WOLNA ELEKCJA I JEJ ZASADY
Bezpośrednią przyczyną wolnej elekcji był brak potomka ostatniego z Jagiellonów
Zygmunta Augusta. W okresie Jagiellońskim wykształcił się zwyczaj nietypowej
elekcji w obrębie rodziny panującej, co najczęściej bywało formalnością, ale stanowiło niezbędny
warunek. Po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 r.
szlachta o sporach i dyskusjach podjęła decyzję o zasadzie wyboru monarchy
przez tzw. WOLNĄ ELEKCJĘ czyli powszechną w obrębie szlacheckiego stanu.
W owym czasie władzę chociaż władzę, chociaż nie w pełnym zakresie, miał pełnić pierwszy dostojnik
państwa - prymas co zadecydowano mimo protestów innowierców. Funkcję tę nazwano -
INTERREKSEM- dosłownie " między królem "
Przed głosowaniem miał się zebrać sejm zwany konwokacyjnym. Podczas elekcji
niekiedy zwanej też sejmem elekcyjnym osobno obradowała szlachta w tzw"kole"
osobno magnaci - senatorowie. Zasadą stało się, że wybór następował jednomyślnie. Wybór kandydata
oficjalnie ogłaszał oficjalnie interrex- prymas, a następnie z pełnomocnikami elekta uzgadniano tzw.
pacta conventa czyli osobiste zobowiązania monarchy. Pacta nie wyczerpywały obowiązków elekta.
Musiał on również zaprzysiąc główne zasady ustrojowe Polski czyli zobowiązać
się do przestrzegania przywilejów szlacheckich, pokoju religijnego, zwoływania sejmów, poddania się
kontroli tzw. rady senatorów - rezydentów i przyjąć do wiadomości możliwość wypowiedzenia
posłuszeństwa przez szlachtę, jeżeli owe zasady by złamał. Nazwano te zobowiązania ARTYKUŁAMI
HENRYKOWSKIMI
SEJM WALNY
Wyłonił się ze zjazdów państwowych oraz tych, które gromadziły reprezentantów
tylko kilku dzielnic. Na tych zjazdach w IV w. zatwierdzano umowy i traktaty międzynarodowe, kodyfikacje
prawa itd. Znaczenie sejmu walnego rosło wraz z ograniczeniem władzy królewskiej oraz ugruntowaniem
się zasady elekcyjności tronu i powtarzającymi się okresami bezkrólewia.Sejm walny zwoływany był
conajmniej raz na dwa lata, a jego obrady powinny trwać do 6 tyg. Wytworzone były dwie izby : wyższa
Senat i niższa zwna Poselską. Senat czyli dawna rada królewska. Izba Poselska pochodziła z wyboru. W
jej skład wchodzili delegaci sejmików, czyli posłowie. Poseł na sejmiku dostawał instrukcję i był
zobowiązany ją przestrzegać, a nawet zaprzysięgać. Od 1493 r. dwie izby obradowały regularnie.