaniach Schwartza stwierdzono, że u osób najmniej uświadamiających sobie potrzeby drugiego człowieka nie stwierdzono związku między wskaźnikiem norm osobistych a zachowaniem. Natomiast u tych, którzy sobie te potrzeby uświadamiają korelacja - zależność okazała się być istotna,

3. Ocena - ocena możliwych zachowań w kategoriach skutków posłuszeństwa normom lub naruszenia ich. Zachowania zgodne z lub niezgodne z normą wiążą się z kosztami i zyskami:

• Społecznymi - np. pochwała, nagroda, premia, grzywna,

• Fizycznymi - np. strata czasu, rezygnacja z nagrody, doznanie szkody, bólu, poczucie wstrętu,

• Psychologicznymi - np. poczucia dorównania ideałowi, osiągnięcie pewności siebie, wzmocnienie lub obniżenie poczucie własnej wartości,

• Moralnymi - to szczególna postać kosztów psychologicznych, np. poczucie winy i powodu do naruszenia norm, utrata szacunku dla siebie, ale też zysków psychologicznych, np. poczucie odpowiedzialności, użyteczności.

W stadium oceny rozważane są antycypowane (przewidywane) koszty i nagrody związane z podejmowanym działaniem. Jeżeli poczucie moralnego zobowiązania i rozważania o kosztach i zyskach faworyzuje tę samą sytuację to stadium czwarte - obrony staje się zbyteczne i dana osoba podejmuje działania pomocowe. Jeżeli powstaje konflikt pomiędzy moralnym zobowiązaniem a przewidywanymi kosztami i zyskami wówczas dana osoba wchodzi w stadium czwarte.

4. Obrona - tu dana osoba próbuje najczęściej osłabić poczucie moralnego zobowiązania przez ponowna analizę różnych aspektów sytuacji - próbuje ożywić odpowiedzialność.

5. Zachowanie - jednostka udziela lub nie udziela pomocy.

5. Model pobudzenie: koszt-nagroda.

6. Model pomagania w sytuacji sprzężenia ról społecznych.

Potrzeby ponadpodmiotowe - takie, których jednostka nie jest sama w stanie zaspokoić

---